వికీపీడియా

భూకంపం: కూర్పుల మధ్య తేడాలు

చరిత్రలో దిద్దుబాట్లను ఎంపిక చేసుకుంటూ తేడాలు చూడండి
← మునుపటి తేడాతరువాతి తేడా →
Content deleted Content added
విజువల్వికీటెక్స్ట్
చి clean up, replaced: ప్రాతినిద్యం → ప్రాతినిధ్యం using AWB
పంక్తి 2:
{{pp-semi|small=yes}}
{{Otheruses1|the natural seismic phenomenon}}
ఒక '''భూకపం / ఎర్త్ క్వేక్''' ('''ట్రేమార్''' లేక '''టెమ్బ్లార్''') అనేది [[భూమి]] ([[:en:Earth|Earth]]) యొక్క [[భూమి యొక్క పై పొర (భూగర్భ శాస్త్రము)|పటలంలో అకస్మాత్తుగా విడుదలయ్యే శక్తి వలన]] ([[:en:crust (geology)|crust]]) ఉద్భవించు [[భూ యొక్క తరంగం (భూ ప్రకంపనం)|భూ ప్రకంపనాల]] ([[:en:seismic wave|seismic wave]]) ఫలితము. భూకంపాలను [[సీస్మోమీటర్]] ([[:en:seismometer|seismometer]])తో కొలుస్తారు. దీనినే [[సీస్మోగ్రాఫ్]] అని కూడా అంటారు. భూకంపము [[కాలానుసారం భూకంపం యొక్క పరిమాణము తెలుపు కొలత|యొక్క తీవ్రతను]] ([[:en:Moment magnitude scale|moment magnitude]])తెలియచేయు సాంకేతికము మరియు పురాతనమయిన [[రిచర్ అనుసారము భూకంప పరిమాణం తెలుపు కొలత|రిక్టర్ తీవ్రతను]] ([[:en:Richter magnitude scale|Richter]]) కొలుచునపుడు తీవ్రత 3 అంతకన్నా తక్కువ[[wikt:imperceptible| అయినపుడు అది సాధారణముగా]] గోచరించదు, ఆ తీవ్రత 7 అయినపుడు అది పెద్ద విస్తీర్ణములలో ప్రమాదములకు కారణమగును. భూకంప తీవ్రతను [[మెర్కాల్లి భూకంప తీవ్రత కొలత|మెర్కాల్లి స్కేల్ ద్వారా కొలుస్తారు]] ([[:en:Mercalli intensity scale|Mercalli scale]]).
 
భూకంపములు సంభవించినప్పుడు భూమి ఉపరితలం నందు ప్రకంపనలే కాకుండా కొన్ని సందర్బములలో భూమి విచ్చిన్నం అవుతుంది. ఒక పెద్ద భూప్రకంపనం [[భూకంప కేంద్రం|యొక్క భూకంప కేంద్రం]] ([[:en:epicenter|epicenter]]) సముద్రము నందు సంభవించినపుడు సముద్ర గర్బము విచ్చిన్నమయినందు వలన [[సునామీ|సునామీ ఏర్పడును]] ([[:en:tsunami|tsunami]]). భూకంపము వలన వచ్చు కదలికలు రాళ్ళు మరియు మట్టి దొర్లిపడుటకు కారణమయి కొన్ని సందర్భాలలో అగ్నిపర్వతములాగా రూపాంతరము చెందును.
 
భూకంపము ''అంటే సహజంగా గమనించబడిన భుప్రకంనలు ''అయిన అయివుండవచ్చును [[గమనించదగినటువంటి ఒక అద్భుతం|లేక మనుషుల]] ([[:en:phenomenon|phenomenon]]) చేత సృష్టించబడిన కంపనాలు [[భూకంప తరంగాలు|అయిన అయివుండవచ్చును]] ([[:en:seismic wave|seismic wave]]). భుకంపనలకు కారణాలు అనేకము [[రాళ్ళు బీటలువారిన ప్రాంతము (భూగర్భ శాస్త్రం)|అవి రాళ్ళు బీటలువారడం వలన]] ([[:en:Fault (geology)|faults]]), అగ్నిపర్వత చర్యల వలన, పెద్ద పెద్ద బండలు జారి పడటం వలన, (మైన్లు) గనులను పేల్చడం వలన మరియు న్యూక్లియర్ ప్రయోగాల వలన. భూకంపానికి కారణమైన మొదటి స్థానాన్ని [[భూకంప మూలం (భూప్రకంపన)|ఫోకస్]] ([[:en:focus (earthquake)|focus]]) లేదా [[భూకంప మూలము (ఫోకస్)|హైపోసెంటర్]] ([[:en:hypocenter|hypocenter]]) అంటారు. భూమి ఉపరితలమునకు [[భూకంప కేంద్రం|దగ్గరగా జరిగిన విచిన్నాన్నే ఎపిసెంటర్]] ([[:en:epicenter|epicenter]]) లేదా భూకంపకేంద్రము అంటారు .
పంక్తి 13:
 
== సహజ సిద్ధమయిన భూకంపాలు ==
[[దస్త్రం:Fault types.png|thumb|right|ఫాల్ట్ టైప్స్ ]]
 
