ఆఫ్ఘనిస్తాన్: కూర్పుల మధ్య తేడాలు
Content deleted Content added
ChaduvariAWB (చర్చ | రచనలు) చి AWB వాడి RETF మార్పులు చేసాను, typos fixed: , → , (3), షుమారు → సుమారు (6), లో → లో (6) using AWB |
|||
పంక్తి 61:
'''ఆఫ్ఘనిస్తాన్''' లేదా '''అఫ్ఘనిస్తాన్''' (Afġānistān) [[ఆసియా]] ఖండం మధ్యలో ఉన్న ఒక దేశము. దీనికి సముద్ర తీరం లేదు. ఈ దేశం ఆధికారిక నామం '''ఇస్లామిక్ రిపబ్లిక్ ఆఫ్ ఆఫ్ఘనిస్తాన్'''.
భౌగోళికంగా ఈ దేశాన్ని వివిధ సందర్భాలలో [[మధ్య ఆసియా]] దేశంగాను<ref>[http://web.utah.edu/meca/2007Conf/2007%20MECA-%20Final%20Program.pdf], [http://www.imf.org/external/pubs/ft/reo/2006/eng/01/mreo0506.pdf]</ref>, [[మధ్యప్రాచ్య]] దేశంగాను<ref>[http://menic.utexas.edu/Countries_and_Regions/Afghanistan UT - MENIC], [http://www3.nationalgeographic.com/places/countries/country_afghanistan.html ''Afghanistan Profile''], National Geographic (accessed [[20 January]] [[2006]]), [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/af.html#Geo ''Afghanistan''], CIA Factbook (accessed [[20 January]] 2006), [http://www.mideasti.org/countries/countries.php?name=afghanistan ''Afghanistan''], Middle East Institute (accessed [[20 January]] 2006).</ref>, లేదా [[దక్షిణ ఆసియా]] దేశంగాను<ref name="SouthAsia">[http://www.ias.berkeley.edu/southasia/aboutus.html University of California], [http://www.southasiaoutreach.wisc.edu/countries.htm], [http://www.southasia.upenn.edu/home/views/languages.html University of Pennsylvania], [http://web.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/COUNTRIES/SOUTHASIAEXT/0,,menuPK:158937~pagePK:158889~piPK:146815~theSitePK:223547,00.html World Bank]; [http://pubs.usgs.gov/of/1997/ofr-97-470/OF97-470C/asiaGmap.html US maps]; [http://usinfo.state.gov/xarchives/display.html?p=washfile-english&y=2007&m=August&x=20070829160347saikceinawz0.2609064] ; [http://jsis.washington.edu/advise/catalog/soasia-b.html University of Washington] [http://www.maxwell.syr.edu/moynihan/programs/sac/ Syracuse University]</ref> వ్యవహరించడం జరుగుతుంది. ఆఫ్ఘనిస్తాన్కు దాని సరిహద్దు దేశాలతో జాతి, భాషా, భౌగోళిక సంబంధాలున్నాయి. [[దక్షిణం|దక్షిణాన]] మరియు [[తూర్పు]] న [[పాకిస్తాన్]]
[[దక్షిణ ఆసియా]], [[మధ్య ఆసియా]], [[నైరుతీ ఆసియా]] లను కలిపే ఆఫ్ఘనిస్తాన్ చారిత్రకంగా [[:en:silk road|సిల్క్ వాణిజ్య మార్గం]]
1970 దశకంనుండి ఆఫ్ఘనిస్తాన్ తీవ్రమైన అంతర్యుద్ధాలతోనూ, తీవ్రవాద కార్యకలాపాలతోనూ, విదేశీదాడులతోనూ దారుణంగా నష్టపోయింది. దేశప్రజలు దారుణమైన ఇబ్బందులకు గురయ్యారు. [[2001]] తరువాత [[:en:NATO|నాటో]] జోక్యంతో జరిగిన యుద్ధం తరువాత ఏర్పడిన ప్రస్తుత ప్రభుత్వం [[అమెరికా]] సహకారంతో నడుస్తున్నది. అంతర్జాతీయ సహకారంతో పెద్దపెట్టున పునర్నిర్మాణ కార్యక్రమాలు చేపట్టారు.
