వికీపీడియా

సునామి: కూర్పుల మధ్య తేడాలు

చరిత్రలో దిద్దుబాట్లను ఎంపిక చేసుకుంటూ తేడాలు చూడండి
← మునుపటి తేడాతరువాతి తేడా →
Content deleted Content added
విజువల్వికీటెక్స్ట్
ట్యాగులు: చరవాణి సవరింపు ముబైల్ యాప్ ద్వారా దిద్దుబాటు
చి clean up, replaced: ఉపాద్యాయుడు → ఉపాధ్యాయుడు using AWB
పంక్తి 10:
<!-- Comment out pending ref for "gas bubble" bit. [[Image:Tsunami5.JPG|thumb|250px|A gas bubble appears in the deep part of the ocean, with the same effect of an uncommon explosion]] -->
 
[[మహాసముద్రం|మహా సముద్రం]] ([[:en:ocean|ocean]]) వంటి అధికమొత్తంలో నీరు శీఘ్ర స్థానభ్రంశం జరగడం వల్ల ఒక {{nihongo|'''Tsunami'''|津波|}}({{pronEng|(t)suːˈnɑːmi}}) [[సముద్రపు కెరటం|అలల]] ([[:en:Ocean surface wave|waves]]) పరంపర ఆరంభమవుతుంది నీటి పై గాని క్రింద గాని [[భూకంపం|భూకంపాలు]] ([[:en:Earthquake|Earthquake]]), [[సమూహపు కదలిక|విస్త్రుత స్థాయి స్థాన భ్రంశాలు]] ([[:en:mass movement|mass movement]]), కొన్ని [[అగ్నిపర్వత విస్ఫోటనం|అగ్నిపర్వత విస్ఫోటనములు]] ([[:en:volcanic eruption|volcanic eruption]]) మరియు కొన్ని [[జలాంతర్భాగ విస్ఫోటనం| నీటి కింద విస్ఫోటనములు]] ([[:en:underwater explosion|underwater explosion]]) , [[భూఫలక జారుడు]] ([[:en:landslides|landslides]]), నీటి కింది [[భూకంపం]] ([[:en:earthquake|earthquake]]), అతిపెద్ద [[తాకిడి ప్రభావం|గ్రహ శకలము]] ([[:en:impact event|asteroid impacts]]), భూకంపాలు [[అణు ఆయుధం|అణ్వాయుధ]] ([[:en:nuclear weapon|nuclear weapon]]) విస్ఫోటనములు సునామిని పుట్టించగలవు అతి ఎక్కువ నీరు మరియు శక్తి కలిగి వుండటం వలన, సునామీలు మహా ధ్వంసాలకి దారి తీయగలవు.
 
[[ప్రాచీన యునానీ (గ్రీసు)|గ్రీకు]] ([[:en:Ancient Greece|Greek]]) చరిత్రకారుడైన [[తుసైడిడీజ్]] ([[:en:Thucydides|Thucydides]]) మొట్టమొదటి సారిగా సునామీను జలాంతర్గామి ప్రకంపనములకు ముడి పెట్టాడు,<ref name="Thucydides 3.89.1-4"/><ref name="Smid, T. C. 103f."/> కాని సునామీని అర్ధంచేసుకోవడం 20వ శతాబ్దము వరకు శూన్యంగానే ఉంది మరియు ఇప్పటికి సునామీ మీద పరిశొధనలు జరుగుతూనే ఉన్నాయి
 
అనేక పూర్వపు భౌగోళిక, భూగర్భ, సాగర శాస్త్ర మొదలైనవి చెప్పిన "''సెసిమిక్ సముద్రపు అలల నే ఇప్పుడు సునామీగా వ్యవహరిస్తున్నారు
 
కొన్ని [[భూగర్భ|వాతావరణ]] ([[:en:meteorological|meteorological]]) [[తుఫాను]] ([[:en:storm|storm]]) పరిస్థుతులు - తీవ్ర [[భూగర్భ శాస్త్రం|వాయుగుండములు]] ([[:en:meteorology|depressions]]) [[తుపానులు|తుఫానులు]] ([[:en:cyclones|cyclones]]), [[తుఫానులు|పెను తుఫానుకు]] ([[:en:hurricanes|hurricanes]]) కారణ్మవుతాయి - ఇవి [[ఉప్పొంగే తుఫాను|ఉప్పొంగు తుఫానును]] ([[:en:storm surge|storm surge]]) ఉత్పత్తి చేస్తుంది. ఇది సహజ కెరటముల కంటే కొన్ని మీటర్ల ఎత్తు ఉంటాయి దీనికి కారణం వాయుగుండం మధ్యలో తక్కువ [[వాతావరణ పీడనం]] ([[:en:atmospheric pressure|atmospheric pressure]]).ఈ విధంగా [[ఉప్పొంగే తుఫాను|ఉప్పొంగే తుఫానులు]] ([[:en:storm surges|storm surges]]) తీరాన్ని తాకి, అవి సునామీ అని భ్రమను కల్పించి, అధిక భూబాగాన్ని ముంచెత్తుతాయి. ఇవి సునామీలు కావు. అటువంటి ఉప్పొంగే తుఫాను [[బర్మా]] ([[:en:Burma|Burma]]) [[మయన్మార్]] ([[:en:Myanmar|Myanmar]])ని మే 2008లో ముంచెత్తింది.
పంక్తి 29:
 
==కారణములు ==<!-- [[Ocean surface wave]] links here. -->
నీటి అందర్బాగంలో [[పొరల సరిహద్దు.|ఒకేచోటకు చేరు లేదా నాశనం చేయు పొరలు]] ([[:en:plate boundaries|plate boundaries]]) ఆకస్మికంగా కదలటం వల్ల మరియు నిలువుగా జరగటం వల్ల సునామీ వచ్చును. అభిరసిక లేదా అపసరిక పొరల హద్దుల వద్ద ఇవి రావటం అరుదు ఇది ఎందుకంటే అభిసారిక లేదా అపసరిక హద్దులూ సాధారణంగా నిలువుగా నీటి వరసను సాధారణంగా ఇబ్బంది పెట్టావు [[సబ్దక్షన్]] ([[:en:Subduction|Subduction]]) ప్రాంత భూకంపాలు ముఖ్యంగా సునామిని సృష్టిస్తాయి.
 