భూమిలో ఎక్కడైతే చాలినంత ఎలాస్టిక్ స్ట్రెయిన్ [[ఫాల్ట్ ప్లేన్|ఫాల్ట్ ప్లేన్ వుంటుందో అది విచ్చిన్నానికి దారి తీస్తుంది. అలాంటి ప్రదేశాలలో టెక్టోనిక్ భూకంపాలు సంభావిస్తుంటాయి.]] ([[:en:fault plane|fault plane]])[[హద్దును మార్చు|(త్రాన్స్ఫొర్మ్) మార్చు]] ([[:en:Transform boundary|transform]]) లేదా [[కాన్వేర్జంట్ హద్దు|కన్వేర్జేంట్]] ([[:en:Convergent boundary|convergent]]) విధములయిన ప్లేట్ బౌండరీలు భూమి మీద అతి పెద్ద ఫుల్ట్ ఉపరితలములు. అవి ఎటువంటి వక్రముగాని [[తీక్షణ|కరుకుగాని]] ([[:en:Asperity|asperities]]) సరిహద్దుల మీద అవి మృదువుగా [[అసేఇస్మిక్ క్రీప్ (భుకంపము ప్రాకు)|అసేఇమికాల్]] ([[:en:Aseismic creep|aseismically]])గా కదలాడి (ఫ్రిచ్షనల్ రెసిస్టన్స్) ఘర్షణ నిరోదించుటను వృద్ధి చేయును చాలా వరకు సరిహద్దులకు కరుకుగా వుంటాయి ఇవి [[అతుకుతూ జారుతూ ఉండే సందర్భం|జారుడు స్వభావాన్ని కలిగి వుంటాయి]] ([[:en:Stick-slip phenomenon|stick-slip behaviour]]). సరిహద్దులు వద్ద భూమి బిగువుగా వున్నప్పుడు, భూమిలోపలి పొరల మధ్య ఆగకుండా జరుగుతూ వుండే కదలికల వలన వొత్తిడి పెరుగుతుంది, దాని వలన బీటలు వారిన భూమి ఉపరితలము చుట్టూ శక్తీ విడుదలవుతుంది. ఇది ఇలాగే జరుగుతూ వుంటే వొత్తిడి పెరిగి భూమి పగిలి బీటలు వారి ఖరుకుగా అవుతుంది, ఆ సమయములో భూమి లోపల పొరలలో వొత్తిడి వలన విడుదలైన శక్తీ బిగువుగా వున్నా బీటలు వారిన ప్రాంతము నుండి విడుదలవుతుంది. ఈ విడుదలైన శక్తీ (రేడియేటెడ్ ఎలాస్టిక్) ప్రకాశించు స్థితి స్థాపకత [[రాళ్ళ అమరికలో మార్పులు|స్ట్రైన్ /రాళ్ళ అమరికలో మార్పులు]] ([[:en:Strain (materials science)|strain]])[[భూకంప తరంగాలు|భు ప్రకంపనాలు]] ([[:en:seismic waves|seismic waves]]),బీటలు వారిన భూమి ఘర్షణ వలన విడుదలైన వేడి, మరియు రాళ్ళు విచ్చిన్నము అవడము వీటన్నిటికి కారణమవుతుంది, దాని ఫలితముగా భూకంపాలు సంభవిస్తాయి. ఈ పద్ధతి ప్రకారము క్రమక్రమముగా ఏర్పడుతున్న వొత్తిడి మరియు రాళ్ళ అమరికలలో మార్పులను ఆటంక పరుస్తూ అప్పటికప్పుడు ఆకస్మికంగా భూకంపాలు జరగకుండా ఆగిపోతాయి, వీటికి సంబంధించిన సిద్ధాంతమే [[ఎలాస్టిక్-రీబౌండ్ సిద్దాంతం|ఎలాస్టిక్- రీబౌండ్ సిద్ధాంతము]] ([[:en:Elastic-rebound theory|Elastic-rebound theory]]).ఇది అందరి అంచనాల ప్రకారము 10% లేదా అంతకన్నా తక్కువ మాత్రమే భుకంపముల మొత్తము శక్తి (సేఇస్మిక్ ) భుకంప శక్తి /భుకంపనాల శక్తిగా మార్చబడుతుంది. భుకంపాలలో విడుదలయిన శక్తీ ఎక్కువ భాగం భూకంప తీవ్రతను పెంచడానికి [[భూమి బీటలువారిన ప్రాంతము (భూగర్భ శాస్త్రము)|విచ్చిన్నం]] ([[:en:Fracture (geology)|fracture]]) ఆధిక్యత లేక ఘర్షణ వలన వేడిగా మార్పు చెందుతుంది. కావున, భూకంపాలు భూమికి లభ్యమయ్యే స్థితి స్థాపక శక్తిని తక్కువ చేస్తాయి మరియు భూమి ఉష్ణోగ్రతని పెంచుతాయి, భు అంతర్భాగము నుండి వెలుపలికి వచ్చు కండక్టివ్ మరియు కన్వెక్టివ్ ఉష్ణముతో పోల్చిన ఈ మార్పులు అల్పమైనవి. <ref name="USGS1">{{cite web | last = Spence | first = William | coauthors = S. A. Sipkin, G. L. Choy | title = Measuring the Size of an Earthquake | publisher = [[United States Geological Survey]] | date= 1989 | url = http://earthquake.usgs.gov/learning/topics/measure.php|accessdate = 2006-11-03 }}</ref>
 
=== భూకంపము కలుగుటకు ఆస్కారమున్న బీటలు వారిన ప్రాంతము రకాలు ===
పంక్తి 22:
 
=== ప్లేట్ సరిహద్దులకు భూకంపాలు దూరంగా వుంటాయి ===
ఎక్కడైతే ప్లేట్ సరిహద్దులు(కాంటినెంటల్) భూఖండ పొరలలో వుంటాయో, అక్కడ ప్లేట్ సరిహద్దులకన్న ఎక్కవ ప్రదేశాలలో మరల మరల సంభవించే అవకాశాలు ఎక్కువగా వుంటాయి. [[సాన్ అన్ద్రేఅస్ ఫాల్ట్]] ([[:en:San Andreas fault|San Andreas fault]]) (కాంటినెంటల్ ట్రాన్స్ఫోరం) భూఖండ మార్పు విషయంలో, చాలా భూకంపాలు ప్లేట్ సరిహద్దులకు దూరంగా సంభవించాయి, మరియు బ్రోఅడేర్ జోను వద్ద రాళ్ళ అమరికలలో అత్యధిక మార్పులు జరుగుట వలన ఫాల్ట్ ట్రేస్ లేదా భూమి బీటలు వారడం ఒక క్రమము లేకుండా సంభవించును. (ఉద;"బిగ్ బెండ్"ప్రాంతము). అటువంటి జోనుల వద్దనే [[నార్త్ రిడ్జ్ భూకంపం|నార్త్ రిడ్జ్]] ([[:en:Northridge earthquake|Northridge earthquake]]) భూకంపాలు కూడా సంభవించును. మరొక ఉదాహరణ బలమైన ఓబ్లిక్ కాంవేర్జేంట్ తిర్యక్ కాంతిపుంజం ప్లేట్ సరిహద్దు [[అరబియన్ ప్లేట్|అరబియన్]] ([[:en:Arabian plate|Arabian]]) మరియు [[యురసియన్ ప్లేట్]] ([[:en:Eurasian plate|Eurasian plate]])ల మధ్య ఏర్పడును, అటునుంచి ఉత్తర పడమర భాగాలవైపు వున్న [[జాగ్రోస్]] ([[:en:Zagros|Zagros]]) పర్వత ప్రాంతాల వైపుకి మళ్ళుతుంది. ప్లేట్ బౌండరీకి సంబంధించిన(డిఫార్మేషన్) విరూపణం స్వచ్చమైన (త్రుస్త్) వత్తిడి లేదా పీడనంగా విభజించబడినది గమనించదగ్గ కదలికలు సరిహద్దుకి సమాంతరంగా విశాలమైన నైరుతి మరియు స్వచ్చమైన స్త్రిక్-స్లిప్ కదలిక మెయిల్ రేసెంట్ ఫాల్ట్ గుండా నిజమైన ప్లేట్ సరిహద్దుకి దగ్గరగా వుండును. ఇది భూకంప /ఎఅర్త్క్వైక్ [[ఫోకాల్ మెకానిసం]] ([[:en:focal mechanism|focal mechanism]])ద్వారా రుజువు చేయబడినది. <ref>తలెబియన్,యం. జాక్సన్, జే. 2004.ఇరాన్ లోని జాగ్రోస్ పర్వత ప్రాంతాలలో భుకంపము జిఒఫిసికాల్ జర్నల్ ఇంటర్నేషనల్, 156, పుటలు 506-526</ref>
 
