కాల్షియం: కూర్పుల మధ్య తేడాలు
Content deleted Content added
ChaduvariAWB (చర్చ | రచనలు) చి AWB వాడి RETF మార్పులు చేసాను, typos fixed: → (8), , → , (11), , → , (63), ( → ( (31), ఉన్నది. → ఉంది. (2), లో → లో (2), గా → గ using AWB |
|||
పంక్తి 2:
==మౌలిక సమాచారం==
కాల్షియం (कैल्शियम) ఒక మెత్తని ఊదారంగు [[క్షార మృత్తిక లోహము]]. [[విస్తృత ఆవర్తన పట్టిక]]లో దీని సంకేతము Ca. దీని పరమాణు సంఖ్య 20 మరియు పరమాణు భారము 40.078 గ్రా/మోల్<ref name="period"/>.
ప్రకృతిలో అత్యధికంగా దొరికే ఐదవ మూలకము. కాల్షియం జీవులన్నింటికి ముఖ్యమైనది. జీవుల శరీరంలో అన్నింటికన్నా ఎక్కువగా ఉండే లోహము. ఇది ముఖ్యంగా [[ఎముక]]లలో ఉంటుంది. జీవుల
==చరిత్ర==
చరిత్రకు ముందుకాలం నుండే అనగా క్రీ.పూ.14, 000-7000 సంవత్సరాల నాటికే ఇంటి నిర్మాణంలో కాల్షియంను వాడేవారు<ref name="minerals.usgs">{{cite web |title = Commodity report:Lime |publisher = United States Geological Survey | first = M. Michael | last = Miller | url = http://minerals.usgs.gov/minerals/pubs/commodity/lime/390498.pdf | accessdate= 2012-03-06}}</ref> .అయిన్ ఘజాల్ (Ain Ghazal) లో క్రీ.పూ.7000 సంవత్సరాలనాటి సున్నపుపలాస్త్రీ/లైమ్ ప్లాస్టర్తో చేసిన విగ్రహం/బొమ్మను గుర్తించారు<ref>http://www.jstor.org/discover/10.2307/41492234?uid=3738032&uid=2&uid=4&sid=21104557058623</ref>.ఖపాజా మేసోపోటామియా (Khafajah mesopotamia) లో క్రీ.పూ.2500 నాటి మొదటి సున్నపుబట్టి/సున్నపు ఆవముని గుర్తించారు<ref>{{cite book | url =http://books.google.com/?id=ryap1yyEGAgC&pg=PA4 | page = 4 | title =Lime Kilns and Lime Burning | isbn =978-0-7478-0596-0 | author1 =Williams | first1 =Richard | year =2004}}</ref><ref>{{cite book | url = http://books.google.de/books/about/Lime_and_limestone.html?id=vHQsGAKAdYoC | title = Lime and Limestone: Chemistry and Technology, Production and Uses | isbn = 978-3-527-61201-7 | author1 = Oates | first1 = J. A. H | date = 2008-07-01}}</ref>. లాటన్ పదం calx
క్రీ.శ.1808లో ఇంగ్లాండునకు చెందిన సర్ హంప్రీ డేవి అను శాస్త్రవేత్త సున్నం, మేర్క్యురిక్ ఆక్సైడ్ల మిశ్రమాన్ని విద్యుద్విశ్లేషణం (electrolysis) కావించి కాల్చియంను వేరు చేసాడు<ref>{{cite journal | author = Davy H | year = 1808 | title = Electro-chemical researches on the decomposition of the earths; with observations on the metals obtained from the alkaline earths, and on the amalgam procured from ammonia | url = http://books.google.com/books?id=gpwEAAAAYAAJ&pg=102#v=onepage&q&f=false | journal = Philosophical Transactions of the Royal Society of London | volume = 98 | issue = | pages = 333–370 |bibcode = 1808RSPT...98..333D | doi = 10.1098/rstl.1808.0023 }}</ref>. 20 శతాబ్ది ప్రారంభంవరకు కాల్షియం భారీస్థాయిలో లభ్యం అయ్యేది కాదు.