సునామీలు తీరంలో చాలా తక్కువ [[డోలన పరిమితి]] ([[:en:amplitude|amplitude]])(కెరటా ఎత్తు), అండ్ చాలా ఎక్కువ [[పౌనపున్యం|తరంగ దైర్ఘ్యం]] ([[:en:wavelength|wavelength]])(వందల కిలోమీటర్ల పొడవైన) కలిగివుంటాయి. అందువలన వీటిని గుర్తించలేము. ఇవి కేవలం సముద్ర ఉపరితలం మీద 300 మిల్లి మీటర్ల పొంగుని కలిగి వుంటాయి. అవి లోతులేని నీటికి దగ్గరికి వచ్చినప్పుడు వాటి ఎత్తు పెరుగే, శోఅలింగ్ పద్దతి కింద వివరించబడింది. ఒక సునామి సముద్రపు పోటు యొక్క ఏ స్థితిలో నైన మరియు తక్కువ పోటు ఉన్నప్పుడు కూడా తీర ప్రాంతాలను ముంచెత్తితే లోపలి వచ్చే కెరటాలు కూడా చాలా ఎక్కువగా ముంచెత్తుతాయి.
 
1946 ఏప్రిల్ 1 న [[రిక్టరు స్కేలు|రిక్టర్ స్కేల్]] ([[:en:Richter Scale|Richter Scale]]) పైన 7.8 తీవ్రత గల [[భూకంపం]] ([[:en:earthquake|earthquake]]) [[అలేశియన్ ద్వీపాలు|అలేశుయన్ dweepam]] ([[:en:Aleutian Islands|Aleutian Islands]]), [[అలస్కా]] ([[:en:Alaska|Alaska]])ని తాకింది. ఈ భూకంపం 14 మీ. ఎత్తుగల ఉప్పొంగే అలలతో హవాయి ద్వీపములోని హిలోను ముంచెంత్తి సునామి సృష్టించింది ఏ ప్రాంతములోనైతే [[భూకంపం]] ([[:en:earthquake|earthquake]]) సంభవించిందో అక్కడే [[పసిఫిక్ సముద్రం]] ([[:en:Pacific Ocean|Pacific Ocean]]) నేల [[సబ్దక్టింగ్]] ([[:en:subducting|subducting]]) (లేదా కిందవైపు నేట్టబడుతుంది) [[అలస్కా|అలాస్కా]] ([[:en:Alaska|Alaska]]).
పంక్తి 41:
"[[1960 వల్దివియా భూకంపం|గ్రేట్ చిలేయన్ భూకంపము]] ([[:en:1960 Valdivia earthquake|Great Chilean earthquake]])" (19:11 hrs UTC) మే 22,1960 (9.5 [[క్షణ తీవ్రత స్కేలు|''M '<sub >w</sub>]] ([[:en:Moment magnitude scale|''M''<sub>w</sub>]])), మార్చ్ 27 , 1964 " [[గుడ్ ఫ్రైడే భూకంపం|గుడ్ ఫ్రైడే భూకంపము]] ([[:en:Good Friday Earthquake|Good Friday earthquake]])" అలస్కా 1964 (9.2 ''M''<sub>w</sub>), మరియు "[[2004 హిందూ మహాసముద్ర భూకంపం|గ్రేట్ సుమత్ర -అండమాన్ భూకంపము]] ([[:en:2004 Indian Ocean earthquake|Great Sumatra-Andaman earthquake]])" (00:58:53 UTC) డిసెంబర్ 26, 2004 (9.2''M''<sub>w</sub>), లు ఇటీవల సంబవించిన [[మెగా త్రస్ట్|మెగా త్రుస్త్]] ([[:en:megathrust|megathrust]]) . భూకంపములకు ఉదాహరణలు, ఇవి సునామీలను సృష్టించి, సముద్రాలను దాటగలవు. జపాన్‌లో చిన్న (4.2 ''ఎం '' <sub> డవు </sub>) భూకంపాలు కూడా 15 లేదా అంతకన్నా తక్కువ నిమిషాలలో విపత్తుని సృష్టించి తీరాన్ని ముంచ గలవు.
 
1950లలో పెద్ద సునామిలు ఈ కింది అంశాల వల్లే వస్తుందని ఒక పరికల్పన వుండేది. అవి [[భూఫలక జారుడు|భూపలకలు జారడం]] ([[:en:landslides|landslides]]) అగ్నిపర్వతం బద్దలవడము ఉద. [[సంతోరిని]] ([[:en:Santorini|Santorini]]), [[క్రకతు]] ([[:en:Krakatau|Krakatau]]) మరియు [[తాకిడి ప్రభావం|ప్రభవ సంఘటనా]] ([[:en:impact event|impact event]]) నీటిని తాకినపుడు జరిగేది. ఈ దృగ్విషయం ఒకేసారి చాలా నీటిని స్థానభ్రంసం చెందించి, పడుతున్న వ్యర్థాల నుండి శక్తి లేదా వ్యాకోచము నీటిలోకి పరివర్తన చెంది, వ్యర్థాలు సముద్రం వాటిని పీల్చుకొనే శక్తికంటే త్వరగా పడతాయి. మీడియా వీటికి "[[అతి పెద్ద-సునామీ|మెగా-సునామి]] ([[:en:mega-tsunami|mega-tsunami]])" అని పేరు పెట్టింది.
 