ప్రక్క ప్రక్కన వున్నా ప్లేట్‌లు ఒక దానిపై ఒకటి ప్రభావితమవ్వడము వలన మరియు భూమిలోని మట్టి చేరడము మరియు తోలగింపబడడము వలన(ఉద; దేగ్లసిఅషన్) అన్ని తెచ్తోనిక్ ప్లేట్‌లకు అంతర్భాగమున వొత్తిడి క్షేత్రాలు ఏర్పడివుంటాయి. అక్కడ ఉన్నటువంటి ఫాల్ట్ ప్లేన్‌లపై సరిపోయినంత వొత్తిడి వుండడము వలన, [[ఇంట్రాప్లేట్ భూకంపం|ఇంట్రాప్లేట్ భుకంపములు జరిగడానికి ఎక్కువ అవకాశములున్నవి]] ([[:en:intraplate earthquake|intraplate earthquake]]).<ref>{{Cite book|last=Noson, Qamar, and Thorsen|date=1988|title=Washington State Earthquake Hazards: Washington State Department of Natural Resources|publisher=Washington Division of Geology and Earth Resources Information Circular 85}}</ref>
పంక్తి 34:
| url = ftp://hazards.cr.usgs.gov/maps/sigeqs/20050926/20050926.pdf
| format= pdf
| accessdate = 2008-08-01 }}</ref> సబ్దక్షన్ వున్న భుకంపములు సంభవించునటువంటి ప్రదేశాలను [[వాదాటి - బెనిఒఫ్ఫ్ జోన్ |వాదాటి-బెంయాఫ్ఫ్ జోను అంటారు .]] ([[:en:Wadati-Benioff zone|Wadati-Benioff zone]]) ఎక్కువ ఉష్ణోగ్రత మరియు పీడనాల వలన భూమి లోపల లోతుగా వున్న ఎక్కువ కాలం పెళుసుగా వుండలేని క్రిందికి నేట్టబడిన [[లితోస్పిఅర్ /వాతావరణంలో వుండు పోరలలోని మధ్య పొర|పొరల]] ([[:en:lithosphere|lithosphere]]) వద్ద డీప్-ఫోకస్ భూకంపాలు ఏర్పడును. డీప్-ఫోకస్ భూకంపాలు ఏర్పడడానికి సాధ్యమైన కారణము; [[ఒలివినే(మేగ్నిసియం ఐరన్ సిలికేట్ అను భూమిపైన లభించు ఖనిజము)|(ఒలివినే)]] ([[:en:olivine|olivine]])మేగ్నిసియం ఐరన్ సిలికేట్ అను భూమిపైన లభించు ఖనిజము[[దశల వారి కదలికలు | దసలవారి కదలికల]] ([[:en:phase transition|phase transition]]) వలన స్పినేల్ స్ట్రక్చర్ లేదా [[స్పినేల్ |స్పినేల్]] ([[:en:spinel|spinel]]) అను ఖనిజాలలో మార్పు జరగడం వలన భూమి బీటలు వారుతుంది<ref name="olivine">{{cite journal
| last = Greene
| first = H. W.
పంక్తి 61:
==== భూకంపాలు వరదలు ====
{{Main|Earthquake storm}}
భుకంపములు కారణముగా భూమి బీటలువారుతుంది, కంపనాల వలన లేక వత్తిడి వలన ముందు సంభవించిన భుకంపముల వలన ఆ విడుదలైన వత్తిడి మళ్ళి పంచబడి కొన్ని సమయాలలో భూకంపాలు వరుసగా అనగా వరుస [[భూకంపం వరదలు |భుకంపములు/భుకంపముల ఉప్పెన]] ([[:en:earthquake storm|earthquake storm]]) వలె సంభవిస్తుంటాయి. [[తక్కువ తీవ్రత కలిగిన భూకంపము |ఆఫ్టర్ షాక్/తక్కువ తీవ్రత కలిగిన భూకంపము]] ([[:en:aftershock|aftershock]]) భూకంపము వలనే కాని ఫాల్ట్ యొక్క పక్కన వున్న భాగము పైన, ఈ స్తోర్మ్స్/వరుస భుకంపములు కొన్ని సంవత్సరాలుగా సంభవిస్తున్నాయి, కొన్ని జరిగిపోయిన పాత భుకంపములే ఎక్కువగా కొత్త వాటి కన్నా ఎక్కువగా నష్ట పరిచి ఉన్నాయి. ఆ మాదిరిగా వచ్చిన వరసుగా డజన్ల కొద్ది వచ్చిన భుకంపములను 20 వ శతాబ్దంలో టర్కీ లో[[నార్త్ అనటోలియన్ ఫాల్ట్ | నార్త్ అనటోలియన్ ఫాల్ట్ ]] ([[:en:North Anatolian Fault|North Anatolian Fault]]) వద్ద వచ్చినట్లుగా గమనించారు.<ref>{{cite journal | title = Poseidon’s Horses: Plate Tectonics and Earthquake Storms in the Late Bronze Age Aegean and Eastern Mediterranean | journal = [[Journal of Archaeological Science]] | year = 2000 | author = Amos Nur | issn = 0305-4403 | volume = 27 | pages = 43–63 | url = http://water.stanford.edu/nur/EndBronzeage.pdf | doi = 10.1006/jasc.1999.0431 }}</ref><ref>{{cite web | url = http://www.bbc.co.uk/science/horizon/2003/earthquakestorms.shtml | title = Earthquake Storms | work = [[Horizon (BBC TV series)|Horizon]] | date = 9pm 1 April 2003 | accessdate = 2007-05-02 }}</ref>
 
