విజ్ఞానశాస్త్రం: కూర్పుల మధ్య తేడాలు

చి clean up using AWB
పంక్తి 2:
[[File:Erasmus Darwin Temple of Nature.jpg|thumb|220px|విజ్ఞాన శాస్త్రం అనేది ప్రకృతి యొక్క పరదాను తొలగించడానికి చేసిన ఒక మనఃపూర్వక ప్రయత్నం.]]
{{Science}}
'''విజ్ఞానశాస్త్రం''' ({{lang-la|scientia}} నుండి అర్థం "విజ్ఞానం") అనేది [[విశ్వం|ప్రపంచం]] గురించి పరీక్షించదగిన వివరణలు మరియు భావి కథనాలు రూపంలో విజ్ఞానాన్ని రూపొందించే మరియు నిర్వహించే ఒక రంగం.<ref>{{Cite web|url=http://www.m-w.com/dictionary/science |quote= knowledge or a system of knowledge covering general truths or the operation of general laws especially as obtained and tested through scientific method '''. . .''' such knowledge or such a system of knowledge concerned with the physical world and its phenomena |publisher=Merriam-Webster |title=Online dictionary |accessdate=2009-05-22}}</ref><ref name="Popper">{{Cite book|last=Popper |first=Karl |authorlink=Karl Popper |title=The Logic of Scientific Discovery |origyear=1959 |edition=2nd English |year=2002 |publisher=Routledge Classics |location=New York, NY |isbn=0-415-27844-9 |oclc=59377149 |page=3}}</ref><ref>{{Cite book| last = Wilson | first = Edward | title = Consilience: The Unity of Knowledge | publisher = Vintage | location = New York | year = 1999 | isbn = 0-679-76867-X }}</ref><ref>లుడ్విడ్ ఫ్లెక్ (1935), [http://books.google.com/books?id=0KAGUpaUaGYC&amp;printsec=frontcover&amp;dq=Ludwik+Fleck&amp;source=bl&amp;ots=LcJSSRN_ym&amp;sig=TKrx9GLwFYRGlgIprAcdPFnhJIE&amp;hl=en&amp;ei=rbCWTPGpD8Oblgfmw9iiCg&amp;sa=X&amp;oi=book_result&amp;ct=result&amp;resnum=3&amp;ved=0CB8Q6AEwAg#v=onepage&amp;q&amp;f=false ''జెనెసిస్ అండ్ డెవలప్‌మెంట్ ఆఫ్ ఏ సైంటిఫిక్ ఫ్యాక్ట్'' ] రిమైండ్స్ అజ్ బిఫోర్ ఏ స్పెసిఫిక్ ఫ్యాక్ట్ 'ఎగ్జిస్టెడ్', ఇట్ హ్యాడ్ టు బి క్రియేటెడ్ యాజ్ పార్ట్ ఆఫ్ ఏ సోషల్ అగ్రిమెంట్ వితిన్ ఏ కమ్యూనిటీ.</ref> నేటికి కూడా వాడుకలో ఉన్న ఒక పురాతన మరియు సమీప అర్థం ఏమిటంటే [[అరిస్టాటిల్|అరిస్టాటిల్]] ప్రకారం, శాస్త్రీయ విజ్ఞానం అనేది తార్కికంగా మరియు హేతుబద్ధంగా వివరించగల విశ్వసనీయ విజ్ఞాన రంగం (''కింది "చరిత్ర మరియు వ్యుత్పత్తి శాస్త్రం" విభాగం చూడండి'' ).<ref>[[అరిస్టాటిల్|అరిస్టాటిల్]], ca. ఫోర్త్ సెంచరీ BCE {{cite web | title = [[Nicomachean Ethics]] Book VI, and [[Metaphysics (Aristotle)|Metaphysics]] Book I: | url = http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0054%3Abekker%20page%3D1139b}} "ఇన్ జనరల్ ది సైన్ అఫ్ నాలెడ్జ్ ఆర్ ఇగ్నోరన్స్ ఇజ్ ది ఎబిలిటీ టు టీచ్, అండ్ ఫర్ థిస్ రీజన్ వుయి హోల్డ్ దట్ ఆర్ట్ రెదర్ దెన్ ఎక్స్‌ఫీరియన్స్ ఈజ్ సైంటిఫిక్ నాల్డెజ్ (''epistemē'' ); ''ఫర్ ది ఆర్టిస్ట్స్ కెన్ టీచ్, బట్ ది అదర్స్ కెనాట్'' ." — [http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.01.0052:book=1:section=981b&amp;highlight=artists%2Cothers అరిస్టాట్. ][http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.01.0052:book=1:section=981b&amp;highlight=artists%2Cothers ''మెట్.'' ][http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.01.0052:book=1:section=981b&amp;highlight=artists%2Cothers 1.981b]</ref>
 
ఒక రకం విజ్ఞానం వలె ప్రామాణిక పురాతనత్వ విజ్ఞాన శాస్త్రం అనేది [[తత్వము|తత్త్వ శాస్త్రానికి]] సమీప సంబంధాన్ని కలిగి ఉంది. ప్రారంభ నవీన యుగంలో, "విజ్ఞాన శాస్త్రం" మరియు "తత్త్వశాస్త్రం" అనే రెండు పదాలను కొన్నిసార్లు [[ఆంగ్ల భాష|ఆంగ్ల భాష]]లో ఒకదానికి ఒకటి ప్రత్యామ్నాయంగా ఉపయోగించారు. 17వ శతాబ్దంనాటికి, "ప్రాకృతిక తత్త్వశాస్త్రం" (నేడు దీనిని "ప్రాకృతిక శాస్త్రం") అనే దానిని సాధారణంగా "తత్త్వ శాస్త్రం"కు భిన్నంగా పేర్కొంటారు.<ref>కన్సిడెర్ ఫర్ ఎగ్జాంపుల్, [[ఐజాక్ న్యూటన్|ఇసాక్ న్యూటన్]] (1687) ''Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica'' </ref><ref>{{cite web |title=Newton's Philosophy |author=Andrew Janiak |url=http://plato.stanford.edu/entries/newton-philosophy/ |publisher=Stanford Encyclopedia of Philosophy |quote=Fully understanding Newton means avoiding anachronistically substituting our conception of philosophy in the twenty-first century for what the early moderns called 'natural philosophy'. To be sure, the latter includes much that we now call 'science', and yet it clearly includes much else besides...Newton may have provided physics with its paradigm...Newton's scientific achievement was in part to have vanquished both Cartesian and Leibnizian physics; in the eighteenth century, and indeed much of the nineteenth, physics was largely a Newtonian enterprise. |date=13 October 2006 |accessdate=19 March 2011}}</ref> అయితే, "విజ్ఞాన శాస్త్రాన్ని" ఒక అంశం గురించి విశ్వసనీయ విజ్ఞానాన్ని సూచించడానికి విస్తృతంగా ఉపయోగిస్తున్నారు, ఇదే విధంగా నేటికి కూడా గ్రంథాలయ విజ్ఞాన శాస్త్రం లేజా రాజకీయ విజ్ఞాన శాస్త్రం వలె నవీన పదాల్లో కూడా ఉపయోగిస్తున్నారు.
 
ఆధునిక వాడుకలో, విజ్ఞాన శాస్త్రాన్ని "తరచూ 'ప్రాకృతిక మరియు భౌతిక శాస్త్రం'తో పర్యాయపదాలు వలె పరిగణిస్తారు" మరియు కనుక ఇది భౌతిక ప్రపంచం మరియు వాటి న్యాయాల దృగ్విషయానికి సంబంధించి ఆ అధ్యయన రంగాలకు పరిమితం చేయబడింది, కొన్నిసార్లు పరిపూర్ణ గణిత శాస్త్రానికి మినహా సూచిస్తారు. సాధారణ వాడుకలో ఇది ప్రస్తుతం ప్రబలంగా ఉంది."<ref> ఆక్స్ఫర్డ్ ఆంగ్ల నిఘంటువు</ref> విజ్ఞాన శాస్త్రంలో భాగంగా అభివృద్ధి చేసిన "విజ్ఞాన శాస్త్రం" యొక్క ఈ సూక్ష్మ భావం కెప్లెర్ యొక్క న్యాయాలు, గెలీలియో యొక్క న్యాయాలు మరియు [[ఐజాక్ న్యూటన్|న్యూటన్]] యొక్క గతి న్యాయాలు వంటి ప్రారంభ ఉదాహరణల ఆధారంగా "ప్రకృతి న్యాయాల"ను పేర్కొనడానికి ఒక విభిన్న రంగంగా మారింది. ఈ కాలంలో, ప్రాకృతిక తత్త్వశాస్త్రాన్ని "ప్రాకృతిక విజ్ఞాన శాస్త్రం" వలె సూచించడం సర్వసాధారణంగా మారింది". 19వ శతాబ్ద కాలంలో జరిగిన పరిశీలన ద్వారా, "విజ్ఞాన శాస్త్రం" అనే పదం ఎక్కువగా [[భౌతిక శాస్త్రము|భౌతిక శాస్త్రం]], [[రసాయన శాస్త్రము|రసాయన శాస్త్రం]], భూగర్భ శాస్త్రం మరియు [[జీవ శాస్త్రము|జీవ శాస్త్రాల]]తో సహా సహజ ప్రపంచం యొక్క అనుశాసన అధ్యయనంతో అనుబంధించబడుతుంది. ఈ అధ్యయనం కొన్నిసార్లు మానవ ఆలోచన మరియు సమాజం దృష్టిలో ఒక భాషా అనిశ్చిత స్థితిలో మిగిలిపోయింది, ఈ స్థితి ఈ విద్యా విషయక అధ్యయన రంగాలను సామాజిక శాస్త్రం వలె వర్గీకరించడం ద్వారా పరిష్కరించబడింది. అదే విధంగా, నేడు లాంఛనప్రాయ శాస్త్రం మరియు అనువర్తిత శాస్త్రం వంటి "శాస్త్రం" యొక్క సాధారణ శీర్షిక కింద పలు ఇతర ప్రధాన అనుశాసన అధ్యయనాలు మరియు విజ్ఞాన రంగాలు ఉనికిలో ఉన్నాయి.<ref>మ్యాక్స్ బర్న్ (1949, 1965) [http://www.archive.org/stream/naturalphilosoph032159mbp/naturalphilosoph032159mbp_djvu.txt ''నేచురల్ ఫిలాసఫీ ఆఫ్ కాజ్ అండ్ చాన్స్'' ] పాయింట్స్ అవుట్ దట్ ఆల్ నాలెడ్జ్, ఇన్‌క్లూడింగ్ నేచురల్ ఆర్ సోషల్ సైన్స్ ఈజ్ ఆల్సో సబ్జెట్కివ్. పేజీ 162: "దజ్ ఇట్ డానెడ్ అపాన్ మీ దట్ ఫండమెంటల్లీ ఎవరీథింగ్ ఈజ్ సబ్జెక్టివ్, ఎవరీథింగ్ విత్అవుట్ ఎక్సెప్షన్. దట్ వజ్ ఏ షాక్." సీ: intersubjective verifiability.</ref>
 