ఈ విధాన కారణము వలన వచ్చిన సునామీలు, తొందరగా నశిస్తాయి మరియు ఇవి సముద్ర తీర ప్రాంతాలను అరుదుగా ముంచుతాయి ఎందుకంటే కొంచెం సముద్ర ప్రాంతమే దీని వలన ప్రభావితం అవుతుంది. ఈ సంఘటనలు చాల పెద్ద స్థానిక [[ఘాత కెరటం|ఆఘాత కెరటము]] ([[:en:shock wave|shock wave]]) [[సోలితోన్స్|సోలితోంస్]] ([[:en:solitons|solitons]]), ఈ విధమైన భూ పలక మార్పు [[లితుయ సముద్రం|లితుయ సముద్రము]] ([[:en:Lituya Bay|Lituya Bay]]) 1958, ఏదైతే 524 మీటర్ల ఎత్తుగల ఉప్పొంగే కెరటాన్ని సృష్టించింది. కాని, చాలా పెద్ద గురుత్వాకర్షణ భూ ఫలక అమరిక వాళ్ళ చాలా పెద్ద సునామి రావచ్చు. దీనినే [[అతి పెద్ద-సునామీ|మెగా -సునామి]] ([[:en:mega-tsunami|mega-tsunami]]) అని పిలుస్తున్నారు. ఇవి సముద్ర దూర తీరాలకు కూడా ప్రయాణిస్తాయి. ఈ పరికల్పన మీద చాలా చర్చ జరిగింది, అలానే ఈ పరికల్పనకి మద్దతు తెలపడానికి ఎలాంటి భూ విజ్ఞాన శాస్త్ర సాక్ష్యం లేదు.
 
== సునామి వచ్చే లక్షణాలు ==
పంక్తి 49:
సాధారణంగా వచ్చే సునామిలకు ముందస్తు గ హెచ్చరికలు ఇవ్వలేము.అన్ని భూకంపాలు సునామినీ సృస్టిస్తాయి. సముద్రములో భూకంపము లోతులేని చోట వస్తే అది ఒక సునామిని సృష్టిస్తుంది, దీని తీవ్రత ఎక్కువగా మరియు నీటి ఘనపరిమాణము మరియు లోతు చాలు .
 
సునామి యొక్క మొదటి భాగం భూమిని తాకింది అటు అయితే (వెనక్కి లాగడం), పోటు కన్నా, తీర ప్రాంతంలో వున్నా నీరు అంత వెనక్కి వెళ్లి , అంతకుముందు నీటితో నిండి వున్న భూమిని బయటకు చూపెడ్తుంది. దీని ద్వారా సునామి వచ్చిందని ముందుగా తెలుసుకుంటే, మనం రక్షించు కోవడానికి పరిగెత్తే వేగం కన్నా ఎక్కువ పరిగెత్తాలి. ఒక మనిషి సముద్రం అనుకోకుండా లోపలి వెళ్ళిన తీర ప్రాంతంలో వుంటే (బ్రతికున్న వాళ్ళు ఒక పెద్ద శబ్దం వచ్చిందని చెప్తారు), తను సునామి నుండి కాపాడ బడటానికి పై నున్న భూ భాగానికి పరిగెత్తడం లేదా అక్కడ వున్నా పెద్ద భవనాల పై అంతస్తును చేరుకోవాలి. ఇది ప్యుకేట్ థాయిలాండ్, మియఖోలో జరిగింది. ఇంగ్లాండ్ లోని సర్రే ప్రాంతానికి చెందిన తిల్లీ స్మిత్, తన తల్లితండ్రులు మరియు చెల్లితో బీచ్‌లో వుంది. కొన్ని రోజుల కింద పాఠశాలలో సునామి గురించి చదివి వుండడం వల్ల ఆమె సునామి అనివార్యం అని తలచి తన కుటుంభ సభ్యులను హెచ్చరించింది. ఆమె తల్లితండ్రులు తీరంలో వున్నా ఇతర ప్రజలను మరియు హోటల్ సిబ్బందిని సునామి వచ్చే ముందే హెచ్చరించారు. మిస్ స్మిత్ చాలా మంది ప్రాణాలు కాపాడడంతో తను ఇటీవల భూగోళశాస్త్రంలో నేర్చుకున్న పాఠానికి విలువ ఇచ్చెను. ఆమె తన భూగోళ శాస్త్ర ఉపాద్యాయుడుఉపాధ్యాయుడు ఎం అర్. ఆండ్రూ కేఅర్నీకు పరపతి తెచ్చెను.
 
In the [[2004 హిందూ మహాసముద్ర భూకంపం|2004 tsunami]] ([[:en:2004 Indian Ocean earthquake|2004 tsunami]]) that occurred in the Indian Ocean drawback was not reported on the African coast or any other eastern coasts it inundated, when the tsunami approached from the east. దీనికి అల యొక్క సహజ గుణం కారణం. అది తూర్పు తప్పు దిశలో దిక్కు కిందకి వెళ్లి మరియు పైకి పశ్చిమ దిశలో వచ్చింది. ఈ పశ్చిమ నాడి ఆఫ్రికా పశ్చిమ తీరాలను మరియు వేరే పశ్చిమ తీరాలను ముంచెత్తింది.
 
సునామీలు అన్నింటిలో షుమారు 80% పసిఫిక్ మహా సముద్రంలోనే జరుగును, కాని నీటి మట్టం ఎక్కడ ఎక్కువగా ఉన్న అవి జరగవొచ్చు, ద్వీపంలోని చెరువులలో కూడా. సునామిలకు కారణము భూపలకలు జారడము, అగ్నిపర్వతాలు భద్ధలవడము, బోల్లియదేస్ మరియు ప్రకంపనలు .
పంక్తి 59:
== హెచ్చరికలు మరియు నివారించడం ==
[[దస్త్రం:Bamfield (171).jpg|right|thumb| సునామి విపత్తు గుర్తు [[బామ్ఫీల్డ్|బామ్ఫీల్ద్]] ([[:en:Bamfield|Bamfield]]),[[బ్రిటిష్ కొలంబియా]] ([[:en:British Columbia|British Columbia]]).]]
[[దస్త్రం:Tsunami wall.jpg[[సూ, మై |సూ]] ([[:en:Tsu, Mie|Tsu]]), జపాన్ వద్ద |right|thumb|సునామీ గోడ]]
 
