భూమి: కూర్పుల మధ్య తేడాలు
Content deleted Content added
ప్రవేశిక, మొదటి రెండు విభాగాల్లో భాషా సవరణలు |
→జలావరణం: భవిష్యత్తు విభాగంలో భాషా సవరణలు, నోట్స్ చేర్పు. ట్యాగులు: విశేషణాలున్న పాఠ్యం విజువల్ ఎడిటర్ ద్వారా సవరణ |
||
పంక్తి 89:
[[File:Bhumi-Te.ogg]]
సౌరకుటుంబం లోని గ్రహాల్లో '''భూమి''' ఒకటి. ఇది సూర్యుడి నుండి దూరంలో మూడవ గ్రహం. మానవునికి తెలిసిన ఖగోళ వస్తువుల్లో జీవం ఉన్నది భూమి ఒక్కటే. రేడియోమెట్రిక్ డేటింగు ద్వారాను, ఇతర ఆధారాల ద్వారానూ భూమి 450 కోట్ల సంవత్సరాల కిందట ఏర్పడిందని తెలుస్తోంది. <ref name="USGS1997">{{cite web|url=http://pubs.usgs.gov/gip/geotime/age.html|title=Age of the Earth|accessdate=10 January 2006|publisher=U.S. Geological Survey|year=1997|archiveurl=https://web.archive.org/web/20051223072700/http://pubs.usgs.gov/gip/geotime/age.html|archivedate=23 December 2005|deadurl=no}}</ref><ref>{{cite journal|last=Dalrymple|first=G. Brent|title=The age of the Earth in the twentieth century: a problem (mostly) solved|journal=Special Publications, Geological Society of London|year=2001|volume=190|issue=1|pages=205–21|doi=10.1144/GSL.SP.2001.190.01.14|bibcode=2001GSLSP.190..205D}}</ref><ref>{{cite journal|author=Manhesa, Gérard|author2=Allègre, Claude J.|author3=Dupréa, Bernard|author4=Hamelin, Bruno|last-author-amp=yes|title=Lead isotope study of basic-ultrabasic layered complexes: Speculations about the age of the earth and primitive mantle characteristics|journal=[[Earth and Planetary Science Letters]]|year=1980|volume=47|issue=3|pages=370–82|doi=10.1016/0012-821X(80)90024-2|bibcode=1980E&PSL..47..370M}}</ref> భూమి గురుత్వశక్తి అంతరిక్షంలోని ఇతర వస్తువులపై, ముఖ్యంగా సూర్య చంద్రులపై - ప్రభావం చూపిస్తుంది. భూమి సూర్యుని చుట్టూ 365. 26 రోజులకు ఒక్కసారి పరిభ్రమిస్తుంది. దీన్ని ఒక భూసంవత్సరం అంటారు. ఇదే కాలంలో భూమి 366. 26 సార్లు తన చుట్టూ తాను తిరుగుతుంది. దీన్ని భూభ్రమణం అంటారు.
భూమి భ్రమణాక్షం దాన్ని పరిభ్రమణ కక్ష్యాతలానికి లంబంగా కాక, వంగి ఉంటుంది. ఈ కారణంగా ఋతువులు ఏర్పడుతున్నాయి. <ref name="yoder1995"><cite class="citation book">Yoder, Charles F. (1995). [https://web.archive.org/web/20090707224616/http://www.agu.org/reference/gephys/4_yoder.pdf "Astrometric and Geodetic Properties of Earth and the Solar System"] <span class="cs1-format">(PDF)</span>. In T. J. Ahrens. [http://www.agu.org/reference/gephys/4_yoder.pdf ''Global Earth Physics: A Handbook of Physical Constants''] <span class="cs1-format">(PDF)</span>. ''Global Earth Physics: A Handbook of Physical Constants''. Washington: American Geophysical Union. p. 8. [[Bibcode]]:[[bibcode:1995geph.conf.....A|1995geph.conf.....A]]. [[International Standard Book Number|ISBN]] [[Special:BookSources/978-0-87590-851-9|978-0-87590-851-9]]. Archived from the original on 7 July 2009.</cite><span class="citation-comment" style="display:none; color:#33aa33; margin-left:0.3em">CS1 maint: BOT: original-url status unknown ([[:Category:CS1 maint: BOT: original-url status unknown|link]]) </span></ref> భూమి చంద్రుల గురుత్వ శక్తుల పరస్పర ప్రభావాల కారణంగా సముద్రాల్లో ఆటుపోట్లు కలుగుతున్నాయి. ఈ శక్తుల కారణంగానే భూమి తన కక్ష్యలో స్థిరత్వాన్ని కలిగి ఉంటుంది. ఈ కారణం వల్లనే భూ భ్రమణ వేగం క్రమేపీ తగ్గుతోంది. <ref name="aaa428_261"><cite class="citation journal">Laskar, J.; et al. (2004). [https://hal.archives-ouvertes.fr/hal-00001603/document "A long-term numerical solution for the insolation quantities of the Earth"]. ''Astronomy and Astrophysics''. '''428''' (1): 261–85. [[Bibcode]]:[[bibcode:2004A&A...428..261L|2004A&A...428..261L]]. [[Digital object identifier|doi]]:[[doi:10.1051/0004-6361:20041335|10.1051/0004-6361:20041335]].</cite></ref> భూమి, [[సౌర కుటుంబం|సౌరవ్యవస్థ]]<nowiki/>లో అత్యంత సాంద్రత కలిగిన గ్రహం. సౌరవ్యవస్థలోని నాలుగు రాతి గ్రహాల్లోనూ (టెరెస్ట్రియల్ ప్లానెట్స్) ఇది అతి పెద్దది. <ref>{{cite news|url=https://www.universetoday.com/36935/density-of-the-planets/|title=How Dense Are The Planets?|last=Williams|first=Matt|date=17 February 2016|work=Universe Today|accessdate=24 November 2018}}</ref>
భూగోళపు బాహ్య పొరను ఎన్నో [[పలక విరూపణ సిద్ధాంతం|ఫలకాలుగా]] (టెక్టోనిక్ ప్లేట్లు) విభజించవచ్చు. ఆ పొరలు ఎన్నో లక్షల సంవత్సరాలుగా చలిస్తూ ఉన్నాయి. భూమి మీద దాదాపు 71 శాతం ఉపరితలం నీటితో కప్పబడి ఉంది.<ref>{{cite web|url=http://www.noaa.gov/ocean.html|title=Ocean|accessdate=3 May 2013|website=NOAA.gov|author=National Oceanic and Atmospheric Administration}}</ref> మిగిలిన భాగంలో ఖండాలు, [[ద్వీపం|ద్వీపాలూ]] ఉన్నాయి. వీటిలో కూడా నదులు, సరస్సులు మొదలైన రూపాల్లో నీరు ఉంది. జీవానికి అవసరమైన ద్రవరూపంలోని నీరు సౌరవ్యవస్థలోని వేరే ఏ గ్రహంలోనూ లేదు. ఎందుకంటే ఇతర గ్రహాలు మిక్కిలి వేడిగా లేదా చల్లగా ఉంటాయి. అయితే పూర్వం [[అంగారకుడు|అంగారక గ్రహం]]<nowiki/>పై ద్రవరూపంలో నీరు ఉండేదని నిర్ధారించబడింది. అది ఇప్పుడు కూడా ఉండే అవకాశాలు ఉన్నాయి.▼
భూమి ధ్రువాల్లో అధిక భాగాన్ని మంచు కప్పేసి ఉంటుంది. అంటార్కిటికా మంచు ఫలకం, ఆర్కిటిక్ సముద్రపు మంచు పలకలూ ఇందులో భాగం. భూమి అంతర్భాగంలో ఇనుముతో కూడిన కోర్ (గర్భం), దాని చుట్టూ ద్రవ ఇనుముతో ఉండే బాహ్య గర్భం ఉన్నాయి. ఈ ద్రవ ఇనుము కారణంగా భూమికి అయస్కాంత శక్తి ఏర్పడింది. బాహ్య గర్భం వెలుపల మ్యాంటిల్ ఉంటుంది. ఇదే టెక్టోనిక్ ప్లేట్లకు చలనం కలిగిస్తుంది.▼
▲భూగోళపు బాహ్య పొరను ఎన్నో [[పలక విరూపణ సిద్ధాంతం|ఫలకాలుగా]] (టెక్టోనిక్ ప్లేట్లు) విభజించవచ్చు. ఆ పొరలు ఎన్నో లక్షల సంవత్సరాలుగా చలిస్తూ ఉన్నాయి. భూమి మీద దాదాపు 71 శాతం ఉపరితలం నీటితో కప్పబడి ఉంది. <ref>{{cite web|url=http://www.noaa.gov/ocean.html|title=Ocean|accessdate=3 May 2013|website=NOAA.gov|author=National Oceanic and Atmospheric Administration}}</ref> మిగిలిన భాగంలో ఖండాలు, [[ద్వీపం|ద్వీపాలూ]] ఉన్నాయి. వీటిలో కూడా నదులు, సరస్సులు మొదలైన రూపాల్లో నీరు ఉంది. జీవానికి అవసరమైన ద్రవరూపంలోని నీరు సౌరవ్యవస్థలోని వేరే ఏ గ్రహంలోనూ లేదు. ఎందుకంటే ఇతర గ్రహాలు మిక్కిలి వేడిగా లేదా చల్లగా ఉంటాయి. అయితే పూర్వం [[అంగారకుడు|అంగారక గ్రహం]]<nowiki/>పై ద్రవరూపంలో నీరు ఉండేదని నిర్ధారించబడింది. అది ఇప్పుడు కూడా ఉండే అవకాశాలు ఉన్నాయి.
భూమి ఏర్పడిన తొలి 100 కోట్ల సంవత్సరాల్లోపే సముద్రాల్లో జీవం ఉద్భవించింది. ఈ జీవం భూ వాతావరణాన్ని, భూ ఉపరితలాన్నీ ప్రభావితం చేసింది. దాంతో ఏరోబిక్, ఎనరోబిక్ జీవాలు తామరతంపరగా వృద్ధి చెందాయి. కొన్ని భూభౌతిక ఆధారాల ప్రకారం, 410 కోట్ల సంవత్సరాల కిందటే భూమిపై జీవం ఉద్భవించింది. అప్పటి నుండి, సూర్యుని నుండి భూమి ఉన్న దూరం, భూమి భౌతిక లక్షణాలు వగైరాలు జీవులు వృద్ధి చెందటానికి కారణమయ్యాయి.<ref name="AP-20151019">{{cite news|url=http://apnews.excite.com/article/20151019/us-sci--earliest_life-a400435d0d.html|title=Hints of life on what was thought to be desolate early Earth|last=Borenstein|first=Seth|date=19 October 2015|work=[[Excite]]|publisher=[[Mindspark Interactive Network]]|accessdate=20 October 2015|location=Yonkers, NY|agency=[[Associated Press]]}}</ref><ref name="PNAS-20151014-pdf">{{cite journal|last1=Bell|first1=Elizabeth A.|last2=Boehnike|first2=Patrick|last3=Harrison|first3=T. Mark|last4=Mao|first4=Wendy L.|display-authors=3|date=19 October 2015|title=Potentially biogenic carbon preserved in a 4.1 billion-year-old zircon|url=http://www.pnas.org/content/early/2015/10/14/1517557112.full.pdf|format=PDF|journal=Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A.|doi=10.1073/pnas.1517557112|issn=1091-6490|accessdate=20 October 2015|pmid=26483481|pmc=4664351|volume=112|issue=47|pages=14518–21|bibcode=2015PNAS..11214518B}} Early edition, published online before print.</ref> భూమి చరిత్రలో, జీవ వైవిధ్యం దీర్ఘ కాలాల పాటు వృద్ధి చెందింది. కొన్ని సార్లు జీవులు సామూహికంగా అంతరించి పోయాయి. ఇప్పటి వరకూ భూమిపై జీవించిన జీవజాతుల్లో 99% వరకూ <ref name="Book-Biology">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=4LHnCAAAQBAJ&pg=PA110|title=The Biology of Rarity: Causes and consequences of rare—common differences|date=31 December 1996|isbn=978-0412633805|page=110|accessdate=26 May 2015|editor1=Kunin, W.E.|editor2=Gaston, Kevin}}</ref> అంతరించి పోయాయి.<ref name="StearnsStearns2000">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=0BHeC-tXIB4C|title=Watching, from the Edge of Extinction|last=Stearns|first=Beverly Peterson|last2=Stearns|first2=S. C.|last3=Stearns|first3=Stephen C.|publisher=[[Yale University Press]]|year=2000|isbn=978-0-300-08469-6|page=preface x|accessdate=30 May 2017}}</ref><ref name="NYT-20141108-MJN">{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2014/11/09/opinion/sunday/prehistorys-brilliant-future.html|title=Prehistory's Brilliant Future|last=Novacek|first=Michael J.|date=8 November 2014|work=[[The New York Times]]|accessdate=25 December 2014}}</ref> ప్రస్తుతం ఉన్న జీవజాతుల సంఖ్యపై అంచనాలు వివిధాలుగా ఉన్నాయి;<ref name="science_241_4872_1441"><cite class="citation journal">May, Robert M. (1988). "How many species are there on earth?". ''Science''. '''241''' (4872): 1441–49. [[Bibcode]]:[[bibcode:1988Sci...241.1441M|1988Sci...241.1441M]]. [[Digital object identifier|doi]]:[[doi:10.1126/science.241.4872.1441|10.1126/science.241.4872.1441]]. [[PubMed Identifier|PMID]] [//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17790039 17790039].</cite></ref><ref name="MillerSpoolman2012">{{cite book|title=Environmental Science|first1=G.|last2=Spoolman|first2=Scott|date=1 January 2012|publisher=[[Cengage Learning]]|isbn=978-1-133-70787-5|page=62|chapter=Biodiversity and Evolution|accessdate=27 December 2014|chapter-url=https://books.google.com/books?id=NYEJAAAAQBAJ&pg=PA62|last1=Miller}}</ref><ref name="NSF-2016002">{{cite news|url=https://www.nsf.gov/news/news_summ.jsp?cntn_id=138446|title=Researchers find that Earth may be home to 1 trillion species|author=Staff|date=2 May 2016|publisher=[[National Science Foundation]]|accessdate=6 May 2016}}</ref> చాల జాతులను ఇంకా గుర్తించలేదు.<ref name="PLoS-20110823">{{cite journal|last1=Mora|first1=C.|last2=Tittensor|first2=D.P.|last3=Adl|first3=S.|last4=Simpson|first4=A.G.|last5=Worm|first5=B.|title=How many species are there on Earth and in the ocean?|date=23 August 2011|journal=[[PLOS Biology]]|doi=10.1371/journal.pbio.1001127|pmid=21886479|pmc=3160336|volume=9|issue=8|pages=e1001127}}</ref> 760 కోట్ల పైచిలుకు మానవులు భూమిపై నివసిస్తూ, భూమి జీవావరణంపై, దాని సహజవనరులపై ఆధారపడి ఉన్నారు.<ref>{{cite news|url=https://theconversation.com/7-5-billion-and-counting-how-many-humans-can-the-earth-support-98797|title=7.5 billion and counting: How many humans can the Earth support?|last=Hwang|first=Andrew D.|date=9 July 2018|work=The Conversation|accessdate=28 July 2018}}</ref> మానవులు అనేక సమాజాలు, సంస్కృతులను ఏర్పరచారు. రాజకీయంగా ప్రపంచంలో 200 సార్వభౌమిక రాజ్యాలున్నాయి.▼
▲భూమి ధ్రువాల్లో అధిక భాగాన్ని మంచు కప్పేసి ఉంటుంది. అంటార్కిటికా మంచు ఫలకం, ఆర్కిటిక్ సముద్రపు మంచు పలకలూ ఇందులో భాగం. భూమి అంతర్భాగంలో ఇనుముతో కూడిన కోర్ (గర్భం), దాని చుట్టూ ద్రవ ఇనుముతో ఉండే బాహ్య గర్భం ఉన్నాయి. ఈ ద్రవ ఇనుము కారణంగా భూమికి అయస్కాంత శక్తి ఏర్పడింది. బాహ్య గర్భం వెలుపల మ్యాంటిల్ ఉంటుంది. ఇదే టెక్టోనిక్ ప్లేట్లకు చలనం కలిగిస్తుంది.
