కోబాల్ట్: కూర్పుల మధ్య తేడాలు

కోబాల్ట్ ను శతాబ్దాలుగా [[గాజు]] వస్తువులకు, పింగాణి వస్తువులకు, మరియు, glazesకు [[నీలి]]రంగును కల్గించుటకై ఉపయోగించేవారు<ref name=education/>. కోబాల్ట్‌ను వాడిన ఆనవాళ్ళు క్రీ.పూ. మూడు వేల సంవత్సరాల క్రితమే ఈజిప్టియను శిల్పాలలో, పెరిషియను ఆభరణాలలోను, పొంపి (pompeii:క్రీ.శ.79 నాశనం చెయ్యబడినది) నగర శిథిలాలలో అలాగే [[చైనా]]లో టాంగ్ Tang సామ్రాజ్యం/రాజవంశం (618–907 AD) మరి the Ming రాజవంశం (1368–1644 AD) కాలంలో ఉపయోగించారని ఆధారాలు కనిపిస్తున్నాయి. [[కంచు]] యుగం నాటి నుండి రంగు గాజు వస్తువులలో వాడేవారు. 14 శతాబ్దికి చెందిన శిథిలమైన ఉలుబురున్ ఓడ శిథిలాలను వెలికి తీసినప్పుడు, అందులో నీలిరంగు గాజముద్దను గుర్తించారు

[[ఈజిప్టు]] లోని రంగు గాజు వస్తువులకు తయారు చేయుటకై రాగి, [[ఇనుము]], మరియు, కోబాల్ట్ ను ఉపయోగించేవారు. ఈజిప్టుకు చెందిన 18 వ రాజ వంశ పాలకుల కాలం (1550-1292) నాటి అతి పురాతనమైన కోబాల్ట్ ఉపయోగించిన రంగు గాజు వస్తువులను గుర్తించారు.అయితే వారికి కోబాల్ట్ సమ్మేళనాలు ఎక్కడ లభ్యమైనవన్న విషయం మాత్రం తెలియదు.

మూలక పేరు కోబాల్ట్ కు మూలం [[జర్మనీ]] పదమైన kobalt, kobold అనగా దయ్యము/ పిశాచము (goblin ) <ref name=cobalt/><ref name= education>{{citeweb|url=http://education.jlab.org/itselemental/ele027.html|title=The Element Cobalt|publisher=education.jlab.org|accessdate=2015-04-28}}</ref>. మూడనమ్మకంతో కూడిన ఈ పేరుతో కోబాల్ట్ యొక్క ముడి ఖనిజాన్నిపిలిచేవారు.ఎందుకనగా రాగి, లేదా నికెలు లోహాలను ఉత్పత్తి చేసినట్టుగా, లోహాన్ని ఉత్పత్తి చేయుటకు మొదటి సారి ఈ ముడి ఖనిజాన్ని బట్టీ పెట్టినపుడు లోహ ఉత్పత్తి జరుగకుండా, కేవలం పొడి (కోబాల్ట్ (II) ఆక్సైడ్) ఎర్పడినదిఏర్పడినది.ప్రథమంలో, ఉపయోగించు ముడి ఖనిజం [[ఆర్సెనిక్]]ను మాలిన్యంగా/కల్మషంగా కలిగి యుండుట వలన, బట్టీ (smelting) సమయంలో అత్యంత విష పూరితమైన, త్వరగా ఆవిరిగా మారు ఆర్సెనిక్ ఆక్సైడ్ వాయువులు వెలువడటం వలన లోహ ఉత్పత్తి అసాధ్యంగా మారినది.