సునామిని ఆపలేం మరియు గుర్తించలేము -ఒక భూకంపం సరైన ప్రదేశం మరియు తీవ్రతను గుర్తించిన, భూ విజ్ఞాన శాస్త్రవేత్తలు, సముద్ర శాస్త్రవేత్తలు, భూకంప శాస్త్రవేత్తలు ప్రతి ఒక్క భూకంపాన్ని పరిశోధించి, సునామి హెచ్చరికను జారి చేయవచ్చు లేదా చేయకపోవచ్చు. వచ్చే సునామి యొక్క కొన్ని లక్షణాలను గుర్తించవచ్చు, మరియు సునామి వల్ల వచ్చే నష్టాన్ని తగ్గించేందుకు చాల వ్యవస్థలు రూపొందించారు. వాటన్నిటిలో ముఖ్యమైనది మరియు ఎక్కువగా వాడుతున్నది కింది పీడన సెన్సార్లు. ఇవి తేలియాడుతున్న వాటికి కలుపబడి వుంటాయి. పైన వున్న నీటి యొక్క పీడనాన్ని పరికరానికి సెన్సార్లు ఎప్పుడు కొలవడం ద్వారా - ఇది ఒక సాధారణ లెక్కతో కొలవవచ్చు.
 
[[బెర్నోయిలి సమీకరణం # అసంపీద్య ప్రవాహ సమీకరణం|<math>\,\! P = \rho gh</math>]] ([[:en:Bernoilli_equationBernoilli equation#Incompressible_flow_equationIncompressible flow equation|<math>\,\! P = \rho gh</math>]])
 
ఎక్కడ <br />
పి =పైన వున్నా [[పీడనం|పీడనము]] ([[:en:pressure|pressure]]) మీటర్ స్క్వేర్కి న్యుటన్లలో ,<br />
<math>\rho</math>= అ [[సాంద్రత]] ([[:en:density|density]]) యొక్క [[సాగర నీరు|సముద్ర నీరు]] ([[:en:seawater|seawater]])=౧.౧ X ౧౦<sup> 3</sup> కెజి /ఎం <sup>3</sup>, <br />
జి = [[భూమ్యాకర్షణ|acceleration due to gravity]] ([[:en:Earth's gravity|acceleration due to gravity]])= 9.8 &nbsp;m/s<sup>2</sup> మరియు <br />
ఎచ్= నీటి ఎత్తు మీటర్లలో
 
అందువలన నీటి స్థంభం 5,000 మీటర్ల లోతు వున్న పీడనం కింది వాటికి సమానం <br />
<math>\,\! P = \rho gh=(1.1 * 10^3 \frac{kg}{m^3})(9.8 \frac{m}{s^2})(5.0 * 10^3 m)=5.4*10^7 \frac{N}{m^2}=54MPa</math> <br />
లేదా 5.7 మిల్లియన్ టన్నులు పర్ మీటర్ స్క్వేర్
 
సునామి యొక్క ముందు భాగం కెరటం యొక్క అటు అయితే, సముద్రము లోపలి వెళ్లి సగం కెరటా పిరియడ్ కెరటం వచ్చే దాని కంటే ముందుకు వస్తుంది. సముద్ర తీర ప్రాంతపు వాలు లోతువున్నట్లయితే, ఈ మాంద్యం కొన్ని వందల మీటర్లు దాటవచ్చు. ఈ ప్రమాదం తెలియని ప్రజలు సముద్ర తీరం వెంబడి లేదా చేపలు పడుతూ ఉండొచ్చు. 2004 డిసెంబర్ 26న వచ్చిన హిందూ మహాసముద్ర సునామప్పుడు కూడా ఇలా సముద్రం లోపలి వెళ్ళినప్పుడు, ప్రజలు దానిని పరిశోదించదానికి తీరం లోపలి వెళ్లారు. ప్రజలు తీసిన చిత్రాలు మాములుగా ముంపుకు గురైన ప్రాంతాలలో వున్న ప్రజలు వారి వెనక వస్తున్నా అలలు కనిపిస్తున్నాయి. చాలామంది తీరంలో వున్న ప్రజలు వచ్చే పెద్ద పెద్ద అలలను తప్పించుకోలేక చనిపోయారు.
 
[[దస్త్రం:Kamakura tsunami.jpg|left|200px|thumb| సునామి హెచ్చరిక గుర్తు పై [[సముద్ర గోడ]] ([[:en:seawall|seawall]]) లో [[కమకురా , కనగావ|కమకురా]] ([[:en:Kamakura, Kanagawa|Kamakura]]), జపాన్, 2004 .లో [[మురమచి కాలం|మరోమచి కాలం]] ([[:en:Muromachi period|Muromachi period]]), ఒక సునామి కామకురాని తాకి, బ్రహ్మాండమైన శిల్పం అయిన [[అమితాభ|అమిడ]] ([[:en:Amitabha|Amida]]) [[బుద్ధ (సామాన్యంగా )|బుద్ధ]] ([[:en:Buddha (general)|Buddha]]) [[కొతోక్యున్|కోతోక్యున్]] ([[:en:Kotokuin|Kotokuin]]) వన్న చెక్క భవనాన్ని నాశనం చేసింది. అప్పటినుండి ఆ శిల్పం బయటే వుంది.]]
 
సునామి ఎక్కువ నష్టం కలిగించే ప్రాంతాలు [[సునామి హెచ్చరిక వ్యవస్థ]] ([[:en:tsunami warning system|tsunami warning system]])ని ఉపయోగించి సునామిలను కనుక్కోనవచును. మరియు అలలు భూమికి వచ్చే లోపల ప్రజలను అప్రమత్తము చేయవచ్చు. యునైటెడ్ స్టేట్స్ పశ్చిమ తీరం సునామి తాకడానికి అనువుగా వుంటుంది. కాని హెచ్చరిక వ్యవస్థ ప్రజలను ఖాళీ చేయిస్తుంది .
 