▲భూమి ఏర్పడిన తొలి 100 కోట్ల సంవత్సరాల్లోపే సముద్రాల్లో జీవం ఉద్భవించింది. ఈ జీవం భూ వాతావరణాన్ని, భూ ఉపరితలాన్నీ ప్రభావితం చేసింది. దాంతో ఏరోబిక్, ఎనరోబిక్ జీవాలు తామరతంపరగా వృద్ధి చెందాయి. కొన్ని భూభౌతిక ఆధారాల ప్రకారం, 410 కోట్ల సంవత్సరాల కిందటే భూమిపై జీవం ఉద్భవించింది. అప్పటి నుండి, సూర్యుని నుండి భూమి ఉన్న దూరం, భూమి భౌతిక లక్షణాలు వగైరాలు జీవులు వృద్ధి చెందటానికి కారణమయ్యాయి. <ref name="AP-20151019">{{cite news|url=http://apnews.excite.com/article/20151019/us-sci--earliest_life-a400435d0d.html|title=Hints of life on what was thought to be desolate early Earth|last=Borenstein|first=Seth|date=19 October 2015|work=[[Excite]]|publisher=[[Mindspark Interactive Network]]|accessdate=20 October 2015|location=Yonkers, NY|agency=[[Associated Press]]}}</ref><ref name="PNAS-20151014-pdf">{{cite journal|last1=Bell|first1=Elizabeth A.|last2=Boehnike|first2=Patrick|last3=Harrison|first3=T. Mark|last4=Mao|first4=Wendy L.|display-authors=3|date=19 October 2015|title=Potentially biogenic carbon preserved in a 4.1 billion-year-old zircon|url=http://www.pnas.org/content/early/2015/10/14/1517557112.full.pdf|format=PDF|journal=Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A.|doi=10.1073/pnas.1517557112|issn=1091-6490|accessdate=20 October 2015|pmid=26483481|pmc=4664351|volume=112|issue=47|pages=14518–21|bibcode=2015PNAS..11214518B}} Early edition, published online before print.</ref> భూమి చరిత్రలో, జీవ వైవిధ్యం దీర్ఘ కాలాల పాటు వృద్ధి చెందింది. కొన్ని సార్లు జీవులు సామూహికంగా అంతరించి పోయాయి. ఇప్పటి వరకూ భూమిపై జీవించిన జీవజాతుల్లో 99% వరకూ <ref name="Book-Biology">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=4LHnCAAAQBAJ&pg=PA110|title=The Biology of Rarity: Causes and consequences of rare—common differences|date=31 December 1996|isbn=978-0412633805|page=110|accessdate=26 May 2015|editor1=Kunin, W.E.|editor2=Gaston, Kevin}}</ref> అంతరించి పోయాయి. <ref name="StearnsStearns2000">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=0BHeC-tXIB4C|title=Watching, from the Edge of Extinction|last=Stearns|first=Beverly Peterson|last2=Stearns|first2=S. C.|last3=Stearns|first3=Stephen C.|publisher=[[Yale University Press]]|year=2000|isbn=978-0-300-08469-6|page=preface x|accessdate=30 May 2017}}</ref><ref name="NYT-20141108-MJN">{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2014/11/09/opinion/sunday/prehistorys-brilliant-future.html|title=Prehistory's Brilliant Future|last=Novacek|first=Michael J.|date=8 November 2014|work=[[The New York Times]]|accessdate=25 December 2014}}</ref> ప్రస్తుతం ఉన్న జీవజాతుల సంఖ్యపై అంచనాలు వివిధాలుగా ఉన్నాయి;<ref name="science_241_4872_1441"><cite class="citation journal">May, Robert M. (1988). "How many species are there on earth?". ''Science''. '''241''' (4872): 1441–49. [[Bibcode]]:[[bibcode:1988Sci...241.1441M|1988Sci...241.1441M]]. [[Digital object identifier|doi]]:[[doi:10.1126/science.241.4872.1441|10.1126/science.241.4872.1441]]. [[PubMed Identifier|PMID]] [//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17790039 17790039].</cite></ref><ref name="MillerSpoolman2012">{{cite book|title=Environmental Science|first1=G.|last2=Spoolman|first2=Scott|date=1 January 2012|publisher=[[Cengage Learning]]|isbn=978-1-133-70787-5|page=62|chapter=Biodiversity and Evolution|accessdate=27 December 2014|chapter-url=https://books.google.com/books?id=NYEJAAAAQBAJ&pg=PA62|last1=Miller}}</ref><ref name="NSF-2016002">{{cite news|url=https://www.nsf.gov/news/news_summ.jsp?cntn_id=138446|title=Researchers find that Earth may be home to 1 trillion species|author=Staff|date=2 May 2016|publisher=[[National Science Foundation]]|accessdate=6 May 2016}}</ref> చాల జాతులను ఇంకా గుర్తించలేదు. <ref name="PLoS-20110823">{{cite journal|last1=Mora|first1=C.|last2=Tittensor|first2=D.P.|last3=Adl|first3=S.|last4=Simpson|first4=A.G.|last5=Worm|first5=B.|title=How many species are there on Earth and in the ocean?|date=23 August 2011|journal=[[PLOS Biology]]|doi=10.1371/journal.pbio.1001127|pmid=21886479|pmc=3160336|volume=9|issue=8|pages=e1001127}}</ref> 760 కోట్ల పైచిలుకు మానవులు భూమిపై నివసిస్తూ, భూమి జీవావరణంపై, దాని సహజవనరులపై ఆధారపడి ఉన్నారు. <ref>{{cite news|url=https://theconversation.com/7-5-billion-and-counting-how-many-humans-can-the-earth-support-98797|title=7.5 billion and counting: How many humans can the Earth support?|last=Hwang|first=Andrew D.|date=9 July 2018|work=The Conversation|accessdate=28 July 2018}}</ref> మానవులు అనేక సమాజాలు, సంస్కృతులను ఏర్పరచారు. రాజకీయంగా ప్రపంచంలో 200 సార్వభౌమిక రాజ్యాలున్నాయి.
== కాలగతిలో ==
శాస్త్రవేత్తలు భూగ్రహం ఆవిర్భావానికి సంబంధించిన విషయాలను చాలా లోతుగా అధ్యాయనం చేసారు. సౌర వ్యవస్థ 456. 72 ± 0. 06 కోట్ల సంవత్సరాల క్రితం ఆవిర్భవించింది<ref name="age_earth2">{{cite web|url=http://pubs.usgs.gov/gip/geotime/age.html|title=Age of the Earth|date=2007-07-09|accessdate=2007-09-20|publisher=Publications Services, USGS|last=Newman|first=William L.}}</ref> (1% శాతం అనిశ్చితితో )<ref name="age_earth1">{{cite book|title=The Age of the Earth|last=Dalrymple|first=G.B.|publisher=Stanford University Press|year=1991|isbn=0-8047-1569-6|location=California}}</ref><ref name="age_earth2"/><ref name="age_earth3">{{cite journal|last=Dalrymple|first=G. Brent|title=The age of the Earth in the twentieth century: a problem (mostly) solved|journal=Geological Society, London, Special Publications|year=2001|volume=190|pages=205–221|url=http://sp.lyellcollection.org/cgi/content/abstract/190/1/205|accessdate=2007-09-20|doi=10.1144/GSL.SP.2001.190.01.14}}</ref><ref name="age_earth4">{{cite web|url=http://www.talkorigins.org/faqs/faq-age-of-earth.html|title=The Age of the Earth|date=2005-09-10|accessdate=2008-12-30|publisher=[[TalkOrigins Archive]]|last=Stassen|first=Chris}}</ref>. భూమి, ఇతర గ్రహాలు సౌర నీహారిక (సూర్యుడు ఆవిర్భవించినప్పుడు వలయాకారంలో ఏర్పడిన ధూళితోటి, ఇతర వాయువులతోటీ కూడిన మేఘం) నుండి ఆవిర్భవించాయి. ఈ ధూళి మేఘం నుండి భూమి అవతరించడానికి 1–2 కోట్ల సంవత్సరాలు పట్టింది. <ref>{{cite journal
| last=Yin | first=Qingzhu | coauthors=Jacobsen, S. B.; Yamashita, K.; Blichert-Toft, J.; Télouk, P.; Albarède, F.
| title=A short timescale for terrestrial planet formation from Hf-W chronometry of meteorites
Line 110 ⟶ 114:
| url = http://adsabs.harvard.edu/abs/2001AGUFM.U51A..02C | accessdate = 2007-03-10 }}</ref>, బుధ గ్రహం అంత పెద్దగా ఉండే 'థీయా' [[మహా ఘాత పరికల్పన|అనే ఒక గ్రహం భూమిని ఢీకొనడం]]<ref>{{cite journal
| last = R. Canup and E. Asphaug | title = Origin of the Moon in a giant impact near the end of the Earth's formation | journal = Nature | volume = 412
| pages = 708–712 | year = 2001 | url = http://www.nature.com/nature/journal/v412/n6848/abs/412708a0.html | doi = 10.1038/35089010 }}</ref> వలన దానిలోని కొంత భాగం భూమిలో కలిసి, మిగతాది శకలాలుగా అంతరిక్షంలోకి విరజిమ్మ బడింది. ఆ శకలాల నుండి చంద్రుడు ఏర్పడింది.
భూమిపై వాయువులు, అగ్నిపర్వతాల వల్ల మొదటగా వాతావరణం ఏర్పడింది. ఉల్కలు, ఇతర గ్రహాలు, తోక చుక్కలూ మొదలైన వాటి నుంచి వచ్చి చేరిన మంచు, నీరూ కలిపి మహా సముద్రాలు<ref name="watersource">{{cite journal | author=Morbidelli, A.; Chambers, J.; Lunine, J. I.; Petit, J. M.; Robert, F.; Valsecchi, G. B.; Cyr, K. E. | title=Source regions and time scales for the delivery of water to Earth
Line 121 ⟶ 125:
| title=Continents and Supercontinents | pages=48
| publisher=Oxford University Press US
| isbn=0195165896 }}</ref> నేటి వరకు స్థిర పెరుగుదల, <ref name="Rogers 2004 48"/> భూమి ఏర్పడినప్పుడు<ref>{{cite journal|last=Armstrong|first=R.L.|date=1968|title=A model for the evolution of strontium and lead isotopes in a dynamic earth|journal=Rev. Geophys.|volume=6|pages=175–199|doi=10.1029/RG006i002p00175}}</ref> మొదట్లో ఉన్న ఆకస్మిక పెరుగుదల. ఇంతవరకు జరిగిన అధ్యయనం ప్రకారం రెండవ పద్ధతి ద్వారా ఏర్పడిన అవకాశాలు ఎక్కువగా కనబడుతున్నాయి. కొన్ని వేల లక్షల సంవత్సరాల నుండి కొంచంకొంచంగా ఖండాలు<ref>{{cite journal|doi=10.1016/S0040-1951(00)00055-X|title=Early formation and long-term stability of continents resulting from decompression melting in a convecting mantle|year=2000|author=De Smet, J|journal=Tectonophysics|volume=322|pages=19}}</ref><ref>{{cite journal|doi=10.1126/science.1117926|year=2005|month=December|author=Harrison, Tm; Blichert-Toft, J; Müller, W; Albarede, F; Holden, P; Mojzsis, Sj|title=Heterogeneous Hadean hafnium: evidence of continental crust at 4.4 to 4.5 ga.|volume=310|issue=5756|pages=1947–50|pmid=16293721|journal=Science (New York, N.Y.)}}</ref><ref>{{cite journal|doi=10.1016/S1367-9120(03)00134-2|title=Continental crustal growth and the supercontinental cycle: evidence from the Central Asian Orogenic Belt|year=2004|author=Hong, D|journal=Journal of Asian Earth Sciences|volume=23|pages=799}}</ref><ref>{{cite journal|last=Armstrong|first=R.L.|date=1991|title=The persistent myth of crustal growth|journal=Australian Journal of Earth Sciences|volume=38|pages=613–630|doi=10.1080/08120099108727995}}</ref> ఏర్పడటం, ముక్కలవటం జరుగుతూ ఉంది. కొన్ని ఖండాలు ఉపరితలం మీద సంచరిస్తూ ఒక్కోసారి కలిసిపోయి మహా ఖండాలుగా రూపాంతరం చెందాయి. ఇంచుమించు 75 కోట్ల సంవత్సరాల క్రితం, మనకి తెలిసిన మహా ఖండం ''రొడీనియా'' ముక్కలవటం మొదలయింది. 60–54 కోట్ల సంవత్సరాల క్రితం అవి మళ్లీ కలిసి ''పనోషియా'' అనే మహా ఖండం గాను, ఆ తరువాత ''పాంజియా'' అనే మహా ఖండం గానూ అవతరించింది. సుమారు 18 కోట్ల సంవత్సరాల క్రితం పాంజియా అనే మహాఖండం ముక్కలుగా విడిపోయింది. <ref>{{cite journal
| author=Murphy, J. B.; Nance, R. D.
| title=How do supercontinents assemble?
Line 129 ⟶ 133:
| accessdate=2007-03-05 | doi=10.1511/2004.4.324 }}</ref>
ప్రస్తుతం గడుస్తూ ఉన్న [[మంచుయుగం|మంచుయుగాల]] చక్రం 4 కోట్ల సంవత్సరాల కిందట మొదలైంది. 3 కోట్ల సంవత్సరాల కిందట ప్లీస్టోసీన్ ఇపోక్‌లో ఇది ఉధృతమైంది. ఉన్నత అక్షాంశాల వద్ద మంచు పేరుకోవడం (గ్లేసియేషన్), మంచు కరగడం అనే చక్రం సుమారు ప్రతి 40, 000 - 1, 00, 000 సంవత్సరాలకు ఒకసారి పునరావృతమౌతూ వచ్చింది. చిట్త చివరి గేల్సియేషన్ ముగిసి 10, 000 సంవత్సరాలైంది. <ref name="psc"><cite class="citation web">Staff. [https://web.archive.org/web/20070304002646/http://www.lakepowell.net/sciencecenter/paleoclimate.htm "Paleoclimatology – The Study of Ancient Climates"]. Page Paleontology Science Center. Archived from [http://www.lakepowell.net/sciencecenter/paleoclimate.htm the original] on 4 March 2007<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">2 March</span> 2007</span>.</cite></ref>
=== జీవ ఆవిర్భావం, పరిణామం ===
Line 140 ⟶ 144:
| journal=Journal of Atmospheric Sciences
| year=1965 | volume=22 | issue=3 | pages=225–261 | url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1965JAtS...22..225B
| accessdate=2007-03-05 | doi= 10.1175/1520-0469(1965)022<0225:OTOARO>2.0.CO;2 }}</ref> ఆవిర్భవించాయి. ఒక ప్రదేశంలో ఉన్న కణాలు పరిణితి చెంది బహు కణజీవులుగా రూపాంతరం చెందాయి. ఓజోన్ పొర ప్రమాదకరమైన అతినీల లోహిత కిరణాలను పీల్చుకోవటంతో భూమిపై జీవులు విస్తరించాయి. <ref>{{cite web | last = Burton | first = Kathleen
| date = 2002-11-29 | url = http://www.nasa.gov/centers/ames/news/releases/2000/00_79AR.html | title = Astrobiologists Find Evidence of Early Life on Land | publisher = NASA
| accessdate = 2007-03-05 }}</ref>
75 నుండి 58 కోట్ల సంవత్సరాల మధ్య పెద్ద మంచు పలకలు భూమిని పూర్తిగా కప్పినట్లు 1960 లో ఉహించారు. ఈ ఉహాజనిత అధ్యయనాన్ని స్నో బాల్ ఎర్త్ గా అభివర్ణించారు. దీని వెనువెంటనే కేంబ్రియన్ ఎక్స్‌ప్లోజన్ (కేంబ్రియన్ విస్తరణ) సంభవించింది. ఆ ఎక్స్‌ప్లోజన్ లోనే బహుకణ జీవులు విస్తరించాయి. <ref>{{cite book
| last=Kirschvink | first=J. L. | editors=Schopf, J.W.; Klein, C. & Des Maris, D.
| year=1992 | title= Late Proterozoic low-latitude global glaciation: the Snowball Earth
Line 151 ⟶ 155:
| isbn=0521366151 }}</ref>
కేంబ్రియన్ ఎక్స్‌ప్లోజన్ తరువాత సుమారు 53. 5 కోట్ల సంవత్సరాల కిందట, అయిదు సార్లు సామూహిక వినాశనాలు<ref>{{cite journal | author=Raup, D. M.; Sepkoski, J. J.
| title=Mass Extinctions in the Marine Fossil Record
| journal=Science | year=1982 | volume=215
| issue=4539 | pages=1501–1503 | url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1982Sci...215.1501R
| accessdate=2007-03-05 | doi = 10.1126/science.215.4539.1501 | pmid=17788674 }}</ref> జరిగాయి. ఆఖరి వినాశనము 6. 5 కోట్ల సంవత్సరాల కిందట గ్రహశకలాలు భూమిని ఢీకొన్నప్పుడు జరిగింది. ఆ వినాశనములో డైనోసార్లు, ఇతర సరీసృపాలూ అంతరించి పోయాయి. కొన్ని క్షీరదాలు, మరికొన్ని చుంచులను పోలిన చిన్న జంతువులూ మాత్రమే బ్రతికాయి. గత 6. 5 కోట్ల సంవత్సరాలగా అనేక రకాల క్షీరదాలు ఆవిర్భవించి విస్తరించాయి. కొన్ని కోట్ల సంవత్సరాల క్రితం కోతి వంటి జంతువు <ref>{{cite journal | last = Gould | first = Stephan J.
| title=The Evolution of Life on Earth
| journal=Scientific American | month=October
| year=1994 | url=http://brembs.net/gould.html
| accessdate=2007-03-05 }}</ref> రెండు కాళ్ళ మీద నిలబడ గలిగింది. ఇది పనిముట్ల వాడుకకు, సంభాషణల ఎదుగుదలకూ తోడ్పడింది. తద్వారా మెదడు ఎదగడానికి అవసరమైన పోషక పదార్ధాలు సమకూరాయి. ఇది మానవుని పరిణామానికి దోహదపడింది. వ్యవసాయం, తద్వారా నాగరికతలు అభివృద్ధి చెందటంతో మానవులు భూమిని చాలా తక్కువ కాలంలోనే శాసించగలిగారు. ఇతర జీవరాశుల మీద కూడా ఆ ప్రభావం పడింది. <ref>{{cite journal
| author=Wilkinson, B. H.; McElroy, B. J.
| title=The impact of humans on continental erosion and sedimentation | journal=Bulletin of the Geological Society of America | year=2007
Line 167 ⟶ 171:
=== భవిష్యత్తు ===
[[దస్త్రం:Sun Life.png|700px|center|సూర్యుని యొక్క జీవితం]]
| author=Sackmann, I.-J.; Boothroyd, A. I.; Kraemer, K. E.
| title=Our Sun. III. Present and Future
Line 174 ⟶ 178:
| url=http://articles.adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-iarticle_query?1993ApJ...418..457S&data_type=PDF_HIGH&whole_paper=YES&type=PRINTER&filetype=.pdf | format=PDF
| accessdate=2008-07-08 | doi = 10.1086/173407
| bibcode= 1993ApJ...418..457S }}</ref> పెరుగుతుంది. భూమిని తాకే సూర్య కిరణాలు వాటి యొక్క ప్రభావాన్ని భూమిపై ఉన్న సముద్రాల మీద చూపిస్తాయి. <ref>{{cite journal
| last = Kasting | first = J.F.
