భూకంపం: కూర్పుల మధ్య తేడాలు

ఒక '''భూకపం / ఎర్త్ క్వేక్''' ('''ట్రేమార్''' లేక '''టెమ్బ్లార్''') అనేది [[భూమి]] ([[:en:Earth|Earth]]) యొక్క [[భూమి యొక్క పై పొర (భూగర్భ శాస్త్రము)|పటలంలో అకస్మాత్తుగా విడుదలయ్యే శక్తి వలన]] ([[:en:crust (geology)|crust]]) ఉద్భవించు [[భూ యొక్క తరంగం (భూ ప్రకంపనం)|భూ ప్రకంపనాల]] ([[:en:seismic wave|seismic wave]]) ఫలితము. భూకంపాలను [[సీస్మోమీటర్]] ([[:en:seismometer|seismometer]])తో కొలుస్తారు. దీనినే [[సీస్మోగ్రాఫ్]] అని కూడా అంటారు. భూకంపము [[కాలానుసారం భూకంపం యొక్క పరిమాణము తెలుపు కొలత|యొక్క తీవ్రతను]] ([[:en:Moment magnitude scale|moment magnitude]])తెలియచేయు సాంకేతికము మరియు పురాతనమయిన [[రిచర్ అనుసారము భూకంప పరిమాణం తెలుపు కొలత|రిక్టర్ తీవ్రతను]] ([[:en:Richter magnitude scale|Richter]]) కొలుచునపుడు తీవ్రత 3 అంతకన్నా తక్కువ [[wikt:imperceptible|అయినపుడు అది సాధారణముగా]] గోచరించదు, ఆ తీవ్రత 7 అయినపుడు అది పెద్ద విస్తీర్ణములలో ప్రమాదములకు కారణమగును. భూకంప తీవ్రతను [[మెర్కాల్లి భూకంప తీవ్రత కొలత|మెర్కాల్లి స్కేల్ ద్వారా కొలుస్తారు]] ([[:en:Mercalli intensity scale|Mercalli scale]]).

భూకంపములు సంభవించినప్పుడు భూమి ఉపరితలం నందు ప్రకంపనలే కాకుండా కొన్ని సందర్భములలో భూమి విచ్ఛిన్నం అవుతుంది. ఒక పెద్ద భూప్రకంపనం [[భూకంప కేంద్రం|యొక్క భూకంప కేంద్రం]] ([[:en:epicenter|epicenter]]) సముద్రము నందు సంభవించినపుడు సముద్ర గర్బము విచ్ఛిన్నమయినందు వలన [[సునామీ|సునామీ ఏర్పడును]] ([[:en:tsunami|tsunami]]). భూకంపము వలన వచ్చు కదలికలు రాళ్ళు మరియు మట్టి దొర్లిపడుటకు కారణమయి కొన్ని సందర్భాలలో అగ్నిపర్వతములాగా రూపాంతరము చెందును.

భూకంపము ''అంటే సహజంగా గమనించబడిన భుప్రకంనలు ''అయిన అయివుండవచ్చును [[గమనించదగినటువంటి ఒక అద్భుతం|లేక మనుషుల]] ([[:en:phenomenon|phenomenon]]) చేత సృష్టించబడిన కంపనాలు [[భూకంప తరంగాలు|అయిన అయివుండవచ్చును]] ([[:en:seismic wave|seismic wave]]). భుకంపనలకు కారణాలు అనేకము [[రాళ్ళు బీటలువారిన ప్రాంతము (భూగర్భ శాస్త్రం)|అవి రాళ్ళు బీటలువారడం వలన]] ([[:en:Fault (geology)|faults]]), అగ్నిపర్వత చర్యల వలన, పెద్ద పెద్ద బండలు జారి పడటం వలన, (మైన్లు) గనులను పేల్చడం వలన మరియు న్యూక్లియర్ ప్రయోగాల వలన. భూకంపానికి కారణమైన మొదటి స్థానాన్ని [[భూకంప మూలం (భూప్రకంపన)|ఫోకస్]] ([[:en:focus (earthquake)|focus]]) లేదా [[భూకంప మూలము (ఫోకస్)|హైపోసెంటర్]] ([[:en:hypocenter|hypocenter]]) అంటారు. భూమి ఉపరితలమునకు [[భూకంప కేంద్రం|దగ్గరగా జరిగిన విచిన్నాన్నే ఎపిసెంటర్]] ([[:en:epicenter|epicenter]]) లేదా భూకంపకేంద్రము అంటారు .