==ఉనికి==
కాల్షియం ప్రకృతిలో స్వాభావిక మూలకరూపంలో లభ్యం కాదు. అవక్షేప శిలలలో కాల్సైట్ (calcite) , డోలోమైట్, జిప్సం ఖనిజాల్లో లభిస్తుంది. అంతియే కాకుండగా అగ్నిశిలలు, రూపాంతర శిలలో, ముఖ్యంగా సిలికేట్ ఖనిజాలైన/శైలిత ఖనిజాలైన plagioclases, amphiboles, pyroxenes మరియు garnets లలో కుడా లభ్యం.భూమి ఉపరితలపొరలలో ఈ మూలకం లభ్యత పరిమాణం 4.2%<ref>{{citeweb|url=http://education.jlab.org/itselemental/ele020.html|title=The Element Calcium|publisher=education.jlab.org|date=|accessdate=2015-03-25}}</ref>
==ఉత్పత్తి చేయు దేశాలు==
కాల్షియం ఉత్పత్తిలో మొదటి మూడు స్థానాలలో ఉన్నదేసాలు [[చైనా]], [[అమెరికా|సంయుక్త రాష్ట్రాలు]], [[ఇండియా]]<ref name="fact"/>
==భౌతిక ధర్మాలు==
కాల్షియం, సీసంకన్న దృడంగా గట్టిగా ఉండే లోహం అయినప్పటికీ
కాల్షియం యొక్క [[సాంద్రత]] 1.54 గ్రాం./సెం.మీ<sup>3</sup><ref>http://education.jlab.org/itselemental/ele020.html</ref>. క్షారమృత్తిక లోహాలలో
'''కాల్షియం యొక్క భౌతిక ధర్మాల సమాచార పట్టిక '''<ref name="fact">{{citeweb|url=http://chemistry.about.com/od/elementfacts/a/calcium.htm|title=Calcium Facts|publisher=chemistry.about.com|date=|accessdate=2015-03-25}}</ref>
పంక్తి 26:
| స్వభావము|| విలువ మితి
|-
|విశిష్ణ గురుత్వము||1.55 (20 °C)
|-
|ద్రవీభవన ఉష్ణోగ్రత||1115K
పంక్తి 42:
==కాల్షియం సమ్మేళనాలు ==
కాల్షియం మరియు పాస్పేట్ల సమ్మేళనం పలితంగా ఏర్పడిన హైడ్రోక్సిల్ అపటైట్ (hydroxylapatite) అనేది మానవుల, జంతువుల ఎముకలు మరియు దంతాలలో ఉండే ఖనిజభాగం. కొన్ని రకాలలో ప్రవాళ/పగడాలలో కుడా ఖనిజభాగం
*'''కాల్షియం హైడ్రోక్సైడ్ (Ca (OH) 2) ''': ( కాల్చినీరు చల్లిన సున్నం) ను చాలా రసాయనిక సుద్ధికరణ విధానాలలో వాడెదరు .సున్నపురాయిని 825<sup>౦</sup>C వద్ద బాగా కాల్చి, దానికి నీటిని చేర్చడం వలన కాల్షియం హైడ్రోక్సైడ్ ఏర్పడును. సున్నంనకు ఇసుకను తగినంత కలిపి బాగా రుబ్బిన సున్నపు గచ్చు/గార (mortar) గా ఏర్పడుతుంది . ఇది కార్బను డై ఆక్సైడ్ ను పీల్చుకొని గార (plaster) /దర్జు/
*'''కాల్షియం కార్బోనేట్ (CaCO3) ''':ఇది సాధారణంగా లభించే మరో కాల్షియం సమ్మేళనం. దీనిని కాల్చడం వలన పొడిసున్నం/కాల్చిఆర్పని సున్నము (CaO) ఏర్పడును.ఇలా ఏర్పడిన దానికి నీటిని కలిపినా అది తడిసున్నం) గా (Calcium hydroxide) గా మార్పు చెందును. సుద్ద, చలువరాయి, సున్నపు రాయి తదితరాలు కాల్షియం కార్బోనేట్
==ఐసోటోపులు(Isotopes)==
కాల్షియం 5 స్థిరమైన ఐసోటోపులను (<sup>40</sup>Ca, <sup>42</sup>Ca, <sup>43</sup>Ca, <sup>44</sup>Ca మరియు <sup>46</sup>Ca) కలిగి
'''కొన్ని ఐసోటోపుల జీవితకాలం '''<ref name="period">{{citeweb|url=http://www.chemicalelements.com/elements/ca.html|title=Periodic Table:Calcium|publisher=chemicalelements.com|date=|accessdate=2015-03-25}}</ref>
పంక్తి 56:
|Ca-40|| స్థిరమైనది
|-
|Ca-41||103, 000
|-
|Ca-42నుండిCa-44వరకు|| స్థిరము
పంక్తి 73:
==కాల్షియం-పోషకాహారము==
'''IOM ప్రకారం ప్రతి వ్యక్తి తీసుకొను ఆహారంలో ఉండవలసిన కాల్షియం యొక్క ప్రమాణం '''<ref name="DietaryFactSheet">{{Cite web|url=http://ods.od.nih.gov/factsheets/calcium.asp |title=Dietary Supplement Fact Sheet: Calcium|accessdate=2015-03-25}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.iom.edu/~/media/Files/Report%20Files/2010/Dietary-Reference-Intakes-for-Calcium-and-Vitamin-D/Vitamin%20D%20and%20Calcium%202010%20Report%20Brief.pdf |title=Dietary Reference Intakes for Calcium and Vitamin D | date=November 2010|accessdate=2015-03-25 }}</ref>
{| class="wikitable"
|-style="background:orange; color:blue" align="center"
| వయస్సు|| కాల్షియం (మి.గ్రా/రోజుకు
|-
|0-6 నెలలు||200
పంక్తి 91:
|19-50||1000
|-
|51-70 (పురుషులు) ||1000
|-
|51-70 (స్త్రీలు) ||1200
|-
|71+||1200
|}
కాల్షియం సమతుల్య ఆహారంలో ఉండవలసిన అవసరమైన ఖనిజం. దేహవ్యవస్తలో బలమైన, దృఢమైన ఎముకల నిర్మాణం తొలి (యుక్త) వయస్సులో కలిగిఉండటం
==కాల్షియం యొక్క సమ్మేళనాలు-వినియోగం==
*;కాల్షియం కార్బోనేట్, CaCO<sub>3</sub>: కాల్షియం కార్బోనేట్ ను సిమెంట్ పరిశ్రమలలో వాడెదరు. సున్నం, సున్నపు రాయిని ఉక్కు పరిశ్రమలలో వినియోగించెదరు. గాజు పరిశ్రమలో కూడ వాడెదరు .