| title=Runaway and Moist Greenhouse Atmospheres and the Evolution of Earth and Venus
Line 182 ⟶ 186:
| doi = 10.1016/0019-1035(88)90116-9 }}</ref>
భూమి పైభాగంలో వేడి పెరుగుతూ ఉండటం వల్ల 50-90 కోట్ల సంవత్సరాలలో కార్బన్ డయాక్సైడు సాంద్రత తగ్గిపోయి, కొరణజన్యుసంయోగ క్రియ జరగని పరిస్థితి ఏర్పడుతుంది. దీంతో మొక్కలు నాశన మౌతాయి. చెట్ల లేకపోవడం వల్ల వాతావరణంలో ప్రాణవాయువు తగ్గిపోయి, జంతుజాలం నశించిపోతాయి.<ref name="ward_brownlee">వార్డ్ మరియు బ్రౌన్ లీ(2002)</ref> మరొక 100 కోట్ల సంవత్సరాల తర్వాత భూమి ఉపరితలంపై ఉండే నీరు అంతరించి పోతుంది<ref name="carrington">{{cite news|first=Damian|last=Carrington|title=Date set for desert Earth|publisher=BBC News|date=2000-02-21|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/sci/tech/specials/washington_2000/649913.stm|accessdate=2007-03-31}}</ref>. ఉపరితల ఉష్ణోగ్రత 70 °C<ref name="ward_brownlee" />కు చేరుకుంటుంది. అప్పటి నుండి మరో 50 కోట్ల సంవత్సరాల పాటు భూమి, జీవులకు ఆవాస యోగ్యంగానే ఉంటుంది. <ref>{{cite web|first=Robert|last=Britt|url=http://www.space.com/scienceastronomy/solarsystem/death_of_earth_000224.html|title=Freeze, Fry or Dry: How Long Has the Earth Got?|date=2000-02-25|archiveurl=http://web.archive.org/web/20000706232832/http://www.space.com/scienceastronomy/solarsystem/death_of_earth_000224.html|archivedate=2000-07-06}}</ref> వాతావరణం లోని నైట్రోజన్‌ అంతరించి పోతే మరో 230 కోట్ల సంవత్సరాల వరకూ కూడా ఆవాస యోగ్యంగా ఉండవచ్చు.<ref name="pnas1_24_9576"><cite class="citation journal">Li, King-Fai; Pahlevan, Kaveh; Kirschvink, Joseph L.; Yung, Yuk L. (2009). [http://www.gps.caltech.edu/~kfl/paper/Li_PNAS2009.pdf "Atmospheric pressure as a natural climate regulator for a terrestrial planet with a biosphere"] <span class="cs1-format">(PDF)</span>. ''Proceedings of the National Academy of Sciences''. '''106''' (24): 9576–79. [[Bibcode]]:[[bibcode:2009PNAS..106.9576L|2009PNAS..106.9576L]]. [[Digital object identifier|doi]]:[[doi:10.1073/pnas.0809436106|10.1073/pnas.0809436106]]. [[PubMed Central|PMC]] <span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[//www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2701016 2701016]</span>. [[PubMed Identifier|PMID]] [//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19487662 19487662]<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">19 July</span> 2009</span>.</cite></ref> సూర్యుడు స్థిరంగా, అనంతంగా ఉంటాడని అనుకున్నా కూడా, మరో 100 కోట్ల సంవత్సరాల్లో నేటి సముద్రాల్లోని నీటిలో 27% దాకా మ్యాంటిల్ లోపలికి ఇంకిపోతుంది.<ref name="hess5_4_569"><cite class="citation journal">Bounama, Christine; Franck, S.; Von Bloh, W. (2001). [http://www.hydrol-earth-syst-sci.net/5/569/2001/hess-5-569-2001.pdf "The fate of Earth's ocean"] <span class="cs1-format">(PDF)</span>. ''Hydrology and Earth System Sciences''. '''5''' (4): 569–75. [[Bibcode]]:[[bibcode:2001HESS....5..569B|2001HESS....5..569B]]. [[Digital object identifier|doi]]:[[doi:10.5194/hess-5-569-2001|10.5194/hess-5-569-2001]]<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">3 July</span> 2009</span>.</cite></ref>
సూర్యుని
| first=K.-P. | last=Schröder
| coauthors=Smith, Robert Connon | year=2008
Line 204 ⟶ 194:
| doi=10.1111/j.1365-2966.2008.13022.x
| journal=Monthly Notices of the Royal Astronomical Society
| id={{arxiv|0801.4031}} | volume=386 | pages=155}}<br />ఇవి చూడండి</ref> అప్పుడు భూమి గతి ఏమౌతుందనేది ఇంకా స్పష్టంగా లేదు. రెడ్ జయింట్‌గా మారాక సూర్యుడు 30% ద్రవ్యరాశిని కోల్పోతుంది. దాంతో భూమిపై టైడల్ ప్రభావం<ref group="note">సూర్యుని గురుత్వాకర్షణ శక్తి భూమిపై వివిధ భాగాల్లో ఒకే రకంగా ఉండదు.. సూర్యునికి దగ్గరగా ఉన్నవైపున, రెండో వైపు కంటే బలంగా పనిచేస్తుంది. ఈ కారణాన, భూమి సాగినట్లు అవుతుంది. దీన్ని టైడల్ ఫోర్స్ అంటారు. చంద్రుని వలన కూడా టైడల్ ఫోర్సులు ఏర్పడతాయి. దీనివలన సముద్రాల్లో కెరటాలు ఏర్పడటం, టైడల్ లాకింగు ఏర్పడటం, చిన్నవైన ఖగోళ వస్తువులు ముక్కలు చెక్కలైపోవడం వంటివి జరుగుతాయి. గ్రహాల చుట్టూ వలయాలు ఏర్పడటానికి కూడా ఇదే కారణం.</ref> నశించి భూమి తన కక్ష్య (సగటు కక్ష్యా దూరం: 1.0 ఏస్ట్రొనామికల్ యూనిట్ - AU) నుండి దూరం జరుగుతూ, సూర్యుడు గరిష్ఠ పరిమాణానికి చేరుకునేటప్పటికి 1.7 ఏస్ట్రొనామికల్ యూనిట్ల (AU) దూరంలో ఉన్న కక్ష్య లోకి చేరుకుంటుంది. సూర్యుని కాంతి పెరగటంతో చాల వరకూ జీవం నశించి పోతుంది. <ref name="sun_future" /> టైడల్ ఫోర్సుల ప్రభావం వల్ల భూమి కక్ష్య క్రమక్రమంగా క్షీణిస్తూ, సూర్యుడి వాతావరణం లోకి ప్రవేశించి ఆవిరై పోతుంది. <ref name="sun_future_schroder" />
== కూర్పు, ఆకారం ==
భూమి టేర్రెస్త్రియల్ గ్రహం, అంటే రాతి ప్రదేశం, భూమి అంగారకుని వలె వాయు గ్రహం కాదు. భూమి మిగతా నాలుగు టేర్రెస్త్రియల్ గ్రహాల కన్నా పెద్దది, రూపం మరియు బరువులో కూడా భూమి పెద్దది. ఈ నాలుగు గ్రహాలలో, భూమికి మాత్రమే ఎక్కువ సాంద్రత, ఎక్కువ [[surface gravity|ఆకర్షణ
శక్తి]], దృఢమైన అయస్కాంత కక్ష్య కలిగి వేగంగా తిరగగలదు. <ref>{{cite web
| last=Stern | first=David P. | date=2001-11-25
| url= http://astrogeology.usgs.gov/HotTopics/index.php?/archives/147-Names-for-the-Columbia-astronauts-provisionally-approved.html
| title=Planetary Magnetism | publisher=NASA
| accessdate=2007-04-01 }}</ref> చురుకైన ప్లేట్ టెక్తోనిక్స్ కలిగింది భూ గ్రహం మాత్రమే. <ref>{{cite journal
| last=Tackley | first=Paul J.
| title=Mantle Convection and Plate Tectonics: Toward an Integrated Physical and Chemical Theory
Line 221 ⟶ 211:
=== రూపము ===
[[దస్త్రం:Terrestrial planet size comparisons.jpg|thumbnail|కుడి|300px|
భూమి యొక్క రూపు గోళ ఆకరమునకు దగ్గరగా వుండును. ఒక గోళమును పైన కిందా అణచి, మధ్యలో సాగదీసినట్లుగా వుండును. భూ గోళము ధ్రువాల వద్ద అణచి భూమధ్యరేఖకు<ref>{{cite web
| author=Milbert, D. G.; Smith, D. A.
Line 227 ⟶ 217:
| title = Converting GPS Height into NAVD88 Elevation with the GEOID96 Geoid Height Model
| publisher = National Geodetic Survey, NOAA
| accessdate = 2007-03-07 }}</ref> సమాంతరంగా సాగదీసినట్లుగా వుండును.
భూమి, ధ్రువాల వద్ద వంగి ఉండటం వల్ల అది తిరిగేటప్పుడు భూ మధ్య రేఖ ప్రాంతంలో ఒక మధ్యరేఖ ఏర్పడుతుంది, అది ధ్రువాల రెండిటి మధ్యరేఖ<ref name="ngdc2006">{{cite web
| author=Sandwell, D. T.; Smith, W. H. F.
| date = 2006-07-07
| url =http://www.ngdc.noaa.gov/mgg/bathymetry/predicted/explore.HTML
| title =Exploring the Ocean Basins with Satellite Altimeter Data
| publisher = NOAA/NGDC | accessdate = 2007-04-21 }}</ref> కన్నా 43 కిమీ ఎక్కువ ఏర్పడుతుంది. <ref name="ngdc2006"/> సగటు ఉండాల్సిన మధ్యరేఖ 12, 742 కిమీ, అది 40, 000 కిమీలకు/[[ఫై|π]], దగ్గరగా ఉంటుంది. పారిస్ నుంచి భూమి యొక్క ఉత్తర ధ్రువానికి భూ మధ్యరేఖకు 1/10, 000, 000 మీటర్ల దూరం ఉంటుంది. <ref>{{cite web
| author=Mohr, P.J.; Taylor, B.N.
| month=October | year=2000
Line 242 ⟶ 232:
| accessdate=2007-04-23 }}</ref>
ప్రాంతీయ స్థలవర్ణన (టోపోగ్రఫి) ఒక కచ్చిత మైన వృత్తముగా ఉండక, చిన్న చిన్న సందర్భములలో మార్పులు చెందును. భూమి యొక్క వృత్తానికి 1/584 (0. 17%) వ వంతు మార్పు అనుమతించబడును. ఇది బిలియర్డ్స్ బంతికి అనుమతించే 0. 22% కంటే తక్కువ. <ref>{{cite web | author=Staff | month = November | year = 2001 | url = http://www.wpa-pool.com/index.asp?content=rules_spec | title = WPA Tournament Table & Equipment Specifications | publisher = World Pool-Billiards Association | accessdate = 2007-03-10 }}</ref> అన్నిటికంటే ఎక్కువ ప్రాంతీయంగా మార్పులు ఉన్నవి మౌంట్ ఎవరస్ట్ (సముద్రమట్టం కంటే 8, 848 మీటర్లు ఎత్తులో ఉన్నది) మీద, మారియానా [[ట్రెంచ్]] (సముద్రమట్టం కంటే 10, 911 మీటర్లు లోతున ఉన్నది) మధ్య రేఖ వద్ద చిన్నగా ఉండే వంపు వల్ల భూమి మధ్య నుంచి ఎక్కువ దూరం ఉండే ప్రదేశం ఈక్వ్ డార్లో ఉన్న మౌంట్ చిమ్బోరజో. <ref>{{cite journal
| last = Senne | first = Joseph H.
| title=Did Edmund Hillary Climb the Wrong Mountain
Line 255 ⟶ 245:
{| class="wikitable" style="float:right;clear:right;margin-left:2em"
|+యఫ్. డబల్యు. క్లార్క్ రూపొందించిన టేబుల్ అఫ్ క్రస్ట్ ఆక్సిడ్స్.
!మిశ్రమం
!సూత్రం
!కూర్పు
|-
|
| style="text-align:center"|SiO<sub>2</sub>
| style="text-align:right"|59. 71%
|-
| అల్యూమినా
| style="text-align:center"|Al<sub>2</sub>O<sub>3</sub>
| style="text-align:right"|15. 41%
|-
| సున్నం
| style="text-align:center"|CaO
| style="text-align:right"|4. 90%
|-
| మెగ్నేసియా
| style="text-align:center"|MgO
| style="text-align:right"|4. 36%
|-
|
| style="text-align:center"|Na<sub>2</sub>O
| style="text-align:right"|3. 55%
|-
|
| style="text-align:center"|FeO
| style="text-align:right"|3. 52%
|-
|
| style="text-align:center"|K<sub>2</sub>O
| style="text-align:right"|2. 80%
|-
|
| style="text-align:center"|Fe<sub>2</sub>O<sub>3</sub>
| style="text-align:right"|2. 63%
|-
|
| style="text-align:center"|H<sub>2</sub>O
| style="text-align:right"|1. 52%
|-
|
| style="text-align:center"|TiO<sub>2</sub>
| style="text-align:right"|0. 60%
|-
| ఫాస్ఫరస్ పెంటాక్సైడ్స్
| style="text-align:center"|P<sub>2</sub>O<sub>5</sub>
| style="text-align:right"|0. 22%
|-
! colspan="2"|మొత్తం
! style="text-align:right"|99. 22%
|}
=== రసాయన కూర్పు ===
భూమి యొక్క బరువు 5. 98{{e|24}}కే. జిలకి దగ్గరగా ఉంటుంది. అది ఎక్కువగా [[ఇనుము]] {32. 1%}, ఆక్సిజన్ (30. 1%), [[సిలికాన్]](15. 1%), [[మెగ్నీేషీియం]] (13. 9%), [[సల్ఫర్]] (2. 9%), [[నికెల్]](1. 8{/4%), {5}కేల్సియం (1. 5%), [[అల్యూమినియం]](1. 4%);మిగతా 1. 2% ఇతర పదార్థాల నుండి ఏర్పడుతుంది. కోరు ప్రాంతమంతా ముఖ్యంగా ఇనుము(88. 8%), ఇంకా కొంచం నికెల్(5. 8%), సల్పర్(4. 5%), తో కలిసి ఉంది. 1% కన్నా తక్కువ ట్రేస్ ఎలిమెంట్స్ ఉన్నాయి. <ref>{{cite journal | author=Morgan, J. W.; Anders, E. | title=Chemical composition of Earth, Venus, and Mercury | journal=Proceedings of the National Academy of Science | year=1980 | volume=71 | issue=12 | pages=6973–6977 | url=http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?artid=350422 | accessdate=2007-02-04 | doi=10.1073/pnas.77.12.6973 | pmid=16592930 }}</ref>
భూగర్భ శాస్త్రవేత్త [[ఫ్రాంక్ విగ్గ్లేస్వోర్త్ క్లార్క్|ఆఫ్. డబ్లు. క్లార్క్]] 47% కన్నా కొంచం ఎక్కువగా భూమి యొక్క క్రస్ట్ లో ఆక్సిజన్ వుందని కనుగొన్నారు. సాధారణంగా భూమి క్రస్ట్ లో రాతి ప్రదేశాలన్నీ అక్సిడ్; క్లోరిన్, సల్ఫర్, ఫ్లోరిన్ తప్ప మిగతావి కనపడవు. ఎందుకంటే ఏ రాతి ప్రదేశంలోనైన ఇవి 1% కన్నా తక్కువగా వుంటాయి. సిలికా, అలుమిన, ఐరన్ అక్సిడ్, లైం, మెగ్నిషియా, పోటాష్, సోడా అనేవి ప్రధానమైన అక్సిడ్ ముఖ్యంగా సిలికా ఒక ఆమ్లంలా పనిచేయడం వల్ల సిలికేట్స్ ఏర్పడతాయి. సాధారణంగా అన్ని నిప్పు మయమయిన రాళ్ళు. మినరల్స్ ఈ రూపంలోనే వుంటాయి. క్లార్క్ లెక్క ప్రకారం 1, 672 అద్యయనలలో తేలింది ఏమిటంటే రాళ్ళలో 99. 22% వరకు 11 వివిధ అక్సైడ్లు ఉన్నాయి. (కుడివైపున వున్న పట్టిక చూడుము) మిగతావి చాల తక్కువ మోతాదుల్లో ఏర్పడతాయి. <ref group="note" name="EB1911">{{1911|article=Petrology}}</ref>
=== అంతర్భాగం ===
భూమి యొక్క అంతర్భాగం ఇతర భౌగోలిక గ్రహాల వలె వాటి రసాయన లేదా భౌతిక లక్షణాలను బట్టి పొరలు క్రింద ఏర్పడినవి. భూమి యొక్క భాహ్య పొర ఇసుక రాయితో(సిలికేట్)ఏర్పడింది. దాని క్రింద భాగములో చిక్కటి ఘన పదార్థం వ్యాపించి ఉంది. గట్టి పడిన భూమి భాహ్య పొరకి, ఈ ఘన పదార్ధానికి మధ్య ఉండే ప్రదేశాన్ని 'మొరోవికిక్ డిస్కన్టిన్యుటి' అంటారు. ఈ గట్టితనం యొక్క మందం మహా సముద్రాల క్రింద 6 కిలో మీటర్లు ఖండాల క్రింద 30-50 కిలో మీటర్లు ఉండును. ఈ భాహ్య పొరని, ఘన ఉపరితలాన్నీ కలిపి 'లితోస్పియర్' అంటారు. ఈ లితోస్పియర్ [[టెక్టోనిక్ ప్లేట్లు]]లో ఉండును. ఈ లితోస్పియర్ కింద కొంచం తక్కువ ఘనీభవించి ఉండే పోరని 'అస్తినోస్పియర్' అంటారు. దీనిపైన లితోస్పియర్ కదులుతూ ఉంటుంది. ఘన పదార్థంలో ఉండే స్పటిక నిర్మాణాలలో 410 నుంచి 660 కిలో మీటర్ల దిగువన కొన్ని మార్పులు ఉండును. ఇవి ఈ ఘనపదార్థం యొక్క పై భాగమును క్రింద భాగమును ఈ మార్పుల వల్ల విడదీయ బడును. ఆ క్రింది భాగమును దాటాక చాల పలుచని ద్రవ పదార్ధము ఉంది. దీని లోపల<ref>{{cite book
| first=Toshiro | last=Tanimoto
| editor=Thomas J. Ahrens | year=1995
Line 322 ⟶ 312:
| location=Washington, DC | isbn=0-87590-851-9
| url=http://www.agu.org/reference/gephys/15_tanimoto.pdf
| format=PDF | accessdate=2007-02-03 }}</ref> ఘనీభవించిన గుల్ల పదార్ధము భూ గ్రహం కంటే సంవత్సరానికి 0. 1 నుంచి 0. 5 డిగ్రీల వేగముతో తిరుగును. <ref>{{cite journal
| last=Kerr | first=Richard A. | title=Earth's Inner Core Is Running a Tad Faster Than the Rest of the Planet
| journal=Science | date=2005-09-26 | volume=309
Line 330 ⟶ 320:
{| class="wikitable" style="margin:4px;margin-right:0px;width:100%"
|+భూమి
| last = Jordan | first = T. H.
| title=Structural Geology of the Earth's Interior
Line 340 ⟶ 330:
| pmid=16592703 }}</ref></td>
|-
! rowspan="8" style="font-size:smaller;text-align:center;padding:0px"|[[దస్త్రం:Earth-crust-cutaway-english.svg|250px|center]]<br />కోర్ నుంచి ఎక్సోస్పియర్ వరకు భూమి
!లోతు <ref>{{cite web
| last = Robertson | first = Eugene C.