== పరిమాణము మరియు తరచుగా సంభవించడం ==
పంక్తి 70:
| publisher=[[USGS]]
| accessdate=2006-08-14
}}</ref> పెద్ద భుకంపములు తరచుగా సంభవించవు, ఆ సంబంధము కేవలము [[గ్యుటెన్బర్గ్-రిచర్ లా|ఎక్ష్పొనెన్తిఅల్;]] ([[:en:Gutenberg-Richter law|exponential]]) ఉదాహరణకు, తీవ్రత 4 కన్నా ఎక్కువ వున్నా భుకంపములు తీవ్రత 5 వున్న భుకంపములతో పోల్చిన 10 సార్లు ఎక్కవగా ఒకే సమయములో సంభవించుచున్నవి. యునైటెడ్ కింగ్‌డంలో, ఉదాహరణకు సరాసరి తరచు సంభవములు లెక్కింమ్పబడినవి:
భూకంపము 3.7-4.6 ప్రతి సంవత్సరం , భూకంపము 4.7-5.5 ప్రతి 10 సంవత్సరాలకి , మరియు భూకంపము 5.6 లేదా ఇంకా ఎక్కువగా 100 సంవత్సరాలకి సంభవించును.<ref>[http://www.quakes.bgs.ac.uk/hazard/Hazard_UK.htm యుకేలో భూకంప స్వభావము మరియు భూకంపాల ప్రమాదము వుండును.]</ref> ఇది గ్యుటెన్బర్గ్-రిచర్ లా [[గ్యుటెన్బర్గ్-రిచర్ లా|కి ఒకఉదాహరణ]] ([[:en:Gutenberg-Richter law|Gutenberg-Richter law]]).
 
1930 నుంచి ఇప్పటివరకు భూకంప కేంద్రాలు 350 నుంచి కొన్ని వేల కేంద్రాలుగా ఏర్పడినాయి. దాని ఫలితముగా, గతంలో కన్నా మరిన్ని భూకంపాలు వెలుగులోకి వచ్చిన్నాయి, అది సాంకేతిక పరమైన అభివృద్ది వల్లనే కాని భూకంపాల సంఖ్య పెరిగినందు వలన కాదు. [[USGS|యు ఎస్ జీ ఎస్]] ([[:en:USGS|USGS]]) అంచనాల ప్రకారం, 1900 సం., నుండి ఇప్పటి వరకు సుమారుగా ఒక సంవత్సరమునకు 18 పెద్ద భూకంపాలు(తీవ్రత 7.0-7.9) మరియు ఒక మహా భూకంపం (తీవ్రత 8.0 లేదా అంతకన్నా ఎక్కువ) సంభవించు చున్నవి. వీటి సంఖ్య సుమారుగా స్థిరముగా వున్నది.<ref>
పంక్తి 99:
| title=Visual Glossary - Ring of Fire
| accessdate=2006-08-14
}}</ref> మహా భుకంపములు [[హిమాలయా పర్వతాలు|హిమాలయ పర్వతాలవంటి ఇతర ప్లేట్ సరిహద్దుల వద్ద కూడా సంభవిస్తుంటాయి]] ([[:en:Himalayan Mountains|Himalayan Mountains]]). మనుష్యులు కూడా భూకంపాలకు కారణమవుతుంటారు, ఉదాహరణకి పెద్ద పెద్ద [[డ్యాం|డ్యాములను]] ([[:en:dam|dam]]) నిర్మించడము మరియు [[బిల్డింగ్ (ఇల్లు /కట్టడము )|కట్టడాలు]] ([[:en:building|building]]),[[నీళ్ళ బావి|భావులను]] ([[:en:water well|well]]) త్రవ్వడము మరియు [[బొగ్గు గనులు]] ([[:en:coal mining|coal mining]])వలన మరియు [[చమురు భావి|చమురు త్రవ్వకాల వలన కూడా భూకంపాలు సంభవిస్తుంటాయి]] ([[:en:oil well|oil drilling]]).<ref>{{cite news|author=Madrigal, Alexis|title=Top 5 Ways to Cause a Man-Made Earthquake|url=http://blog.wired.com/wiredscience/2008/06/top-5-ways-that.html|date=4 June 2008|work=Wired News|publisher=CondéNet|accessdate=2008-06-05}}</ref>
 
త్వరితగతిలో ఎదుగుతున్న [[మెగాసిటి /పెద్ద సిటీ|పెద్ద పట్టణాలలో]] ([[:en:Megacity|mega-cities]])అనగా[[మెక్సికో సిటీ|మెక్సికో]] ([[:en:Mexico City|Mexico City]]), [[టోక్యో]] ([[:en:Tokyo|Tokyo]]) లేక [[టెహ్రాన్]] ([[:en:Tehran|Tehran]])లలో ఎక్కువ భూకంప ప్రమాదాలున్నవి, ౩ మిలియన్ల ప్రజల జీవనానికి ఒక్క భూకంపము వలననే ఇంత ప్రమాదము ఉన్నట్లు కొందరు భుకంప శాస్త్రవేత్తలు హెచ్చరిస్తున్నారు.<ref>[http://cires.colorado.edu/~bilham/UrbanEarthquakesGlobal.html గ్లోబల్ అర్బన్ సేఇస్మిక్ రిస్క్ ]</ref><ref>[http://www.iranian.ws/iran_news/publish/article_23761.shtml ఇరాన్ మరియు ఇతర ఎదుగుతున్న దేశాలలో తీసుకుంటున్న భూకంప జాగ్రత్తలు ]</ref>
 