పసిఫిక్ సునామి హెచ్చరిక కేంద్రం హొనలులులో వుంది. అది పసిఫిక్ సముద్రములో జరికే అన్ని ప్రకంపనాలను పర్యవేక్షిస్తుంది. తీవ్రత మరియు ఇతర విషయము సహాయముతో సునామి హెచ్చరిక జారి చేయవచ్చు. పసిఫిక్ మహా సముద్రములో వున్నా సుబ్డుచ్షన్ ప్రాంతాలు ప్రకంపనాలకు అనుకూలము. కాని అన్ని భూకంపాలు సునామిని సృష్టించవు. దీని కొరకు కంప్యూటర్ సహాయముతో పసిఫిక్ సముద్రంలో జరిగిన అన్ని భూకంపాలని అద్యయనం చేసి అవి సునామిని సృష్టిస్తాయో లేదో అంచనా వేస్తున్నారు.
 
హిందూ మహా సముద్ర సునామి వల్ల, ప్రపంచ దేశాలన్నీ మరియు ఐక్యరాజ్యసమితి ఉత్పనముల నివారణ సంస్థ సునామి భయమ గురించి మరియు తీర ప్రాంతల రక్షణ గురించి చర్యలు చేపట్టడం జరిగింది. హిందూ మహా సముద్రములో ఇప్పుడు సునామి హెచ్చరిక కేంద్రం వుంది.
 
[[కంప్యూటర్ మోడల్]] ([[:en:Computer model|Computer model]]) సునామి రాకను గుర్తించగలదు - పరిశోధనల తర్వాత తెలిసింది ఏంటంటే సునామి రాక సమయాన్ని గుర్తించడములో ఈ మోడల్‌కి, సునామి సమయానికి కొన్ని నిముషాల తేడా మాత్రమే వుంది. కింద వున్నా పీడన సెన్సార్లు ప్రకంపనల రీడింగును మరియు ఇతర సమాచారాన్ని రియల్ టైంలో పైకి పంపి సముద్ర ఉపరితలం యొక్క ఆకారాన్ని పంపిస్తాయి. [[నీటి లోతు కొలిచే పద్ధతి|బాతీమేత్రి]] ([[:en:bathymetry|bathymetry]]) మరియు తీర భూమి [[స్థలావరణము|తోపోగ్రఫి]] ([[:en:topography|topography]]). పై విషయ సహకారంతో దోళన పరిమితి, దాని ద్వార ఎ సునామి అలల ఎత్తు గుర్తించవచ్చు. పసిఫిక్ మహా సముద్రము తీరంగా కలిగివున్న అన్ని దేశాలు సునామి హెచ్చరిక వ్యవస్థని నెలకొల్పి మరియు ప్రజలను సునామి వచినప్పుడు ఖాళీ చేయించే మరియు ఇతర పద్దతులు క్రమ బద్ధంగా శిక్షణ నిస్తారు. జపాన్‌లో ఈ విధమైన సన్నాహాలు ప్రభుత్వం, స్థానిక సంస్థల, అత్యవసర సేవల మరియు ప్రజల యొక్క ముఖ్య కర్తవ్యం.
 
[[దస్త్రం:Tsunami Evacuation Route signage south of Aberdeen Washington.jpg |right|thumb|సునామి తరలింపు మార్గము గుర్తుల ఆగే ఎల్లవేళలా [[స్ మార్గము 101 వాషింగ్టన్‌లో|యు. ఎస్. మార్గము 101]] ([[:en:U.S. Route 101 in Washington|U.S. Route 101]]), [[వాషింగ్టన్]] ([[:en:Washington|Washington]]).]]లో
జంతువులు భూకంపం లేదా సునామీ నుండి విడుదలయ్యే [[రేయ్లేఇగ్ కెరటాలు|రాయ్లేఇగ్ కెరటాల]] ([[:en:Rayleigh waves|Rayleigh waves]]) తక్కువ ధ్వని కలిగిన కెరటాలను గుర్తిస్తాయని కొందరు జంతు శాస్త్రజ్ఞులు ఒక పరికల్పనని తయారు చేసారు. కొన్ని జంతువులకు ఈ సామర్థ్యం వుండటం సామాన్య ద్రుగ్విశయమే. ఈ సామర్ధ్యం వలన ముందస్తు సునామి మరియు భూకంప హెచ్చరికలను జారి చేయడం సాధ్యమే. కాని ఈ విషయం ఇప్పటి వరకు శాస్త్రీయంగా నిరూపించ బడలేదు. లిస్బోన్ భూకంపాని కంటే ముందు జంతువులు చాలా అసహనముతో మరియు అవి కింది భూ భాగముల నుండి పై నుండే భూ భాగానికి పరిగెత్తెనని ఒక నిరాదారమైన ఆరోపణ వుంది. ఆ ప్రదేశంలోని చాలా జంతువులు మునిగిపోయాయి. ఈ దృగ్విషయం మీడియా సంస్థల వాళ్ళు కూడా పసిగట్టారు [[శ్రీ లంక|శ్రీలంక]] ([[:en:Sri Lanka|Sri Lanka]])లో, [[2004 హిందూ మహాసముద్ర భూకంపం|2004 హిందూ మహాసముద్ర భూకంపంలో]] ([[:en:2004 Indian Ocean earthquake|2004 Indian Ocean earthquake]]).<ref>{{cite news|publisher=BBC|date=2005-03-27|first=Helen|last=Lambourne|title=Tsunami: Anatomy of a disaster |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/south_asia/4269847.stm}}</ref><ref>{{cite news|title=Surviving the Tsunami: What Sri Lanka's animals knew that humans didn't|first=Christine|last=Kenneally|publisher=Slate Magazine|url=http://www.slate.com/id/2111608|date=2004-12-30}}</ref> కాని కొన్ని జంతువులు (ఉద, ఏనుగులు ) సునామి ద్వార జనితమైన శబ్దాన్ని విన్నాయి, అది తీరానికి చేరువవుతున్న కొద్ది. ఏనుగులు భూమి లోపల వచ్చే శబ్దం నుండి పారిపోవలనుకున్నాయి. కొంత మంది మనుషులు, పరిశోదించటం కొరకు తీరానికి వెళ్లి మునిగి పోయారు.
 