Line 357 ⟶ 347:
| style="text-align:center"|0–35
| ... క్రస్ట్ <ref group="note">సామాన్యంగా 5 నుంచి 70 కిమీ మధ్య వుంటుంది.</ref>
| style="text-align:center"| 2. 2–2. 9
|- style="background:#FEFEFE"
| style="text-align:center"|35–60
| ... పై కప్పు (మ్యాంటిల్)
| style="text-align:center"| 3. 4–4. 4
|-
| style="text-align:center"|35–2890
| కప్పు
| style="text-align:center"| 3. 4–5. 6
|- style="background:#FEFEFE"
| style="text-align:center"|100–700
| ... ఆస్థెనోస్పియర్
| style="text-align:center"| —
|-
| style="text-align:center"|2890–5100
| బాహ్య గర్భం (ఔటర్ కోర్)
| style="text-align:center"| 9. 9–12. 2
|-
| style="text-align:center"|5100–6378
| అంతర గర్భం (ఇన్నర్ కోర్)
| style="text-align:center"| 12. 8–13. 1
|}
=== వేడి ===
భూమి అంతర్భాగంలో ఉన్న వేడిలో 20% మిగిలిన గ్రహాల వలన, మిగతా 80% క్షకిరణ విసర్జనము(రేడియో ఆక్టివ్ డికే) వలన వచ్చును. భూమి మీద వేడిని పుట్టించు క్షార ధాతువు (ఇసొటోపు) ప్రధానమైనవి పొటాసియం-40, [[యురేనియం|యురేనియం-238]], యురేనియం -235, మరియు [[థోరియం|థోరియం-232]]. <ref>{{cite news
| first=Robert | last=Sanders
| title=Radioactive potassium may be major heat source in Earth's core | publisher=UC Berkeley News | date=2003-12-10 | url=http://www.berkeley.edu/news/media/releases/2003/12/10_heat.shtml
| accessdate=2007-02-28 }}</ref> భూమి మధ్యలో శీతోష్ణ స్థితి(టెంపరేచర్)7000 K వరకు ఉంటుంది, మరియు దాని యొక్క ఒత్తిడి 360 జిపిఏ. <ref>{{cite journal
| author=Alfè, D.; Gillan, M. J.; Vocadlo, L.; Brodholt, J; Price, G. D. | title=The ''ab initio'' simulation of the Earth's core
| journal= Philosophical Transaction of the Royal Society of London
| year=2002 | volume=360 | issue=1795 | pages=1227–1244 | url=http://chianti.geol.ucl.ac.uk/~dario/pubblicazioni/PTRSA2002.pdf
| format=PDF | accessdate=2007-02-28 }}</ref> చాల మటుకు వేడి రేడియో ఆక్టివ్ డికే వలన వచ్చునందున, శాస్త్రవేత్తలు అంచనా ప్రకారం భూగ్రహం మొదట్లో ఇసొటోపులు ఎక్కువగా ఉండేటప్పుడు ఉష్ణోగ్రత ఇంకా ఎక్కువ ఉండేది. 3 బిలియన్ సంవత్సరాల క్రితం ఉత్పత్తి అయిన వేడి, నేటి వేడికి రెండు రెట్లు ఉండేది. <ref name="turcotte" /> ఈ వేడి ఉష్ణోగ్రతను పెంచడం వలన భూమ్మీద [[టెక్టోనిక్ ప్లేట్లు]] ఎక్కువయ్యి అగ్ని మయమైన రాళ్లు(కోమటైట్స్) ఏర్పడేవి. నేడు ఉష్ణోగ్రత తగ్గటం వల్ల అవి ఏర్పడటం లేదు. <ref>{{cite journal
| last=Vlaar | first=N | title=Cooling of the earth in the Archaean: Consequences of pressure-release melting in a hotter mantle | year=1994 |journal=Earth and Planetary Science Letters
| volume=121 | page=1 | doi=10.1016/0012-821X(94)90028-0
Line 394 ⟶ 384:
{| class="wikitable" border="1" style="text-align:center"
|+
|-
!ఐసోటోపులు
! ఉత్పత్తి అయిన వేడి [
!హాఫ్-లైఫ్[సంవత్సరములు]
!మాంటిల్ యొక్క సారము [కేజి
!ఉత్పత్తి అయిన వేడి [
|-
| <sup>238</sup>U
Line 427 ⟶ 417:
|}
భూమి బయటకి వెళ్ళే మొత్తం వేడి {{nowrap|4.2 × 10<sup>13</sup> Watts}}. <ref name="heat loss">{{cite journal
| doi=10.1029/JB086iB12p11535 | title=Oceans and Continents: Similarities and Differences in the Mechanisms of Heat Loss
| year=1981 | last=Sclater | first=John G
| journal=Journal of Geophysical Research | volume=86 |pages=11535
}}</ref> భూమి యొక్క కోర్ నుండి కొంత శాతం వేడి మాంటిల్ ప్లుమ్స్(ఎక్కువ ఉష్ణోగ్రత కలిగిన రాళ్ళు)ద్వారా క్రస్ట్ కి చేరుకొనును. ఈ ప్లుమ్స్ వేడి ప్రదేశాల్ని మరియు పలు ధాతు ప్రవాహాల్ని కలిగించును. <ref>{{cite journal
| author=Richards, M. A.; Duncan, R. A.; Courtillot, V. E.
| title=Flood Basalts and Hot-Spot Tracks: Plume Heads and Tails
Line 439 ⟶ 429:
| doi=10.1126/science.246.4926.103 | accessdate=2007-04-21
| pmid=17837768 }}</ref>
చాల శాతం వేడి భూమి నుంచి టెక్టోనిక్ ప్లేట్ల వద్ద, మహా సముద్రాల మధ్య ఉండే రిడ్జెస్ ద్వారా బయటకి పోవును. మహా సముద్రాలలో క్రస్ట్ ఖండముల వద్ద కంటే పలుచగా ఉండటం వలన అత్యధిక శాతం వేడి లితోస్పియర్ నుంచి వాహకముగా బయటకి పోవున. <ref name="heat loss"/>
=== [[టెక్టోనిక్ ప్లేట్లు]] ===
Line 451 ⟶ 441:
!వైశాల్యం <br /><span style="font-size:smaller">10<sup>6</sup> km²</span>
|-
| [[African Plate|అఫ్రికాన్ ప్లేట్]]<ref group="note">సోమాలి ప్లేట్,ఏదైతే అఫ్రికాన్ ప్లేట్ని తాయారు చేయడానికి ఉపయోగపడుతుందో.See: {{cite journal▼
| style="text-align:center" | 103. 3▼
|-▼
▲|
| first=Jean | last=Chorowicz | month=October | year=2005
| title=The East African rift system
| journal=Journal of African Earth Sciences
| volume=43 | issue=1–3 | pages=379–410
| doi=10.1016/j.jafrearsci.2005.07.019 }}</ref>
| style="text-align:center" | 78. 0
|-
|
| style="text-align:center" |
|-
|
| style="text-align:center"|
|-
|
| style="text-align:center" |
|-
|
| style="text-align:center" |
|-
|
| style="text-align:center" | 43. 6
▲|-
▲| [[పసిఫిక్ ప్లేట్]]
▲| style="text-align:center"| 103.3
|}
భూమి యొక్క కఠినమైన భాహ్య పొర లితోస్పెయర్, రెండు భాగాలుగా విరిగినది, వాటిని [[టెక్టోనిక్ ప్లేట్లు]] అని అంటారు. ఈ ప్లేట్లు కఠినమైనవి, అవి ఒక దానితో మరొకటి జతగా కదులుతాయి. ఇవి మూడు భాగాలుగా విభజించారు:
కన్వర్జంట్ బౌండరీ, ఇక్కడ రెండు ప్లేట్లు ఒకే సరి వస్తాయి.
డైవర్జంట్ బౌండరీ, ఇక్కడ రెండు ప్లేట్లు వేరు వేరు వైపులా వుంటాయి.
ట్రాన్స్ ఫాం బౌండరీ, ఇక్కడ రెండు ప్లేట్లు ప్రక్క ప్రక్కన ఉంటాయి. భూకంపాలు, అగ్నిపర్వతం బ్రద్దలవటం, పర్వతాలు విరిగి పడటం, సముద్రం పొంగటం లాంటివి ఈ ప్లేట్ల వల్ల జరుగుతుంది. <ref>{{cite web | author=Kious, W. J.; Tilling, R. I. | date = 1999-05-05 | url = http://pubs.usgs.gov/gip/dynamic/understanding.html | title = Understanding plate motions | publisher = USGS | accessdate = 2007-03-02 }}</ref>
[[టెక్టోనిక్ ప్లేట్లు]] అస్తనోస్పెయర్ పైన ఉంటాయి. ఘన పదార్దం-కొంచం చిక్కగా ఉండే మాంటిల్ పైన ఉంటూ ఈ ప్లేట్లతో కదులుతూ ఉంటుంది. <ref>{{cite web
| first=Courtney | last=Seligman | year=2008
| url = http://cseligman.com/text/planets/innerstructure.htm
Line 487 ⟶ 477:
| work = Online Astronomy eText Table of Contents
| publisher = cseligman.com | accessdate = 2008-02-28 }}</ref>
[[పలక విరూపణ సిద్ధాంతం|వాటి యొక్క కదలిక]] మాంటిల్ లోపలి ప్రవాహపు నమూనాలతో కలగలిపి ఉంటుంది.
ఈ [[టెక్టోనిక్ ప్లేట్లు]] గ్రహం అంతట సంచరిస్తునప్పుడు మహా సముద్ర ఉపరితలం ప్లేట్ల చివరి భాగంలో కలుస్తూ ఉంటుంది. అదే సమయంలో, మాంటిల్ యొక్క పదార్థములు పైకి ఎగదన్నటంతో మహా సముద్రంలో రిడ్జెస్ యేర్పడును. ఈ రెండు పనులు ఒకే సరి జరగడం వల్ల ఒషనిక్ క్రస్ట్, మాంటిల్ గా మారిపోతుంది. ఈ విధానం మళ్లీ మళ్లీ చేయడం వల్ల చాల వరకు సముద్రపు నేల 100 మిలియన్ సంవత్సరాలు వయసు తక్కువవుతుంది. అన్నిటికన్నా పాత సముద్రపు క్రస్ట్ పడమర పసిఫిక్ సముద్రం వద్ద ఉంది. దీని వయసు 200 మిలియన్ సంవత్సరాలు. <ref>{{cite web | last = Duennebier | first = Fred
| date = 1999-08-12 | url = http://www.soest.hawaii.edu/GG/ASK/plate-tectonics2.html | title = Pacific Plate Motion
| publisher = University of Hawaii | accessdate = 2007-03-14 }}</ref>{[181{1}] పోల్చిచూడటం వల్ల, అత్యంత పాత కాన్టినన్టాల్ క్రస్ట్ 4030 మిలియన్ సంవత్సరాల నాటిది. <ref>{{cite journal|doi=10.1007/s004100050465|title=Priscoan (4.00-4.03 Ga) orthogneisses from northwestern Canada|year=1999|author=Bowring, Samuel A.|journal=Contributions to Mineralogy and Petrology|volume=134|pages=3}}</ref>
మిగతా ప్లేట్లు ఇండియన్ ప్లేట్, అరబియన్ ప్లేట్, కారిబెయన్ ప్లేట్, నజ్కా ప్లేట్ దక్షిణ అమెరికాకి చెందినపడమర కోస్ట్, స్కాటియా ప్లేట్ దక్షిణ అట్లాంటిక్ సముద్రానికి చెందినది. ఆస్ట్రేలియన్ ప్లేట్ ఇండియన్ ప్లేట్ తో 50 నుండి 55 మిలియన్ సంవత్సరాల మధ్య కలిసి ఉంది. ఒషనిక్ ప్లేట్లు వేగంగా కదిలే ప్లేట్లు, ఇవి కాకస్ ప్లేట్, పసిఫిక్ ప్లేట్ తో కలిసి కదులుతాయి. కాకస్ ప్లేట్ యొక్క రేట్ 75mm/yr<ref>{{cite web
| author=Meschede, M.; Udo Barckhausen, U.
| date=2000-11-20
Line 501 ⟶ 491:
| publisher = Texas A&M University
| accessdate = 2007-04-02
}}</ref>. పసిఫిక్ ప్లేట్ యొక్క రేట్ 52-69mm/yr. అత్యంత నెమ్మదిగా పయనించే ప్లేట్ యురసియన్ ప్లేట్, దీని యొక్క రేట్ 21mm/yr కానన్న ఎక్కువ ఉంటుంది. <ref>{{cite web
| author=Staff
| url = http://sideshow.jpl.nasa.gov/mbh/series.html
Line 509 ⟶ 499:
=== ఉపరితలం ===
భూమి ఉపరితలం ప్రదేశాలను బట్టి మారుతూ వుంటుంది. భూమి ఉపరితలం 70. 8% <ref name="Pidwirny2006">{{cite web
| last = Pidwirny | first = Michael | year = 2006
| url = http://www.physicalgeography.net/fundamentals/7h.html
Line 515 ⟶ 505:
| edition = 2nd Edition
| publisher = PhysicalGeography.net
| accessdate = 2007-03-19 }}</ref> కన్నా ఎక్కువ నీటితో నిండి వుంది, చాల మటుకు ఖండ ప్రదేశములు సముద్ర నీటి మట్టం క్రింద ఉన్నాయి. మునిగి ఉన్న ప్రదేశాలలో పర్వత శ్రేణులు<ref name="ngdc2006" /> గోళమంతా విస్తరించి ఉన్న సముద్రపు గట్లు ఇంకా సముద్రాలలో ఉన్న అగ్ని పర్వతాలు, కాలువలు, లోయ ప్రవాహములు, సముద్రపు మైదానములు, పాతాళ ప్రదేశములు కూడా ఉన్నాయి. మిగతా 29. 2% ఏదైతే నీటితో నిండకుండా పొడిగా వుందో, అది పర్వతాలతో, ఎడారులతో, ప్లేట్యులతో, మాములు నేలతో మటియు ఇతర పదార్థాలతో నిండి ఉంది.
గ్రహాల యొక్క పైభాగంలో, వాటి యొక్క రూపాలలో మార్పులు వస్తాయి, భూగర్భ కాల పరిమితి ప్రకారం టెక్టోనిక్స్ ఎరోషన్ వల్ల ఇలా జరుగుతుంది. ఉపరితలం మీద [[టెక్టోనిక్ ప్లేట్లు]] కాల క్రమేణా వాతావరణమునకు, ఉష్ణ చక్రాలకు రసాయన చర్యలకు మార్పులు చెందినది. మంచు ముక్కలు, సముద్రపు ఒడ్డున నేల, నీటిలో మునిగి ఉండు రాతి గట్లు, ఉల్కల తాకిడి <ref>{{cite web
| last = Kring | first = David A. | url = http://www.lpi.usra.edu/science/kring/epo_web/impact_cratering/intro/index.html
| title = Terrestrial Impact Cratering and Its Environmental Effects | publisher = Lunar and Planetary Laboratory | accessdate = 2007-03-22 }}</ref> వంటి కారణాల వల్ల భూమి ఉపరితలం రూపాంతరం చెందింది.
