మంగళూరు: కూర్పుల మధ్య తేడాలు
Content deleted Content added
Adityamadhav83 (చర్చ | రచనలు) |
ChaduvariAWB (చర్చ | రచనలు) చి AWB వాడి RETF మార్పులు చేసాను, typos fixed: లో → లో (3), కి → కి (8), గా → గా (4), తో → తో , కూడ → కూడా , భోధ using AWB |
||
పంక్తి 24:
}}
'''మంగళూరు''' ([[తుళు]]:కుడ్ల, [[ఆంగ్లము]]:Mangalore, [[కన్నడ]]: ಮಂಗಳೂರು, [[కొంకణి]]: కుడియాల్), {{ఆడియో|Mangalore.ogg|పలకడం}}, నగరము [[కర్ణాటక]] రాష్ట్రము ప్రధాన నగరాలలో ఒకటి. ఈ నగరము కర్ణాటక రాష్ట్రానికి
మంగళూరు [[దక్షిణ కన్నడ]] జిల్లా రాజధాని మరియు అధికార మరియు పరిపాలన కేంద్రము. మంగళూరు, కర్ణాటక రాష్ట్రానికి మరియు దక్షిణ కన్నడ జిల్లాకు కూడా నైరృతి దిక్కులో
మంగళూరు దేవాలయాలకు, బీచ్ లకు, పరిశ్రమలకు, బ్యాంకింగ్ రంగానికి, విద్యాసంస్థలకు చాలా ప్రసిద్ధి చెందినది. మంగళూరు పట్టణంలో బహు భాషలు వాడుకలో ఉంటాయి. రాష్ట్ర భాషైన [[కన్నడ]], [[దక్షిణ కన్నడ]], [[ఉడిపి]]
నగరం సముద్ర తీర ప్రాంతం చుట్టు ప్రక్కల అంతా [[కొబ్బరి|కొబ్బరి చెట్ల]]
== మంగళూరు పేరు ఉన్న కథ ==
పంక్తి 37:
=== ఇతర పేర్లు ===
మంగళూరు వివిధ సంస్కృతులకు అనేక శతాబ్దాలుగా నివాస స్థానం కావటం వల్ల ఆ నగరంలో నివసించే భిన్న భాషలవారు తమ తమ మాతృభాషల్లో పేరు ఇవ్వడంవల్ల మంగళూరుకు అనేకమైన పేర్లు వచ్చాయి. స్థానిక తుళు భాషలో మంగళూరును 'కుడ్ల' అని పిలుస్తారు. అంటే కూడలి అని అర్థం. మంగళూరు నగరం నేత్రావతి, ఫల్గుణి నదుల సంగమ స్థానం కావటం ఈ పేరుకు కారణం. [[కొంకణి]] భాషలో మంగళూరును "కొడియల్" అని పిలిస్తారు. ముస్లింలలోని ఒక వర్గం వారు దీనిని [[మైకల]] అని వారి భాషలో పిలుస్తారు. దక్షిణ కేరళ ప్రాతంలోని ప్రజలు దీనిని "మంగళాపురం"
2006 సంవత్సరములో "సువర్ణ కర్ణాటక" ప్రణాళిక పేరుతో మంగళూరు నగరం పేరుని
[http://www.deccanherald.com/deccanherald/oct82006/index2044162006107.asp]
== భౌగోళిక ఉనికి ==
మంగళూరు {{coor d|12.87|ఆక్షాంశము|74.88|రేఖాంశము|}}<ref>[http://www.fallingrain.com/world/IN/19/Mangalore.html Falling Rain Genomics, Inc - Mangalore]</ref>. సముద్రమట్టానికి 45 మీటర్ల ఎత్తులో
== నగర పరిపాలన వ్యవస్థ ==
[[దస్త్రం:Mangalore City Corporation.jpg|250px|thumb|right|మంగళూరు నగర పాలిక చిత్రం]]
మంగళూరు నగర పరిపాలన మంగళూరు సిటి కార్పొరేషన్ (కన్నడలో 'మంగలూరు మహానగరపాలిక' గా పిలుస్తారు) ద్వారా జరుగుతుంది. ఈ నగర పురపాలక సంఘ పరిధులు దక్షిణాన ముక్కా (నేత్రావతి వంతెనకు ఉత్తర భాగం), కుడుపు తూర్పు ఉత్తరానకి .