సునామిని ఆపడం సాద్యం కాదు. కాని కొన్ని సునామికి గురయ్యే దేశాలలో [[భూకంప ఇంజనీరింగ్]] ([[:en:earthquake engineering|earthquake engineering]]) సహాయంతో తీరానికి కలిగే అపాయలను తగ్గించారు. జపాన్ ఒక బృహత్తర ప్రణాళికతో అధిక జనాభా వున్నా తీర ప్రాంతాలలో 4.5 మీ.(13.5 అడుగులు ) ఎత్తు గల [[సునామి గోడ|సునామి గోడను]] ([[:en:tsunami wall|tsunami wall]]) నిర్మించింది. వేరే ప్రాంతాలలో వరదగేట్లను మరియు సునామి వల్ల ముందుకి వచ్చే నీటిని దారి మల్లించేదుకు కాలువలు నిర్మించారు. కాని వాటి ప్రభావాన్ని ప్రశ్నించవచ్చు, ఎందుకంటే సునామి ప్రతిసారి పరిమితులను దాటి అల్లకల్లోలం సృష్టిస్తుంది కాబట్టి. ఉదాహరణకి, 1993 జూలై 12న [[ఒకుశిరి, హోక్కిదో|ఒకుశిరి ద్వీపం]] ([[:en:Okushiri, Hokkaidō|Okushiri Island]]) యొక్క [[హోక్కిదో|హక్కదియో]] ([[:en:Hokkaidō|Hokkaidō]])ని తాకిన [[సునామి చరిత్ర #1993—ఒకుశిరి, హోక్కిదో సునామి (北海道南西沖地震)|ఒకుశిరి, హక్కదియో సునామీ]] ([[:en:Historic tsunami#1993—Okushiri, Hokkaido tsunami (北海道南西沖地震)|Okushiri, Hokkaidō tsunami]]) , భూకంపం వచ్చిన రెండు నుండి అయిదు నిముషాలలో 30 మీ (100 అడుగులు) ఎత్తుగల అలలను సృష్టించినది. వాటి ఎంతు దాదాపు 10 అంతస్తుల భవనం ఎత్తుకు సమానం. సునామి గోడతో చుట్టుమట్టబడి వున్నా తీర ప్రాంత పట్టణమైన [[అఒనే]] ([[:en:Aonae|Aonae]]),ని అలలు ముంచెత్తి గోడను మరియు చెక్కతో చేసిన అన్ని నిర్మాణాలను నాశనం చేసాయి. సునామి గోడ అలల ఎత్తును తగ్గించి నష్ట తీవ్రతను తగ్గించడంలో విజయం సాదించింది కాని చాలా నష్టం జరిగి ప్రాణ నష్టం<ref>{{cite web|language=Japanese|url=http://library.skr.jp/19930712_nanseioki.htm|title=1993年7月12日　北海道南西沖地震}}</ref> సంబవించింది.
 
సునామి ప్రభావాన్ని తీరం వెంబడి చెట్లు పెంచి తగ్గించవచ్చు. 2004 హిందూ మహా సముద్ర సునామి ప్రభావిత ప్రాంతాలలో కొన్ని నాశనం కాకుండా తప్పించుకున్నాయి. దీనికి కారణం కొన్ని తీర ప్రాంతాలు [[కొబ్బరి చెట్టు|తాటి చెట్లు]] ([[:en:coconut palm|coconut palm]]) మరియు [[మడ అడవులు]] ([[:en:mangrove|mangrove]])తో వుండి సునామి శక్తిని హరించడమే. ఒక మంచి ఉదాహరణగా, ఇండియా [[తమిళ నాడు|తమిళనాడు]] ([[:en:Tamil Nadu|Tamil Nadu]])లోని [[నలువేడపతి|నలువేదపహి]] ([[:en:Naluvedapathy|Naluvedapathy]]) అనే గ్రామము చాల తక్కువ నష్టానికి గురి అయ్యింది. దీనికి కారణం అ గ్రామా తీర ప్రాంతం వెంబడి వున్న 80,244 చెట్లను సునామి తెంచి 2002లో [[గిన్నిస్ బుక్ అఫ్ రికార్డ్స్|గిన్నిస్ బుక్ అఫ్ వరల్డ్ రికార్డ్స్]] ([[:en:Guinness Book of Records|Guinness Book of Records]]).<ref>{{cite web|publisher=BBC|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/sci/tech/4381395.stm|title=
Tsunami villagers give thanks to trees|first=Sunil|last=Raman|date=2005-03-27}}</ref> లో నమోదు అయింది. పర్యావరణవేత్తలు సునామి నష్టాన్ని నివారించేందుకు తీరం పొడుగూ చెట్లను పెంచాలని చెప్తున్నారు. చెట్లను పెంచడానికి కొంచెం సమయము పట్టచ్చు, కాని ఈ తోటలు కృత్రిమ అడ్డుగోడల కంటే చాలా చవక మరియు ఎక్కువ సమయము సునామిని నివారిస్తాయి.
 
== చరిత్రలో సునామి ==
పంక్తి 99:
చరిత్ర ప్రకారం మాట్లాడితే, సునామీలు అరుదుగా వచ్చేవేమి కాదు , ఒక శతాబ్దంలో దాదాపు 25 సునామీలు వస్తున్నాయి. వాటన్నిటిలో, చాలా ఆసియా -పసిఫిక్ ప్రాంతంలో, ముఖ్యంగా జపాన్‌లో సంభవించాయి. 2004 [[2004 హిందూ మహాసముద్ర భూకంపం|బాక్సింగ్ డే సునామి]] ([[:en:2004 Indian Ocean earthquake|Boxing Day Tsunami]]) నాడు వచ్చిన సునామి దాదాపు 350,000 మరణాలు మరియు ఇంకా చాలా మందికి గాయాలను కలిగించింది.
 