పంక్తి 70:
== ఆఫ్ఘనిస్తాన్ పేరు ==
''ఆఫ్ఘనిస్తాన్'' అంటే 'ఆఫ్ఘనుల ప్రదేశం' - ఇక్కడి పర్షియన్లు తమను 'ఆఫ్ఘనులు' అని (కనీసం ఇస్లామిక్ యుగకాలం నుండి) చెప్పుకొన్నారు.<ref>Encyclopedia Britannica, Afghanistan History, Online Edition [http://www.britannica.com/eb/article-129450/Afghanistan LINK]</ref>
<ref>W. K. Frazier Tyler, M. C. Gillet and several other scholars, ''"The word Afghan first appears in history in the [[Hudud ul-'alam min al-mashriq ila al-maghrib|Hudud-al-Alam]] in 982 AD."''</ref> ప్రత్యేకించి [[పుష్తో]] భాష మాట్లాడేవారికి 'ఆఫ్ఘన్' పదాన్ని వర్తింపజేయడం జరుగుతున్నది. భారతీయ జ్యోతిశ్శాస్త్రవేత్త [[వరాహమిహిరుడు]] క్రీ.శ. 6వ శతాబ్దంలో ఈ ప్రాంతంవారిని ''అవగాన'' అని తన [[బృహత్ సంహిత]]
16వ శతాబ్దంలో [[మొఘల్ సామ్రాజ్యం|మొఘల్]] రాజు [[బాబర్]] తన [[బాబర్నామా]]
== భౌగోళికం ==
పంక్తి 78:
ఆఫ్ఘనిస్తాన్ పూర్తిగా ఇతర దేశాలతో చుట్టబడిన (సముద్ర తీరం లేని) దేశం. ఎక్కువ భాగం పర్వత మయం. ఉత్తరాన, నైరుతి దిశన మైదాన ప్రాంతం. దేశంలో అత్యంత ఎత్తైన స్థలం [[:en:Nowshak|నౌషాక్]] (సముద్ర మట్టం నుండి 7,485 మీటర్లు లేదా 24,557 అడుగులు ఎత్తు). దేశంలో వర్షపాతం బాగా తక్కువ. ఎక్కువ భాగం పొడి ప్రదేశం. [[:en:Endorheic basin|ఎండోర్హిక్]] [[:en:Sistan Basin|సిస్టాన్ బేసిన్]] ప్రపంచంలోనే అత్యంత పొడిగా ఉన్న ప్రాంతాలలో ఒకటి.<ref>{{cite web|url=http://postconflict.unep.ch/publications/sistan.pdf|title=History of Environmental Change in the Sistan Basin 1976 - 2005|publisher=|accessdate=2007-07-20}}</ref>
ఆఫ్ఘనిస్తాన్ వాతావరణం ఖండాతర్గతం (continental climate). వేసవి కాలం చాలా వేడిగానూ, చలికాలం చాలా చల్లగానూ ఉంటుంది. చిన్న చిన్న [[భూకంపం|భూకంపాలు]], ముఖ్యంగా ఈశాన్యాన [[:en:Hindu Kush|హిందూకుష్]] పర్వత ప్రాంతంలో, తరచు సంభవిస్తుంటాయి. మే 30, 1998న వచ్చిన భూకంపంలో
ప్రస్తుతం ఆఫ్ఘనిస్తాన్లో తీవ్రమైన పర్యావరణ మార్పులు సంభవిస్తున్నాయి. గడచిన రెండు దశాబ్దాలలో 70% [[అడవి|అడవులు]] నశించాయి. 80% భూమిలో [[:en:soil erosion|నేల క్షీణత]] తీవ్రమైన సమస్యగా ఉంది. మట్టి సారం చాలా త్వరగా క్షీణిస్తున్నది. భూగర్భ జలాలు అడుగంటుతున్నాయి<ref>Sustainable Land Management 2007 - by Afghanistan's Ministry of Agriculture and Food (MoAF)[http://www.irinnews.org/Report.aspx?ReportId=73481 Environmental crisis looms as conflict goes on]</ref> .
