గాంబియా: కూర్పుల మధ్య తేడాలు
Content deleted Content added
1 మూలము(ల)ను భద్రపరచటానికి ప్రయత్నించగా, 1 పనిచేయనివిగా గుర్తించాను.) #IABot (v2.0 |
చి clean up, replaced: మరియు → , (3), typos fixed: జులై → జూలై (2), గంను → గాన్ని , లు కారణంగా → ల కారణంగా (2), లో → లో , కి → కి , గ |
||
పంక్తి 60:
}}
'''గాంబియా''' (ఆంగ్లం : '''The Gambia''') <ref>Gambia changed its name to "The Gambia" because Americans were allegedly confusing Gambia with [[Zambia]]. Little evidence for this alleged confusion was ever offered. The presence of the "The" would somehow rectify this confusion.{{Fact|date=May 2009}}</ref> అధికారిక నామం "రిపబ్లిక్ ఆఫ్ ద గాంబియా", సాధారణంగా ''గాంబియా'' అని పిలువబడుతుంది. పశ్చిమ [[ఆఫ్రికా]] లోని ఒక దేశం. ప్రధాన ఆఫ్రికాలోని ఒక చిన్న దేశం. ఈ దేశం చుట్టూ ఉత్తరాన, తూర్పున
గాంబియా దేశం గాంబియా నదికి ఇరువైపులా ఉంది. గాంబియా నది దేశం మద్యలో ప్రవహించి అట్లాంటికు మహాసముద్రంలోకి సంగమిస్తుంది. 2013 ఏప్రెలు గణాంకాల ఆధారంగా దేశజనసంఖ్య 18,57,181, వైశాల్యం 10,689 చదరపు కిలోమీటర్లు (4,127 చ.మై) ఉంది. బంజులు గాంబియా రాజధానిగా ఉంది. సెరెకుండా, బ్రికమా అతిపెద్ద నగరాలుగా ఉన్నాయి.
గంబియా అనేక ఇతర పశ్చిమ ఆఫ్రికా దేశాలలాగా బానిసవాణిజ్య చారిత్రక మూలాలను కలిగి ఉంది. మొదటగా పోర్చుగీసు వారు గాంబియా నదీతీరంలో ఒక కాలనీని స్థాపించడానికి ఈ ప్రాంతం కీలక అంశంగా ఉంది. పోర్చుగీసువారు ఈ ప్రాంతానికి గాంబియా అని నామకరణం చేసారు. 1765 మే 25 న <ref>Hughes, Arnold (2008) ''Historical Dictionary of the Gambia''. Scarecrow Press. p. xx. {{ISBN|0810862603}}.</ref> గాంబియా బ్రిటీషు ప్రభుత్వం అధికారికంగా నియంత్రణను తీసుకున్న తరువాత గాంబియా సామ్రాజ్యంలో భాగంగా మారింది. తరువాత బ్రిటిషు సెనెగాంబియా స్థావరాన్ని స్థాపించింది. 1965 లో గాంబియాకు " దాదా జవరా " నాయకత్వంలో
| last =Ramsay
| first =Stuart
పంక్తి 76:
| url =https://uk.news.yahoo.com/former-gambia-leader-yahya-jammeh-preparing-leave-country-205300165.html
| accessdate =23 January 2017 }}</ref>
గాంబియా
==చరిత్ర==
అరబు వర్తకులు 9-10 వ శతాబ్దాలలో గాంబియా ప్రాంతపు మొట్టమొదటి లిఖిత రూప ఆధారాలు అందించారు. 17 వ శతాబ్దంలో ముస్లిం వర్తకులు, పండితులు అనేక పశ్చిమ ఆఫ్రికా వ్యాపార కేంద్రాలలో కమ్యూనిటీలను స్థాపించారు. రెండు సమూహాలు ట్రాన్స్-సహారా వర్తక మార్గాలు స్థాపించాయి. ఈ మార్గాలు బానిసలుగా మార్చబడిన స్థానిక ప్రజలను, బంగారం, దంతాలు ఎగుమతి చేయడానికి, తయారు చేసిన వస్తువుల దిగుమతి వంటి పెద్ద వాణిజ్యానికి దారి తీసింది.