==చరిత్ర మరియు శబ్ద ఉత్పత్తి శాస్త్రం==
పంక్తి 12:
{{Main|History of science|Scientific revolution}}
[[File:SciencePersonificationBoston.jpg|thumb|228px|బోస్టన్ పబ్లిక్ గ్రంథాలయం ఎదురుగా "విజ్ఞాన శాస్త్రం" యొక్క మానవీకరణ]]
సహజ ప్రపంచం యొక్క అనుశాసన అనుభావిక పరిశీలనల వివరణలు సాంప్రదాయక పురాతనత్వం నుండి ఉనికిలో ఉంది (ఉదాహరణకు, [[అరిస్టాటిల్|అరిస్టాటిల్]] మరియు ప్లినే ది ఎల్డర్‌లచే), మరియు మధ్య యుగాల నుండి శాస్త్రీయ పద్ధతులు అమలు చేయబడుతున్నాయి (ఉదాహరణకు, అల్హాజెన్ మరియు రోజెర్ బాకన్‌లచే), ఆధునిక శాస్త్రం యొక్క నిశాంతం సాధారణంగా ప్రారంభ ఆధునిక కాలం నుండి ఉనికిలో ఉంది, దీనిని 16వ మరియు 17వ శతాబ్దాల్లో శాస్త్రీయ విప్లవంగా సూచించేవారు.<ref name="history">{{Cite book
| last = Hunt
| first = Shelby D.
పంక్తి 24:
{{quote|Rapid accumulation of knowledge, which has characterized the development of science since the 17th century, had never occurred before that time. The new kind of scientific activity emerged only in a few countries of Western Europe, and it was restricted to that small area for about two hundred years. (Since the 19th century, scientific knowledge has been assimilated by the rest of the world).| Joseph Ben–David, 1971.<ref name="history"/>}}
 
ఈ ఆధునిక శాస్త్రం ఒక పురాతన మరియు ప్రముఖ రంగం నుండి అభివృద్ధి చెందింది. "science" అనే పదం పాత ఫ్రెంచ్ నుండి తీసుకోబడింది మరియు దీనిలోకి [[లాటిన్|లాటిన్]] నుండి వచ్చింది, {{lang|la|''scientia''}} ఇది లాటిన్‌లోని "knowledge"కు గల పలు పదాల్లో ఒకటి.<ref>ఇట్ ఈజ్ ది నామినల్ ఫారమ్ ఆఫ్ వెర్బ్ {{lang|la|''scire''}}, "టు నో". ది ప్రోటో-ఇండో-యూరోపియన్ (PIE) రూట్ దట్ ఈల్డ్స్ ''scire'' ఈజ్ ''*skei-'' , మీనింగ్ టు "కట్, సెపరేట్ ఆర్ డిసెర్న్".</ref><ref>[http://www.etymonline.com/index.php?search=science&amp;searchmode=none ఎటీమాలజీ ఆఫ్ "సైన్స్" ఎట్ ఎటీమాలజీ ఆన్‌లైన్]. సీ ఆల్స్ డిటైల్స్ ఆఫ్ ది PIE రూట్ ఎట్ [http://www.bartleby.com/61/roots/IE464.html అమెరికన్ హెరిటేజ్ డిక్షనరీ ఆఫ్ ఇంగ్లీష్ లాంగ్వేజ్'', ఫోర్త్ ఎడిషన్, 2000.'' ].</ref> తాత్విక సందర్భాల్లో, scientia'' మరియు "science" అనే పదాలను గ్రీకు పదం '' epistemē''ను అనువదించడానికి ఉపయోగించేవారు, ఈ పదం గ్రీకు తత్త్వశాస్త్రంలో ప్రధానంగా [[అరిస్టాటిల్|అరిస్టాటిల్]] దృష్టిలో బలమైన ఆధారాల నుండి తార్కికంగా అభివృద్ధి చేసిన ఒక విశ్వసనీయ విజ్ఞాన రకం వలె ఒక నిర్దిష్ట వివరణను సాధించింది మరియు దీనిని చర్చించవచ్చు మరియు నేర్చుకోవచ్చు.'' ''ఆధునిక శాస్త్రానికి విరుద్ధంగా, అరిస్టాటిల్ యొక్క ప్రభావవంతమైన అవధారణ ముడి సమాచారం నుండి విశ్వ నియమాలను పేర్కొనేందుకు "సైద్ధాంతిక" దశలపై ఉంది మరియు విజ్ఞాన శాస్త్రంలో భాగంగా మాత్రమే అనుభవాన్ని మరియు ముడి సమాచారాన్ని సేకరించే అంశంగా పరిగణించబడలేదు.<ref>"... [A] మ్యాన్ నోస్ ఏ థింగ్ సైంటిఫికల్లీ వెన్ ఏ పోసెస్ ఏ కన్విక్షన్ ఎరైవెడ్ ఎట్ ఏ సెర్టెన్ వే, అండ్ వెన్ ది ఫస్ట్ ప్రిన్సిపల్స్ ఆన్ విచ్ దట్ కన్విక్షన్ రెస్ట్స్ ఆర్ నౌన్ టు హిమ్ విత్ సెర్టన్టీ—ఫర్ అన్లెస్ హీ ఈజ్ మోర్ సెర్టెన్ ఆఫ్ హిజ్ ఫస్ట్ ప్రిన్సపల్స్ దెన్ ఆఫ్ కన్క్లూజెన్ డ్రాన్ ఫ్రమ్ దెమ్ గి విల్ ఓన్లీ పోసె ది నాల్డెజ్ ఇన్ క్వశ్చన్ యాక్సిడెంటల్లీ." — అరిస్టాటిల్, నికోమాచీన్ ఎథిక్స్'' '''6''' (H. Rackham, ed.) '' ''[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0054%3Abekker%20page%3D1139b అరిస్టాట్. ]'' ''[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0054%3Abekker%20page%3D1139b నిక్. ]'' ''[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0054%3Abekker%20page%3D1139b Eth. 1139b]'' </ref>''
 
మధ్య యుగాలు నుండి విశదీకరణ వరకు, science లేదా ''scientia'' ను ఈ విస్తృత పరిధిలో ఉపయోగించడం కొనసాగింది, ఈ విధంగా 20వ శతాబ్దం వరకు కొనసాగింది.<ref name="MacMorris 1989 31–33">{{Cite book| first=Neville | last=MacMorris | year=1989 | title=The Natures of Science | pages=31–33 | publisher=Fairleigh Dickinson University Press | location=New York | isbn=0838633218 }}</ref> కనుక "విజ్ఞాన శాస్త్రం" అనేది ఆ సమయంలో ''[[తత్వము|తత్త్వశాస్త్రం]]'' యొక్క చాలా విసృత అర్థం వంటి అర్థాన్నే కలిగి ఉండేది. [[ఫ్రెంచి భాష|ఫ్రెంచ్]], [[స్పానిష్ భాష|స్పానిష్]], పోర్చుగీస్ మరియు లాటిన్ భాషలతో సహా ఇతర లాటిన్ ప్రభావిత భాషల్లో, ''విజ్ఞాన శాస్త్రాన్ని'' సూచించే పదం కూడా ఇదే అర్థాన్ని కలిగి ఉండేది.
పంక్తి 34:
| title = [[An Essay Concerning Human Understanding]]
| publisher = Printed by Thomas Davison
| isbn=0140434828 }}''యాన్ ఎస్సే కన్సెర్నింగ్ హ్యూమన్ అండర్‌స్టాండింగ్'' </ref> అయితే, లాక్ 'విజ్ఞానశాస్త్రం' అనే పదాన్ని ఆధునిక అర్థంలో ఉపయోగించి ఉండక పోవచ్చు, కాని 'పకృతి తత్వశాస్త్రం' అనేది గణితశాస్త్రం మరియు తర్కశాస్త్రంలాగా నిర్ణయించబడదు.<ref>క్రాగ్, H., ''యాన్ ఇంటోడక్షన్ టు ది హిస్ట్రోగ్రఫీ ఆఫ్ సైన్స్'' , కేంబ్రిడ్జ్ యూనివర్శిటీ ప్రెస్, 1989, p.138.</ref>
 