స్వీడిష్ రసాయనికవేత్త జార్జి బ్రాండ్ట్ (Georg Brandt (1694–1768), 1735 లో కోబాల్ట్‌ను కనుగొన్న కీర్తిని స్వంతం చేసుకున్నాడు<ref name=cobalt/><ref name=education/>. ఈయన కోబాల్ట్ అప్పటి వరకు తెలియని కొత్త మూలకమని, బిస్మత్ మరియు, ఇతర సంప్రదాయక లోహాలకన్న భిన్నమైనదని నిరూపించాడు. అంతవరకు భావిస్తున్నట్లుగా గాజు వస్తువులకు నీలిరంగు రావటానికి కారణం [[బిస్మత్]] కాదని, కోబాల్ట్ సమ్మేళనాలు కారణమని నిరూపించాడు. చరిత్రకు ముందు యుగం తరువాత, చారిత్రాత్మకంగా కనుగొన్న మొదటి లోహం కోబాల్ట్. ఎందుకనగా అంతముందు మానవునిచే కనుగొనబడి, వాడుకలో ఉన్న ఇనుము, రాగి, [[వెండి]], [[బంగారం]], [[జింకు]], [[పాదరసం]], [[తగరం]], [[సీసము|సీసం]], మరియు, బిస్మత్ మూలకాల ఆవిష్కరణకు సంబంధించిన కచ్చితమైన చారిత్రక ఆధారాలు లేవు.

కోబాల్ట్ హలోజను వాయువుల, మరియు, సల్ఫరు వాయువుల వలన రసాయనిక చర్యకు లోనవ్వుతుంది..కోబాల్ట్‌ను [[ఆక్సిజన్]]తో వేడి చెయ్యడం వలన మొదట కోబాల్ట్ టెట్రాక్సైడ్ (Co₃O₄) ఏర్పరచును. 900&nbsp;°C వద్ద కొబాల్ట్ మోనాక్సైడ్ (CoO) గా మారును. కోబాల్ట్ మూలకం [[బోరాన్]], [[కార్బన్]], [[భాస్వరం]], [[ఆర్సెనిక్]], మరియు,[[సల్ఫర్]] లతో రసాయనిక చర్య జరుపును.

.[[హైడ్రోజన్]] [[వాయువు (భౌతిక శాస్త్రం)|వాయువు]], మరియు, [[నైట్రోజన్]] వాయువుతో రసాయనిక చర్య చెందడు.520K వద్ద ఫ్లోరిన్ (F2) తో చర్యవలన CoF₃ ఏర్పడును.అలాగే [[క్లోరిన్]], [[బ్రోమిన్]], [[అయోడిన్]] లతో రసాయనిక చర్య వలన సంబంధిత యుగ్మ హేలనాయిడులను కోబాల్ట్ ఏర్పరచును.

కోబాల్ట్ సమ్మేళనాల ఆక్సీకరణ స్థాయి -3 నుండి +4 వరకు ఉన్నప్పటికీ, కోబాల్ట్ సమ్మేళనాలసాధారణ ఆక్సీకరణ స్థాయి +2, మరియు, +3 .

పలురకాలుగా కోబాల్ట్ ఆక్సైడ్ లభ్యమగుచున్నది. పచ్చకోబాల్ట్ (II) ఆక్సైడ్ రాతిఉప్పు అణుసౌష్టవాన్ని కలిగియున్నది.ఇది త్వరగా [[నీరు]] మరియు, ఆక్సిజన్‌తో ఆక్సికరణకు లోనయ్యి బూడిద రంగు కొబాల్ట్ హైడ్రోక్సైడ్ (Co (OH) ₃) ను ఏర్పరచును. 600-700C ఉష్ణోగ్రత వద్ద కోబాల్ట్ ( II, III) ఆక్సైడ్‌లను (Co₃O₄) ఏర్పరచును. నల్లకోబాల్ట్ ఆక్సైడు కూడా ఉంది.కనిష్ఠ ఉష్ణోగ్రత వద్ద కోబాల్ట్ అక్సైడులు అంటి ఫేర్రోమగ్నేటిక్ గుణాన్ని కలిగి యుండును.