[[దస్త్రం:AYool topography 15min.png|250px|ఎడమ|thumbnail|Present day Earth altimetry and bathymetry. Data from the National Geophysical Data Center's TerrainBase Digital Terrain Model. ]]
ఖండముల మెడ నేల సాంద్రత తక్కువగా కలిగిన అగ్నిమయమైన రాళ్ళు, నల్ల రాయి(గ్రానైట్) మరియు యాండసైట్ మొదలైన పదార్దములు కలిగి ఉంది. తక్కువ మోతాదులో దొరికేది బసల్ట్, అధిక సాంద్రత కలిగిన అగ్నిమయమైన రాయి(ఇది సముద్ర నేలలో ముఖ్యంగా దొరుకును). <ref>{{cite web
| author=Staff | url = http://volcano.oregonstate.edu/vwdocs/vwlessons/plate_tectonics/part1.html
| title = Layers of the Earth
| publisher = Volcano World
| accessdate = 2007-03-11 }}</ref>
నీటిలో అడుగున చేరిన మట్టి(సెడిమెంట్) గట్టిపడి సెడిమెంటరి రాయి యేర్పడును. 75% ఖండాల యొక్క పైభాగం సేదిమెంతరి రాళ్లతో కప్పబడి ఉంది, అవి కేవలం 5% క్రస్ట్ ని మాత్రమే ఏర్పడేలా చేస్తాయి. <ref>{{cite web | last=Jessey | first=David | url = http://geology.csupomona.edu/drjessey/class/Gsc101/Weathering.html | title = Weathering and Sedimentary Rocks | publisher = Cal Poly Pomona | accessdate = 2007-03-20 }}</ref> మూడవ రకం రాళ్లని మేతమోర్ఫిక్ రాళ్ళు అని అంటారు. ఇవి ఇంతకు ముందు చెప్పిన రాళ్ళను ఎక్కువ ప్రెషర్, లేదా ఎక్కువ వేడిని లేదా రెండిటి వల్ల కలిగిన మార్పుల వల్ల ఏర్పడతాయి భూమిమీద దొరికే తక్కువ సిలికేట్ మినరల్స్ ఏమిటంటే క్వార్ట్జ్, ఫెల్ద్స్పర్, అమ్ఫిబోల్, మైకా, ఫైరోక్షిన్ మరియు అలివిన్. <ref>{{cite web | author=Staff | url = http://natural-history.uoregon.edu/Pages/web/mineral.htm | title = Minerals | publisher = Museum of Natural History, Oregon | accessdate = 2007-03-20 }}</ref> ఎక్కువగా దొరికే కార్బన్ మినరల్స్ ఏమిటంటే కాల్సిట్, ఇది లైంస్టోన్ లో ఎక్కువ దొరుకుతుంది. అరగోనిట్ మరియు దోలోమిట్. <ref>{{cite web
}}</ref>
పెదోస్పెయర్, భూమి యొక్క భాహ్యపోర, అది మొత్తం మట్టితో కప్పబడి ఉంటుంది, ఇది మట్టి ఏర్పడానికి తోడ్పడుతుంది. ఇది లితో స్పెయర్, అత్మోస్పేయర్, హైడ్రో స్పెయర్ మరియు బయో స్పెయర్ వద్ద కలయికగా ఏర్పడుతుంది. ప్రస్తుతం మొత్తం లభించే నేల 13. 31%. ఇందులో 4. 71% నెలలో మాత్రమే పంటలు పండుతాయి. <ref name="cia">{{cite web
| author=Staff | date=2008-07-24
| url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/xx.html
Line 540 ⟶ 530:
| publisher=Central Intelligence Agency
| accessdate=2008-08-05
}}</ref> భూమ్మీద ఉన్న నెలలో 40% పచ్చిక, పంటలు పండించుటకు ఉపయోగించుచున్నారు. (సుమారు 1. 3 చదరపు కిలో మీటర్ల నేల పంట పొలాలకు 3. 4 చదరపు కిలో మీటర్ల నేల పచ్చిక బయళ్ళకు ఉపయోగిస్తున్నారు). <ref>{{cite book
| author=FAO Staff | year=1995
| title=FAO Production Yearbook 1994
Line 547 ⟶ 537:
| location=Rome, Italy | isbn=9250038445 }}</ref>
భూమి ఉపరితలము యొక్క ఎత్తు కనిష్ఠముగా డెడ్ సి వద్ద -418 మీటర్లు, గరిష్ఠముగా మౌంట్ ఎవరస్ట్ వద్ద 8, 848 మీటర్లు ఉంది. భూమి ఉపరితలం యొక్క సామాన్యమైన ఎత్తు 840 మీటర్లు. <ref name="sverdrup">{{cite book
| first=H. U. | last=Sverdrup
| coauthors=Fleming, Richard H. | date=1942-01-01
Line 556 ⟶ 546:
=== జలావరణం ===
[[దస్త్రం:Earth elevation histogram 2.svg|thumbnail|300px|Elevation histogram of the surface of the Earth. Approximately 71% of the Earth's surface is covered with water. ]]
భూ గ్రహంపైన మాత్రమే నీరు ఉంది, అందుకే దానిని "నీలి గ్రహం"అని అంటారు. మిగతా ఏ గ్రహాల పైన నీరు లేదు. భూమి యొక్క జలావరణం ఎక్కువ సముద్రాలతో ఉంది. ఇది అన్ని నీటి ప్రదేశాలను కలిగి ఉంది, ఉదాహరణకు సముద్రాలూ, నదులు కాలువలు, మరియు భూమి లోపలి నీటిని 2, 000 మీ అడుగులో కలిగి ఉంది. నీటిలో అత్యంత లోతైన ప్రదేశం పసిఫిక్ మహా సముద్రంలో ఉన్న ఛాలెంజర్ డీప్ ఆఫ్ మారియానా [[ట్రెంచ్]]. దీని లోతు −10, 911. 4 మీటర్లు. <ref group="note">1995 లో వెసెల్ '' [[Kaikō|కైకో]] '' తీసుకున్న ఈ కొలమానాన్ని ఈ రోజు వరకు కూడా చాల ఖచ్చితమైన కొలమానంగా నమ్ముతారు. ఇంకా వివరాల కోసం [[Challenger Deep|ఛాలెంజర్ డీప్]] ఆర్టికల్ చూడండి.</ref><ref>{{cite web | title=7,000 m Class Remotely Operated Vehicle ''KAIKO 7000'' | url=http://www.jamstec.go.jp/e/about/equipment/ships/kaiko7000.html
| publisher=Japan Agency for Marine-Earth Science and Technology (JAMSTEC) | accessdate=2008-06-07}}</ref> మహా సముద్రాల సగటు లోతు 3, 800 మీటర్లు. ఇది భూమ్మీద ఉన్న ఖండాల సగటు ఎత్తు కన్నా నలుగు రెట్లు ఎక్కువ. <ref name="sverdrup" />
మహా సముద్రం యొక్క బరువు 1. 35 మెట్రిక్ టన్ వరకు ఉండచ్చు, అది మొత్తం భూమి యొక్క బరువులో 1/4400 వ వంతు ఉండును. మహా సముద్రముల యొక్క పరిమాణము 1. 386 కిమీ<sup>3</sup> ఉంటుంది. భూమిపై ఉన్న పొడి ప్రదేశం అంత పరిచి చూస్తే, నీరు 2. 7 కిమీ కన్నా ఎక్కువ వుంటుంది. <ref group="note">భూమి యొక్క సముద్ర మొత్తం సాంద్రత 1.4{{e|9}} కిలో మీటర్లు<sup>3</sup>.భూమి యొక్క మొత్తం వైశాల్యం 5.1{{e|8}} చదరపు కిలో మీటర్లు.కాబట్టి, సగటు లోతు రెండు నిష్పత్తిలో వుంటుంది.లేదా 2.7 కి.మీ ,ఇది మొదటి దగ్గర విలువ.</ref> 97. 5% కన్నా ఎక్కువ నీరు ఉప్పగా ఉంది. మిగతా 2. 5% నీరు మాత్రమే తాగడానికి వీలుగా ఉంది. 68. 7% కన్నా ఎక్కువ తాగే నీరు ప్రస్తుతం ఐస్ రూపంలో ఉంది. <ref>{{cite web | author = Igor A. Shiklomanov ''et al.''
| year = 1999 | url = http://webworld.unesco.org/water/ihp/db/shiklomanov/
| title = World Water Resources and their use Beginning of the 21st century" Prepared in the Framework of IHP UNESCO | publisher = State Hydrological Institute, St. Petersburg
| accessdate = 2006-08-10 }}</ref>
సముద్రపు నీటిలో ఉప్పు బరువు సుమారు 3. 5% ఉంటుంది. చాల మటుకు ఉప్పు అగ్ని పర్వతాల చర్యల వల్ల లేదా అగ్ని మయమైన రాళ్ల <ref>{{cite web | last = Mullen | first = Leslie
| date = 2002-06-11 | url = http://www.astrobio.net/news/article223.html
| title = Salt of the Early Earth
| publisher = NASA Astrobiology Magazine
| accessdate = 2007-03-14 }}</ref> నుండి విడుదలవును. మహా సముద్రాలు వాతావరణంలో ఉండే వాయువులను ద్రవ రూపములో కలిగి ఉండును. దీని వల్లే చాల జీవ రాసులు<ref>{{cite web | last = Morris | first = Ron M. | url = http://seis.natsci.csulb.edu/rmorris/oxy/oxy4.html | title = Oceanic Processes | publisher = NASA Astrobiology Magazine | accessdate = 2007-03-14 }}</ref> సముద్రంలో జీవించ గలుగుతున్నాయి. సముద్రపు నీటి ప్రభావం ప్రపంచ వాతావరణం మీద చాల ఎక్కువ ఉంటుంది.
మహా సముద్రాలు వేడిని జలాశయములవలె దాచుకోనును. <ref>{{cite web | last = Scott | first = Michon | date = 2006-04-24 | url = http://earthobservatory.nasa.gov/Study/HeatBucket/ | title = Earth's Big heat Bucket | publisher = NASA Earth Observatory | accessdate = 2007-03-14
}}</ref>
మహా సముద్రములో ఉష్ణోగ్రత వలన వాతావరణంలో ఎల్నినో-సౌతేర్న్ ఆసిలేషన్{1}[229]{/1} వంటి పెను మార్పులు సంభవించును.
=== వాతావరణం ===
భూమిపై వున్న వాతావరణ 101. 325 కిలో పాస్కల్ ఒత్తిడి మరియు 8. 5 కిలో మీటర్ల<ref name="earth_fact_sheet"/> ఎత్తు ఉండును. వాతావరణంలో 78% నత్రజని, 21% ప్రాణ వాయువు ఇంకా చిన్న మోతాదుల్లో ఆవిరి, కార్బన్ డియక్సైడ్, మరియు ఇతర వాయువులు ఉన్నాయి. త్రోపోస్పియర్ యొక్క ఎత్తు ధ్రువముల దగ్గర 8 కిలో మీటర్లు, భూమధ్య రేఖ వద్ద 17 కిలో మీటర్లు ఉండును. అక్కడక్కడ కలముల వల్ల, వాయుస్థితి వల్ల మారును. <ref>{{cite web
| last=Geerts | first=B. | coauthors=Linacre, E.
| url=http://www-das.uwyo.edu/~geerts/cwx/notes/chap01/tropo.html
Line 583 ⟶ 573:
| accessdate=2006-08-10 }}</ref>
భూమి యొక్క జివవరణం వాతావరాన్ని మార్చింది. ప్రాణ వాయువు ఆధారంగా జరిగే కిరణ జన్యు సంయోగ క్రియ 2. 7 బిలియన్ సంవత్సరాల క్రితం మొదలయింది. దీని వల్ల నత్రజని, ప్రనవయువుతో కూడిన వాతావరణం ఏర్పడటం మొదలయింది. ఈ మార్పు వలన ప్రనవయువుతో వృద్దియగు జీవులు ఆవిర్భవించాయి మరియు ఓజోన్ పొర ఏర్పడినది. ఈ ఓజోన్ పొర మరియు భూమి యొక్క అయస్కాంత క్షేత్రం కలిపి అతి నీల లోహిత కిరణాలను అడ్డుకుని జీవవిర్భావానికి తోడ్పడినవి. వాతావరణానికి సంబందించిన ఇతర ప్రక్రియలలో ముఖ్యమైనవి ఆవిరిని రవాణా చేయుట, ఉపయోగ కరమైన వాయువులను అందుబాటులో ఉంచడం, తద్వారా చిన్న చిన్న ఉల్కలు భూమిని తాకక ముందే వాతావరణంలో మండిపోవుట మరియు ఉష్ణోగ్రతను తగు మాత్రలలో ఉంచడం. <ref name="atmosphere">{{cite web | author=Staff | date = 2003-10-08 | url = http://www.nasa.gov/audience/forstudents/9-12/features/912_liftoff_atm.html | title = Earth's Atmosphere | publisher = NASA | accessdate = 2007-03-21 }}</ref> ఈ ఆఖరి ప్రక్రియని గ్రీన్ హౌస్ అఫెక్ట్ అని అంటారు: వాతావరణంలో ఉన్న పరమాణువులు భూమిలో ఉన్న ఉష్ణ శక్తిని గ్రహించి వాతావరణ ఉష్ణోగ్రతను పెంచును. వాతావరణంలో ఆవిరి, కార్బన్ డియక్సైడ్, మీథేన్, ఓజోన్ అనేవి గ్రీన్ హౌస్ వాయువులు అని అంటారు. ఈ విధంగా వేడిని గ్రహించి ఉంచక పోతే వాతావరణంలో ఉష్ణోగ్రత −18 °C వద్దకు తగ్గి జీవము ఉండకపోయేది. <ref name="Pidwirny2006"/>
==== వాయుస్థితి మరియు శీతోష్ణ స్థితి ====
భూమి యొక్క వాతావరణానికి ఒక నిషిద్దమైన సరిహద్దు లేదు. ఎత్తుకు వెళ్లేకొద్ది అది పల్చబడుతూ విశ్వంలోకి వెళ్ళేటప్పటికి వాతావరణం నశించిపోతుంది
వాతావరణంలో భూ మధ్య రేఖ వద్ద 30° అక్షరేఖ (లాటిట్యుడ్) క్రింది ప్రాంతమంతా 'ట్రేడ్ విండ్స్' మరియు 30° -60° అక్షరేఖల మధ్య ప్రాంతం పడమటి గాలులు వీచును.
<ref name="berger2002">{{cite web
| last = Berger | first = Wolfgang H. | year=2002
Line 594 ⟶ 584:
| title = The Earth's Climate System
| publisher = University of California, San Diego
| accessdate = 2007-03-24 }}</ref> మహా సముద్రాల గాలులు కూడా వాతావరణాన్ని నిర్దేశిస్తాయి. ముఖ్యంగా థర్మోహలిన్ సర్కులేషన్ అనే ప్రక్రియ ద్వారా వాతావరణంలో వాడి భూ మధ్యరేఖ నుండి ధ్రువలకు చేరును. <ref>{{cite web
| first=Stefan | last=Rahmstorf | year=2003
| url =http://www.pik-potsdam.de/~stefan/thc_fact_sheet.html
Line 601 ⟶ 591:
| accessdate = 2007-04-21 }}</ref>
భూమి ఉపరితలం మీద వ్యాప్తి చెందిన నీటి ఆవిరి వాతావరణంలోకి ఒక క్రమ పద్ధతిలో రవాణా అవుతుంది.
వాతావరణ స్థితి వేడి గాలిని లేదా వెచ్చదనాన్ని పెరిగేలా చేసినప్పుడు ఆవిరి గడ్డకట్టి నీరుగా మారుతుంది. <ref name="moran2005"/> చాల శాతం నీటిని నదులు తిరిగి సముద్రాల్లోకి చేరవేస్తాయి. ఈ నీటి చక్రం అనేది భూమి మీద జీవులు బ్రతకడానికి చాల ముఖ్యమైన ప్రక్రియ. దీని వల్లే భూమి ఉపరితలం మీద ఉన్న మట్టి కొట్టుకు పోయి క్రమేపి మార్పులు వస్తాయి. నీరు క్రిందకి చేరుకునే ప్రక్రియ ఒక్కొక్కప్పుడు ఒక్కోలా మారుతుంది. కొన్ని సార్లు కొన్ని మీటర్ల లోతున, మరికొన్ని సార్లు మిల్లి మీటర్ల లోతున నీరు తేరుకుంటుంది. వాతావరణంలో మార్పులు, వాతావరణంలో వేడి పెరిగి తగ్గటం, వీటి వల్ల సగటున వాతావరణంలో మిగిలిన పదార్థాలు ప్రతి ప్రాంతంలో ఎక్కడెక్కడ పడతాయో చెప్పచ్చు. <ref>{{cite web
| author=Various | date = 1997-07-21
| url = http://ww2010.atmos.uiuc.edu/(Gh)/guides/mtr/hyd/home.rxml
Line 609 ⟶ 599:
| accessdate = 2007-03-24 }}</ref>
భూమి చాల వెడల్పులో చాల రకాలుగా విభజించవచ్చు. [[భూమధ్యరేఖ]] నుంచి పోలార్ రీజియన్ వరకు, ఇవి ట్రోపికల్, సబ్ట్రోపికల్, టెంపరేచర్ మరియు పోలార్ క్లేమాట్స్. <ref>{{cite web
| author=Staff | url = http://www.ace.mmu.ac.uk/eae/Climate/Older/Climate_Zones.html
| title = Climate Zones | publisher = UK Department for Environment, Food and Rural Affairs
| accessdate = 2007-03-24 }}</ref> వాతావరణం అనేది వేడిని మరియు మిగిలిన పదార్ధాల బట్టి విభజించబడింది. మనం మామూలుగా ఉపయోగించు కొప్పెన్ క్లైమాట్ క్లాసిఫికేషన్ సిస్టం(వ్లద్మిర్ కొప్పెన్ యొక్క స్టూడెంట్ రుడోల్ఫ్ గైగర్ క్రింద మార్చబడింది) అయిదు విధాలుగా విభజించ బడింది. (హుమిడ్ ట్రాపిక్, అరిడ్, హుమిడ్ మిడిల్ లాటిట్యుడ్స్, కాంటినెంటల్ మరియు కోల్డ్ పోలార్)అవి ఇంకొన్ని భాగాలుగా విభజించ బడ్డాయి. <ref name="berger2002" />
==== వాతావరణం పై భాగం ====
[[దస్త్రం:Full moon partially obscured by atmosphere.jpg|thumbnail|కుడి|300px|This view from orbit shows the full Moon partially obscured by the Earth's atmosphere. NASA image. ]]
ట్రోపోస్పెయర్ పైన, వాతావరణం మూడు విధాలుగా విభజించబడింది. అవి స్ట్రాటోస్పెయర్, మేసోస్పెయర్ మరియు తెర్మోస్పెయర్. <ref name="atmosphere"/> ప్రతి పొరకి గమనంలో వివిధ రకాల తేడాలుంటాయి, వాటి యొక్క ఎత్తును బట్టి ఉష్ణోగ్రతలో మార్పులు వుంటాయి. ఇవి కాకుండా, ఎక్సోస్పెయర్ పల్చబడి మగ్నేటోస్పెయర్ కింద మారుతుంది. ఈ మగ్నేటోస్పెయర్ లో భూమి యొక్క అయస్కాంత క్షేత్రం సౌర పవనాలతో <ref>{{cite web
| author=Staff | year = 2004
| url = http://scienceweek.com/2004/rmps-23.htm
| title = Stratosphere and Weather; Discovery of the Stratosphere | publisher = Science Week
| accessdate = 2007-03-14 }}</ref> కలుస్తుంది. వాతావరణంలో ఉండే ఓజోన్ పొర జీవకోటికి చాలా ముఖ్యమైనది. ఇది స్ట్రాటోస్పెయర్ లో ఉంటూ సూర్యుని నుంచి వెలువడే అతి నీల లోహిత కిరణాలను అడ్డుకుంటుంది. కర్మన్ గీత, ఏదైతే భూమికి 100 కిమీ పైన వుందో అది వాతావరణానికి విశ్వానికి<ref>{{cite web
| first=S. Sanz Fernández | last=de Córdoba
| date =2004-06-21
Line 626 ⟶ 616:
| title =100 km. Altitude Boundary for Astronautics
| publisher =Fédération Aéronautique Internationale
| accessdate = 2007-04-21 }}</ref> మధ్య సరిహద్దు గీతలా ఉంది.