== భుకంపముల ప్రభావములు ==
[[దస్త్రం:1755 Lisbon earthquake.jpg|thumb|400px|1755 నాటి కాపర్ చిత్తరువు చేసి ప్రాతినిద్యంప్రాతినిధ్యం వహించి [[లిస్బన్]] ([[:en:Lisbon|Lisbon]])లో నాశనము మరియు మంటలు ఏర్పడ్డవి [[1755 లిస్బన్ భూకంపం|1755 లిస్బన్ భుకంపము]] ([[:en:1755 Lisbon earthquake|1755 Lisbon earthquake]]). సునామి[[త్సునామి|ఓడరేవుల]] ([[:en:tsunami|tsunami]])దగ్గర వున్నపడవలను ముంచివేస్తుంది]].
 
దిగువ పేర్కొన్నవె కాక, భూకంప ప్రభావాలు అనేకం వున్నాయి,
పంక్తి 112:
ప్రత్యేకించి ఆయా ప్రాంతాలకు సంబంధించి నటువంటి భౌగోళిక, జియోమోర్ఫోలోగికాల్ మరియు జియోస్త్రుక్తురల్ స్వభావముల వల్ల తక్కువ తీవ్రత వున్న భూకంపము కూడా ఎక్కువ భూ కదలికలను సృష్టించగలవు ఈ ప్రభావాన్ని స్థలము లేదా స్థల విస్తరణ అంటారు ఇది కేవలం [[భూ ప్రకంపనం|సీస్మిక్]] ([[:en:seismic|seismic]]) శక్తీ కఠినమైన లోతైన మట్టి నుంచి మెత్తని సూపర్ఫిసిఅల్ మట్టిలోకి జారినందు వల్ల సీస్మిక్ శక్తీ ఫోకాలిజాషన్ జియోమేట్రికల్ సెట్టింగ్స్ అదుపు చేస్తుంది.
 
భూ విచ్చిన్నము అనేది కంటికి కనిపించునది మరియు భూమి ఉపరితలము బీటలు వారడము అనేది తీవ్రమైన భుకంపములలో చాలా మీటర్ల పొడవుతో ఒక పద్దతిలో విచ్చిన్నమవుతుంది. భూ విచిన్నాలు ఇంజినీరింగ్ నిర్మాణాలకు చాలా ప్రమాద భరితము అవి [[డ్యాం|డ్యాములు]] ([[:en:dams|dams]]), బ్రిడ్జిలు మరియు [[అణుధార్మిక విద్యుత్ కేంద్రము|అణు ధార్మిక విద్యుత్ కేంద్రాలకు]] ([[:en:nuclear power stations|nuclear power stations]]) మరియు ఇటువంటి నిర్మాణాలు చేపట్టే ముందే ఆ ప్రదేశాలలో ఎటువంటి విచ్చిన్నాలకైన ఆస్కారము వుందో లేదో ముందుగానే జాగ్రత్తలు తీసుకొనవలెను.<ref>[http://www.consrv.ca.gov/cgs/information/publications/cgs_notes/note_49/Documents/note_49.pdf భూ ఉపరితల విచ్చిన్నానికి సంబంధించిన ప్రమాదాలను అంచనా వేయడానికి కాలిఫోర్నియా భూగర్భ శాస్త్ర పరిశోధకులు సూచనలు అందిస్తుంటారు.]</ref>
 
=== కొండ చరియలు విరిగి పడడం మరియు హిమపాతాలు ===
పంక్తి 120:
=== అగ్ని ===
[[దస్త్రం:Sfearthquake3b.jpg|thumb|400px|right| వలన ఏర్పడిన మంటలు[[1906 సాన్ ఫ్రాన్సిస్కో భూకంపం]] ([[:en:1906 San Francisco earthquake|1906 San Francisco earthquake]])]]
భూమిలోని [[విద్యుత్ శక్తీ |విద్యుత్ శక్తీ ]] ([[:en:electric power|electrical power]]) లేదా గాస్ లైన్లు బద్ధలవ్వడము వలన భుకంపములను అనుసరిస్తూ[[అగ్ని | అగ్ని ]] ([[:en:fire|fire]])ఉత్పత్తి అవుతుంది నీళ్ళ సరఫరాలు పగలడము వలన మరియు సరైయిన పీడనము లేక పోవడము వలన ఒక్కసారి అగ్ని మండటము మొదలైన తరువాత వ్యాపించిన అగ్నిని ఆపడము చాలా కష్టతరము. ఉదాహరణకు [[1906 సాన్ ఫ్రాన్సిస్కో భూకంపము |1906 సాన్ ఫ్రాన్సిస్కోలో జరిగిన భూకంపము]] ([[:en:1906 San Francisco earthquake|1906 San Francisco earthquake]]) వలన ఏర్పడిన అగ్ని వలనే భూకంపము వలన చనిపోయిన వారి కన్నా ఎక్కువ మంది చనిపొయినారు.<ref>{{Cite web|url=http://earthquake.usgs.gov/regional/nca/1906/18april/index.php|title=The Great 1906 San Francisco earthquake of 1906|publisher=[[USGS]]|accessdate=2008-09-15}}</ref>.
 