మంగళూరు నగర పాలికకు 60 మంది ప్రజాప్రతినిధులను కార్పొరేటర్లు అనే పేరుతో ఎన్నుకొంటారు. నగరంలో ఉన్న 60 వార్డులనుండి 60 మంది ప్రజా ప్రతినిధులు ఎన్నికౌతారు. నగరములో ఎన్నికలు ప్రతి ఐదు సంవత్సరాలకు ఒకసారి జరుగుతాయి. మెజారిటి సంపాదించి ఉన్న పార్టిలోనే ఒక కార్పొరేటరు నగర
మంగళూరు నగరపాలిక కార్యాలయం లాల్
మంగళూరు నగరము [[పార్లమెంటు]] లోని [[లోక్ సభ]]
మంగళూరు విద్యుత్తు సదుపాయం నిర్వహణ బాధ్యతలు కర్ణాటక పవర్ ట్రాన్స్మిషన్ కార్పొరేషన్ లిమిటెడ్ (KPTCL) ద్వారా జరుగుతుంది. విద్యుత్తు సరఫరా బాధ్యతలు మంగళూరు ఎలక్ట్రిసిటి సప్లయి కంపెనీ (MESCOM) ద్వారా జరుగుతుంది.
భారత దేశంలోని మిగతా నగరాల వలెనే వేసవి కాలములో మంగళూరు నగరం విద్యుత్తు కోతకు గురి అవుతుంది. మంగళూరు రిఫైనరి అండ్ పెట్రో కెమికల్స్ లిమిటెడ్ (MRPL) మరియు మంగళూరు కెమికల్స్ అండ్ ఫెర్టిలైజర్స్ (MCF) వంటి పరిశ్రమలు తమకు కావలసిన
పారిశుద్ధ్య నీరు నగర కార్పోరేషన్ ద్వారా ఇళ్లకు సరఫరా చేయబడుతుంది. నీటిని [[నేత్రావతి]] నది నుండి సంగ్రహించి శుద్ధి చేసి సరఫరా చేస్తుంది.
== జనాభా మరియు అక్షరాస్యత ==
2001 జనాభా లెక్క ల ప్రకారం మంగళూరు జనాభా 3,98,745. అందు పురుషులు 50%, స్త్రీలు 50%. మంగళూరు అక్షరాస్యత జాతీయ సగటు (59.5%) కంటే చాలా ఎక్కువగా 83% వద్ద
ఇప్పటి జనాభా సుమారుగా 5,38,560 ఉండవచ్చని అంచనా.
పంక్తి 69:
మంగళూరు నగరం చుట్టుప్రక్కల అనేక దర్శనీయస్థలాలు ఉన్నాయి.
* '''మంగళాదేవి దేవాలయం''': మంగళూరు నగరం మధ్యలో ఉన్న మంగళాదేవి దేవాలయం చాలా ప్రాచీనమైన దేవాలయం. మంగళాదేవి అమ్మవారు ఈ నగరంలో వెలియడం వల్ల ఈ నగరానికి మంగళూరు అని పేరు వచ్చింది
* '''కద్రి దేవాలయం''': నగర నడి బొడ్డుకు 5 కి.మి. దూరంలో ఉన్న ఈ దేవాలయం చాలా ప్రసిద్ధి చెందిన దేవాలయం, ఈ దేవాలయంలో వెలసినది మంజునాథ స్వామి. ఈ దేవాలయం చాలా పెద్ద విస్తీర్ణములో
* '''సెయింట్ అలోసియస్ చర్చి మరియు కళాశాల''': సెయింట్ అలోసియస్ చర్చి మంగళూరులో కల్లా చాలా అందమైన చర్చి. దీనికి అనుబంధంగా ఉన్న సెయింట్ అలోసియస్ కళాశాల నగరములో ప్రతిష్ఠాత్మక విద్యాసంస్థ. ఇక్కడ ప్రసిద్ధ చిత్రకారులు గీసిన చిత్రాలు యేసుక్రీస్తు జీవితములోని ప్రధాన ఘట్టాలను ప్రతిఫలిస్తున్నాయి.
* '''కొత్త మంగుళూరు రేవు''': కొత్త మంగుళూరు కర్ణాటకలో ప్రసిద్ధి చెందిన రేవు పట్టణం. దేశంలోనే ఇది ೯వ పెద్ద రేవు. ಕಚ್ಚಾ ತೈಲ, సహజ వాయువు (LPG), చమురు, గ్రానైటు రాళ్ళు ఇక్కడ నుండి రవాణా అయ్యే ప్రధాన వస్తువులు.