*; కాల్షియం హైడ్రోక్సైడ్ Ca (OH) <sub>2</sub>: కాల్షియం హైడ్రోక్సైడ్ ద్రవాన్ని కార్బన్ డై ఆక్సైడ్ (CO<sub>2</sub>) ఉనికిని గుర్తించుటకై వాడెదరు.▼
*; కాల్షియం ఆర్సెనేట్, (Ca<sub>3</sub> (AsO<sub>4</sub>) <sub>2</sub>: కాల్షియం ఆర్సెనేట్
▲*; కాల్షియం హైడ్రోక్సైడ్ Ca(OH)<sub>2</sub>: కాల్షియం హైడ్రోక్సైడ్ ద్రవాన్ని కార్బన్ డై ఆక్సైడ్(CO<sub>2</sub>) ఉనికిని గుర్తించుటకై వాడెదరు.
▲*; కాల్షియం ఆర్సెనేట్, (Ca<sub>3</sub>(AsO<sub>4</sub>)<sub>2</sub>: కాల్షియం ఆర్సెనేట్ కీటకనాశిని గా పనిచేయును.
*; కాల్షియం కార్బైడ్, CaC<sub>2</sub>: కాల్షియం కార్బైడ్ను నీటితో చర్య చెందించి, ఆసిలిటిన్ వాయును ఉత్పత్తి చేయుదురు. ఎసిటిలిన్ వాయువును లోహాలను అతుకుటకు మరియు కత్తరించుటకు వాడెదరు .అలాగే ప్లాస్టిక్ తయారీలో కూడ వాడెదరు.
*; కాల్షియం క్లోరైడ్
*; కాల్చియం సిట్రేట్ Ca<sub>3</sub> (C<sub>6</sub>H<sub>5</sub>O<sub>7</sub>) <sub>2</sub>:దీనిని పండ్లను నిల్వఉంచు పరిరక్షకకారిణిగా (preservative.) ఉపయోగించెదరు.ఇది పండ్లను పాడవ కుండా ఎక్కువకాలం నిల్వ చేయుటకు ఉపయోగిస్తారు .▼
▲*; కాల్షియం క్లోరైడ్ ,CaCl<sub>2</sub> :దీనిని రహదారులపై పేరుకుపోయిన మంచు మరియు దుమ్మును తొలగించుటకు వాడెదరు. అలాగే కాంక్రీట్లో కండిషనర్గా వినియోగిస్తారు.
*;కాల్షియం సైక్లమేట్, Ca (C<sub>6</sub>H<sub>11</sub>NHSO<sub>3</sub>) <sub>2</sub> : కాల్షియం సైక్లమేట్ను చాలాదేశాలలో తీపిరుచి కల్గించు పదార్థంగా వాడుచున్నారు.అయితే అమెరికా సంయుక్త రాష్ట్రాలలో తీపిరుచిన కై ఆహార పదార్థాలలో వాడటాన్ని నిషేధించారు, కారణం దీని వాడకం వలన క్యాన్సర్ వచ్చే అవకాశం ఉన్నందున.▼
*;కాల్షియం గ్లుకోనేట్, Ca (C<sub>6</sub>H<sub>11</sub>O<sub>7</sub>) కాల్షియం గ్లుకోనేట్ ను నిల్వఆహారాన్ని పాడవకుండా ఉంచుటకై ఉపయోగించెదరు.మరియు విటమినుల మాత్రలలో వాడెదరు.▼
▲*; కాల్చియం సిట్రేట్ Ca<sub>3</sub>(C<sub>6</sub>H<sub>5</sub>O<sub>7</sub>)<sub>2</sub>:దీనిని పండ్లను నిల్వఉంచు పరిరక్షకకారిణిగా (preservative.)ఉపయోగించెదరు.ఇది పండ్లను పాడవ కుండా ఎక్కువకాలం నిల్వ చేయుటకు ఉపయోగిస్తారు .