 
లాక్ ఊహకు భిన్నంగా, 19వ శతాబ్ది ప్రారంభం నాటికి ప్రకృతి తత్వశాస్త్రం అనేది తత్వశాస్త్రం నుండి వేరుపడటం ప్రారంభించింది. అయితే ఇది తరచుగా విస్తృతార్థాన్ని నిలుపుకొంది. అనేక సందర్భాల్లో, ''విజ్ఞానశాస్త్రం'' అనేది ఏ అంశం గురించైనా విశ్వసనీయమైన జ్ఞానం వైపు నిలబడటం కొనసాగింది, ఇదేరీతిలో, ఇది ఈనాటికీ లైబ్రరీ సైన్స్, పొలిటికల్ సైన్స్స, మరియు కంప్యూటర్ సైన్స్ వంటి ఆధునిక పదబంధాలలో విస్తృతార్థంలో (ఈ కథనం పరిచయంలో చూడండి) నేటికీ ఉపయోగించబడుతోంది. ''సైన్స్‌'' ,కి ఉన్న మరింత సంకుచితార్థంలో, ప్రకృతి తత్వశాస్త్రం అనేది మరింత స్పష్టంగా నిర్వచించబడిన సూత్రాల (గెలీలీయో సూత్రాలు కెప్లర్ సూత్రాలు, మరియు [[ఐజాక్ న్యూటన్|న్యూటన్]] చలన సూత్రాలతో మొదలయ్యాయి) విస్తృత సముదాయంతో ముడిపడినందువల్ల, ప్రకృతి తత్వశాస్త్రమనేది సామాన్యశాస్త్రం -నేచురల్ సైన్స్-గా మరింత ప్రాచుర్యంలోకి వచ్చింది. 19వ శతాబ్దం సాగే క్రమంలో, సైన్సును ప్రాకృతిక ప్రపంచ అధ్యయనంతో (అంటే మానవేతర ప్రపంచం) ముడిపెట్టి చూసే ధోరణి పెరుగుతూ వచ్చింది. ఈ పరిణామం కొన్ని సార్లు మానవ చింతన మరియు సమాజ అధ్యయనాన్ని (ఆ శతాబ్ది ముగింపులో మరియు తదుపరి శతాబ్దం నాటికి (సామాజిక శాస్త్రం అంటూ పిలవబడుతూ వచ్చింది) భాషా శాస్త్రపరమైన అర్థంలో వదిలివేస్తూ వచ్చింది.<ref name="Thurs">{{Cite book| first=Daniel Patrick | last=Thurs | year=2007 | title=Science Talk: Changing Notions of Science in American Popular Culture| publisher=[[Rutgers University Press]] | location=New Brunswick, NJ | isbn = 978-0813540733 | oclc=170031241 | pages=22:55}}</ref>
 
19వ శతాబ్ది పొడవునా, అనేకమంది ఆంగ్లభాషా వ్యవహర్తలు సైన్సును (అంటే ప్రకృతి శాస్త్రాలు) ఇతర అన్ని విజ్ఞాన శాస్త్ర రూపాలనుంచి అనేక రకాలుగా వేరు చేయడం పెరగసాగింది. ఇప్పుడు ప్రకృతి తత్వశాస్త్రంలో ఆవిష్కరణలు ఎలా జరపాలి అనే అంశంపై ''దృక్పథం'' భాగాన్ని ప్రస్తావించే సుపరిచితమైన వ్యక్తీకరణ “శాస్త్రీయ పద్ధతి,”ని ఆనాటివరకు దాదాపుగా ఉపయోగించేవారు కారు. కాని ఇది 1870 తర్వాత విస్తృతంగా వ్యాప్తిలోకి వచ్చింది. అయితే దీనితో ముడిపడి ఉన్న అన్ని అంశాలపై సంపూర్ణ అంగీకారం దాదాపు తక్కువగానే ఉండేది. సైంటిస్టు అనే పదం క్రమానుగతంగా పనిచేసే ప్రకృతి తత్వవేత్తను ప్రస్తావిస్తుంది, ( సహజజ్ఞానానికి లేదా వాస్తవిక జ్ఞానానికి వ్యతిరేకంగా) దీనిని విలియం వేవెల్ 1833లో కనిపెట్టాడు.<ref name="Ross1962">{{Cite journal| format = PDF | author = Ross, S. | year = 1962 | title = Scientist: The story of a word | journal = Annals of Science | volume = 18 | issue = 2 | pages = 65–85 | url = http://www.informaworld.com/index/739364907.pdf | accessdate = 2008-02-08 | doi = 10.1080/00033796200202722| ref = harv}}</ref> శాస్త్రాన్ని నేర్చుకున్న వ్యక్తుల ప్రత్యేక బృందంగా [[శాస్త్రవేత్త|సైంటిస్టు]]పై చర్చ, వీరి గుణాలు చర్చకు తీస్తున్నప్పటికీ, 19వ శతాబ్ది మలిదశలో పెరుగసాగింది.<ref name="Thurs">< /ref> మొదట్లో ప్రజలు ఈ పదాలను వాస్తవార్థంలో తీసుకున్నప్పటికీ, వీరు అంతిమంగా శాస్త్రాన్ని అలవాటైన శాస్త్రీయపద్దతి యొక్క మరియు దాని నుంచి పుట్టుకొచ్చిన సంకుచితార్థంలో వర్ణించారు. ఇది ఇతర మానవ పరిశ్రమ యొక్క ఇతర రంగాల నుంచి పూర్తిగా వేరుపడి ఉంది.
 
20వ శతాబ్ది నాటికి, ప్రపంచం గురించిన ప్రత్యేక జ్ఞాన విభాగంగా కొద్దిమంది ప్రత్యేక వ్యక్తుల బృందంచే ఆచరించబడి, విశిష్ట పద్ధతితో ఆచరించబడిన సైన్స్ యొక్క ఆధునిక భావన తప్పనిసరై ఉనికిలోకి వచ్చింది. ఇది "శాస్త్రీయ" వైద్యం, ఇంజనీరింగ్, అడ్వర్టయిజింగ్ లేదా మాతృత్వం వంటి శీర్షికలతో అనేక రంగాలకు చట్టబద్ధత కల్పించడానికి ఉపయోగించబడింది.<ref name="Thurs">< /ref> 20వ శతాబ్దిలో సైన్స్ మరియు టెక్నాలజీ మధ్య అనుసంధానాలు మరింత బలంగా పెరిగాయి. మార్టిన్ రీస్ వివరించినట్లుగా, శాస్త్రీయ అవగాహన మరియు సాంకేతిక జ్ఞానంలో పురోగతి పరస్పరం కలిసిపోయాయి మరియు ఒకటి మరొకదానికి ప్రాణాధారంలా మారాయి.<ref>http://www.bbc.co.uk/iplayer/episode/b00sp194/The_Reith_Lectures_Martin_Rees_Scientific_Horizons_2010_What_Well_Never_Know/</ref>
 
రిచ్చర్డ్ ఫిన్మన్ సైన్స్ గురించి తన విద్యార్థులకు ఇలా వివరించాడు: "సైన్స్ సూత్రం, నిర్వచనం దాదాపు ఇలా ఉంటాయి: ''మొత్తం విజ్ఞాన పరీక్ష ప్రయోగమే.'' ప్రయోగం అనేది శాస్త్రీయ 'సత్యం' యొక్క ''ఏకైక తీర్పరి'' అయితే జ్ఞానం యొక్క మూలం ఏమిటి? పరీక్షించబడుతున్న సూత్రాలు ఎక్కడినుంచి వచ్చాయి? ప్రయోగం, తనంతట తానుగా ఈ సూత్రాలను రూపొందించడంలో తోడ్పడుతుంది, అంటే అది సూచనల రూపంలో మనకు ఇస్తుందనే అర్థంలో. అయితే ఈ సూత్రాలనుంచి గొప్ప సాధారణీకరణలను రూపొందించడానికి ఊహాశక్తి కూడా అవసరమవుతుంది — మామూలుగా చెప్పాలంటే అద్భుతాలను ఊహించడం, అయితే వీటన్నిటి వెనుక అనేక కొత్త నమూనాలు ఉంటాయి, తర్వాత మనం సరైనదాన్నే ఊహించామా అని నిర్ధారించుకోడానికి ప్రయోగం చేయాల్సి ఉంటుంది." ఫెన్మన్ కూడా ఇదే విషయం చెప్పాడు, "...ఇక్కడ విస్మరించడం అనే విస్తృత సరిహద్దు ఉంటోంది...నేర్చుకోలేని వాటికోసం లేదా మరోవిధంగా చెప్పాలంటే సరిదిద్ద బడడానికి గాను, విషయాలను మనం నేర్చుకోవలసి ఉంటుంది."<ref>ఫేన్మాన్, లైటాన్, శాండ్స్. "ది ఫేన్మాన్ లెక్చర్స్ ఆన్ ఫిజిక్స్", pp. 1–1, కాలిఫోర్నియా ఇన్‌స్టిట్యూట్ ఆఫ్ టెక్నాలజీ, 1964.</ref>
 