=== నేలను ద్రవీకరించడం ===
పంక్తి 129:
{{main|Tsunami}}
సునామి అనునది పొడవైన తరంగ దైర్ఘ్యమ్ మరియు దీర్ఘకాలిక సముద్రపు అలలు అనుకోని మరియు ఆకస్మిక పెద్ద మొత్తంలో నీటివల్ల సంభవించును మహా సముద్రంలో తరంగ దైర్ఘ్యముల మధ్య దూరము 100 కిలోమీటరు వరకు ఉండి మరియు తరంగ సమయము 5 నిమిషముల నుండి ఒక గంట వరకు వుండ వచ్చును అటువంటి సునామీలు గంటకి 600 నుండి 800 కిలోమీటర్లు వేగంతో, నీటి లోతుపైన ఆధారపడి ప్రయాణించును. భూకంపం వల్ల కాని సబ్ మేరైను వల్ల కాని వచ్చు పెద్ద అలలు తీర ప్రాంతాలను కొన్ని నిముషముల వ్యవధిలో ముంపునకు గురిచేయ గలవు భూకంపము వలన ఏర్పడిన సునామి కొన్ని వేల కిలోమీటరుల దూరం మహా సముద్రంలో ప్రయాణించి కొన్ని గంటల తరువాత తీర ప్రాంతాలలో విధ్వంసం సృష్టించగలదు.<ref name=Noson>{{Cite book|last=Noson, Qamar, and Thorsen|publisher=Washington State Earthquake Hazards|date=1988|title=Washington Division of Geology and Earth Resources Information Circular 85}}</ref>
 
 
సాదారణముగా, రిక్టర్ స్కేల్ పై భూకంప తీవ్రత 7.5 గా నమోదైయ్యే సబ్‌డక్షన్ భూకంపాల వలన సునామిలు సంభవించవు.
కొన్ని రికార్డు చేయబడిన సందర్బాలను భట్టి చాలా వరకు నాశనపూరిత త్సునమీలు రిక్టర్ స్కేల్ పై భూకంపాల తీవ్రత 7.5 కన్నా ఎక్కువ వున్నప్పుడే సంభవించాయి.<ref name=Noson/>
 
త్సునామికి సముద్రపు అలకి మధ్య అంతరం వుంది. ఎందుకంటే త్సునామి అపుడు నీళ్ళు సమాంతరంగా ప్రవహిస్తాయి. అలా చక్రంలాగా సంభవిస్తుంది. భూకంపం వల్ల సముద్రంలోకి జారిన భూమి వల్ల కూడా త్సునామి సంభవిస్తుంది.<ref>{{Cite web|url=http://www.weatherwizkids.com/earthquake1.htm|last=Wicker, Crystal|title=Earthquakes|publisher=Crystal Wicker/Weather Wiz Kids}}</ref>
 
=== వరదలు ===
Line 140 ⟶ 139:
నదులలోని జలము పొంగి భూమిపైకి రావడాన్ని వరద అంటారు.<రెఫ్>[[ఎం యస్ యన్ ఎన్కార్టా]] ([[:en:MSN Encarta|MSN Encarta]])డిక్షనరీ.[http://encarta.msn.com/encnet/features/dictionary/DictionaryResults.aspx?refid=1861612277 వరద ][[2006-12-28]] ([[:en:2006-12-28|2006-12-28]]) తేదిన పొందుపర్చబ్డినది.> ఒక నదిలో కాని చెరువులో కాని దాని యొక్క సామర్ధ్యంకు మించి నీరు చేరినపుడు, ఆ నీరు దాని మామూలు సరిహద్దు బయట ప్రవహించి వరదలకు కారణమగును. భూకంపాల వలన డ్యాములకు హాని కలగితే వరదలు సంభవించును. భుకంపముల వలన ఒక్కొక్కసారి కొండలు విరిగి నదుల వద్ద వున్నా డ్యాములపై పడడము వలన అవి కూలి పోయి వరదలకు కారణమవుతాయి.<ref>{{cite web|url=http://www.quakes.bgs.ac.uk/earthquakes/historical/historical_listing.htm|title=Notes on Historical Earthquakes|publisher=[[British Geological Survey]]|accessdate=2008-09-15}}</ref>
 
ఒక వేళ [[ఉసొఇ డ్యాం|ఉసొఇ డ్యాము]] ([[:en:Usoi Dam|Usoi Dam]]) అని పిలవ బడు భూకంపం వల్ల ఏర్ పడ్డ [[లాండ్ స్లైడ్ డ్యాం|లాండ్ స్లైడ్ డ్యాము]] ([[:en:landslide dam|landslide dam]]) భవిష్యత్తులో సంభవించే భూకంపం వల్ల నాశనం అయితే, [[తజికిస్తాన్]] ([[:en:Tajikistan|Tajikistan]])లోని [[సరేజ్ లేక్/సరేజ్ సరస్సు|సరేజ్ చెరువు]] ([[:en:Sarez Lake|Sarez Lake]]) అడుగున వున్న టేర్రిన్ కాతస్త్రోఫిక్ వరద ప్రమాదములో వుంటుంది, ఒక వరద వల్ల సుమారు 5 మిలియన్ మందికి ప్రమాదం వుంది<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/3120693.stm|title=Fresh alert over Tajik flood threat|date=2003-08-03|work=[[BBC News]]|accessdate=2008-09-15}}</ref>
 
=== మానవుని ప్రభావాలు ===
[[రోగము/వ్యాధి|రోగములు]] ([[:en:disease|disease]]), కనీస అవసరములలో కొరత, ప్రాణ నష్టము, అధిక భీమా కంతులు, సాధారణ ఆస్తి నష్టము, రహదారి మరియు వంతెనల నష్టము, భవంతులు కూలుట, లేక భవిష్యత్తులో సంభవించి భూకంపముల వల్ల కూలుటకు వీలగు భవంతుల పునాదులు కడులుట వంటివి భూకంపముల వల్ల కలుగును. భూకంపము వలన అగ్ని పర్వత స్వభావము కలిగిన పేలుడు వల్ల (1816)<ref>{{Cite web|url=http://www.discoverychannel.co.uk/earth/year_without_summer/facts/index.shtml|title=Facts about The Year Without a Summer|publisher=National Geographic UK}}</ref> లో సంభవించిన [[సమ్మర్ /వేసవి లేని సంవత్సరము|వేసవి లేని సంవత్సరములో]] ([[:en:Year Without a Summer|Year Without a Summer]]) వలె పంట నష్టము కలుగును
 