భూమిలో ఎక్కడైతే చాలినంత ఎలాస్టిక్ స్ట్రెయిన్ [[ఫాల్ట్ ప్లేన్|ఫాల్ట్ ప్లేన్ వుంటుందో అది విచ్ఛిన్నానికి దారి తీస్తుంది. అలాంటి ప్రదేశాలలో టెక్టోనిక్ భూకంపాలు సంభావిస్తుంటాయి.]] ([[:en:fault plane|fault plane]])[[హద్దును మార్చు|(త్రాన్స్ఫొర్మ్) మార్చు]] ([[:en:Transform boundary|transform]]) లేదా [[కాన్వేర్జంట్ హద్దు|కన్వేర్జేంట్]] ([[:en:Convergent boundary|convergent]]) విధములయిన ప్లేట్ బౌండరీలు భూమి మీద అతి పెద్ద ఫుల్ట్ ఉపరితలములు. అవి ఎటువంటి వక్రముగాని [[తీక్షణ|కరుకుగాని]] ([[:en:Asperity|asperities]]) సరిహద్దుల మీద అవి మృదువుగా [[అసేఇస్మిక్ క్రీప్ (భుకంపము ప్రాకు)|అసేఇమికాల్]] ([[:en:Aseismic creep|aseismically]])గా కదలాడి (ఫ్రిచ్షనల్ రెసిస్టన్స్) ఘర్షణ నిరోదించుటను వృద్ధి చేయును చాలా వరకు సరిహద్దులకు కరుకుగా వుంటాయి ఇవి [[అతుకుతూ జారుతూ ఉండే సందర్భం|జారుడు స్వభావాన్ని కలిగి వుంటాయి]] ([[:en:Stick-slip phenomenon|stick-slip behaviour]]). సరిహద్దులు వద్ద భూమి బిగువుగా వున్నప్పుడు, భూమిలోపలి పొరల మధ్య ఆగకుండా జరుగుతూ వుండే కదలికల వలన ఒత్తిడి పెరుగుతుంది, దాని వలన బీటలు వారిన భూమి ఉపరితలము చుట్టూ శక్తీ విడుదలవుతుంది. ఇది ఇలాగే జరుగుతూ వుంటే ఒత్తిడి పెరిగి భూమి పగిలి బీటలు వారి ఖరుకుగా అవుతుంది, ఆ సమయములో భూమి లోపల పొరలలో ఒత్తిడి వలన విడుదలైన శక్తీ బిగువుగా వున్నా బీటలు వారిన ప్రాంతము నుండి విడుదలవుతుంది. ఈ విడుదలైన శక్తీ (రేడియేటెడ్ ఎలాస్టిక్) ప్రకాశించు స్థితి స్థాపకత [[రాళ్ళ అమరికలో మార్పులు|స్ట్రైన్ /రాళ్ళ అమరికలో మార్పులు]] ([[:en:Strain (materials science)|strain]])[[భూకంప తరంగాలు|భు ప్రకంపనాలు]], ([[:en:seismic waves|seismic waves]]),బీటలు వారిన భూమి ఘర్షణ వలన విడుదలైన వేడి, మరియు రాళ్ళు విచ్ఛిన్నము అవడము వీటన్నిటికి కారణమవుతుంది, దాని ఫలితముగా భూకంపాలు సంభవిస్తాయి. ఈ పద్ధతి ప్రకారము క్రమక్రమముగా ఏర్పడుతున్న ఒత్తిడి మరియు రాళ్ళ అమరికలలో మార్పులను ఆటంక పరుస్తూ అప్పటికప్పుడు ఆకస్మికంగా భూకంపాలు జరగకుండా ఆగిపోతాయి, వీటికి సంబంధించిన సిద్ధాంతమే [[ఎలాస్టిక్-రీబౌండ్ సిద్దాంతం|ఎలాస్టిక్- రీబౌండ్ సిద్ధాంతము]]. ([[:en:Elastic-rebound theory|Elastic-rebound theory]]).ఇది అందరి అంచనాల ప్రకారము 10% లేదా అంతకన్నా తక్కువ మాత్రమే భుకంపముల మొత్తము శక్తి (సేఇస్మిక్ ) భుకంప శక్తి /భుకంపనాల శక్తిగా మార్చబడుతుంది. భుకంపాలలో విడుదలయిన శక్తీ ఎక్కువ భాగం భూకంప తీవ్రతను పెంచడానికి [[భూమి బీటలువారిన ప్రాంతము (భూగర్భ శాస్త్రము)|విచ్ఛిన్నం]] ([[:en:Fracture (geology)|fracture]]) ఆధిక్యత లేక ఘర్షణ వలన వేడిగా మార్పు చెందుతుంది. కావున, భూకంపాలు భూమికి లభ్యమయ్యే స్థితి స్థాపక శక్తిని తక్కువ చేస్తాయి మరియు భూమి ఉష్ణోగ్రతని పెంచుతాయి, భు అంతర్భాగము నుండి వెలుపలికి వచ్చు కండక్టివ్ మరియు కన్వెక్టివ్ ఉష్ణముతో పోల్చిన ఈ మార్పులు అల్పమైనవి.<ref name="USGS1">{{cite web | last = Spence | first = William | coauthors = S. A. Sipkin, G. L. Choy | title = Measuring the Size of an Earthquake | publisher = [[United States Geological Survey]] | date= 1989 | url = http://earthquake.usgs.gov/learning/topics/measure.php|accessdate = 2006-11-03 }}</ref>