[[426 బి సి మాలియాకోస్ గల్ఫ్ సునామి|క్రీ.పూ. 426 ఆరంభంలో.]] ([[:en:426 BC Maliakos Gulf tsunami|As early as 426 B.C.]]) [[ప్రాచీన యునానీ (గ్రీసు)|గ్రీక్]] ([[:en:Ancient Greece|Greek]]) చరిత్ర కారుడు [[తుసైదిదేస్|తుసిద్య్దేస్]] ([[:en:Thucydides|Thucydides]]) తన పుస్తకం ''[[పెలోపొంనేసియన్ యుద్ధము యొక్క చరిత్ర|పెలిపొంనేసియన్ యుద్ధ చరిత్రలో]] ([[:en:History of the Peloponnesian War|History of the Peloponnesian War]])'' సునామి కలుగచేసే కారణముల గురించి చర్చించి, అవి భూకంపం వల్లే సంభవిస్తాయని చెప్పాడు.<ref name="Thucydides 3.89.1-4"> [[తుసైదిదేస్|తుసిడైడ్స్]] ([[:en:Thucydides|Thucydides]]) : [http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?lookup=Thuc.+3.89.1 "పెలోపొంనేసియన్ యుద్ధము యొక్క చరిత్ర" , ౩.౮౯.౧ - ౪]</ref> అందువలన మొట్ట మొదటగా [[సామాన్య శాస్త్రం|సామన్య శాస్త్రం]] ([[:en:natural science|natural science]]) చరిత్రలో భూకంపం మరియు కెరటాలని, కారణం మరియు ప్రభావం <ref name="Smid, T. C. 103f.">స్మిడ్, టి .సి .:" ' గ్రీక్ సాహిత్యములో సునామి", ''గ్రీస్ & రోమ్'' 2nd Ser ., Vol. 17, No 1 (ఏప్రిల్ , 1970) , pp 100-104 103f )</ref> తో సహా సంబంధంగా భావించాడు .
 
<blockquote> కారణం, నా అభిప్రాయములో , ఈ దృగ్విషయం భూకంపంలో తప్పనిసరిగా వెతకాలి. ఎక్కడైతే సముద్రం భీభత్సంగా వుంటుందో అక్కడ సముద్రం లోపలికి వెళ్లి, మల్లి రెండింతల బలంతో ముందుకు వచ్చి ముంపుకు గురి చేస్తుంది. భూకంపం రాకుండా అంత పెద్ద ప్రమాదం ఎలా జరిగిందో నాకు అర్ధం కావడం లేదు <ref name="Thucydides 3.89.5"> [[తుసైదిదేస్|తుసిడైడ్స్]] ([[:en:Thucydides|Thucydides]]): [http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?lookup=Thuc.+3.89.1 "పెలోపొంనేసియన్ యుద్ధము యొక్క చరిత్ర" , 3.89.5 ]</ref></blockquote>
 
ఆ [[ప్రాచీన రోమ్|రోమన్]] ([[:en:Ancient Rome|Roman]]) చరిత్రకారుడు [[అమ్మియనాస్ మర్సుల్లినాస్]] ([[:en:Ammianus Marcellinus|Ammianus Marcellinus]]) ('' రేస్ గేస్తే '' ౨౬.౧౦.౧౫-౧౯) సునామి యొక్క సలక్షణమైన క్రమాన్ని వర్ణించింది. సముద్ర హఠాత్తు పలాయనం మరియు దాని వెనకే అసాధారణ ఆకృతి గల కెరటం, [[365 క్రీటే భూకంపం|౩౬౫ ఏ .డి. సునామి]] ([[:en:365 Crete earthquake|365 A.D. tsunami]]) ముంచెత్తిన [[అలేక్సాంద్రియా|అలెక్సంద్రియ]] ([[:en:Alexandria|Alexandria]]).<ref name="Kelly, Gavin (2004)">కెల్లీ, గావిన్ (౨౦౦౪), "అమ్మియనాస్ మరియు గొప్ప సునామి", ''రోమన్ చదువుల పత్రిక'', వొలుమె ౯౪, పి పి ౧౪౧-౧౬౭ (౧౪౧)</ref><ref name="Stanley, Jean-Daniel & Jorstad, Thomas F. (2005)">స్టాన్లీ, జీన్-దనిఎల్ & జోర్స్తాద్, థామస్ ఎఫ్ . ( ౨౦౦౫)," [http://gsa.confex.com/gsa/2005AM/finalprogram/abstract_96386.htm ౩౬౫ ఎ.డి . అలెక్షాన్ద్రియ సునామి నష్టం , ఈజిప్టు : స్త్రత యొక్క కోత , విక్రుతీకరణం మరియు అల్లోచ్తోనౌస్ ద్రవ్యం పరిచయం.]</ref>
పంక్తి 110:
* [[భూకంపం]] ([[:en:Earthquake|Earthquake]])
* [[పెద్ద నేల పథకం]] ([[:en:Higher Ground Project|Higher Ground Project]])
* [[విపత్తు # భవిష్యత్తు ఊహాత్మక విపత్తుల నష్టాలు.|భవిష్యత్తు ఊహాత్మక విపత్తులు]] ([[:en:Disaster#Risks_of_hypothetical_future_disastersRisks of hypothetical future disasters|Hypothetical future disasters]])
* [[దారుణమైన సహజ విపత్తుల జాబితా]] ([[:en:List of deadliest natural disasters|List of deadliest natural disasters]])
* [[మరణాల సంఖ్య పై సహజ విపత్తుల జాబితా # మొదటి ౧౦ దారుణమైన సునామీలు|దారుణమైన సునామి ల జాబితా]] ([[:en:List of natural disasters by death toll #Top 10 deadliest tsunamis|List of Deadliest Tsunamis]])
* [[భూకంపముల జాబితా]] ([[:en:List of earthquakes|List of earthquakes]])
* [[అతి పెద్ద సునామి]] ([[:en:Megatsunami|Megatsunami]])
పంక్తి 132:
* [http://www.abelard.org/briefings/tsunami.php అబెలర్డ్.ఆర్గ్ ] ''సునామీలు : సునామీలు వేగంగా ప్రయాణిస్తాయి కాని అనంతమైన వేగంతో కాదు''. మార్చ్ 29,2005లో తిరిగిపొందు.
* డడ్లీ, వాల్టర్ c .& లీ , మిన్ (1988 : మొదటి సంచిక) '' సునామి !''ISBN 0-8248-1125-9 [http://www.tsunami.org/references.htm#Books link]
* ఇవాన్, డవు. డి , ''సంపాదకుడు '' , 2006 , గొప్ప సుమత్ర భూకంప సంక్షిప్త నివేదిక మరియు హింద సముద్ర సునామీలు, డిసెంబర్ 26,2004 మరియు మార్చ్ 28,2008 : భూకంప ఇంజినీరింగ్ పరిశోధన సంస్థ , ఇ ఇ అర ఐ ప్రచురణ #2006-06, 11 అధ్యాయాలు , 100 పుట నివేదిక , సిడి -ఆర్ఓఎం పూర్తి పాతం మరియు అనుబంధ పద్దు , ఇ ఇ అర ఐ నివేదిక 2006-06 [http://www.eeri.org] ISBN 1-932884-19-X
* కేంనేఅల్లీ, చ్రిస్తినే (దేసుమ్బెరు 30,2004)."సునామి నుండి రక్షణ" ''పలక''. [http://www.slate.com/id/2111608/ link ]
* లంబౌర్నే, హెలెన్ (మార్చు 27,2005)." సునామి: విపత్తు సమగ్ర పరిశీలన" .''[[బి బి సి వార్తలు|BBC News]] ([[:en:BBC News|BBC News]])''. [http://news.bbc.co.uk/1/hi/sci/tech/4381395.stm link]
పంక్తి 145:
=== వ్యాసాలు, వెబ్సైటులు ===
* [http://ifmaxp1.ifm.uni-hamburg.de/tsunami.shtml ఎచ్ ఎఫ్ రాడార్ సునామి ని గుర్తించ గలదా? ] - హాంబర్గ్ విశ్వ విద్యాలయ ఎచ్ ఎఫ్ - రాడార్.
* [http://www.envirtech.org/envirtech_tsunameter.htm ఎంవిటెక్ సునామి హెచ్చరిక వ్యవస్థ ] -- సముద్ర—సముద్ర భూ అంతర్భాగ ప్రకంపనలు మరియు సముద్ర మాపకం మీద ఆదారపడి .
* [http://geology.com/records/biggest-tsunami.shtml geology.com] ''అతి పెద్ద సునామి కొండపడటం వల్ల వచ్చింది''
* [http://www.edu4hazards.org/tsunami.html సునామి నుండి రక్షింప బడటం ఎలా - పిల్లలకు మరియు వువకులకు మార్గదర్శకాలు ]
* [http://www.geohazards.no/ అంతర్జాతీయ భూ విపత్తుల సంస్థ (ఐ సి జి )]
* [http://ioc.unesco.org/itsu/ ఐ టి ఎస్ ఉ ] -- పసిఫిక్—పసిఫిక్ సునామి హెచ్చరిక వ్యవస్థ సహకార సమితి.
* [http://www.jtic.org/ జకర్త సునామి ఇన్ఫర్మేషన్ కేంద్రము ]
* [http://nthmp.tsunami.gov/ జాతీయ సునామి విపత్తులను తగ్గించు పథకం ] యునైటెడ్ స్టేట్స్ సహకరించు సమాక్య ప్రయత్నం.
పంక్తి 166:
 