ప్రాణ నష్టము అనునది అన్నింటి కన్నా పెద్ద నష్టముగా అంగీకరింప బడుతున్నది.<ref>{{Cite web|url=http://www.globalchange.umich.edu/globalchange1/current/lectures/nat_hazards/nat_hazards.html|title=Earthquakes and Volcanoes|publisher=University of Michigan}}</ref>
Line 156 ⟶ 155:
[[నోర్స్ పురాణము|నోర్స్ పురాణముల]] ([[:en:Norse mythology|Norse mythology]])లో [[లోకి అను దేవుడు|లోకి దేవుడి యొక్క ఉగ్రమైన /తీవ్రమైన యుద్ధమే భుకంపంగా వర్ణించబడినది]] ([[:en:Loki|Loki]]).[[బల్ద్ర్]] ([[:en:Baldr|Baldr]]) అను అందము మరియు కాంతి దేవతని లోకి అను తుంటరి మరియు పోకిరి [[ఏసిర్|దేవుడు]] ([[:en:Aesir|god]]) చంపినపుడు, లోకిని శిరసు ఫై విషం చిందు పాము వున్న గుహలో బంధించి శిక్షించారు. లోకి మీద పడు విషంను అతని భార్య [[సిగ్య్న్]] ([[:en:Sigyn|Sigyn]]) ఒక గిన్నెలో పట్టి పారబోయునపుడు అతని ముఖముఫై పడు విషమును విదుల్చునపుడు భూకంపము సంభవించుచున్నది<ref>{{cite book|last=[[Snorri Sturluson|Sturluson, Snorri]]|title=[[Prose Edda]]|date=1220}}</ref>
 
[[గ్రీకు పురాణము|గ్రీకు పురాణములలో]] ([[:en:Greek mythology|Greek mythology]]), [[పోసేఇడోన్ అని పిలువబడు గ్రీకు పురాణములోని దేవుడు|పోసేఇడోన్]] ([[:en:Poseidon|Poseidon]]) భూకంపాలకు దేవుడు మరియు కారకుడు. ఆయన మనస్తాపముతో ఉన్న సమయమున భూమిని తన [[త్రిశూలము]] ([[:en:trident|trident]])తో పొడిచినపుడు భూకంపములు మరియు ఇతర భీభత్సములు కలుగుతున్నవి ఆయన భూకంపములను కలిగించి ప్రజలను శిక్షించును మరియు భయకంపితులను చేయుచుండే వాడు. <ref>{{cite web|url=http://www.pantheon.org/articles/p/poseidon.html|title=Poseidon|last=Sellers|first=Paige|date=1997-03-03|work=Encyclopedia Mythica|accessdate=2008-09-02}}</ref>
 
=== జనప్రియమైన సంప్రదాయము ===
ఆధునిక [[జనప్రియమైన సంప్రదాయము|ప్రాచుర్యము పొందిన నాగరికతలో]] ([[:en:popular culture|popular culture]]) భూకంపంపులు [[గ్రేట్ హన్శిన్ భూకంపము|1996లో కోబే]] ([[:en:Great Hanshin earthquake|Kobe in 1995]]) లేక [[1906 సాన్ ఫ్రాన్సిస్కో భూకంపము|1906లో సం ఫ్రాన్సికో]] ([[:en:1906 San Francisco earthquake|San Francisco in 1906]]) <ref name="Van Riper 60">{{cite book|last=Van Riper|first=A. Bowdoin|title=Science in popular culture: a reference guide|publisher=[[Greenwood Press]]|location=Westport|date=2002|pages=60|isbn=0–313–31822–0}}</ref> వంటి నిరర్ధకముగా వున్న గొప్ప నగరములకు గుర్తుగా వున్నవి. ఎటువంటి ముందు సూచన హెచ్చరికలు లేకుండా సంబవించే భుకంపాలని ఫిక్షనల్ భుకంపములు అంటారు.<ref name="Van Riper 60" /> ఈ కారణము వల్లే భూకంపములను వుటంకించు కథలలో వలె సాధారణముగా విధ్వంసములతో మొదలయి వాటి పర్యవసానముల అనంతర పరిస్థితి ''[[పగటి కాంతిలోకి చిన్న నడక|డే లిత్‌కు షార్ట్ వాక్]] ([[:en:Short Walk to Daylight|Short Walk to Daylight]])''(1972), ''[[చర్మము పైన ముడత|ది రాగ్గేడ్ ఎద్జే]] ([[:en:A Wrinkle in the Skin|The Ragged Edge]])''(1968) లేక ''[[Aftershock: Earthquake in New York]]''(1998)<ref name="Van Riper 60" /> వలె మారెను. గుర్తింపదగిన ఉదాహరణ హేన్రిచ్ వాన్ క్లేస్ట్ యొక్క క్లాస్సిక్ నోవెల్ల, 1964 సాన్తిఅగోలో జరిగిన వినాశనాన్ని గురించి తెలుపు'' [[చిలే దేశములో భూకంపము|చిలిలో జరిగిన భూకంపము]] ([[:en:The Earthquake in Chile|The Earthquake in Chile]])''.[[హరుకి మురకమి]] ([[:en:Haruki Murakami|Haruki Murakami]]) యొక్క చిన్ని కల్పనా కదల సంపుటి, ''ప్రకంపనాల తర్వాత '', 1995 కొబ్ భూకంప పర్యవసానాల గురించిన వర్ణన.
 
అన్నింట్లో బాగా ప్రాచుర్యం పొందిన ఒక కల్పనా భూకంపము హైపోతేటికల్ "బిగ్ ఒన్" ఊహించిన [[కాలిఫోర్నియా]] ([[:en:California|California]]), [[సాన్ అన్ద్రేఅస్ ఫాల్ట్]] ([[:en:San Andreas Fault|San Andreas Fault]]) ఒకరోజు, నవలలోని వర్ణనలు'' [[రిక్టర్ 10]] ([[:en:Richter 10|Richter 10]])''(1996) మరియు'' [[గూడ్బై కాలిఫోర్నియా(నావెల్ )|గుడ్ బై కాలిఫోర్నియా]] ([[:en:Goodbye California (novel)|Goodbye California]])''(1977) మిగిలిన అన్నింట్లో.<ref name="Van Riper 60" /> జాకబ్ ఎం.అప్పెల్ యొక్క విసదీకారించిన-పద్యరూకంయ్న చిన్న కథ'', పోల్చబడిన భుకంపాసాస్త్రము'', ఆ విషయాలని కాం అను కళాకారుడు ఎవరైతే ఒక పెద్ద స్త్రీని వప్పిస్తాడో నూతన నిబంధనము యొక్క కడపటి పుస్తకము భూకంపము సంభావించుటకు సిద్దంగా వున్నది. <ref>జే ఎం అప్పెల్.పోల్చబడిన భుకంపశాస్త్రము వేబెర్ స్టడీస్(మొదటి ప్రచురణ), సంపుటి 18, సంచిక 2.</ref> ఇన్'' ప్లేఅసురే బోఅటింగ్ ఇన్ లితుయ బే'', అన్ని కథలలో ఒకటి [[జిం షెపర్డ్]] ([[:en:Jim Shepard|Jim Shepard]]),''లైక్ యు హాడ్ ఉన్దేర్స్తాండ్, అన్య్వయ్'', ది "బిగ్ ఒన్" ఇంకా ఎక్కువ త్సునామి వినాశనాలకు దారి చూపుతుంది.
 