థర్మల్ శక్తి వల్ల, భూమి యొక్క వాతావరణంలో వున్న కొన్ని పరిమనువులు వాటి యొక్క శక్తిని పెంచుకుని, గ్రహం యొక్క ఆకర్షణ శక్తి నుంచి బయటికి వెళ్ళడానికి ప్రయత్నిస్తాయి. దీనివల్ల నిమ్మదిగా మరియు స్థిరముగా వాతావరణం విశ్వంలోకి తప్పించుకుని వెళ్లిపోతుంది నిశ్చలములేని హైడ్రోజెన్ కు తక్కువ పరిమాణ బరువుంటుంది, అది మిగతా వాయువుల కన్నా బయట వాతావరణంలోకి తొందరగా వెళ్ళిపోతుంది. <ref>{{cite journal | author=Liu, S. C.; Donahue, T. M.
| title=The Aeronomy of Hydrogen in the Atmosphere of the Earth
| journal=Journal of Atmospheric Sciences
| year=1974 | volume=31 | issue=4 | pages=1118–1136 | url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1974JAtS...31.1118L
| accessdate=2007-03-02 | doi=10.1175/1520-0469(1974)031<1118:TAOHIT>2.0.CO;2 }}</ref> హైడ్రోజెన్ విశ్వంలోకి వెళ్ళిపోవటం వల్ల భూమి తగ్గిపోయే స్థితి నుంచి భస్మము చేసే స్థితికి చేరుకుంటుంది. కిరనజన్యుసంయోగక్రియ(ఫోటోసైన్తేసిస్) వల్ల ఆక్సిజన్ ఉత్పత్తి అవుతుంది. కానీ హైడ్రోజెన్ వెళ్ళిపోవడం అనేది అవసరమైన చర్య కాబట్టి ఆక్సిజన్ తొందరగా వాతావరణంలోకి వెళ్ళిపోతుంది. <ref>{{cite journal
|title=Biogenic Methane, Hydrogen Escape, and the Irreversible Oxidation of Early Earth
|author=David C. Catling, Kevin J. Zahnle, Christopher P. McKay
Line 643 ⟶ 633:
|year=2001
|pmid=11486082}}</ref>
భూమి యొక్క వాతావరణంలోకి హైడ్రోజెన్ వెళ్ళిపోవటం వల్ల జీవులు భూమ్మీద నివసించడం అనేది వృద్ది చెందింది. <ref>{{cite web
| last = Abedon | first = Stephen T.
| date = 1997-03-31 | url = http://www.mansfield.ohio-state.edu/~sabedon/biol1010.htm
| title = History of Earth
| publisher = Ohio State University
| accessdate = 2007-03-19 }}</ref> ప్రస్తుతం, ఆక్సిజన్ ఎక్కువున్న వాతావరణంలో హైడ్రోజెన్ గాలిలో కలవక ముందే నీటి క్రింద మారుస్తున్నారు. భూమి యొక్క ఉపరితలంలో మీథన్ వాయువు ధ్వంసం అగుటవలన చాల శాతం హైడ్రోజెన్ నీటి క్రింద మార్చబడుతోంది. <ref>{{cite journal
| last=Hunten | first=D. M. | coauthors=Donahue, T. M.
| title=Hydrogen loss from the terrestrial planets
Line 658 ⟶ 648:
=== అయస్కాంత కక్ష్య ===
[[దస్త్రం:Dipole field.svg|thumbnail|కుడి|300px|భూమి
భూమి యొక్క అయస్కాంత క్షేత్రం రెండు ధ్రువములు కల అయస్కాంత క్షేత్రం వలె వుండును (ఆ అయస్కాంత ధ్రువాలు భూమి యొక్క ధ్రువాలకి దగ్గరగా ఉన్నప్పుడు). [[dynamo theory|డైనమో థియరీ]] ప్రకారం ఆ క్షేత్రం కరిగిన బాహ్య పొర లోని వేడి వలన వచ్చే కదలికల వలన ఏర్పడిన విద్యుత్ ప్రవాహం వలన ఏర్పడినది. ఆ పొరలో కదలికలు చిందర వందరగా ఉండును మరియు అప్పుడప్పుడు సమ రేఖను మార్చును. దీని వలన క్షేత్రము ప్రతి పది లక్షల సంవత్సరాలలో కొన్ని సార్లు తారు మారు అవును. నేటికి 700, 000 సంవత్సరాల క్రితం ఒకసారి ఈ క్షేత్రము తిరగబడింది<ref>{{cite web | last = Fitzpatrick | first = Richard | date = 2006-02-16 | url = http://farside.ph.utexas.edu/teaching/plasma/lectures/node69.html | title = MHD dynamo theory | publisher = NASA WMAP | accessdate = 2007-02-27 }}</ref><ref name="campbelwh">{{cite book
| last =Campbell | first =Wallace Hall
| title =Introduction to Geomagnetic Fields
| publisher =Cambridge University Press | year =2003
| location =New York | pages =57
| isbn = 0521822068}}</ref>.
ఈ క్షేత్రము వలన [[magnetosphere|మాగ్నటోస్పియర్]] ఏర్పడినది. అది [[solar wind|గాలిలో]] పదార్ధాల గతిని మారుస్తుంది. బౌ షాక్ యొక్క సున్వార్డ్ వంపు భూమి యొక్క వ్యాసార్ధం కన్నా13 రెట్లు ఎక్కువగా ఉండే ప్రదేశంలో ఉంది. గాలి మరియు అయస్కాంత క్షేత్రం గుద్దుకోవడం వల్ల వాన్ అల్లెన్ రేడియేషన్ బెల్ట్స్ ఏర్పడతాయి, టోరస్ రూపులో, ఒకే మధ్య రేఖతో శక్తి ఉన్న పదార్థాలు భూమి యొక్క వాతావరణంలోకి ప్లాస్మా ప్రవేశించినప్పుడు అయస్కాంత ధ్రువాల వద్ద అరోరా ఏర్పడుతుంది. <ref>{{cite web | last = Stern | first = David P. | date = 2005-07-08 | url = http://www-spof.gsfc.nasa.gov/Education/wmap.html | title = Exploration of the Earth's Magnetosphere | publisher = NASA | accessdate = 2007-03-21 }}</ref>
{{-}}
Line 672 ⟶ 662:
=== భ్రమణము ===
[[దస్త్రం:AxialTiltObliquity.png|thumbnail|కుడి|280px|Earth's axial tilt (or obliquity) and its relation to the rotation axis and plane of orbit. ]]
భూమి తన చుట్టూ తను తిరగటానికి పట్టే కాలము 86, 400 సౌర సెకనులు. ఇది ఒక సెకను కంటే కొంచము ఎక్కువ, ఎందుకంటే ఇప్పుడు భూమి యొక్క రోజు 19 వ శతాబ్దములో ఒక రోజు కంటే కొంచము ఎక్కువ(అలల యొక్క గతి వృద్ది [యక్సిలరేషన్] వలన). <ref>{{cite web
| title=Leap seconds
| publisher=Time Service Department, USNO
Line 679 ⟶ 669:
| accessdate=2008-09-23 }}</ref>
స్థిరమైన నక్షత్రాలతో పోలిస్తే భూమి తన చుట్టూ తను తిరిగే కాలాన్ని 'స్టేల్లార్ డే' గా ఇంటర్నేషనల్ యర్త్ రోటేషన్ అండ్ రేఫరంస్ సిస్టమ్స్ సర్విస్(ఐ. ఈ. ఆర్. యస్){{nowrap |23{{smallsup|h}} 56{{smallsup|m}} 4.098903691{{smallsup|s}}. }}<ref name="IERS">{{cite web
| author=Staff | date=2007-08-07
| url=http://hpiers.obspm.fr/eop-pc/models/constants.html
Line 689 ⟶ 679:
| volume=105 | issue=2 | pages=359–361
| url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1982A&A...105..359A
| accessdate=2008-09-23 }}</ref> పేర్కొన్నది. భూమి తన చుట్టూ తాను తిరిగే కాలమును వెర్నల్ ఈక్వినక్స్ కదలికతో తప్పుగా పోల్చి ఒక సైడ్రియల్ డేగా అభివర్ణించారు. <ref name="IERS" /> అందువలన ఒక సైడ్రియల్ డే స్టేల్లార్ డే కంటే 8. 4 మిల్లి సెకన్లు తక్కువగా ఉండును. ఒక సౌర రోజు(సోలార్ డే)పట్టే కాలము యస్. ఐ. సిస్టం సెకనుల్లో ఐ. ఈ. ఆర్. యస్ వారు 1623–2005<ref>{{cite web
| author=Staff | url=http://hpiers.obspm.fr/eop-pc/earthor/ut1lod/lod-1623.html
| title=IERS Excess of the duration of the day to 86400s ... since 1623 | publisher=International Earth Rotation and Reference Systems Service (IERS)
| accessdate=2008-09-23 }}—గ్రాఫ్ చివరిలో</ref> మరియు 1962–2005. <ref>{{cite web
| author=Staff | url=http://web.archive.org/web/20070813203913/http://hpiers.obspm.fr/eop-pc/earthor/ut1lod/figure3.html
| title=IERS Variations in the duration of the day 1962–2005 | publisher=International Earth Rotation and Reference Systems Service (IERS)
| accessdate=2008-09-23 }}</ref> మధ్య కాలమునకు అందించారు.
విశ్వంలో తిరుగుతూ ఉండే పదార్థాలు(ఉల్కలు, ఉపగ్రహాలు తప్ప) ఆకాశంలో పడమట దిశగా గంటకు 15° వేగముతో ప్రయాణించు నట్టు కనిపించును. ఇది సూర్యుని లేదా చంద్రుని వ్యాసమును రెండు నిముషాలలో దాటు వేగమునకు సమానము. (సూర్యుని, చంద్రుని యొక్క వ్యాసములు భూమి పై నుండి సమానముగా అగుపడును)<ref>{{cite book
| last=Zeilik | first=M. | coauthors=Gregory, S. A.
| title=Introductory Astronomy & Astrophysics
Line 707 ⟶ 697:
| title=Planetary Fact Sheets
| publisher=NASA | accessdate=2008-09-28
}}—భూమి మరియు చంద్రుని మీద ఉన్న మధ్యరేఖలు పరిశీలించండి.</ref>.
=== గ్రహ మార్గము ===
భూ గ్రహ మార్గమునకు సూర్యునికి వున్న దూరము 150 మిలియన్ కిలోమీటర్లు వరకు వుంటుంది. భూ సూర్యుని చుట్టూ తిరగటానికి 365. 2564 రోజులు పడుతుంది, దానినే ఒక సంవత్సరము, లేదా [[sidereal year|సైడ్రియల్ సంవత్సరం]]అని అంటారు. దీనివల్ల భూమి మీద నుంచి చుసిన వారికి సూర్యుడు ప్రతి రోజు ఒక డిగ్రీ కదిలి నట్టు కనిపించును. ప్రతి 12 గంటలు ఇటు నుంచి అటు ప్రయాణించి నట్టు కనిపించును. ఈ కదలిక వల్ల ఒక రోజుకి 24 గంటల సమయం పట్టును. ఈ సమయంలో భూమి తన చుట్టూ తను ఒక్క సారి తిరుగును(పరిభ్రమణం) మరియు సూర్యుడు మళ్లీ తూర్పున ఉదయించును(ఉత్క్రుష్ట్ట రేఖను మధ్యాన్నం చేరుకొనును). భూమి కక్ష యొక్క వేగము సెకనుకు 30 కిలోమీటర్లు. ఈ వేగముతో భూమి తన మధ్య రేఖను 7 నిమిషాలలో మరియు చంద్రుని దూరము 4 గంటలలో చేరుకోనగలదు. <ref name="earth_fact_sheet">{{cite web | last = Williams | first = David R. | date = 2004-09-01 | url = http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/earthfact.html | title = Earth Fact Sheet | publisher = NASA | accessdate = 2007-03-17 }}</ref>
చంద్రుడు భూమి చుట్టూ తిరగటానికి 27. 32 రోజుల కాలం పడుతుంది. భూమి మరియు చంద్రుడు సూర్యుని చుట్టూ తిరిగే కాలమును పరిగణనలోకి తీసుకుంటే అమావాస్య నుంచి అమావాస్యకి 29. 53 రోజుల కాలం పడుతుంది, దీనినే ఒక నెల అంటారు. ఉత్తర ధ్రువం నుంచి చూసినప్పుడు భూమి చంద్రుడు వారి కక్ష్యలలో అప్రదక్షిణ దిశలో(యాంటిక్లాక్ వైస్)తిరుగును. ఉత్తర ధ్రువానికిపైన విశ్వంలోనించి చూసిన యడల భూమి సూర్యుని చుట్టూ అప్రదక్షిణ దిశలో(యాంటిక్లాక్ వైస్)తిరుగును. గ్రహ మార్గం మరియు కక్ష్య రేఖలు కచ్చితమైన సమ రేఖలో ఉండవు. భూకక్ష్య, భూమి సూర్యుల సమతల లంబరేఖకు 23. 5 డిగ్రీల వంపుతో ఉండును. ఈ వంపు లేకపోతే, ప్రతి రెండు వారాలకు ఒక గ్రహణం ఏర్పడి ఉండేది(ఒక సూర్య గ్రహణం, ఒక చంద్ర గ్రహణం)<ref name="earth_fact_sheet"/><ref name="moon_fact_sheet">{{cite web | last = Williams | first = David R. | date = 2004-09-01 | url = http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/moonfact.html | title = Moon Fact Sheet | publisher = NASA | accessdate = 2007-03-21 }}</ref>
భూమి యొక్క గురుత్వాకర్షణ శక్తి గోళా కారములో 1, 500, 000 కిలోమీటర్ల వ్యాసార్ధం కలిగి ఉండును. <ref>{{cite web | author=Vázquez, M.; Montañés Rodríguez, P.; Palle, E. | year=2006 | url =http://www.iac.es/folleto/research/preprints/files/PP06024.pdf | title = The Earth as an Object of Astrophysical Interest in the Search for Extrasolar Planets | publisher = Instituto de Astrofísica de Canarias | accessdate = 2007-03-21 |format=PDF}}</ref><ref group="note">భూమికి [[Hill radius|హిల్ రెడియస్]]అనేది
:<math>\begin{smallmatrix} R_H = a\left ( \frac{m}{3M} \right )^{\frac{1}{3}} \end{smallmatrix}</math>,
Line 720 ⟶ 710:
''యమ్'' అనేది భూమి యొక్క బరువు,''ఎ'' అనేది అస్త్రోనోమికాల్ యూనిట్,మరియు ''యమ్'' అనేది సూర్యుని యొక్క బరువు So the radius in A.U. is about:
<math>\begin{smallmatrix} \left ( \frac{1}{3 \cdot 332,946} \right )^{\frac{1}{3}} = 0.01 \end{smallmatrix}</math>.</ref> ఈ దూరమున భూమి యొక్క గురుత్వాకర్షణ శక్తి సూర్యుడు మరియు ఇతర గ్రహాల కంటే ఎక్కువ ఉండును. పదార్థములు ఈ వ్యాసార్ధంలో మాత్రమే సంచరించవలెను. అంత కంటే దూరమైనచో అవి సూర్యుని గురుత్వాకర్షణ శక్తికి లోబడును.
[[దస్త్రం:Artist's impression of the Milky Way (updated - annotated).jpg|thumbnail|Illustration of the Milky Way Galaxy, showing the location of the Sun. ]]
భూమి మరియు ఇతర సౌర వ్యవస్థ పాలపుంతలో(మిల్కి వే)ఉన్నవి. ఈ పాలపుంత నక్షత్ర వీధి (గెలాక్సీ)మధ్య నుంచి 28, 000 కాంతి సంవత్సరాల దూరం ఉండే కక్ష్యలో పరిభ్రమించును. ప్రస్తుతం పాలపుంత నక్షత్ర వీధి మధ్య రేఖకు 20కాంతి సంవత్సరాల దూరంలో ఓరియన్లో ఉంది. <ref>{{cite web
| author=Astrophysicist team | date=2005-12-01
| url=http://imagine.gsfc.nasa.gov/docs/ask_astro/answers/030827a.html
Line 731 ⟶ 721:
=== కక్ష్య వంపు మరియు కాలములు ===
భూమి యొక్క కక్ష కొంచం వంగి ఉండడం వల్ల, ఒక ప్రదేశానికి చేరే సూర్య కిరణాలు సంవత్సరమంతా మారుతుంది. దీని వల్ల కాలాలు మారతాయి. ఉత్తర ధ్రువం సూర్యుని వైపు ఉన్నప్పుడు ఉత్తర భూభాగంలో వేసవి కలం ఏర్పడుతుంది. అదే ఉత్తర ధ్రువం సూర్యునికి అవతలి వైపు ఉన్నప్పుడు చలి కాలం ఏర్పడుతుంది. వేసవి కాలంలో పగలు ఎక్కువసేపు ఉంటుంది మరియు సూర్యుడు ఆకాసంలో చాలా పైకి వెళ్తాడు. చలి కాలంలో, వాతావరణం చల్లగా అవటం వల్ల రోజులు చిన్నవి అవుతాయి. ఆర్కిటిక్ సిర్కిల్ వద్ద సంవత్సరంలో ఒక భాగం వరకు పగలు అసలు వెలుగు ఉండదు. దీనిని ఒక పోలార్ నయిట్ అంటారు. దక్షిణ భాగంలో, ఈ పరిస్థితి అంతా తారుమారవుతుంది. దక్షిణ ధ్రువం ఉత్తర ధ్రువానికి వ్యతిరేకంగా ఉంటుంది.