ముఖ్యంగా మూడు రకాలయినటువంటి భూమి బీటలు వారడం అనేవి భూకంపాలకు కారణాలు అవుతున్నాయి : అవి సాధారణం, వ్యతిరేకం(త్రస్ట్), మరియు స్ట్రైక్-స్లిప్. సాధారణం మరియు వ్యతిరేకంగా భూమి బీటలు వారడాలు డిప్-స్లిప్‌కి ఉదాహరణలు, బీటలు వారిన భూమి [[స్ట్రైక్ మరియు డిప్|డిప్]] ([[:en:Strike and dip|dip]]) వైపుకి స్థానభ్రంసము చెందివుండునో మరియు నిలువు భాగము చుట్టూ కదలికలు యేర్పడును. సాధారణ భూమి పగుళ్ళు ముఖ్యంగా ఎక్కడైతే భూమి పైపోరలు[[భూమి పొరలను పెద్దవి చేయు టెక్టోనిక్స్|సాగబడి వుంటాయో అనగా వ్యాప్తి చెందిన సరిహద్దులు]] ([[:en:Extensional tectonics|extended]]) దగ్గర సంభవిస్తాయి. వ్యతిరేక భూమి పగుళ్ళు ముఖ్యంగా భూమి పైపోరలు [[భూమి పొరలను చిన్నవిగా చేయు టెక్టోనిక్స్|కుదిన్చుకొనిపోతాయో]] ([[:en:Thrust tectonics|shortened]]) అనగా అభిసారి సరిహద్దుల వద్ద సంభవిస్తాయి. స్ట్రైక్-స్లిప్ ఫాల్ట్‌లు బాగా లోతైనవి, రెండు వైపులా ఫాల్ట్ స్లిప్ సమానముగా కదలుతుంది; ట్రాన్స్ఫోరం సరిహద్దులు స్ట్రైక్-స్లిప్ ఫాల్ట్‌లో ఒక ప్రత్యేకమైన రకము. అత్యధిక భూకంపాలకు కారణం ఈ డిప్-స్లిప్ మరియు స్ట్రైక్-స్లిప్ వలన జరుగునటువంటి భూమి విచ్ఛిన్నమవడం. దీనినే ఓబ్లిక్ స్లిప్ అని కూడా అంటారు