*; కాల్షియం పాస్పైడ్, Ca<sub>3</sub>P<sub>2</sub>:దీనిని బాణసంచు (fireworks) లో, ఎలుకలమందుగా, నౌకా విధ్వంసకాయుధంలో (torpedoes) మరియు జ్వాలాసంకేతంలలో ఉపయోగిస్తారు.▼
*; కాల్షియం సల్పేట్ CaSO<sub>4</sub>•2H<sub>2</sub>O:దీనిని చాక్ పీసులు
▲*;కాల్షియం సైక్లమేట్, Ca(C<sub>6</sub>H<sub>11</sub>NHSO<sub>3</sub>)<sub>2</sub> : కాల్షియం సైక్లమేట్ను చాలాదేశాలలో తీపిరుచి కల్గించు పదార్థంగా వాడుచున్నారు.అయితే అమెరికా సంయుక్త రాష్ట్రాలలో తీపిరుచిన కై ఆహార పదార్థాలలో వాడటాన్ని నిషేధించారు,కారణం దీని వాడకం వలన క్యాన్సర్ వచ్చే అవకాశం ఉన్నందున.
*; కాల్షియం టంగ్ స్టేట్ CaWO<sub>4</sub>:దీనిని ప్రకాశవంతంగా కనిపించు రంగులలో, ప్లోరోసెంట్ దీపాలలో మరియు ఎక్సురే పరిశీలన కై వాడెదరు.▼
*; హైడ్రోక్సిల్ అపటైట్ Ca<sub>5</sub> (PO<sub>4</sub>) <sub>3</sub> (OH
▲*;కాల్షియం గ్లుకోనేట్, Ca(C<sub>6</sub>H<sub>11</sub>O<sub>7</sub>) కాల్షియం గ్లుకోనేట్ ను నిల్వఆహారాన్ని పాడవకుండా ఉంచుటకై ఉపయోగించెదరు.మరియు విటమినుల మాత్రలలో వాడెదరు.
▲*; కాల్షియం పాస్పైడ్, Ca<sub>3</sub>P<sub>2</sub>:దీనిని బాణసంచు(fireworks)లో,ఎలుకలమందుగా,నౌకా విధ్వంసకాయుధంలో(torpedoes) మరియు జ్వాలాసంకేతంలలో ఉపయోగిస్తారు.
▲*; కాల్షియం సల్పేట్ CaSO<sub>4</sub>•2H<sub>2</sub>O:దీనిని చాక్ పీసులు ,ప్లాస్టర్ ఆప్ పారిస్ తయారీలో వాడెదరు
▲*; కాల్షియం టంగ్ స్టేట్ CaWO<sub>4</sub>:దీనిని ప్రకాశవంతంగా కనిపించు రంగులలో,ప్లోరోసెంట్ దీపాలలో మరియు ఎక్సురే పరిశీలన కై వాడెదరు.
▲*; హైడ్రోక్సిల్ అపటైట్ Ca<sub>5</sub>(PO<sub>4</sub>)<sub>3</sub>(OH),:ఎముకలలో 70 % వరకు ఈ ఖనిజమే ఉండును
==ఉపయోగాలు==
* యురేనియం, జిర్కోనియం, మరియు థోరియం లోహాల సంగ్రహణకై ఆమ్లజనిహారిణి (reducing agent) కాల్షియంను ఉపయోగించెదరు.
* ఇనుము మరియు ఇనుమేతర మిశ్రమలోహాలలో డిఆక్సిడైసరుగా, డి సల్పరైసేర్, డి కార్బోనైసర్గా వినియోగిస్తారు.
*[[అల్యూమినియం]]
*• సిమెంటు, గచ్చు/గార (mortars) తయారీలో కాల్షియం ముఖ్య వనరు (కాల్షియం కార్బోనేట్ రూపంలో) .
==ఇవికూడా చూడండి==
*[[మూలకాలు]]
Line 139 ⟶ 128:
{{కాంపాక్ట్ ఆవర్తన పట్టిక}}
{{పరిపూర్ణ ఆరోగ్యానికి పోషక పదార్థాలు}}
[[వర్గం:మూలకాలు]]
[[వర్గం:రసాయన శాస్త్రము]]
|