[[దస్త్రం:Earth and Moon from Mars PIA04531.jpg|200px|thumbnail|ఎడమ|Earth and Moon from Mars, imaged by Mars Global Surveyor. From space, the Earth can be seen to go through phases similar to the phases of the Moon. ]]
అస్త్రోనోమికాల్ లోక సమ్మతి ప్రకారం, ఎక్కువ వంగి ఉన్న భూ కక్ష్య సూర్యుడి వైపు లేదా అవతలి వైపుకు ఉండటం మరియు కాంతి పాతము, సూర్యుని యొక్క దిక్కు మరియు కక్ష్య యొక్క వంపు, రెండు లంబంగా ఉండటం. చలి కాలం డిసెంబరు 21, వేసవి కాలం జూన్ 21 కి దగ్గరగా, స్ప్రింగ్ కాంతి పాతము మార్చి 20 కి, మరియు ఆటుమ్నాల్ కాంతి పాతం సెప్టెంబరు 23 న వస్తాయి. <ref>{{cite web
| last=Bromberg | first=Irv | date=2008-05-01
| url=http://www.sym454.org/seasons/
Line 741 ⟶ 731:
| accessdate=2008-11-08 }}</ref>
భూమి యొక్క వంగి ఉండే కోణం చాల సేపటి వరకు స్థిరముగా ఉంటుంది. చాల చిన్న క్రమముగాలేని కదలికని న్యుటేషన్ అంటారు. ఈ వంకరుగా ఉన్న ప్రదేశం(టిల్ట్) కదలటానికి 18. 6 సంవత్సరాల సమయం పడుతుంది. భూమి యొక్క కక్ష్య అల్లలడటం కొంత సమయం ప్రకారం మారుతుంది. ఇది 25, 800 సంవత్సరాలకి ఒక చక్రం తిరుగుతుంది. ఇదే మాములు సంవత్సరానికి సైదిరియల్ సంవత్సరానికి తేడ. ఈ రెండు కదలికలు సూర్యుని మరియు చంద్రుని యొక్క వేరు వేరు ఆకర్షణ శక్తుల వల్ల భూమి యొక్క మధ్య రేఖ వంపు దగ్గర ఏర్పడతాయి. భూమి యొక్క ధ్రువాలు కూడా దాని యొక్క ఉపరితలం మీద నుంచి కొంత దూరం వెళ్ళిపోతాయి. ఈ పోలార్ కదలికలకి చాల చక్రాలు ఉంటాయి, వీటన్నిటిని 'క్వాసి పిరియోడిక్ మోషన్'అంటారు. ఈ కదలికతో పాటు 14-నెలల చక్రం ఉంది, దానిని 'చాన్డ్లేర్ వోబుల్'అంటారు. భూమి యొక్క తిరిగే వేగమును, రోజు యొక్క పొడవు ప్రకారం కూడా కనుక్కుంటారు. <ref>{{cite web | last = Fisher | first = Rick | date = 1996-02-05 | url = http://www.cv.nrao.edu/~rfisher/Ephemerides/earth_rot.html | title = Earth Rotation and Equatorial Coordinates | publisher = National Radio Astronomy Observatory | accessdate = 2007-03-21 }}</ref>
ఇప్పటి కాలంలో, భూమియొక్క [[పెరిహిలియన్ మరియుఅఫీలియన్|పెరిహిలియన్]] జనవరి 3, మరియు అపెహిలియన్ జూలై 4 న ఏర్పడతాయి. ఈ రోజులు సమయం ప్రకారం మారిపోతూ ఉంటాయి, దానికి కారణం ప్రెసేషన్ మరియు కక్ష్యకు సంబంధించిన కారణాలు. ఇవి ఒక చక్రాన్ని ఏర్పాటు చేస్తాయి, వాటిని మిలాన్కోవిట్చ్ చక్రాలు అని అంటారు. సూర్యుని మరియు భూమి యొక్క దూరంలో మార్పుల వల్ల 6. 9%<ref>ఎపిలియన్,పెరీలియన్కి 103.4% దూరంలో ఉన్నది.ఇన్వర్స్ స్క్వేర్ లా ప్రకారం, అపెలియన్ కన్నా పెరిలియన్ వద్ద ప్రసరణ 106.9% ఎవ్వువగా ఉంటుంది.</ref> కన్నా ఎక్కువ, పెరిలియన్ వద్ద భూమిని చేరే సౌర శక్తి అపెలియన్కి కూడా దగ్గరగా ఉంటుంది. భూమి యొక్క దక్షిణ భాగం సూర్యుని వైపుకు ఒకే సమయంలో కొంచం వంగి, సూర్యునికి భూమి దగ్గరగా ఉండుట వలన ఒక సంవత్సరంలో దక్షిణ భాగం, ఉత్తర భాగం కన్నా ఎక్కువ శక్తిని తీసుకుంటుంది. భూమి యొక్క కక్ష్య కొంచం వంగి ఉండుట వలన ఈ చర్య తక్కువ ప్రాచుర్యం లోకి వచ్చింది, దక్షిణ భాగంలో మిగిలిన శక్తి ఎక్కువ నీటి మోతాదులలో అరాయించుకుంటుంది. <ref>{{cite web | last = Williams | first = Jack | date = 2005-12-20 | url = http://www.usatoday.com/weather/tg/wseason/wseason.htm | title = Earth's tilt creates seasons | publisher = USAToday | accessdate = 2007-03-17 }}</ref>
== చంద్రుడు ==
Line 750 ⟶ 740:
|+ <td>'''ప్రత్యేకతలు''' </td>
|-
| మధ్యరేఖ పొడవు/వ్యాసము.
| 3, 474. 8 km<br />2, 159. 2 mi
|-
| బరువు
| 7. 349{{e|22}} kg<br />8. 1{{e|19}} (short) tons
|-
| పెద్ద కక్ష
| 384, 400 km<br />238, 700 mi
|-
| ఆర్బిటాల్ పిరియడ్
| 27 d 7 h 43. 7 m
|}
చంద్రుడు, మాములు గ్రహాల లాగా కనపడే ఒక ఉపగ్రహం. చంద్రుని యొక్క మధ్యరేఖ భూమి కన్నా ఒక పావు ఎక్కువ. చంద్రుడు సౌర మండలంలోని అన్ని ఉపగ్రహాల కన్నా పెద్దది, ఇది రూపంలో భూ గ్రహానికి దగ్గరగా వుంటుంది. ( [[Charon (moon)|కేరోన్]] మరియు [[dwarf planet|ద్వర్ఫ్ గ్రహాలలో]]కరోన్ పెద్దది. [[Pluto|ప్లూటో]]. )(సహజ ఉపగ్రహాలు భూమి కాకుండా మిగతా గ్రహాల చుట్టూ తిరిగే వాటిని "మూన్స్"అంటారు. భూమి యొక్క ఉపగ్రహం తరువాత.
భూమికి చంద్రునికి మధ్య ఆకర్షణ శక్తి వల్ల భూమిపై [[tides|అలలు]] ఏర్పడతాయి. ఇందు వల్లే చంద్రుడు భూమి చుట్టూ తిరిగే కాలమే చంద్రుని యొక్క భ్రమణ కాలము అయినది. దీనినే టైడల్ లాకింగ్ అంటారు.
అలలు కలవటం వల్ల, చంద్రుడు భూమి నుంచి సంవత్సరానికి 38 mm వెనకకు వెళ్లి పోతాడు. కొన్ని లక్షల సంవత్సరాల తరువాత, ఈ చిన్న కదలికల వలన మరియు సంవత్సరానికి రోజులో 23 మిక్రో సెకను వంతు పెరుగుట వలన చాలా మార్పులు కలుగును. <ref>{{cite web
| author=Espenak, F.; Meeus, J.
| date = 2007-02-07
Line 774 ⟶ 764:
| publisher = NASA
| accessdate = 2007-04-20
|archiveurl=https://archive.is/EtmF|archivedate=2012-12-05}}</ref> 410 మిలియన్ సంవత్సరాల క్రితం సంవత్సరానికి 400 రోజులు, రోజుకు 21. 8 గంటలు ఉండేవి. <ref>{{cite web
| first=Hannu K. J.
| last=Poropudas
Line 784 ⟶ 774:
}}</ref>
భూమి యొక్క వాతావరణంపై చంద్రుడు తన ప్రభావం చూపిస్తూ దాని యొక్క ప్రగతికి అడ్డుపడ్డాడు. పురాణ జంతు శాస్త్రం మరియు కంప్యూటర్ లెక్కల ప్రకారం, చంద్రుని<ref>{{cite journal
| author=Laskar, J.; Robutel, P.; Joutel, F.; Gastineau, M.; Correia, A.C.M.;
Levrard, B.
Line 794 ⟶ 784:
| url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2004A&A...428..261L
| accessdate=2007-03-31 | doi = 10.1051/0004-6361:20041335
}}</ref> వలన కలిగే అలలు భూమి కక్ష్యలో ఉన్న వంపుని నియంత్రిస్తాయి. ఇవి లేకపోతే సూర్యుడు మరియు ఇతర గ్రహాల ఆకర్షణ వల్ల భూమి యొక్క కక్ష్య కొన్ని వేల సంవత్సరాల తరబడి అస్తవ్యస్తంగా తయారయ్యేది. ఈ కారణం చేతనే బుధ గ్రహం<ref>{{cite journal
| last=Murray | first=N. | coauthors=Holman, M.
| title=The role of chaotic resonances in the solar system
Line 801 ⟶ 791:
| url=http://arxiv.org/abs/astro-ph/0111602v1
| accessdate=2008-08-05
| doi=10.1038/35071000 }}</ref> మీద అనుకూల వాతావరణం లేదు. భూమి యొక్క కక్ష్య క్రాంతి వృత్తము (ఎక్లిప్టిక్ ప్లేన్) వైపునాకు చేరినచో వాతావరణంలో విపరీతమైన మార్పులు సంభవించును. వేసవి కాలంలో ఒక ధ్రువం సూర్యుని వైపు సూటిగా ఉండాలి, మరియు శీత కాలంలో సుర్యినికి వేరే వైపు సూటిగా చుస్తుండాలి. గ్రహాలని అధ్యయనం చేసిన శాస్త్రవేత్తలు, ఈ ప్రమాదం గురించి అధ్యనం చేసి, దీని వల్ల జంతు మరియు వృక్ష జాతి నశించిపోవచ్చు అని సూచించారు. <ref>{{cite journal
| author=Williams, D.M.; J.F. Kasting
| title=Habitable planets with high obliquities
Line 809 ⟶ 799:
| pages=1437–1438
| url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1996LPI....27.1437W
| accessdate=2007-03-31 }}</ref> ఇది ఇంకా ఒక కొలిక్కి రాని విషయము. బుధ గ్రహాన్ని అద్యయనం చేసిన శాస్త్రవేత్తలు చెప్పింది ఏమంటే, భూమి లాగే తిరిగే లక్షణాలు, కక్ష్య కల ఈ గ్రహానికి సంబంధించిన విషయాలు ఇక మీద జరిగే అధ్యయనం లోనే బయటపడాల్సి ఉంది.
భూమి నుంచి చూస్తే, చంద్రుడు చాల దగ్గరగా మరియు సూర్యుడు ప్రకాశించి నట్లు ప్రకాశిస్తూ కనిపిస్తాడు. ఈ రెండిటి యొక్క కోణము సైజ్ మరియు ఘన కోణము ఒకేలా ఉంటుంది. ఎందుకంటే, సూర్యుని యొక్క మధ్య రేఖ చంద్రుడి కన్నా 400 రెట్లు ఎక్కువ. <ref name="angular"/> దీనివల్ల సంపూర్ణ మరియు అర్థ గ్రహణాలు భూమిపై ఏర్పడతాయి.
{{-}}
[[దస్త్రం:Earth Moon Scale.jpg|thumbnail|center|800px|భూమి మరియు చంద్రుని మధ్య దూరము మరియు వాటి యొక్క రూపం కొలమానంలో చూపడం]]
చాల మంది చంద్రుడి గురించి నమ్మే శాస్త్రం ఏమిటంటే, బుధ గ్రహం లాంటి ఒక ప్రోటోప్లానెట్ (దిఇయ) భూమితో గుద్దుకున్నప్పుడు చంద్రుడు ఏర్పడ్డాడు. దీనినే జైంట్ ఇంపాక్ట్ తియరి అని అంటారు. ఈ ఊహ చెప్పేదేమంటే, చంద్రుడిపై ఐరన్ మరియు ఆవిరయ్యే పదార్ధాలు ఏమి లేవు మరియు ఇంకొక నిజమేమిటంటే దీని యొక్క కవనము భూమి యొక్క క్రస్ట్ కి దగ్గరగా ఉంటుంది. <ref>{{cite journal
| last = R. Canup and E. Asphaug
| title = Origin of the Moon in a giant impact near the end of the Earth's formation
Line 824 ⟶ 814:
| doi = 10.1038/35089010 }}</ref>
భూమికి కనీసం రెండు కక్ష్యలలో ఉల్కలు ఉన్నాయి. అవి 3753 కృఇతన్ మరియు [[2002 AA29|2002 AA<sub>29</sub>]]. <ref>{{cite news
| first=David
| last=Whitehouse
Line 835 ⟶ 825:
== నివసించడం ==
గ్రహం ఏదైతే జీవించడానికి వీలుగా ఉంటుందో దానిని హాబీటబుల్ అని అంటారు. అక్కడ జీవించే ప్రాణులు లేకపోయిన, ఆ వాతావరణాన్ని కల్పించే ప్రదేశాలని కూడా హాబీటబుల్ అని అంటారు. భూమి జీవించడానికి తగినట్లుగా, ద్రవ రూపంలో ఉన్న నీటిని, ప్రాణులు నివసించడానికి వీలుగా ఉండే ప్రాంతాలని, బ్రతకడానికి కావలిసినంత శక్తిని కలిగి ఉంది. <ref>{{cite web | author=Staff | month = September | year = 2003 | url = http://astrobiology.arc.nasa.gov/roadmap/g1.html | title = Astrobiology Roadmap | publisher = NASA, Lockheed Martin | accessdate = 2007-03-10 }}</ref> సూర్యునికి భూమికి మధ్య ఉన్న దూరము, భూమి దాని యొక్క కక్షలో మధ్యరేఖను అనుసరించి తిరగటం, తిరిగే వేగం, కొంచం వంగే ఉండే కక్ష, భూగర్భ చరిత్ర, సరిన వాతావరణం, కాపాడడానికి వీలుగా ఉండే అయస్కాంత శక్తి, ఈ కారణాల వల్ల భూమి మీద ప్రాణులు నివసించడానికి వీలు ఉంది. <ref>{{cite book | first=Stephen H. | last=Dole | year=1970 | title=Habitable Planets for Man | edition=2nd | publisher=American Elsevier Publishing Co. | url=http://www.rand.org/pubs/reports/R414/ | accessdate=2007-03-11 | isbn=0-444-00092-5 }}</ref>
=== జీవావరణం ===
గ్రహం మీద వున్న జీవ రాశులనే జీవావరణం అంటారు. ఈ బయోస్పెయర్ అనేది 3. 5 బిలియన్ సంవత్సరాల క్రితం మొదలయిందని చెబుతారు. విశ్వంలో భూమి ఒక్కటే ప్రాణులు జీవించగలిగే పరిసరాలను కలిగి ఉంది. భూమి లాంటి బయోస్పెయర్స్ చాల అరుదుగా ఉంటాయని కొంతమంది శాస్త్రవేత్తలు నమ్ముతారు. <ref>{{cite book
| author=Ward, P. D.; Brownlee, D.
| date=2000-01-14
Line 847 ⟶ 837:
| isbn=0387987010 }}</ref>
బయోస్పెయర్ అనేది చాల బైయోమ్స్ క్రింద విభాజించబడుతుంది, ఇవి ఒకే రకంగా ఉండే మొక్కలని, జంతువులని కలిగి ఉంటుంది. భూమి మీద ముఖ్యంగా లాటిట్యుద్ మరియు సముద్ర ఉపరితలానికి ఎత్తులో బైయోమ్స్ విభజించబడి ఉన్నాయి.. ఆర్కిటిక్, అంటార్కిటిక్ వృత్తం వద్ద వుండే, లేద ఎత్తుగా ఉండే ప్రదేశాల వద్ద తెరస్త్రియాల్ బైయోమ్స్ లో మొక్కలు లేద జంతువులు ఉండవు. ఎక్కువ లాటిట్యుడినల్ డివర్సిటీ భూమధ్య రాఖ వద్ద వుంటుంది. అక్కడ మొక్కలు, మరియు జంతువులు బాగా ఉంటాయి. <ref>{{cite journal
| last = Hillebrand
| first = Helmut
Line 858 ⟶ 848:
| doi=10.1086/381004 }}</ref>
=== సహజ వనరులు మరియు భూమి యొక్క వాడకం. ===
మనుషులు ఉపయోగించు కోడానికి వీలుగా భూమిపై కొన్ని సహజ వనరులు ఉన్నాయి. ఇందులో కొన్ని తక్కువ సమయములో తిరిగి వెనక్కి తేలేని వనరులు (ఖనిజములు వగైరా) కూడా ఉన్నాయి.