[[File:Wassu Stone Cirles shaunamullally 02.jpg|thumb|left|గాంబియా నుండి సెనెగలు వరకు సెనెగంబియా రాతి వృత్తాలు (మెగాలిత్స్) యునెస్కోచే గుర్తించబడి "ప్రపంచంలోని రాతి వలయాల అత్యధిక సాంద్రత"
11 వ నుండి 12 వ శతాబ్దినాటికి ఉత్తరప్రాంతంలో సెనెగలు నదితీరంలో కేంద్రీకృతమై ఉన్న తాక్రూరు రాజ్యాల పాలకులు, పురాతన ఘనా, గావో ఇస్లాం మతంలోకి మారిపోయారు. అరబు భాషాప్రావీణ్యం ఉన్న వారిని రాజ్యసభలో ఉద్యోగులుగా నియమించారు.<ref>Easton P (1999) [http://documents.worldbank.org/curated/en/581121468329358898/Education-and-Koranic-literacy-in-West-Africa "Education and Koranic Literacy in West Africa"]. IK Notes on Indigenous Knowledge and Practices, n° 11, World Bank Group. pp. 1–4</ref> 14 వ శతాబ్దం ప్రారంభంలో ప్రస్తుత గాంబియాలో చాలా భాగం మాలి సామ్రాజ్యంలో భాగంగా ఉందేది. 15 వ శతాబ్దం మధ్యకాలంలో పోర్చుగీసు అన్వేషకులు సముద్రం మార్గంలో ఈ ప్రాంతానికి చేరుకున్న తరువాత విదేశీ వర్తకుల ఆధిపత్యం ప్రారంభం అయింది.
1588 లో పోర్చుగీసు ఆంటోనియోకు గాంబియా నదిమీద ప్రత్యేక వాణిజ్య హక్కులను ఇంగ్లీషు వ్యాపారులకు విక్రయించింది. మొదటి ఎలిజబెతు రాణి పేటెంటు లేఖలను మంజూరు చేసింది. 1618 లో ఇంగ్లాండు రాజు మొదటి జేమ్సు గాంబియా గోల్డ్ కోస్టు (ప్రస్తుతం ఘనా) తో వాణిజ్యానికి ఒక ఆంగ్ల కంపెనీకి ఒక చార్టర్ను మంజూరు చేసాడు. 1651 - 1661 మధ్యకాలంలో డచీ ఆఫ్ కోర్లాండు, సెమిగాలియా పాలనలో పోలిష్-లిథువేనియన్ కామన్వెల్త్-ఆధునిక లాట్వియా నియంత్రణలో ఉన్న
17 వ శతాబ్దం చివర నుండి 18 వ శతాబ్దం వరకు సెనెగలు నది,
మూడు శతాబ్దాల కాలంలో ట్రాంసు అట్లాంటికు వాణిజ్యంలో భాగంగా ఈ ప్రాంతంలోని
[[File:James Island and Fort Gambia.jpg|thumb|జేమ్సు ద్వీపం, గాంబియా నౌకాశ్రయం మ్యాపు]]
18 వ శతాబ్దంలో వెస్ట్ ఇండీసు, ఉత్తర అమెరికాలో కార్మిక మార్కెట్టు విస్తరణ వరకు వ్యాపారులు మొదట ప్రజలను ఐరోపాకు పంపారు. 1807 లో యునైటెడ్ కింగ్డం దాని సామ్రాజ్యం అంతటా బానిస వాణిజ్యాన్ని రద్దు చేసింది. తరువాత గాంబియాలో బానిస వ్యాపారాన్ని అంతం చేయడానికి విఫల ప్రయత్నం చేసింది. బానిస నౌకలను రాయలు నేవీకి చెందిన " పశ్చిమ ఆఫ్రికన్ స్క్వాడ్రన్ "
===గాంబియా కాలనీ
[[File:The National Archives UK - CO 1069-25-4.jpg|thumb|left|The British Governor, [[George Chardin Denton]] (1901–1911), and his party, 1905]]
తరువాతి సంవత్సరాలలో కొన్నిమార్లు బంజులు సియర్రా లియోనిలోని బ్రిటీషు గవర్నరు-జనరలు అధికార పరిధిలో ఉంది. 1888 లో గాంబియా ఒక ప్రత్యేక కాలనీగా మారింది.