ఎక్కడైతే ప్లేట్ సరిహద్దులు(కాంటినెంటల్) భూఖండ పొరలలో వుంటాయో, అక్కడ ప్లేట్ సరిహద్దులకన్న ఎక్కవ ప్రదేశాలలో మరల మరల సంభవించే అవకాశాలు ఎక్కువగా వుంటాయి. [[సాన్ అన్ద్రేఅస్ ఫాల్ట్]] ([[:en:San Andreas fault|San Andreas fault]]) (కాంటినెంటల్ ట్రాన్స్ఫోరం) భూఖండ మార్పు విషయంలో, చాలా భూకంపాలు ప్లేట్ సరిహద్దులకు దూరంగా సంభవించాయి, మరియు బ్రోఅడేర్ జోను వద్ద రాళ్ళ అమరికలలో అత్యధిక మార్పులు జరుగుట వలన ఫాల్ట్ ట్రేస్ లేదా భూమి బీటలు వారడం ఒక క్రమము లేకుండా సంభవించును. (ఉద;"బిగ్ బెండ్"ప్రాంతము). అటువంటి జోనుల వద్దనే [[నార్త్ రిడ్జ్ భూకంపం|నార్త్ రిడ్జ్]] ([[:en:Northridge earthquake|Northridge earthquake]]) భూకంపాలు కూడా సంభవించును. మరొక ఉదాహరణ బలమైన ఓబ్లిక్ కాంవేర్జేంట్ తిర్యక్ కాంతిపుంజం ప్లేట్ సరిహద్దు [[అరబియన్ ప్లేట్|అరబియన్]] ([[:en:Arabian plate|Arabian]]) మరియు [[యురసియన్ ప్లేట్]] ([[:en:Eurasian plate|Eurasian plate]])ల మధ్య ఏర్పడును, అటునుంచి ఉత్తర పడమర భాగాలవైపు వున్న [[జాగ్రోస్]] ([[:en:Zagros|Zagros]]) పర్వత ప్రాంతాల వైపుకి మళ్ళుతుంది. ప్లేట్ బౌండరీకి సంబంధించిన(డిఫార్మేషన్) విరూపణం స్వచ్ఛమైన (త్రుస్త్) వత్తిడి లేదా పీడనంగా విభజించబడినది గమనించదగ్గ కదలికలు సరిహద్దుకి సమాంతరంగా విశాలమైన నైరుతి మరియు స్వచ్ఛమైన స్త్రీక్-స్లిప్ కదలిక మెయిల్ రేసెంట్ ఫాల్ట్ గుండా నిజమైన ప్లేట్ సరిహద్దుకి దగ్గరగా వుండును. ఇది భూకంప /ఎఅర్త్క్వైక్ [[ఫోకాల్ మెకానిసం]] ([[:en:focal mechanism|focal mechanism]])ద్వారా రుజువు చేయబడింది.<ref>తలెబియన్,యం. జాక్సన్, జే. 2004.ఇరాన్ లోని జాగ్రోస్ పర్వత ప్రాంతాలలో భుకంపము జిఒఫిసికాల్ జర్నల్ ఇంటర్నేషనల్, 156, పుటలు 506-526</ref>

ప్రక్క ప్రక్కన వున్నా ప్లేట్‌లు ఒక దానిపై ఒకటి ప్రభావితమవ్వడము వలన మరియు భూమిలోని మట్టి చేరడము మరియు తోలగింపబడడము వలన(ఉద; దేగ్లసిఅషన్) అన్ని తెచ్తోనిక్ ప్లేట్‌లకు అంతర్భాగమున ఒత్తిడి క్షేత్రాలు ఏర్పడివుంటాయి. అక్కడ ఉన్నటువంటి ఫాల్ట్ ప్లేన్‌లపై సరిపోయినంత ఒత్తిడి వుండడము వలన, [[ఇంట్రాప్లేట్ భూకంపం|ఇంట్రాప్లేట్ భుకంపములు జరిగడానికి ఎక్కువ అవకాశములున్నవి]] ([[:en:intraplate earthquake|intraplate earthquake]]).<ref>{{Cite book|last=Noson, Qamar, and Thorsen|date=1988|title=Washington State Earthquake Hazards: Washington State Department of Natural Resources|publisher=Washington Division of Geology and Earth Resources Information Circular 85}}</ref>