==ప్రాధమిక వర్గీకరణలు==
శాస్త్రీయ రంగాలు సాధారణంగా రెండు ప్రధాన బృందాలుగా విభజింపబడ్డాయి: ప్రకృతి శాస్త్రాలు, ఇవి ([[జీవ శాస్త్రము|జీవసంబంధమైన ప్రాణం]]తోపాటు) ప్రకృతి దృగంశాన్ని అధ్యయనం చేస్తాయి మరియు మానవ ప్రవర్తన మరియు [[సంఘం|సమాజాలను]] అధ్యయనం చేసే సామాజిక శాస్త్రాలు ఈ బృంద విభజనలు అనుభవంపై ఆధారపడిన శాస్త్రాలు, అంటే విజ్ఞానం తప్పకుండా పరిశీలనాయోగ్యమైన దృగంశంపై ఆధారపడి ఉండాలి మరియు అదే పరిస్థితులలో పనిచేసే ఇతర పరిశోధకులు చేసే నిర్ధారణలలో ఇది పరీక్షించబడి నెగ్గగలగాలి.<ref name="Popper">{{Cite book| last = Popper | first = Karl | authorlink = Karl Popper | title = The Logic of Scientific Discovery | origyear = 1959 | edition = 2nd English | year = 2002 | publisher = Routledge Classics | location = New York, NY | isbn = 0-415-27844-9 | oclc =59377149 }}</ref> పరస్పర క్రమశిక్షణాయుతమైన బృందాలుగా చేయబడిన మరియు [[ఇంజనీరింగ్|ఇంజినీరింగ్]] మరియు వైద్య శాస్త్రాలకు సంబంధించిన రంగాలు కూడా ఉన్నాయి. ఈ వర్గీకరణలలో ప్రత్యేకీకరించబడిన శాస్త్రీయ రంగాలు ఉన్నాయి వీటిని ఇతర శాస్త్ర రంగాలలో భాగాలుగా పొందుపర్చబడతాయి కాని తరచుగా తమ సొంత పదజాలాన్ని మరియు ప్రత్యేకతను కలిగి ఉంటాయి.<ref> సీ: {{Cite web| author=Editorial Staff | date=March 7, 2008 | url=http://www.seedmagazine.com/news/2007/03/scientific_method_relationship.php | title=Scientific Method: Relationships among Scientific Paradigms | publisher=Seed magazine | accessdate=2007-09-12 }}.</ref>
 
నియత శాస్త్రం,<ref>[http://www.cambridge.org/gb/knowledge/isbn/item1173067/?site_locale=en_GB మార్కస్ టోమాలిన్ (2006) ''లింగ్విస్టిక్స్ అండ్ ది ఫార్మల్ సైన్సెస్'' ]</ref><ref>బెనెడిక్ట్ లోవ్ (2002) [http://www.jstor.org/pss/20117289 "ది ఫార్మల్ సైన్సెస్: దేర్ స్కోప్, దేర్ ఫౌండేషన్స్ అండ్ దేర్ యునిటీ"]</ref> గా వర్గీకరించబడిన [[గణితము|గణితశాస్త్రం]] అనుభవవాద శాస్త్రాలతో (ప్రకృతి మరియు సామాజిక శాస్త్రాలు) పోలికలు మరియు విభేదాలను కలిగి ఉంది. ఇది అనుభవవాద శాస్త్రాలను పోలివుంది ఇది ఒక జ్ఞానరంగానికి చెందిన వస్తుగత, జాగ్రత్తతో కూడిన, క్రమానుగత అధ్యయనంతో కూడుకుని ఉంటుంది; ఇది అనుభవవాద పద్ధతుల కంటే ''ఒక పూర్వ'' పద్ధతిని ఉపయోగించి, తన జ్ఞానాన్ని నిర్ధారించే తన పద్ధతి కారణంగా వైవిధ్యంతో ఉంటుంది. [[సంఖ్యా శాస్త్రం|సాంఖ్యకశాస్త్రం]] మరియు తర్కశాస్త్రంని కలిగి ఉండే నియత శాస్త్రాలు అనుభావిక శాస్త్రాలకు ప్ర్రాణాధారమైనటువంటిది. నియత శాస్త్రంలో కీలమైన ముందంజలు అనుభావిక శాస్త్రాలలో చరచుగా ప్రధాన పురోగతికి దారితీశాయి. వస్తువులు ఎలా పనిచేస్తాయి (ప్రకృతి శాస్త్రాలు) మరియు ప్రజలు ఎలా ఆలోచిస్తారు, ఎలా వ్యవహరిస్తారు (సామాజిక శాస్త్రాలు) అనే అంశాన్ని కనుగొనడంలో, వర్ణించడంలో పరికల్పన, [[సిద్ధాంతము|సిద్ధాంతాలు]], మరియు సూత్రాలు రూపకల్పనకు నియతి శాస్త్రాలు తప్పనిసరి<ref name="Popper">< /ref>
 
==శాస్త్రీయ పద్ధతి==
Line 110 ⟶ 109:
తత్వవేత్త బార్రీ స్ట్రౌడ్ దీనికి మరింతగా జోడిస్తూ, "విజ్ఞానం" పదానికి ఉత్తమ నిర్వచనం పోటీపడుతున్నప్పటికీ, ఇది సందేహాస్పదంగా ఉంటుందని, మరియు సరైనది కానిది సరైనదానితో పోటీపడుతుందనే ''సంభావ్యత'' ను ప్రదర్శిస్తుంటుందని చెప్పాడు. వ్యంగ్యాత్మకంగా అప్పుడు, శాస్త్రజ్ఞుడు అవలంబించే నిర్దిష్ట శాస్త్రీయ పద్ధతి ఒక్కోసారి అవి [[నిజం|నిజాన్ని]] కలిగి ఉన్నప్పటికీ వాటిని సందేహిస్తూ ఉంటుంది.<ref>http://philosophybites.com/2007/12/barry-stroud-on.html</ref> 0}దోషనిరూపణ వాది C. S. పియర్స్ వాదిస్తూ, విచారణ అంటేనే వాస్తవ సందేహాన్ని పరిష్కరించేందుకు చేసే పోరాటమని, కేవలం పోరాటం, మాటలు లేదా తీవ్రమైన సందేహం నిష్ప్రయోజనకరమని అన్నాడు<ref>పెయిర్స్ (1877), "ది ఫిక్సాయేషన్ ఆఫ్ బిలీఫ్", పాపులర్ సైన్స్ మంత్లీ, v. 12, pp. 1–15, సీ §IV ఆన్ [http://books.google.com/books?id=ZKMVAAAAYAAJ&amp;pg=PA6 p. 6–7]. రిప్రింటెడ్ ''కలెక్టడ్ పేపర్స్'' v. 5, పారాగ్రాఫ్స్ 358–87 (సీ 374–6), ''రైటింగ్స్'' v. 3, pp. 242–57 (see 247–8), ''ఎసెన్షియల్ పైర్స్'' v. 1, pp. 109–23 (సీ 114–15), అండ్ ఎల్స్‌వేర్.</ref>—అదే సమయంలో సాధారణ జ్ఞానంపై విమర్శా రహితంగా ఆధారపడటం కంటే నిజమైన సందేహాన్ని పరిష్కరించటానికి విచారణ ప్రయత్నించాలని చెప్పాడు.<ref>పైర్స్ (1905), "ఇష్యూస్ ఆఫ్ ప్రాగ్నాటిజమ్", ''ది మోనిస్ట్'' , v. XV, n. 4, pp. 481–99, సీ "క్యారెక్టర్ V" on [http://www.archive.org/stream/monistquart15hegeuoft#page/491/mode/1up p. 491]. రిప్రింటెడ్ ఇన్ ''కలెక్టెడ్ పేపర్స్'' v. 5, పారాగ్రాఫ్స్ 438–63 (సీ 451), ''ఎసెన్షియల్ పైర్స్'' v. 2, pp. 346–59 (సీ 353), అండ్ ఎల్స్‌వేర్.</ref> నిజమైన శాస్త్రాలు ఏ ఒక్క అంశం యొక్క సారాంశపు గొలుసును మాత్రమే విశ్వసించవని, (దాని బలహీనమైన లింకు కంటే ఎక్కువ శక్తివంతం కానిదానిని), అయితే సన్నిహితంగా అనుసంధించబడిన బహుళ మరియు విభిన్న వాదనల సారాంశాన్ని మాత్రమే అవి విశ్వసిస్తాయని ఇతడు చెప్పాడు.<ref>పైర్స్ (1868), "సమ్ కాన్‌సీక్వెన్స్ ఆఫ్ ఫోర్ ఇన్‌క్యాపాసిటీస్", ''జర్నల్ ఆఫ్ స్పెక్యులేటివ్ ఫిలాసఫీ'' v. 2, n. 3, pp. 140–57, సీ [http://books.google.com/books?id=YHkqP2JHJ_IC&amp;pg=RA1-PA141 p. 141]. రిప్రింటెడ్ ఇన్ ''కలెక్టెడ్ పేపర్స్'' , v. 5, పారాగ్రాఫ్స్ 264–317, ''రైటింగ్స్'' v. 2, pp. 211–42, ''ఎసెన్షియల్ పైర్స్'' v. 1, pp. 28–55, అండ్ ఎల్స్‌వేర్.</ref>
 
శాస్త్రం "మ్యాజిక్ బుల్లెట్‌"ను శోధించడానికి పూనుకోవని స్టనోవిచ్ కూడా నొక్కి చెప్పాడు. అది ఏకైక కారణ లోపభూయిష్టతను అధిగమిస్తుందని కూడా అన్నాడు. దీనర్థం ఏమిటంటే, ఒక శాస్త్రజ్ఞుడు "ఏ''ది'' కారణం..." అని మాత్రమే అడగబోవని, అందుకు బదులుగా "ఏ''వి'' అత్యంత ప్రధానమైన ''కారణాలు'' గా ఉంటున్నాయి..."అని అడుగుతాయి. శాస్త్రాలలో మరింత సూక్ష్మ రంగాలకు (ఉదా. [[మానసిక శాస్త్రము|మానసిక తత్వశాస్త్రం]], అంతరిక్ష శాస్త్రంవంటివి) ఇవి మరీ ప్రత్యేకంగా వర్తిస్తాయి.<ref name="Stanovich, 2007, pp 141–147">{{harvnb|Stanovich|2007}} pp 141–147</ref> అయితే, పరిశోధన అనేది ఏకకాలంలో కొత్త అంశాలను విశ్లేషిస్తుంది, కాని ఇది పరిగణించడానికి అత్యంత ప్రధానమైన అంశాల సుదీర్ఘ జాబితాకు చేర్చడానికి మాత్రమే ఇలా జరుగుతుంది.<ref name="Stanovich, 2007, pp 141–147">< /ref> ఉదా: ఒక వ్యక్తికి చెందిన వ్యక్తిగత జన్యుశాస్త్రం వివరాలను మాత్రమే తెలుసుకోవడం లేదా వారి చరిత్ర లేదా పెంపకం లేదా ప్రస్తుత పరిస్థితి వంటివి మాత్రమే ప్రవర్తనను వివరించక పోవచ్చు, కాని మిళితమైన ఉన్న అన్ని అంశాలపై లోతైన అవగాహనను కలిగి ఉంటే అది మరింత ఊహాత్మకంగా ఉంటుంది.
 