* '''గోకర్ణనాథేశ్వర''': నగర కేంద్రము నుండి ೨ కి.మీ. దూరములో [[కుద్రళి]] అనే ప్రదేశంలో శ్రీ గోకర్ణనాథేశ్వర దేవాలయము
▲* '''గోకర్ణనాథేశ్వర''': నగర కేంద్రము నుండి ೨ కి.మీ. దూరములో [[కుద్రళి]] అనే ప్రదేశంలో శ్రీ గోకర్ణనాథేశ్వర దేవాలయము కలదు. ఈ దేవాలయ నిర్మాణం ఈ మధ్యనే జరిగింది. ఈ దేవాలయాన్ని హిందియప్ప నిర్మించాడు. ఆలయాన్ని [[రాజీవ్ గాంధీ]] ప్రారంభించాడు.
* '''[[సూరత్కల్]] దీపస్తంభము'''
* '''శరవు మహా [[వినాయకుడు|గణపతి]] దేవాలయము''' నగరం నడిబొడ్దులో ఉన్న శరవు మహాగణపతి దేవాలయం చాలా ప్రాచీనమైనది, దేవాలయంలో ప్రధాన దైవం మంజునాధేశ్వర స్వామి మరియు మహాగణపతి.
Line 95 ⟶ 91:
=== మంగళూరు నగర బస్సు రవాణా వ్యవస్థ ===
మంగళూరు నగర రవాణా వ్యవస్థ అంతా పైవేటు బస్సుల రూపంలో చాలా వరకు పైవేటు రంగంలో
[[ఆటో రిక్షా]] ఇంకో రకమైన పబ్లిక్ రవాణా వ్యవస్థ. ఇక్కడ ఆటో లకు ఇంజన్లు వెనుక భాగంలో అమర్చబడి, తక్కువ శబ్దం చేస్తాయి. రెండు కి.మి. వెళ్ళడానికి సుమారుగా 11 రూపాయలు ఖర్చు చేయవలసి ఉంటుంది. ఆటో రిక్షాలన్నింటిలో బిల్లింగ్ మీటర్లు అమర్చారు, అందువల్ల ఎంత పైకం చెల్లించాలో ఆ మీటరు తెలియజేస్తుంది. కాని రాత్రి పూట (రాత్రి 9 గంటలనుండి తెల్లవారు జాము 6 గంటలవరకు) 1.5 శాతం మీటరు రీడింగ్ పై పైకం వసూలు చేస్తారు.
Line 105 ⟶ 101:
[[కొంకణ్ రైల్వే]] నిర్మాణానికి మునుపు దక్షిణం నుండి ([[కేరళ]]) వచ్చే రైలు బండ్లకు మంగళూరు రైల్వే స్టేషనే చివరి గమ్యస్థానం. [[బ్రిటిషు]] వారు దేశం నలుమూలల రైల్వేలను విస్తరించిన మంగళూరు, [[ముంబాయి]] ల మధ్య, మంగళూరు, [[హాసన్]] ల మధ్య రైల్వే వ్యవస్థను పెద్దగా అభివృద్ధి చేయలేదు.
స్వాతంత్ర్యం వచ్చాక మంగళూరు, [[హాసన్]] పట్టణాల మధ్య మీటర్ గేజ్ రైల్వే లైను [[పశ్చిమ కనుమలు|పశ్చిమ కనుమల]] లో వేశారు. పశ్చిమ కనుమల మధ్య, ప్రకృతి రమణీయ దృశ్యాల మధ్య ఉన్న ఈ రైల్వే లైను ఎక్కువకాలం సర్వీసుకి నోచు కోలేదు. మీటర్ గేజ్ పట్టీలు నిర్మూలించి, బ్రాడ్ గేజ్ వేయడానికి ప్రారంభం జరిగిన రైల్వే లైను నిర్మాణం ఆదిలోనే నిలిచిపోయింది. ప్రాజెక్టు నడపడానికి సరైన నిధులు లేకపోవడం, రాజకీయ నాయకుల నేతృత్వం ఈ ప్రాజెక్టు మీద సరిగ్గా లేకపోవడడం వంటివి ముఖ్యమైన కారణాలు. ( చివరకు ప్రాజెక్టు 2006లో పూర్తి అయ్యాక ప్యాసింజర్ సర్వీసు డిసెంబరు 2006 నుండి ప్రారంభించవలసి
భారతదేశానికి స్వాతంత్ర్యం వచ్చాకా కూడా మంగళూరు, [[ముంబాయి]] రైల్వే సర్వీసులు అభివృద్ధికి నోచులేదు. చివరకు 1990-98 సంవత్సరాల మధ్య మంగళురు, [[ముంబాయి]] ల మధ్య [[కొంకణ్ రైల్వే]] నిర్మాణం పూర్తి అయి, 1998 సంవత్సరంలో రైలు సర్వీసులు ప్రారంభించబడ్డాయి. ఈ సర్వీసులు మొదలు పెట్టాక ఉత్తర భారత దేశానికి కేరళ మధ్య ప్రయాణ సమయం 12 గంటల వరకు తగ్గిపోయింది. అయితే [[కేరళ]] నుండి ముంబాయి, ఉత్తర భారత దేశానికి వెళ్ళే రైలు బళ్ళు మంగళూరు రైల్వే స్టేషను నుండి కాక మంగళూరు పొలిమేరలో ఉన్న [[కంకనాడి]] రైల్వే స్టేషను గుండా పోతాయి.