ఫాసిల్ ఫ్యయూల్స్ ఎక్కువ మొత్తంలో భూమి యొక్క క్రస్ట్ లో లభిస్తాయి, ఇందులో ముఖ్యంగా కోల్, పెట్రోలియం, సహజ వాయువు, మరియు మీథెన్ క్లాత్రాట్ ఉన్నాయి. మనుషులు వీటిని ఎక్కవగా శక్తిని ఉత్పత్తి చేయడానికి మరియు రసాయన ఉత్పత్తి చేయడానికి వినియోగిస్తారు. మినరల్ ఒర్ కూడా భూమి యొక్క క్రస్ట్ నుంచి ఉత్పత్తి అవుతుంది, దీనిని ఒర్ జెనసిస్ అనే పద్ధతి ద్వారా వెలికి తీస్తారు. <ref>{{cite web
| author=Staff | date=2006-11-24 | url=http://www.utexas.edu/tmm/npl/mineralogy/mineral_genesis/
| title=Mineral Genesis: How do minerals form?
| publisher=Non-vertebrate Paleontology Laboratory, Texas Memorial Museum
| accessdate=2007-04-01
}}</ref> ఇవి ఏ మెటల్ నుంచైనా సారము తీయడానికి, మరియు ఇతర ఎలిమెంట్స్ కి కూడా వుపయోగపడుతుంది.
భూమి యొక్క బయోస్పెయర్ మనుషుల కోసం చాల ప్రాకృతిక పదార్ధాలను ఉత్పత్తి చేస్తోంది. అందులో కొన్ని భోజనం, చెక్క, మందులు, ఆక్సిజన్, మరియు వ్యర్ధ పదార్ధాలని మళ్లీ వాడుకోడానికి వీలుగా తేయరుచేస్తుంది. భూమి మీద ఉండే జీవావరణం మంచి నీరు మరియు నెల మీద ఉండే మట్టి మీద ఆధారపడి ఉంటుంది. సముద్రాలలో ఉండే జీవావరణం భూమి మీద నుంచి కొట్టుకుపోయిన పోషక విలువల మీద ఆధారపడి వుంటుంది. <ref>{{cite journal
| last = Rona
| first = Peter A.
Line 880 ⟶ 870:
| accessdate=2007-02-04 | doi = 10.1126/science.1080679
| pmid = 12560541
}}</ref> మానవులు భూమి మీద ఇల్లు నిర్మిచుకుని జీవిస్తారు. 1993, లో మనుషులు భూమిని వినియోగించిన శాతం(సుమారు)
{| class="wikitable"
Line 887 ⟶ 877:
|-
| ''సాగు భూమి :''
| style="text-align:right"| 13. 13%<ref name="cia"/>
|-
| శాశ్వత పంటలు :
| style="text-align:right"| 4. 71%<ref name="cia"/>
|-
| ''పచ్చిక బయళ్ళు:''
Line 899 ⟶ 889:
|-
| ''పట్టణాలు''
| style="text-align:right"| 1. 5%
|-
| ''ఇతర:''
Line 905 ⟶ 895:
|}
1993 లో ఆశించిన సాగు భూమి 2, 481, 250 చదరపు కిలోమీటర్లు <ref name="cia"/>
=== ప్రకృతి వైపరీత్యాలు ===
పెద్ద ప్రదేశాలలో వాతావరణంలో మార్పుల వల్ల వరదలు, తుఫాన్లు మొదలైనవి ఏర్పడి మనుషులకు కష్టపెడుతున్నాయి. భూకంపాలు, కొండ చర్యలు విరగటం, సునామీ, అగ్ని పర్వతాలు బ్రద్దలవటం, వరదలు, కరువు, చీకటి చేసే మంచు వర్షాలు, ఉగ్రమైన గాలి వాన మొదలైన ప్రాకృత వైపరిత్యలకు చాల ప్రదేశాలు గురి అవుతున్నాయి.
గాలి మరియు నీటి యొక్క కాలుష్యం, ఆమ్ల వర్షాలు, పంటలు పండించకపోవటం, చెట్లు నరకటం, జంతువులని చంపటం, కొన్ని జాతుల జంతువులు మరియు పక్షులు అంతరించి పోవడం, మట్టి దాని యొక్క సారాన్ని కోల్పోవటం, మొదలైనవి మనుషుల చేసే కాలుష్యం ద్వారా ఏర్పడుతున్నాయి.
మానవుని వలన (పరిశ్రమలు వెదజల్లే పొగలో ఉండే కార్బన్ డయాక్సైడ్) భూగ్రహం మీద వేడి పెరిగి "గ్లోబల్ వార్మింగ్"కి దారి తీస్తుంది అని శాస్త్రీయంగా నిరూపించబడింది. దీని వల్ల వాతావరణంలో చల్ల ప్రమాదకర మార్పులు సంభవిస్తాయి, అవి మంచు కరగటం, ఒకేసారి భూమి యొక్క వీడి పెరగడం లేదా తగ్గటం, వాతావరణంలో మార్పులు మరియు సముద్ర మట్టంలో నీరు పెరగటం లాంటివి జరుగుతాయి. <ref>{{cite web
| author=Staff
| date = 2007-02-02
Line 921 ⟶ 911:
=== మనుషుల భూగోళ శాస్త్రం ===
పటములను అధ్యయనం చేయడం, తయారు చేయడాన్ని కార్టోగ్రఫీ అంటారు. భూమిని గురించి చెప్పటానికి కార్టోగ్రఫీ, జియోగ్రఫీని చారిత్రకంగా వాడతారు. అధ్యయనం (అనగా ప్రదేశాలను దూరాలను నిర్దేశించుట) మరియు నౌకాయానము (అనగా స్థితిని దిశను నిర్దేశించుట) అనునవి కార్టోగ్రఫీ, జియోగ్రఫీతో పాటుగా అభివృద్ధి చెందాయి. దీని వలన చాల వరకు విషయాలను లెక్కగట్ట గలిగారు.
భూమిపై సుమారు 6, 740, 000, 000 జనాభా నవంబరు 2008 నాటికి ఉంది. శాస్త్రవేత్తలు అంచనా ప్రకారం ప్రపంచ మొత్తం జనాభా 2013 నాటికి ఏడు బిల్లిఒన్లకు చేరుతుంది, మరియు 2050 నాటికి 9. 2 బిల్లిఒన్లకు చేరుతుంది. జనాభా పెరుగుదల ఎక్కువగా అభివృద్ధి చెందిన దేశాలలోనే వుంటుంది. మనుషుల జనాభా సాంద్రత ప్రపంచ మంతా వుంటుంది, కానీ ఎక్కువ మంది మాత్రం ఆసియాలో నివసిస్తారు. 2020 నాటికి, 60% ప్రపంచ జనాభా మాములు ప్రదేశాలలో కన్నా అభివృద్ధి చెందిన ప్రదేశాలలోనే నివసిస్తారని అంచనా.
అధ్యయనాల ప్రకారం కేవలం 1/8 ప్రదేశం మాత్రమే మనుషులు నివసించడానికి వీలుగా ఉంది. మిగతా ప్రదేశం అంత సముద్రంతో నిండి ఉంది. మరియు మిగతా సగం ఎడారులతో (14%), <ref>{{cite journal
| author=Peel, M. C.; Finlayson, B. L.; McMahon, T. A.
| title=Updated world map of the Köppen-Geiger climate classification
Line 933 ⟶ 923:
| pages=439–473
| url=http://www.hydrol-earth-syst-sci-discuss.net/4/439/2007/hessd-4-439-2007.html
| accessdate=2007-03-31 }}</ref> పెద్ద పర్వతాలతో(27%), <ref>{{cite web
| author=Staff
| url = http://www.biodiv.org/programmes/default.shtml
Line 939 ⟶ 929:
| publisher = Secretariat of the Convention on Biological Diversity
| accessdate = 2007-03-29
}}</ref>, ఇంకొన్ని పాత కట్టడాలతో నిండి ఉంది. దక్షిణ దిక్కులో ప్రపంచం మొత్తానికి స్థిరముగా వున్నది [[Ellesmere Island|ఎల్లెస్మెరే దీవిలో]] వున్నా [[Alert, Nunavut|అలెర్ట్]]. అది [[Nunavut|నునావుట్]], కెనడాలో<ref>{{cite web
| author = Staff
| date = 2006-08-15
Line 946 ⟶ 936:
| publisher = Information Management Group
| accessdate = 2007-03-31
}}</ref> (82°28′N)వుంది. ఉత్తరాన [[Amundsen-Scott South Pole Station|అమున్దేన్-స్కాట్ ఉతర ధ్రువ స్టేషను]], ఇది అంటార్కిటికాలో ఇంచుమించు ఉత్తర ధ్రువంలో ఉంది. (90°S)
[[దస్త్రం:Earthlights dmsp.jpg|400px|కుడి|thumbnail|The Earth at night, a composite of DMSP/OLS ground illumination data on a simulated night-time image of the world. This image is not photographic and many features are brighter than they would appear to a direct observer. ]]
అంటార్కిటికా లోని కొంత ప్రదేశం తప్ప భూ గ్రహం యొక్క మొత్తం ప్రాంతాన్ని ఇండిపెండెంట్ సోవరిన్ నేషన్ అథ్యయనమ్ చేసింది. 2007 వరకు మొత్తం 201 సోవరిన్ రాష్ట్రాలు ఉన్నాయి. ఇవి మొత్తం 192 యునిటేడ్ నేషన్స్ మెంబర్ రాష్ట్రాలుతో కలిపి వున్న సంఖ్య. వీటితో కలిపి 59 ఇండిపెండెంట్ టేరితోరీస్ మరియు కొన్ని ఆటోనోమౌస్ ఏరియాస్, గొడవలలో వున్న టేరితోరీస్ మరియు ఇతర ప్రదేశాలు ఉన్నాయి. <ref name="cia"/> చరిత్రల ప్రకారం భూమికి ఎప్పుడు ఒక అధికారక ప్రభుత్వం లేదు. చాల ప్రపంచ దేశాలు ఈ ప్రభుత్వం లోసం పోరాడి ఓడిపోయాయి. <ref>{{cite book
| first=Paul | last=Kennedy
| authorlink=Paul Kennedy | year=1989
Line 956 ⟶ 946:
| isbn=0679720197 }}</ref>
ఐక్యరాజ్యసమితి అనేది ప్రపంచ ప్రఖ్యాత ప్రభుత్వ అంతర్గత నిర్మాణ సంస్థ. అది ప్రపంచ దేశాల మధ్య వున్న వైరాలను, మరియు యుద్ధాలను తొలగించడానికి ఏర్పాటు చేసిన వ్యవస్థ. ఇది ఒక ప్రపంచ ప్రభుత్వ సంస్థ. ఐక్య రాజ్యా సమితి ప్రపంచంలో అన్ని దేశాల చట్టాల అంగీకారంతో, దేశాల మధ్య రాయభారం నెరుపుతుంది<ref>{{cite web | author=Staff | url = http://www.un.org/law/ | title = International Law | publisher = United Nations | accessdate = 2007-03-27 }}</ref>. సభ్య దేశాల అంగీకారంతో అవసరమైతే ఆయుధాలతో కూడా మధ్య వర్తిత్వం నెరుపుతుంది.
భూమి యొక్క గ్రహ మార్గం వైపు పయనించిన మొదటి మనిషి యూరి గగారిన్. ఇతను 1961 ఏప్రిల్ 12. <ref>{{cite book
| first=Betsy | last=Kuhn | year=2006
| title=The race for space: the United States and the Soviet Union compete for the new frontier | page=34
| publisher=Twenty-First Century Books | isbn=0822559846
}}</ref> మొత్తం 400 మంది భూమిపై చేరారు, మరియు గ్రహ మార్గం(orbit) వైపు పయనించారు. ఇందులో మొత్తం 12 మంది చంద్రుడి మీద నడిచారు. <ref>{{cite book
| first=Lee | last=Ellis | year=2004 | title=Who's who of NASA Astronauts | publisher=Americana Group Publishing | isbn=0966796144
}}</ref>}[379][377][381] విశ్వంలో వున్న మనుషులు మాత్రమే అంతర్జాతీయ స్పేస్ స్టేషన్లో కూడా ఉన్నారు. స్పేస్ స్టేషన్లో ఉన్న ముగ్గురు మనుషులని ప్రతి ఆరు నలలకి ఒకసారి మారిపోతుంటారు. <ref>{{cite web
| date=2007-01-16 | url=http://www.nasa.gov/mission_pages/station/news/ISS_Reference_Guide.html | title=Reference Guide to the International Space Station
| publisher=NASA | accessdate=2008-12-23 }}</ref> మనుషులు భూగ్రహం నుండి 1970 కాలంలో అపోలో 13 భూమికి 400, 171 కిమీ దూరంలో ఉన్నప్పుడు అత్యంత దూరం ప్రయాణించారు. <ref>{{cite news
| first=Auslan | last=Cramb | publisher=Telegraph
| title=Nasa's Discovery extends space station
Line 979 ⟶ 969:
== సాంస్కృతిక పథం ==
[[దస్త్రం:AS8-13-2329.jpg|thumbnail|కుడి|The first photograph ever taken by astronauts of an "Earthrise", from Apollo 8]]
"భూమి" అనే పదం ఆంగ్లో-సక్షన్ పదం "ఏర్డ" నుంచి వచ్చింది. ఈ పదానికి నేల లేదా మట్టి అని అర్థం. ఈ పదం ''"ఎఒర్తే "'' అని [[పాత ఆంగ్లము|పాత ఆంగ్లం]] లో అనేవారు. తరువాత ''"ఎర్తే"'' అని [[మధ్య ఆంగ్లము|మధ్య ఆంగ్లం]] లో అనేవారు. <ref>{{cite book
| month=July | year=2005
| title=Random House Unabridged Dictionary
| publisher=Random House | isbn=0-375-42599-3
| author= }}</ref> భూమి యొక్క సరైన అస్త్రోనోమికాల్ గుర్తు ఒక వృత్తంలో శిలువ ఆకారం వుంటుంది. <ref>{{cite book
| first=Carl G. | last=Liungman | year=2004
| chapter=Group 29: Multi-axes symmetric, both soft and straight-lined, closed signs with crossing lines
Line 990 ⟶ 980:
| location=New York | isbn=91-972705-0-4 }}</ref>
భూమిని తరువాత [[దేవత|దేవుడు]]గా ముఖ్యంగా [[goddess|దేవతగా]] వ్యాఖ్యానించారు. చాల ఆచారాలలో [[mother goddess|ఆడ దేవతలని]] భూమాత, గా మరియు [[fertility deity|సారవంతమైన దేవతగా]] వ్యాఖ్యానించేవారు. వివిధ మతాలలో చెప్పిన [[Creation myth|కల్పిత కథల]] ప్రకారం భూమి యొక్క ఆవిర్భావం మహిమలున్న దేవుడు లేదా దేవతలచే ఆవిర్భావం చెందింది. చాల రకల మతాలు, చాల ప్రధానమైన పుస్తకాల, ఇంకా మహర్షులు, రోమన్ కాతోలిక్ మతానికి విరుద్ధ మతానికి చెందినా వారు <ref name="Dutch2002">{{cite journal
| author = Dutch, S.I. | year = 2002
| title = Religion as belief versus religion as fact
Line 996 ⟶ 986:
| volume = 50 | issue = 2 | pages = 137–144
| url=http://nagt.org/files/nagt/jge/abstracts/Dutch_v50n2p137.pdf
| accessdate = 2008-04-28 | format=PDF }}</ref> మహామ్మదీయులు, <ref>{{cite book
| author = Taner Edis | year = 2003 | title = A World Designed by God: Science and Creationism in Contemporary Islam
| publisher=Amherst: Prometheus | url = http://www2.truman.edu/~edis/writings/articles/CFI-2001.pdf
Line 1,022 ⟶ 1,012:
| journal = Natural History | volume = 106
| issue = 2 | pages = 16–22 | url = http://www.jbburnett.com/resources/gould_nonoverlapping.pdf
| accessdate = 2008-04-28|format=PDF}}</ref> తప్పని కొట్టి పారేసారు.
భూమి సమానంగా వుండేదని<ref>{{cite web
| last = Russell | first = Jeffrey B. | url = http://www.asa3.org/ASA/topics/history/1997Russell.html | title = The Myth of the Flat Earth
| publisher = American Scientific Affiliation
| accessdate = 2007-03-14 }};[[Cosmas Indicopleustes|కోస్మాస్ ఈన్దికొప్లెఉస్తెస్]] ని కూడా చుడండి.</ref> గతంలో చాలా నమ్మకాలు ఉండేవి. కానీ ఇది భూమి గుండ్రంగా వుంటుందని కనుక్కోవటం వల్ల మరుగున పడింది. దీనిని ఓడ యొక్క ప్రయాణాన్ని బట్టి కనుగున్నారు. <ref>{{cite web
| last = Jacobs | first = James Q. | date =1998-02-01
| url =http://www.jqjacobs.net/astro/aegeo.html
| title =Archaeogeodesy, a Key to Prehistory
| accessdate = 2007-04-21 }}</ref> మనుషుల నమ్మకం ఏమిటంటే భూమి గుండ్రంగా ఉంటుందని కనుక్కోవటం వల్ల బయోస్పియర్ వెల్దపుగా కనబడుతోందని అనేవారు. <ref>{{cite book
| first=R. Buckminster | last=Fuller
| authorlink=Buckminster Fuller | year=1963
Line 1,044 ⟶ 1,034:
| edition=First | publisher=Oxford University Press
| location=Oxford | isbn=0-19-286030-5 }}</ref>
[[environmental movement|పర్యావరణ ఉద్యమం]] చేపట్టారు. ఇది మనుషుల భూమి పైన చేసే నష్టాల గురించి వివరిస్తుంది. <ref>ఉదాహరణకు {{cite book
| first=Anthony J. | last=McMichael | year=1993
| title=Planetary Overload: Global Environmental Change and the Health of the Human Species
Line 1,097 ⟶ 1,087:
== బాహ్య లింకులు ==
{{sisterlinks|Earth}}
* [http://geomag.usgs.gov యు. యస్. జి.
* [http://earthobservatory.nasa.gov నాసా యర్త్ అబ్సర్వేటరి ]
* [http://solarsystem.nasa.gov నాసా సోలార్ సిస్టం ఎక్స్ప్లోరేషన్ వారి చే ఇవ్వ బడిన భూ గ్రహ ఆకృతి ]
| |||