==గణితశాస్త్రం==
{{Main|Mathematics}}
[[File:Michelsonmorley-boxplot.svg|thumb|300px|ప్రఖ్యాత మిచెల్సన్-మోర్లే ప్రయోగం నుండి సమాచారం]]
[[గణితము|గణితశాస్త్రం]] శాస్త్రాలకు అత్యవసరమైనట్టిది. సైన్స్‌లో గణితశాస్త్రం యొక్క ముఖ్య విధి ఏమిటంటే, శాస్త్రీయ ''నమూనాల'' వ్యక్తీకరణలో అది నిర్వహించే పాత్రే. కొలమానాలను సేకరించడం, పరిశీలించడం, పరికల్పన చేయడం, ఊహించడం వంటి పనులకు తరచుగా గణితశాస్త్రాన్ని విస్తృతంగా ఉపయోగించుకోవలసి ఉంటుంది. ఉదాహరణకు, అంకగణితము, [[బీజగణితం|బీజగణితము]], [[రేఖాగణితం|జ్యామితి]], [[త్రికోణమితి|త్రికోణమితి]] మరియు కలనగణితం వంటివి [[భౌతిక శాస్త్రము|భౌతికశాస్త్రం]]కి అత్యవసరమైనట్టివి. వాస్తవంగా, సంఖ్యా సిద్ధాంతం మరియు టోపోలజీ వంటి "శుద్ధ" రంగాలతో సహా, గణితశాస్త్రం యొక్క ప్రతి విభాగమూ సైన్స్‌లో అనువర్తనలను కలిగివుంది.
 
[[సంఖ్యా శాస్త్రం|సాంఖ్యక పద్ధతులు]], డేటాను సంశ్లేషించి, విశ్లేషించడానికి ఉన్న గణితశాస్త్ర పద్ధతులు, ఇవి ప్రయోగ ఫలితాలలో వ్యత్యాసపు శ్రేణిని, ఆధారపడదగిన స్థాయిని అంచనా వేయడానికి శాస్త్రజ్ఞులకు అనుమతిస్తాయి. ప్రకృతి శాస్త్రాలు మరియు సామాజిక శాస్త్రాలు రెండింటికి సంబంధించిన అనేక రంగాలలో సాంఖ్యక విశ్లేషణ ప్రాథమిక పాత్ర పోషిస్తుంది.
Line 121 ⟶ 120:
కంప్యుటేషనల్ సైన్స్ వాస్తవ ప్రపంచ పరిస్థితులను ఉద్దీపింపజేయడానికి గణన శక్తిని అనువర్తింపజేస్తాయి, ఇవి నియత గణితశాస్త్రం ఒక్కటి సాధించేదానికంటే ఎక్కువగా శాస్త్రీయ సమస్యలను మరింత చక్కగా అర్థం చేసుకోవడానికి వీలు కల్పిస్తుంది. పారిశ్రామిక మరియు అనువర్తిత గణితశాస్త్ర సమాజం ప్రకారం, గణన అనేది ఇప్పుడు శాస్త్రీయ విజ్ఞానాన్ని పురోగమింపజేయడంలో సిద్ధాంతం మరియు ప్రయోగాలంత ముఖ్యంగా మారింది.<ref>[http://www.siam.org/students/resources/report.php గ్రాడ్యుయేట్ ఎడ్యుకేషన్ ఫర్ కంప్యూటేషనల్ సైన్స్ అండ్ ఇంజినీరింగ్], SIAM వర్కింగ్ గ్రూప్ ఆన్ CSE ఎడ్యుకేషన్. 2008-04-27న తిరిగి పొందబడింది.</ref>
 
గణితశాస్త్రం తనకు తానుగా ఒక శాస్త్రంగా సరిగా వర్గీకరించబడిందా అనే అంశం కొంత వాదనకు తావిస్తోంది. కొంతమంది చింతనాపరులు గణితశాస్త్రజ్ఞులను శాస్త్రవేత్తలుగా చూస్తున్నారు, ఎందుకంటే దీనిలో భౌతిక ప్రయోగాలు తప్పనిసరి కాదు లేదా గణిత ఆధారాలు ప్రయోగాలకు సమానమైనట్టివి కావు. ఇతరులు గణితశాస్త్రాన్ని శాస్త్రంగా చూడటం లేదు, ఎందుకంటే దాని సిద్ధాంతాలు మరియు పరికల్పనల విషయంలో దీనికి ప్రయోగపరమైన పరీక్ష అవసరం లేదు. గణితశాస్త్రపరమైన సిద్ధాంతాలు మరియు సూత్రాలు అనేవి తార్కిక ఉత్పాదనల ద్వారా పొందబడతాయి, ఇవి అంతేకాని శాస్త్రీయ పద్ధతిలా తెలిసిన ప్రయోగవాద పరిశీలన మరియు తార్కిక హేతువుల కలయికగా ఉండటం కంటే, ప్రత్యక్ష ప్రమాణ వ్యవస్థలను ఊహిస్తాయి. సర్వసాధారణంగా, గణితశాస్త్రం నియతశాస్త్రంగా వర్గీకరించబడతాయి, కాగా ప్రకృతి మరియు సామాజిక శాస్త్రాలు ప్రయోగవాద శాస్త్రాలు.<ref>{{Cite book| title = Philosophy of Science: From Problem to Theory | author = Bunge, Mario Augusto | year = 1998 | publisher = Transaction Publishers | isbn = 0-765-80413-1 | page = 24}}</ref> గా వర్గీకరించబడినాయి.
 
==శాస్త్రీయ ప్రపంచం==
Line 137 ⟶ 136:
===సంస్థలు===
[[File:Académie des Sciences 1671.jpg|thumb|right|220px|1671లో [88]ను సందర్శించిన లూయిస్ XIV]]
శాస్త్రీయ ఆలోచన మరియు ప్రయోగవాద కమ్యూనికేషన్ మరియు ప్రోత్సాహం కోసం విజ్ఞాన సమాజాలు, [[రెనసాన్స్|పునరుజ్జీవన]] దశ నుంచి ఉనికిలో ఉంటూవచ్చాయి.<ref>{{Cite web| last=Parrott | first=Jim | date=August 9, 2007 | url=http://www.scholarly-societies.org/1599andearlier.html | title=Chronicle for Societies Founded from 1323 to 1599 | publisher=Scholarly Societies Project | accessdate=2007-09-11}}</ref> వీటిలో అతి పురాతన కాలం నుంచి మనగలుగుతున్న సంస్థ {{lang|it|''[[Accademia dei Lincei]]''}} [[ఇటలీ|ఇటలీ]]లో ఉంది.<ref>{{Cite web| year=2006 | url=http://positivamente.lincei.it/ | title=Benvenuto nel sito dell'Accademia Nazionale dei Lincei | language=Italian | publisher=Accademia Nazionale dei Lincei | accessdate=2007-09-11}}</ref> గౌరవనీయ జాతీయ సైన్స్ అకాడమీలు విశిష్ట గుర్తింపు పొందిన సంస్థలు, 1660<ref>{{Cite web| url=http://www.royalsoc.ac.uk/page.asp?id=2176 | title=Brief history of the Society | publisher=The Royal Society | accessdate=2007-09-11}}</ref> లో బ్రిటిష్ రాయల్ సొసైటీ మరియు 1666లో ఫ్రెంచ్‌లో {{lang|fr|''[[Académie des Sciences]]''}} జాతీయ అకాడమీ ప్రారంభమయ్యాక ఇవి అనేక దేశాలలో ఉనికిలో ఉంటున్నాయి.<ref>{{Cite web| first=G.G. | last=Meynell | url=http://www.royalsoc.ac.uk/page.asp?id=2176 | title=The French Academy of Sciences, 1666–91: A reassessment of the French Académie royale des sciences under Colbert (1666–83) and Louvois (1683–91) | publisher=Topics in Scientific & Medical History | accessdate=2007-09-11}}</ref>
 
అంతర్జాతీయ శాస్త్ర మండలి వంటి అంతర్జాతీయ శాస్త్రీయ సంస్థలు వివిధ దేశాలలోని శాస్త్రీయ కమ్యూనిటీల మధ్య సహకారాన్ని ప్రోత్సహించడానికి ఏర్పడుతూ వచ్చాయి. ఇటీవలే, శాస్త్రీయ పరిశోధనలకు మద్దతుగా [[అమెరికా సంయుక్త రాష్ట్రాలు|U.S.‌]]లో నేషనల్ సైన్స్ ఫౌండేషన్ వంటి ప్రాభావిత ప్రభుత్వ సంస్థలు రూపొందించబడ్డాయి,
Line 159 ⟶ 158:
| title=Scientific and Technical Information Resources
| publisher=CRC Press | isbn=0824782976
| oclc=232950234 }}</ref> నేడు, గుర్తించబడిన జాబితాలలో 40,000 వరకు వైద్యశాస్త్ర పత్రికలు మాత్రమే ఉన్నాయి.<ref> [http://ftp.ncbi.nih.gov/pubmed/J_Entrez.txt NIH.gov]</ref>
 
అనేక శాస్త్రీయ పత్రికలు ఒకే ఒక శాస్త్రీయ రంగానికి పరిమితం అవుతుంటాయి, ఆ రంగంలోపలి పరిశోధననే ప్రచురిస్తుంటాయి, ఈ పరిశోధనలు సాధారణంగా శాస్త్రీయ పత్రాల రూపంలో వ్యక్తీకరించబడుతుంటాయి. శాస్త్రం ఆధునిక సమాజాలలో సర్వత్రా వ్యాపించింది, విజయాలను, వార్తలను, శాస్త్రజ్ఞుల ఆకాంక్షలను విస్తృత ప్రజానికానికి వివరించడంలో ఇవి తప్పనిసరిగా గుర్తించబడుతున్నాయి.
 