== ఇంకా చూడవలసినవి ==
Line 171 ⟶ 170:
* [[భూకంపాల పట్టిక]] ([[:en:List of earthquakes|List of earthquakes]])
* [[1900వ సం. నుండి జరిగిన భయానకమైన భూకంపాల పట్టిక|1900 వ సం. నుండి జరిగిన భయానకమైన భూకంపాల పట్టిక]] ([[:en:List of deadly earthquakes since 1900|List of all deadly earthquakes since 1900]])
* [[మరణించిన వారి సంఖ్యను తెలుపుతుందే సహజ విప్పత్తుల పట్టిక #భుకంపములు|మరణించిన వారి సంఖ్యను తెలుపుతూ భుకంపముల పట్టిక]] ([[:en:List of natural disasters by death toll#Earthquakes|List of earthquakes by death toll]])
* [[సిస్మోతెక్టనిక్స్]] ([[:en:Seismotectonics|Seismotectonics]])
</div>
Line 192 ⟶ 191:
* [http://pubs.usgs.gov/gip/earthq4/severitygip.html భుకంపముల యొక్క తీవ్రత ]
* [http://earthquake.usgs.gov/faq/ యు యస్ జీ యస్ భూకంప ఫేక్స్]
* [http://www.iris.edu/seismon/ ఐఆర్ఐయస్ భుకంపముల గురించి తెలుపు సంస్థ] -- గత—గత ఐదు సంవత్సరములలో జరిగిన అన్ని భుకంపముల పటములు.
* [http://earthquake.usgs.gov/eqcenter/recenteqsww/ ప్రపంచములోని నూతనమైన భుకంపములు] -- గత—గత ఒక వారములో జరిగిన అన్ని భుకంపముల పటములు.
* [http://www.whoi.edu/page.do?pid=12460 భుకంపముల గురించిన సమాచారము డీప్ ఒషియన్ ఎక్ష్ప్లొరేషన్ సంస్థ], [[వుడ్స్ హోల్ ఒషనోగ్రాఫిక్ ఇంస్టిట్యూషన్|వుడ్స్ హోల్ ఒషనోగ్రాఫిక్ సంస్థ]] ([[:en:Woods Hole Oceanographic Institution|Woods Hole Oceanographic Institution]])
* [http://www.geo.mtu.edu/UPSeis/locating.html జెఒ. ఎంటీయు.ఈడు] ------ భుకంపముల భుకంపకేంద్రాన్ని గుర్తించడము ఎలా
* [http://nisee.berkeley.edu/elibrary/browse/kozak?eq=5234 చారిత్రిక భుకంపములను గురించి తెలుపు చిత్రములు/బొమ్మలు]
* [http://www.earthquakecountry.info/ ఎఅర్థ్కుఅక్ కోన్త్రి.ఇన్ఫో ] భుకంపాలకోరకు సిద్ధపడి వుండడం మరియు భుకంపముల గురించి తెలుపు ఫేక్ జవాబులు
* [http://www.guardian.co.uk/flash/0,5860,1121610,00.html ఇంటర్ఆక్టివ్గైడ్:భూకంపాలు] --- [[గార్డియన్ అన్లిమిటెడ్|గార్డియన్ అన్లిమిటెడ్ రచించిన విద్యాపరమైన బహుమానం]] ([[:en:Guardian Unlimited|Guardian Unlimited]])
* భూకంపాల గురించిన విషయాలు (డేటా ) తెలుసుకొనుటకు మరియు అర్ధంచేసుకొనుటకు విధ్యసంభందిత 3D ప్రెజంటేషన్ సిస్టమ్------- [http://geowall.geo.lsa.umich.edu/visualization.html జియోవాల్ ]
* [http://www.sciencecourseware.com/VirtualEarthquake/ విర్చువల్ భూకంపము ]-- విద్యసంభందిత—విద్యసంభందిత సైటు ఎపిసెంతెర్స్ ఎలా ఏర్పడతాయి మరియు తీవ్రతను ఎలా గుర్తించాలి అనే విషయాలను తెలియచేస్తుంది
* [http://archives.cbc.ca/IDD-1-75-1561/science_technology/earthquakes_and_tsunamis/ సిబీసి డిజిటల్ అర్చివెస్ ---- కెనడా యొక్క భూకంపాలు మరియు త్సునమీలు ]
* [http://www.dmoz.org/Science/Earth_Sciences/Geophysics/Earthquakes/ భుకంపాల విద్యా సంబంధ వనరులు --ద్మోజ్ ]
Line 234 ⟶ 233:
* [http://rev.seis.sc.edu ఇటీవలి భూకంపాలను కొలుచు సేఇస్మోగ్రం వయ ఆర్ఈ వి , భూకంపాలను త్వరితగతిన చూచుట ]
* [http://www.iris.edu ఇన్కార్పోరటేడ్ రీసెర్చ్ ఇంస్తితుషన్స్ ఫర్ సేఇస్మోలోజి (ఐ ఆర్ ఐ యస్ )], భూకంప సమాచారము మరియు సాఫ్ట్ వేర్
* [http://www.iris.edu/seismon/ ఐఆర్ఐయస్ భుకంపముల గురించి తెలుపు సంస్థ] -- ఇటీవల—ఇటీవల జరిగిన భూకంపాల ప్రపంచ పటము
* [http://www.iris.edu/seismo/ సిస్మోఅర్చివేస్] - ప్రపంచములోని భుకంపములను తెలుపు ముఖ్యమైన సేసిమోగ్రం అర్చివెస్
 
=== ప్రకంనాలను గుర్తించు కొలత ===
"https://te.wikipedia.org/wiki/భూకంపం" నుండి వెలికితీశారు