=== విమాన రవాణా సౌకర్యము ===
[[File:Mangalore Airport New Terminal.jpg|thumb|మంగళూరు అంతర్జాతీయ విమానాశ్రయము]]
[[మంగళూరు అంతర్జాతీయ విమానాశ్రయము]] మంగళూరు నగర నడిబొడ్డుకు ఈశాన్య దిశగా 20 కి.మి. దూరంలో ఊరి పొలిమేరలలైన [[బజ్పే]]
| url = http://www.hinduonnet.com/2006/05/26/stories/2006052623420100.htm
| date = [[2006-09-21]]
Line 145 ⟶ 141:
;సెయింట్ అలోషియస్ డిగ్రీ కాలేజి
;అనేక ఫిజియోతెరపీ కాలేజీలు
;నిప్టి (NIFT)
1980 సంవత్సరము నుండి మొదలుగా అనేక ప్రొఫెషనల్ కాలేజిలు వివిధ రంగాలో ( వైద్య కళాశాల, దంత వైద్య కశాళాల, ఇంజనీరింగు కళాశాల, హోటలు మేనేజిమెంటు) స్థాపించబడ్డాయి. ఈ ప్రొఫెషనల్ కాలేజీలలో చదువకోవడానికి దేశం నలు మూలల నుండి విద్యార్థులు అసంఖ్యాకంగా వస్తారు. [[మంగళూరు విశ్వవిద్యాలయం]] 10 [[సెప్టెంబరు]] 1980న ఊరి పొలిమేరలలో స్థాపించారు.
మంగళూరు విశ్వవిద్యాలయం [[దక్షిణ కన్నడ]], [[ఉడిపి]], [[కొడగు]] జిల్లాలలోని విద్యార్థుల ఉన్నత విద్యాసౌకర్యాలను చూస్తుంది. ఈ విశ్వవిద్యాలయం ప్రాసాదంలో అత్యాధునిక
== శీతోష్ణస్థితి మరియు వాతావరణం ==
Line 154 ⟶ 150:
[[డిసెంబరు]] నుండి [[ఫిబ్రవరి]] నెలల మధ్య వాతావరణం చాలా అహ్లాదకరంగా ఉంటుంది. ఈ నెలలలో మంగళూరు ఉష్ణోగ్రతలు, గాలిలోని తేమ సగటు స్థాయి కంటే తక్కువగా ఉంటుంది. పగటి అత్యధిక ఉష్ణోగ్రతలు 30 °C రాత్రి పూట అత్యధిక ఉష్ణోగ్రతలు 20 °C కంటే తక్కువగా ఉంటాయి.
వేసవి కాలం [[మార్చి]] నుండి [[మే]] వరకు ఉంటుంది. వేసవి కాలములో అత్యధిక ఉష్ణోగ్రతలు 38 °C ని దాటుతాయి. గాలిలో తేమ కూడా 90 శాతానికి చేరుకొంటుంది.
వేసవి కాలము తరువాత ఋతుపవనాలు మొదలవుతాయి. భారతదేశంలోని పట్టణ ప్రాంతాలలో అత్యధిక [[వర్షం|వర్షపాతం]] మంగళూరులో పడుతుంది. 4000 మి.మీ. వర్షపాతం [[జూన్]]-[[సెప్టెంబరు]] నెలలమధ్య పడుతుంది. సెప్టెంబరు నెలతో వర్షాలు తగ్గిపోతాయి. [[అక్టోబరు]]
== మూలాలు ==
|