=== చిత్రములు మరియు వీడియో ===
'''కూడా చూడండి: [[2004 హిందూ మహాసముద్ర భూకంపం # చిత్రములు మరియు వీడియో|చిత్రములు మరియు వీడియో, ౨౦౦౪ హిందూ మహాసముద్ర భూకంపం]] ([[:en:2004 Indian Ocean earthquake#Images and video|Images and video, 2004 Indian Ocean earthquake]])'''
* [http://web.archive.org/20050103020407/homepage.mac.com/demark/tsunami/1.html 2004 ఆసియా సునామి ఉపగ్రహ చిత్రాలు (ముందు & తరువాత)]
* [http://www.archive.org/details/opensource_movies ఔత్సాహిక వీడియో ప్రవాహంప్రకారం 2004 డిసెంబర్ 26 న సునామి శ్రీలంక, థాయిలాండ్ మరియు ఇండోనేసియాని తాకినది (సునామి అని వెతుకు )]
పంక్తి 176:
* [http://www.forskning.no/Artikler/2006/juni/1149444923.73 సునామి యొక్క జన్మస్థలం - 2004 డిసెంబర్ 26 న సంభవించిన హిందూ మహాసముద్ర విపత్తులో ఖండాంతర పలకలు ఎలా జరిగాయి చెప్పే కదిలే బొమ్మల చిత్రం.]
* సునామీ ప్రభావిత ప్రాంతాలకు [[సింగపూర్ సాయుధ శక్తులు]] ([[:en:Singapore Armed Forces|Singapore Armed Forces]]) చేసిన మానవత్వ సహాయము యొక్క [http://www.mindef.gov.sg/tsunami/photos1.asp చిత్రాలు] మరియు [http://www.mindef.gov.sg/tsunami/videos.asp వీడియోలు]
* [http://thanks4supporting.us/tsunami-aftermath-penang-island-malaysia.html పెనాంగ్] మరియు [http://thanks4supporting.us/visit-to-kota-kuala-muda.html కాల ముద, కేడ్] లలో సునామీ తరువాత.
* [http://www.crisp.nus.edu.sg/tsunami/tsunami.html సునామి ప్రభావిత ప్రాంతాల ఉపగ్రహ చిత్రాలు ] 2004లో సంభవించిన సునామిలో ప్రభావితమైన ఇండోనేసియా లోని కొన్ని ప్రాంతాలు, థాయిలాండ్ మరియు ఇండియాలోని నికోబార్ ద్వీపం ఎక్కువ తీవ్రత గల ఉపగ్రహ చిత్రాలు చూపిస్తున్నాయి.
* [http://www.riveroflife.be/tsunami/index.html రక్షించబడే వాళ్ళు - దక్షిణ - ఇండియా పశ్చిమ తీర ప్రాంత అద్బుతమైన కదిలే యాత్ర చిత్ర వర్ణన] (దొరకడం లేదు )
"https://te.wikipedia.org/wiki/సునామి" నుండి వెలికితీశారు