న్యూ సైంటిస్ట్, సైన్స్ &amp; వెయి మరియు సైంటిఫిక్ అమెరికన్ వంటి శాస్త్ర పత్రికలు విస్తృత స్థాయి పాఠకులను పొందవలసిన అవసరముంది మరియు కొన్ని పరిశోధనా రంగాలలో గుర్తించదగిన ఆవిష్కరణలు మరియు పురోగతులతో సహా పరిశోధనకు సంబంధించిన ప్రాభావిత శాస్త్రేతర సారాంశ రంగాలను అందించవలసిన అవసరం ఉంది. శాస్త్ర పుస్తకాలు అనేక మంది ప్రజల ప్రయోజనాలకోసం పనిచేస్తున్నాయి. అసందర్భంగా, సైన్స్ ఫిక్షన్ రచయితలు ప్రాథమికంగా స్వభావరీత్యా అద్భుతంగా ఉంటారు, ప్రజల ఊహాశక్తిలో మునిగితేలుతూ, సైన్స్ పద్ధతులను కాకుండా భావాలను సరఫరా చేస్తుంటారు.
 
సైన్స్ మరియు సాహిత్యం లేదా, మరింత ప్రత్యేకంగా, [[కవి|కవిత్వం]], ''సృజనాత్మక రచనా శాస్త్రం'' వంటి శాస్త్రేతర రంగాల మధ్య అనుసంధానాన్ని విస్తృతపర్చడానికి లేదా అభివృద్ధి చేయడానికి జరిగిన ఇటీవల ప్రయత్నాలు రాయల్ లిటరరీ ఫండ్ ద్వారా వనరులను అభివృద్ధి చేశాయి.<ref>{{Cite web| first=Mario | last=Petrucci
Line 177 ⟶ 176:
{{Main|Philosophy of science}}
[[File:Bose Einstein condensate.png|thumb|ఒక వాయువులోని రూబీడియమ్ అణువుల చలన వేగ-వ్యాప్తి సమాచారం, పదార్థం యొక్క నూతన వేగ ఆవిష్కరణను నిర్ధారిస్తుంది, బోస్-ఐన్‌స్టీన్ సంగ్రహణ]]
సైన్స్ తత్వశాస్త్రం శాస్త్రీయ. విజ్ఞానం యొక్క స్వభావం మరియు సమర్థనను అర్థం చేసుకోవడానికి ప్రయత్నిస్తుంది. ఒక నిర్దిష్టమైన శాస్త్రీయ పద్ధతి ని అందించడం కష్టసాధ్యమని నిరూపితమైంది, ఇది సైన్స్‌ను శాస్త్రేతరం నుంచి వేరుపర్చడానికి నిర్ణయాత్మకంగా ఉపయోగపడుతుంది. అందుచేత సరిహద్దులు ఎక్కడున్నాయో ఖచ్చితంగా తెలుసుకునేందుకు చట్టబద్దమైన వాదనలు కూడా ఉన్నాయి, దీన్ని డీమార్కేషన్ సమస్య అని పిలుస్తున్నారు. తద్భిన్నంగా, ప్రచురించబడిన సైన్స్ తత్వవేత్తల మధ్యన మరియు విస్తృత స్థాయిలో శాస్త్రీయ ప్రపంచంలోపల విశాల ఏకాభిప్రాయ సాధనను కలిగి ఉన్న ముఖ్యమైన దృక్పధాలు ఉంటున్నాయి. ఉదాహరణకు, శాస్త్రీయ పరికల్పన మరియు సిద్ధాంతాలు శాస్త్రీయ ప్రపంచంచేత ఆమోదించబడాలంటే, స్వతంత్రంగా పరీక్షించబడాలి మరియు ఇతర శాస్త్రవేత్తలచేత నిర్ధారించబడాలి.
 
సైన్స్ ఫిలాసఫీ పద్ధతిలో విభిన్న ప్రాపంచిక దృక్పధాలు ఉంటున్నాయి. వీటిలో అత్యంత ప్రాభావిత స్థానం అనుభవవాదంకి ఉంది. ఇది విజ్ఞానం అనేది పరిశీలనతో కూడుకున్న ప్రక్రియగా ప్రకటిస్తుంది, అందుచేత, శాస్త్రీయ సిద్ధాంతాలు అనేవి పరిశీలన నుంచి చేయబడిన సాధారణీకరణ ఫలితం. అనుభవవాదం సాధారణంగా నియోగితవాదంని ప్రబోధిస్తుంటుంది. ఇది మానవులు చేయగలిగిన పరిమిత సంఖ్యలోని పరిశీలనల ద్వారా సమర్థించబడిన సాధారణ సిద్ధాంతాల రీతిని వివరించడానికి ప్రయత్నిస్తుంటుంది. అందుచేత అనుభవవాద సాక్ష్యం యొక్క పరిమిత సంఖ్య శాస్త్రీయ సిద్ధాంతాలను నిర్ధారించడానికి అందుబాటులో ఉంటుంది. ఆ సిద్ధాంతాలు రూపొందించినది పలు అంచనాలు నియతమే కాబట్టి ఇది తప్పనిసరి అవసరంగా ఉంటుంది. అంటే నిగమన తర్కాన్ని మాత్రమే ఉపయోగించి పరిమిత సాక్ష్యాధారం నుంచి వీటిని తెలుసుకోలేము. ఇలాంటి వైఖరిని తీసుకోవడానికి ప్రపంచ నిర్మాణం గురించిన అధిభౌతిక అంచనాలు అవసరమా లేదా అనే విషయమై సుదీర్ఘకాలంగా తాత్విక చర్చ జరుగుతోంది. వీటిని శాస్త్రీయ పద్ధతిలో సమర్థించడం కష్టం, కాగా, సైన్స్ సమస్యను ఇది కలిగి ఉంటుందా లేదా అనే చర్చ కూడా జరుగుతోంది. ఉదాహరణకు జీవశాస్త్రజ్ఞుడు స్టీఫెన్ J. గౌల్డ్ ప్రకారం, 1) చట్ట ఏకీకరణ మరియు 2) స్థల కాలాలకు అనుగుణంగా ప్రక్రియల ఏకీకరణ అనేవి సైంటిస్టుగా సైన్స్‌రంగంలో పనిచేయదలిచిన ఏ వ్యక్తిచేత అయినా మొదటగా అంచనా వేయబడాలి. గౌల్డ్ ఈ అభిప్రాయాన్ని ఇలా సంక్షిప్తీకరించాడు: {{Quotation|The assumption of spatial and temporal invariance of natural laws is by no means unique to geology since it amounts to a warrant for inductive inference which, as [[Francis Bacon|Bacon]] showed nearly four hundred years ago, is the basic mode of reasoning in empirical science. Without assuming this spatial and temporal invariance, we have no basis for extrapolating from the known to the unknown and, therefore, no way of reaching general conclusions from a finite number of observations. (Since the assumption is itself vindicated by induction, it can in no way “prove” the validity of induction - an endeavor virtually abandoned after [[David Hume|Hume]] demonstrated its futility two centuries ago).|Gould, S. J. 1965. Is uniformitarianism necessary? American Journal of Science 263:223–228.}} శాస్త్రీయ సిద్ధాంతాల విశిష్టత సాక్ష్యం నుంచి రాబట్టబడే వాటి నిర్ధారణతత్వమేనని అనుభవవాదం నొక్కి చెబుతుంది. అనుభవవాదానికి సంబంధించి అనేక వెర్షన్లు ఉనికిలో ఉంటున్నాయి, వీటిలో ప్రధానమైనది బాయెసినిజమ్ (సాక్ష్యం నుంచి సిద్ధాంతాల సంభావ్యతను గణించడానికి ఇది బాయెస్ సూత్రాన్ని ఉపయోగిస్తుంది. మరియు పరికల్పనా-తగ్గింపు పద్ధతి (సిద్ధాంతాల ప్రేరక నిర్ధారణ ఆవిష్కరణ యొక్క పరిశుద్ధ పరికల్పనను ఆవిష్కరణ దృష్టికోణంలో పరిశుద్ధ పరికల్పనగా తీసుకుంటుంది).
Line 187 ⟶ 186:
| year=1983 | edition=1st edition
| publisher=Rowman and Littlefield
| location=Totowa, New Jersey }}</ref> దీనికి బదులుగా అతడు ఒకే ఒక సార్వత్రిక పద్ధతి ఉందని ఈ పద్ధతి సైన్స్‌కు ప్రత్యేకించినది కాదని ప్రకటించాడు. విమర్శయొక్క వ్యతిరేక ఫథకం, దోష నిరూపణ. ఇది మానవ మనస్సులోని అన్ని ఉత్పత్తులను అంటే సైన్స్, గణితం, తత్వశాస్త్రం, కళ వంటివాటిని కవర్ చేస్తుంది. మరియు ఇది జీవిత పరిణామాన్ని కూడా తడుముతుంది.<ref>కార్ల్ పోపెర్: ''ఆబ్జెక్టివ్ నాల్డెజ్'' (1972)</ref> ప్రకృతి శాస్త్రాలకు, సామాజిక శాస్త్రాలకు<ref>కార్ల్ R. పోపెర్: ''ది పోవెర్టీ ఆఫ్ హిస్టారిజమ్'' </ref> మధ్య వ్యత్యాసం ఉందన్న భావనను పాప్పర్ ప్రత్యేకించి వ్యతిరేకించాడు మరియు సామాజిక శాస్త్రాలను శాస్త్రపరమైనవిగా చెప్పిన సమకాలీన తత్వశాస్త్రాన్ని అతడు విమర్శించాడు, దీన్ని సైన్స్ పద్ధతికి, భాషకు స్లేవిష్ అనుకరణగా ''కొంతమంది ప్రజలు తప్పుగా అర్థం చేసుకున్నారు'' ఇతడు పేర్కొన్నాడు. ప్రత్యక్ష జ్ఞాన వివాదం అని పిలువబడుతున్న దానికి అతడు దోహదపడ్డాడు, ఈ సమస్యకు సమాధానంగా, విమర్శనాత్మక హేతువాదం (పాప్పర్, ఆల్బర్ట్) మరియు ఫ్రాంక్‌ఫర్ట్ స్కూల్ (అడోర్నో, హాబర్మస్) మధ్య తాత్విక వివాదం కొనసాగింది. సామాజిక శాస్త్రాల వైధానికం గురించి వీరు ఘర్షణపడ్డారు. పాప్పర్ తన విద్యార్థులు విలియం W. బార్ట్‌లే మరియు డేవిడ్ మిల్లర్‌తో కలిసి హేతువాదపు సాంప్రదాయిక సిద్ధాంతాన్ని కూడా ప్రశ్నించాడు. హేతు జ్ఞానం సర్వసాధారణంగానూ, శాస్త్రీయ జ్ఞానం ప్రత్యేకం గానూ, ఇతరుల నిర్ధారణలను సమర్థించలేనిరీతిలో తనను తాను సమర్థించుకునే జ్ఞానంగా నిలుస్తుంది. సమర్థతావాదపు మూలభావననే పాప్పర్ విమర్శించాడు (చూడండి సమర్ధనావాదం), శాస్త్రం లేదా హేతుత్వం అనేవి సాధారణంగా భావాలను సమర్థించడం లేదా అనుమతించడం రీతిలో లేవని ఇతడు నొక్కి చెప్పాడు<ref>{{Cite book| chapter = On The Sources of Knowledge and of Ignorance | title = Conjectures and Refutations: The Growth of Scientific Knowledge | author = Popper, Karl | publisher = Routledge | year = 2002 | isbn = 0061313769}}, సెక్షన్ XIII</ref> పైగా, హేతుత్వం అనేది విమర్శను ఆమోదిస్తుందని, దానికనుగుణంగా ఒకరి అభిప్రాయాలను మారుస్తుందని ఇతడు వాదించాడు. ఇతరుల అభిప్రాయాలను సమర్థించడం లేదా ఇతరులలో సమర్థన లోపించడంపై విమర్శించే సామర్థ్యాన్ని గాని ఇది కలిగి ఉండదని చెప్పాడు. హేతుత్వపు పరిమితులపై పాప్పర్, బార్ట్‌లే, మిల్లర్‌లు వాదించారు, ప్రత్యేకించి దోష నిర్ధాణను చూడడానికి వ్యతిరేకంగా వీరు వాదించారు. తదనుగుణంగా, సైన్స్ ప్రాధికారత ను కలిగి ఉందన్న విషయాన్ని వీరు తిరస్కరించారు మరియు దాన్ని వారసత్వపరంగా దోషగుణాన్ని కలిగి ఉందని వీరు పేర్కొన్నారు.
 