16-18 శతాబ్ది వరకు మొదటగా కోబాల్ట్ బ్లూ (కోబాల్ట్ సమ్మేళనాలు, అల్యుమినా ఉపయోగించి తయారు చేసిన అద్దకపు రంగు, స్మాల్ట్ (smalt:పింగాణి వస్తువులలో, [[చిత్రకళ]] చిత్రీకరణలో రంగుగా వాడుటకై పుడిగా చెయ్యబడిన కోబాల్ట్ గాజు) లను [[నార్వే]], [[స్వీడన్]], సాక్సోన్, మరియు, [[హంగేరి]] గనులలో మాత్రమే ఉత్పత్తిచేసెడివారుఉత్పత్తిచేసేవారు.

కోబాల్ట్, సమ్మేళనాల రూపంలో రాగి, మరియు, నికెలుముడి ఖనిజాలలో లభిస్తుంది<ref>{{citeweb|title=The worldwide availability of cobalt|url=http://web.archive.org/web/20150429083459/http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1477-8947.1991.tb00120.x/abstract|website=onlinelibrary.wiley.com|publisher=onlinelibrary|accessdate=2015-04-30}}</ref>. కోబాల్ట్ ప్రముఖంగా సల్ఫరు మరియు, ఆర్సెనిక్‌లలో కలిసి సల్ఫిడిక్ కొబాల్టైట్ (CoAsS), safflorite (CoAs₂), glaucodot ( (Co, Fe) AsS), మరియుskutterudite,skutterudite (CoAs₃) ఖనిజ రూపంలో లభించును.

కోబాల్ట్-60 అనునది వ్యాపార పరంగా ప్రాముఖ్యత ఉన్న రేడియో ఐసోటోపు. కోబాల్ట్ రేడియో ఐసోటోపును radioactive tracer గాను, గామా కిరణాలను ఉత్పత్తి చేయ్యుటలోను వాడెదరు<ref name=web>{{citeweb|url=http://www.webelements.com/cobalt/uses.html|title=Cobalt: uses|publisher=webelements.com|accessdate=2015-04-30}}</ref>. కోబాల్ట్ అకర్బన సమ్మేళన రూపంలో [[బాక్టీరియా]], [[ఆల్గే]], ఫంగైలకు చురుకైన పోషకంగా పనిచేయును. కొబాలమిన్స్ అను కో ఎంజైమ్ నిర్వాహనలో కోబాల్ట్ పాత్ర ఉంది.కొన్ని రకాల హైస్పీడ్ డ్రిల్ బిట్ లతయారిలో వాడెదరు.[[అల్యూమినియం]], నికెల్, కోబాల్ట్ మరియు, ఇనుముతో చెయ్యబడిన ప్రత్యేకం మిశ్రమ ధాతువును ఆయస్కాంతాల తయారీలో వాడెదరు<ref name=web/>.

కోబాల్ట్ ఎక్కువ ఉష్ణోగ్రతను తట్టుకొను ధర్మాన్ని కలిగి ఉండటం వలన గ్యాసు టర్బైన్‌ల, జెట్ విమానాల ఇంజను నిర్మాణంలో, విరివిగా ఉపయోగిస్తారు.కోబాల్ట్ మిశ్రమ ధాతువులు లోహ క్షయికరణనిరోధక మరియు, అరుగుదల నిరోధకగుణం కలిగియుండుట వీటిని వైద్య రంగంలో వాడెదరు.ముఖ్యం శల్య వైద్యులు ఎముకలను అతుకునప్పుడు, శరీరం లోలోపలవిరిగిన ఎముకలు అతుకుకొనేవరకు అమర్చెరు.

కోబాల్ట్ కున్న ఆక్సీకరణ నిరోధ గుణం, గట్టిదనం, మరియు, ఆకర్షణియమైన కనిపించే గుణం వలన ఈ మూలకాన్నివిద్యుత్తు ఘటకాలలో, విద్యుత్తు లోహ కళాయి/తాపకం ( electroplating) లో ఉపయోగిస్తున్నారు<ref name=chemicool>{{citeweb|url=http://www.chemicool.com/elements/cobalt.html|title=Cobalt Element Facts|publisher=chemicool.com|accessdate=2015-04-28}}</ref>.