పంక్తి 186:
కాని 2002 తరువాత దేశం చెప్పుకోదగిన అభివృద్ధి సాధించింది. మాదక ద్రవ్యాలు మినహాయిస్తే దేశం [[జిడిపి]] 2002 లో 29%, 2003 లో 16%, 2004 లో 8%, 2005 లో 14% వృద్ధి చెందింది.<ref>[http://web.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/COUNTRIES/SOUTHASIAEXT/EXTSARREGTOPMACECOGRO/0,,contentMDK:20592478~menuPK:579404~pagePK:34004173~piPK:34003707~theSitePK:579398,00.html ''Macroeconomics & Economic Growth in South Asia''], The World Bank.</ref> అయితే దేశం 'జిడిపి'లో దాదాపు మూడవవంతు మాదక ద్రవ్యాల పెంపకం, ఉత్పత్తుల మూలంగా జరుగుతున్నది (గంజాయి, మార్ఫీన్, హెరాయిన్, హషీష్ వంటివి)
<ref name="CIA"/>
<ref>[http://www.abc.net.au/news/stories/2007/08/28/2016978.htm Afghan opium production at record high]</ref> దేశంలో
ఆఫ్ఘనిస్తాన్ అభివృద్ధికి ప్రపంచ దేశాల సహకార కార్యకలాపాలు ఆశాజనకంగా ఉన్నాయి. 2001 డిసెంబరు 'బాన్ ఒడంబడిక' ప్రకారం తరువాత 2002లో టోక్యో సమావేశంలో వివిధ దేశాల హామీల ప్రకారం పెద్ద పెట్టున ఆఫ్ఘనిస్తాన్ అభివృద్ధికి అంతర్జాతీయ సహకారం లభిస్తున్నది<ref>[http://www.irinnews.org/report.asp?ReportID=51510&SelectRegion=Asia&SelectCountry=AFGHANISTAN ''Government to have greater control over aid pledged in London''], irinnews.org.</ref> ముఖ్యంగా విద్య, ఆరోగ్యం, వ్యవసాయం, మౌలిక సదుపాయాలు, పాలనా సంస్కరణలలో ఈ సహకారం వినియోగమవుతున్నది. [[:en:Asian Development Bank|ఆసియా అభివృద్ధి బ్యాంకు]] నివేదిక ప్రకారం ప్రస్తుత పునర్నిర్మాణ కార్యక్రమం రెండు దిశలలో పురోగమిస్తున్నాది (1) కీలకమైన మౌలిక సదుపాయాలు, వనరులు సమీకరించడం (2) సోవియట్ ప్రణాలికా విధానంలో ఆరంభించిన పబ్లిక్ సెక్టార్ సంస్థలను మార్కెట్ వాణిజ్యపరంగా సమాయుత్తం చేయడం<ref name=Fujimura>[http://www.adbi.org/research-policy-brief/2004/10/15/698.afghan.economy.after.election/ Fujimura, Manabu (2004) "Afghan Economy After the Election", Asian Development Bank Institute]</ref>
పంక్తి 197:
;మాదక ద్రవ్యాల నిరోధం ప్రయత్నాలు
ఆఫ్ఘనిస్తాన్ ఆర్ధిక వ్యవస్థలో గంజాయి పెంపకం, ఉత్పత్తులు కీలకమైన స్థానం కలిగి ఉన్నాయి. దేశం ఆదాయంలో
== జన విస్తరణ ==
పంక్తి 231:
=== మతాలు ===
[[దస్త్రం:Mazar-e sharif - Steve Evans.jpg|thumb|200px|right|[[Mazari Sharif|మజారి షరీఫ్లోని 'నీలి మసీదు']].]]
దేశంలో అత్యధికంగా, 99% [[ముస్లిములు]]: వీరిలో
దేశంలో కొద్దిపాటి [[యూద మతము|యూదు]] మతస్తులు ఉండేవారు. (''[[:en:Bukharan Jews|బుఖారన్ యూదులు]]'') కాని వారు 1979 సోవియట్ ఆక్రమణ తరువాత దేశాన్ని వదలి వెళ్ళిపోయారు. ప్రస్తుతం ఒక్క వ్యక్తి
=== పెద్ద నగరాలు ===
పంక్తి 263:
=== చదువు ===
2003 నాటికి అంతర్యుద్ధం వలన ఆఫ్ఘనిస్తాన్లోని 7,000 పాఠశాలలలో
ఉన్నత విద్య అవకాశాలు కూడా త్వరిత గతిన అందుబాటులోకి వస్తున్నాయి. తాలిబాన్ పతనం తరువాత [[:en:Kabul University|కాబూల్ విశ్వ విద్యాలయం]] ఆడువారికీ, మగవారికీ కూడా పునఃప్రారంభింపబడింది. [[మజారె షరీఫ్]] వద్ద [[:en:University of Balkh|బాల్ఖ్ విశ్వవిద్యాలయం]] నిర్మాణం త్వరలో మొదలుకానుంది. ఇది 600 ఎకరాల విస్తీర్ణంలో 250 మిలియన్ డాలర్ల వ్యయంతో నిర్మింపబడనుంది<ref>[http://www.pajhwok.com/viewstory.asp?lng=eng&id=28303 ''Pakistan grants $10m for Balkh University''], Pajhwok Afghan News.</ref>.
పంక్తి 291:
* [[:en:Military of Afghanistan|ఆఫ్ఘనిస్తాన్ మిలిటరీ]]
* [[:en:Transportation in Afghanistan|ఆఫ్ఘనిస్తాన్ రవాణా సౌకర్యఅలు]]
* [[:en:Education in Afghanistan|ఆఫ్ఘనిస్తాన్లో విద్య]]
* [[:en:Culture of Afghanistan|ఆఫ్ఘనిస్తాన్ సంస్కృతి]]
|