మరొక దృక్పథం ఇన్‌స్ట్రుమెంటలిజం, దీన్ని యాసలో చెప్పాల్సివస్తే "నోర్మూసుకుని గణించండి", దృగ్విషయాన్ని వివరించడం, అంచనా వేయడానికి సిద్ధాంతాలను ఉపయోగించడాన్ని ఒక విధానంగా నొక్కి చెబుతుందిది. శాస్త్రీయ సిద్ధాంతాలు బ్లాక్ బాక్సులవంటివని ఇది ప్రకటిస్తుంది, వీటి ఇన్ పుట్ (ప్రారంభ పరిస్థితులు) మరియు అవుట్‌పుట్ (అంచనాలు) మాత్రమే సందర్భోచితమైనవని చెబుతుంది. సిద్ధాంతాల ఫలితాలు, భావనలు, తార్కిక నిర్మాణం అనేవి పూర్తిగా విస్మరించదగినవిగా ప్రకటించబడ్డాయి మరియు శాస్త్రజ్ఞులు రాద్దాంతం చేయకూడదని సూచించాయి (చూడండి క్వాంటమ్ మెకానిక్స్‌పై వ్యాఖ్యానాలు).
 
[[సృష్ఠివాదం|సృష్టివాదం]] వంటి వివాదాస్పద ఉద్యమాలకు వ్యతిరేకంగా శాస్త్రీయ సందేహవాదం గురించిన రాజకీయ చర్చలలో ఒక వైఖరి వ్యక్తమవుతుంటుంది, కాని ప్రధాన స్రవంతి శాస్త్రపు వివాదాస్పద విమర్శలను వైధానిక ప్రకృతి శాస్త్రం అని పిలుస్తున్నారు. దీని ప్రధాన పాయింట్ ఏమిటంటే ప్రకృతి మరియు అతీత ప్రకృతి మధ్య అంచనాలను రూపొందించాలి, సైన్సును ప్రకృతి ప్రయోగాలకు వైధానికంగా ఉపయోగించడానికి పరిమితం చేయాలి. అంటే ఆంక్ష అంటే కేవలం వైధానికంగా ఉండాలి (ఇది ఒంటోలాజికల్) గా ఉండదు. అంటే సైన్స్ తనకు తానుగా అతీత ప్రకృతి వివరణను భావించకూడదు కాని, వాటిని తప్పుగా ప్రకటించకూడదు. దీనికి బదులుగా, అతీత ప్రకృతి వివరణలు సైన్స్ పరిథికి ఆవతలే వ్యక్తిగత విశ్వాసాన్ని వదిలేయాలి. నిర్దిష్ట శాస్త్రం అనుభవవాద అధ్యయనానికి పూర్తిగా కట్టుబడి ఉండేలా వైధానిక ప్రకృతితత్వశాస్త్రం వ్యవహరించాలి. అలాగే పరిశీలించదగిన దృగ్విషయం కోసం.<ref>{{Cite journal|journal = The Review of Metaphysics|title = Casebeer, William D. Natural Ethical Facts: Evolution, Connectionism, and Moral Cognition|author = Brugger, E. Christian|volume = 58| issue = 2|year = 2004|ref = harv}}</ref> అంచనాలను తగిన విధంగా రూపొందించి, లెక్కించడానికి స్వతంత్ర నిర్ధారణను ఒక ప్రక్రియగా ఇది కొనసాగస్తోంది. ఈ ప్రమాణాల గైర్హాజరీలో అధికారం నుంచి వాదన, కుహనా పరిశీలనాత్మక అధ్యయనాలు మరియు ఇతర దురవగాహనలును తరచుగా వైధానికి నేచురలిజం సమర్థకులు పేర్కొంటుంటారు. వీరు దీన్ని తాము నిజమైన సైన్స్ కాదని విమర్శిస్తున్న తప్పుడు ప్రకటనలకు వర్గీకరణగా వీరు తరచుగా సూచిస్తుంటారు.
Line 213 ⟶ 212:
 
===తత్వశాస్త్రవేత్తల విమర్శలు===
చరిత్రకారుడు జాక్యూస్ బార్జన్ విజ్ఞాన శాస్త్రాన్ని "చరిత్రలో మూఢ భక్తి గల ఒక విశ్వాసం"గా పేర్కొన్నాడు మరియు మానవ ఉనికికి సమాకలని వంటి అర్థాన్ని అధిగమించడానికి శాస్త్రీయ ఆలోచనను ఉపయోగించరాదని హెచ్చరించాడు.<ref>జాక్యూస్ బార్జన్, ''సైన్స్: ది గ్లోరియస్ ఎంటర్‌టైన్‌మెంట్'' , హార్పెర్ అండ్ రో: 1964. p. 15. (quote) అండ్ చాప్టెర్స్ II అండ్ XII.</ref> కారోలేన్ మర్చెంట్, థెయోడర్ ఆడోర్నో మరియు E. F. షూమాచెర్ వంటి పలువురు ఇటీవల నిపుణులు 17వ శతాబ్దపు శాస్త్రీయ విప్లవం విజ్ఞాన శాస్త్రం యొక్క దృష్టిని ప్రకృతి లేదా జ్ఞానాన్ని అర్థం చేసుకోవడంపై నుండి ప్రకృతిని అంటే శక్తిని మార్చడంపైకి మార్చిందని భావిస్తున్నారు మరియు ప్రకృతిని మార్చడం వలన అది ప్రజలను మారుస్తుందని శాస్త్రం ఉద్ఘాటిస్తుంది.<ref name="UW">ఫ్రిట్జోఫ్ కాప్రా, ''అన్‌కామన్ విజ్డమ్'' , ISBN 0-671-47322-0, p. 213</ref> పరిమాణాత్మక అంచనాలపై విజ్ఞాన శాస్త్రం యొక్క దృష్టి కారణంగా అది ప్రపంచంలో ముఖ్యమైన గుణాత్మక అంశాల గుర్తించలేకపోతుందనే విమర్శను ఎదుర్కొంటుంది.<ref name="UW">< /ref>
 
విజ్ఞాన శాస్త్ర తత్వవేత్త పాల్ కే ఫెయెరాబెండ్ జ్ఞానాత్మాక అరాజకవాదం ఆలోచనను ప్రోత్సహించాడు, ఇది విజ్ఞాన శాస్త్ర ప్రగతిని మరియు జ్ఞాన అభివృద్ధిని నియంత్రించే ఉపయోగరహిత మరియు మినహాయింపురహిత పరిశోధనా నియమాలను కలిగి ఉంటుంది మరియు విజ్ఞాన శాస్త్రం అనేది ప్రపంచ మరియు స్థిర నియమాల ప్రకారం అమలు చేయాలనే అంశం విజ్ఞాన శాస్త్రానికే అవాస్తవిక, హానికర మరియు వినాశకరమైన భావనగా చెప్పవచ్చు.<ref name="contra">{{Cite book| last = Feyerabend | first = Paul |authorlink = Paul Feyerabend | title = Against Method | publisher = Verso | location = London | year = 1993 | isbn = 9780860916468 }}</ref> ఫేయెరాబెండ్ విజ్ఞాన శాస్త్రాన్ని [[మతము|మతం]], మంత్రం మరియు పురాణాలు వంటి ఇతర అంశాలతోపాటు ఒక ఆదర్శంగా భావించాలని మరియు సమాజంలో విజ్ఞాన శాస్త్రం యొక్క ఆధిపత్యం నిరంకుశాధికారం మరియు సమర్థించరానిదని సూచించాడు.<ref name="contra">< /ref> అతను వాస్తవిక ఆధారాలపై కుహనా విజ్ఞాన శాస్త్రాన్ని, విజ్ఞాన శాస్త్రాన్ని నుండి వేరు చేసే హద్దు సమస్య సాధ్యం కాదని కూడా వాదించాడు (ఇమ్రే లాకటోస్‌తో కలిసి) మరియు ఈ వాదన విజ్ఞాన శాస్త్రం స్థిర, ప్రపంచ నియమాలకు అనుగుణంగా అమలు అవుతుందనే భావనకు పూర్తిగా వ్యతిరేకమైనది.<ref name="contra">< /ref>
 
ఫేయెరాబెండ్ విజ్ఞాన శాస్త్రం దాని స్వీయ తాత్విక భావనలకు ఆధారాన్ని కలిగి లేకపోవడాన్ని కూడా విమర్శించాడు. ముఖ్యంగా సమయం మరియు అంతరిక్షాల్లో సమభావ నియమం మరియు సమభావ విధానం భావనను చెప్పవచ్చు. "భౌతిక ప్రపంచం యొక్క ఒక ఏకీకృత సిద్ధాంతం ఉనికిలో లేదని మనం గుర్తించాలి" అని పేర్కొన్న ఫెయెరాబెండ్ "పరిమిత ప్రాంతాల్లో పని చేసే సిద్ధాంతాలను మనం కలిగి ఉన్నాము, వాటిని ఒకే ఒక సూత్రం వలె కేంద్రీకరించడానికి అధికారికంగా ప్రయత్నించాము, మనం తెలియని పలు వాదనలు కలిగి ఉన్నాము (మొత్తం రసాయన శాస్త్రాన్ని భౌతిక శాస్త్రం వలె కేంద్రీకరించవచ్చనే వాదన వంటివి), ఆమోదిత విధానంలో ఇమడని దృగ్విషయాన్ని నిరోధించవచ్చు; పలువురు శాస్త్రవేత్తలు ఒక యదార్థ ప్రాథమిక విజ్ఞాన శాస్త్రం వలె పేర్కొనే భౌతిక శాస్త్రంలో, మనం ప్రస్తుతం సందర్భోచిత (మరియు అధికారికంగా మాత్రమే కాకుండా) సంధానం యొక్క ఒక హామీ లేకుండా మూడు విభిన్న అంశాలను కలిగి ఉన్నాము."<ref>{{Cite book| isbn = 0860911845 | title = Farewell To Reason| page = 100 | publisher = Verso | last = Feyerabend | first = Paul | year = 1987 | authorlink = Paul Feyerabend}}</ref>
 
సామాజిక శాస్త్రవేత్త స్టాన్లే ఆరోనోవిట్జ్ విజ్ఞాన శాస్త్రం ఏర్పర్చుకున్న సైద్ధాంతిక విధానంలో నిర్వహించబడే విజ్ఞాన శాస్త్రం యొక్క ఆమోదిత విమర్శల అభిప్రాయంతో పని చేస్తుందని తనిఖీ చేశాడు. శిక్షణ మరియు ఆధారాలు రూపంలో దాని సంఘంలోకి ప్రవేశించినవారు మాత్రమే ఈ విమర్శలు చేయడానికి అర్హత గలవారని విజ్ఞాన శాస్త్రం పేర్కొంటుంది.<ref>{{Cite book| isbn = 0816616590 | title = Science As Power: Discourse and Ideology in Modern Society | page = viii (preface) | publisher = University of Minnesota Press | last = Aronowitz | first = Stanley | year = 1988 | authorlink = Stanley Aronowitz}}</ref> ఆరోనోవిట్జ్ [[బైబిల్|బైబిల్]] అనేది వాస్తవమని వారి వాదనకు మద్దతుగా మూలసూత్ర క్రైస్తవమతం బైబ్లికల్ సూచనలను ఉపయోగిస్తుందని శాస్త్రవేత్తలు సందర్భరహితంగా భావించారని కూడా పేర్కొన్నాడు, శాస్త్రవేత్తలు దాని స్వంత సక్రమతకు సంబంధించిన వివాదాలను పరిష్కరించడానికి విజ్ఞాన శాస్త్ర సాధనాలను ఉపయోగించడం ద్వారా ఇదే యుక్తిని అనుసరిస్తున్నారు.<ref>స్టాన్లీ ఆరోనోవిట్జ్ ఇన్ కన్వర్జేషన్ విత్ డెరిక్ జెన్సెస్ ఇన్ {{Cite book| isbn = 1931498520 | title = Welcome to the Machine: Science, Surveillance, and the Culture of Control | page = 31 | publisher = Chelsea Green Publishing Company | last = Jensen | first = Derrick | year = 2004 | authorlink = Derrick Jensen}}</ref>
 
మనస్తత్వ నిపుణుడు కార్ల్ జంగ్ విజ్ఞాన శాస్త్రం మొత్తం ప్రకృతిని అర్థం చేసుకోవడానికి ప్రయత్నించినప్పటికీ, కృత్రిమ మరియు నియత ప్రశ్నలకు కారణమైన ప్రాయోగిక పద్ధతి సమాన కృత్రిమ సమాధానాలను అందిస్తుందని విశ్వసించాడు. ఈ 'కృత్రిమ' పద్ధతులకు బదులుగా ఒక అవిభాజ్య విధానంలో ప్రపంచాన్ని అనుభావికంగా పరీక్షించాలని పేర్కొన్నాడు.<ref>{{Cite book| isbn = 0691017948 | title = Synchronicity: An Acausal Connecting Principle | page = 35 | publisher = Princeton University Press | last = Jung | first = Carl | year = 1973 | authorlink = Carl Jung}}</ref> డేవిడ్ పార్కిన్ విజ్ఞాన శాస్త్రం యొక్క జ్ఞానాత్మాక పద్ధతిని దాని భవిష్కవాణితో సరిపోల్చాడు.<ref>{{harvnb|Parkin|1991}} "సిముల్టేనిటీ అండ్ సీక్వెన్సింగ్ ఇన్ ది ఓరాక్యూలర్ స్పీచ్ ఆఫ్ కెన్యాన్ డైవెనెర్స్", p. 185.</ref> అతను భవిష్యవాణి అనేది ఒక ప్రశ్నలో సూక్ష్మీక్షికను పొందడానికి ఒక అనుభావిక నిర్దిష్ట పద్ధతి అయినంత వరకు, విజ్ఞాన శాస్త్రం అనేది పరిజ్ఞానం యొక్క పాశ్చాత్య స్వభావం (మరియు ఈ విధంగా సాధ్యమయ్యే అనువర్తనాలు) నుండి రూపొందించిన ఒక భవిష్యవాణి రూపంగా భావించవచ్చని పేర్కొన్నాడు.
Line 302 ⟶ 301:
* [http://sciencia.com/ సైన్సియా]
* [http://www.discovermagazine.com/ డిస్కవరీ మ్యాగజైన్]
* [http://www.science.ie/ ఐరిష్ సైన్స్ న్యూస్] ఫ్రమ్ డిస్కవరీ సైన్స్ &amp; ఇంజినీరింగ్
* [http://sciencestage.com/ సైన్స్ స్టేజ్] సైటింఫిక్ వీడియోపోర్టల్ అండ్ కమ్యూనిటీ
 
Line 314 ⟶ 313:
* [http://www.science.gov యునైటెడ్ స్టేట్స్ ఆఫ్ సైన్స్ ఇనిషేటివ్]. సెలెక్టడ్ సైన్స్ ఇన్ఫర్మేషన్ ప్రొవైడెడ్ బై U.S. గవర్నమెంట్ ఏజెన్సీస్, ఇన్‌క్లూడింగ్ రీసెర్చ్ అండ్ డెవలప్‌మెంట్ రిజల్ట్స్.
 
[[Categoryవర్గం:విజ్ఞానశాస్త్రం]]
 
{{Link FA|nl}}
"https://te.wikipedia.org/wiki/విజ్ఞానశాస్త్రం" నుండి వెలికితీశారు