పంక్తి 100:
1889 లో బ్రిటిషు ఫ్రెంచి రిపబ్లికుతో ఒక ఒప్పందం తరువాత ప్రస్తుత సరిహద్దులను స్థాపించింది. తరువాత గాంబియా బ్రిటీషు గాంబియా అని పిలిచే బ్రిటీషు క్రౌను కాలనీగా మారింది. ఇది పరిపాలనా సౌలభ్యం కొరకు కాలనీ (బంజులు చుట్టుపక్కల ప్రాంతం), సంరక్షక (పరిపాలనా ప్రాంతం) ప్రాంతాలుగా విభజించబడింది. 1901 లో గాంబియాకు దాని స్వంత ఎగ్జిక్యూటివ్ శాసన కౌన్సిలు మంజూరు చేయబడింది. ఇది క్రమంగా స్వీయ-ప్రభుత్వానికి దారితీసింది. 1906 లో బానిసత్వం నిషేధించబడింది. బ్రిటీషు వలసరాజ్య శక్తులు స్వదేశీ గాంబియన్ల మధ్య ఒక చిన్న సంఘర్షణ తరువాత బ్రిటీషు వలసరాజ్య అధికారం నిలకడగా స్థాపించబడింది.<ref>Archer, Frances Bisset (1967) ''The Gambia Colony and Protectorate: An Official Handbook (Library of African Study)''. pp. 90–94. {{ISBN|978-0714611396}}.</ref>
రెండో ప్రపంచ యుద్ధం సమయంలో కొంతమంది సైనికులు మిత్రరాజ్యాలతో పోరాడారు. ఈ సైనికులు ఎక్కువగా బర్మాలో పోరాడినప్పటికీ కొందరు ఇంటికి చేరిన తరువాత మరణించారు. వీరికి ఫజరాలో " కామన్వెల్త్ వార్ గ్రేవ్స్ కమీషన్ "
రెండవ ప్రపంచ యుద్ధం తరువాత రాజ్యాంగ సంస్కరణల వేగం అధికరించింది. 1962 లో సాధారణ ఎన్నికలను తరువాత సంవత్సరంలో యునైటెడు కింగ్డం పూర్తి అంతర్గత స్వీయ-పాలనను మంజూరు చేసింది.
పంక్తి 107:
===స్వతంత్రం తరువాత (1965–ప్రస్తుతం)===
1965 ఫిబ్రవరి 18 న కామన్వెల్తులో భాగంగా రెండవ ఎలిజబెతురాణిని గాంబియా రాణిగా అంగీకరిస్తూ రూపొందించబడిన గాంబియా రాచరిక రాజ్యానికి గవర్నరు ప్రాతినిధ్యం వహించాడు. తరువాత కొంతకాలానికి జాతీయ ప్రభుత్వం గాంబియా రిపబ్లికుగా
1970 ఏప్రెలు 24 న రెండవ ప్రజాభిప్రాయ సేకరణ తరువాత గాంబియా కామన్వెల్తులో గణతంత్ర రాజ్యంగా మారింది. ప్రధానిగా సర్ దాదా కైరాబా జవరా అధ్యక్షుడి కార్యదర్శిగా బాధ్యతలు స్వీకరించారు.
అధ్యక్షుడుగా సర్ దాదా జవరా తిరిగి ఐదుసార్లు ఎన్నికయ్యారు. 1981 జూలై 29 న జరిగిన ఒక తిరుగుబాటు తరువాత
అధ్యక్షుడు జవరా
▲అధ్యక్షుడుగా సర్ దాదా జవరా తిరిగి ఐదుసార్లు ఎన్నికయ్యారు. 1981 జూలై 29 న జరిగిన ఒక తిరుగుబాటు తరువాత ఆర్ధికరంగం బలహీనపడి రాజకీయవేత్తలకు వ్యతిరేకంగా అవినీతి ఆరోపణలు చేయబడ్డాయి.<ref name="ucdp.uu.se">[[Uppsala Conflict Data Program]] [https://web.archive.org/web/20131004220417/http://www.ucdp.uu.se/gpdatabase/gpcountry.php?id=60®ionSelect=2-Southern_Africa Gambia. In depth: Economic crisis and a leftist coup attempt in 1981].</ref>అధ్యక్షుడు జవరా లండనును సందర్శించిన సమయంలో సోషలిస్టు కుకొయి సాంబా సన్యంగు వ్యూహంలో వామపక్ష " నేషనల్ రివల్యూషనరీ కౌంసిల్ ", రివల్యూషనరీ సోషలిస్టు పార్టీ కౌంస్లిలు, దేశ సైనికదళాలు అధ్యక్షుడికి వ్యతిరేకంగా తిరుగుబాటు చేసారు. <ref name="ucdp.uu.se"/>
▲అధ్యక్షుడు జవరా సెనెగలు నుండి సైనిక సాయం కోరాడు. జులై 31 న గాంబియాకు 400 మంది సైనికులను నియమించారు. ఆగస్టు 6 నాటికి, 2,700 సెనెగలు సైనికులు తిరుగుబాటు బలగాలను ఓడించారు.<ref name="ucdp.uu.se"/> తిరుగుబాటు సమయంలో, తరువాత జరిగిన హింసాకాండలో 500 - 800 మంది చంపబడ్డారు.<ref name="ucdp.uu.se"/> 1981 లో జరిగిన తిరుగుబాటు తరువాత 1982 లో సెనెగలు, గాంబియా సమాఖ్య ఒప్పందంలో సంతకం చేశాయి. సెనెగాంబియా కాన్ఫెడరేషన్ రెండు దేశాల సాయుధ దళాలను మిళితం చేసి వారి ఆర్థిక వ్యవస్థలు, కరెన్సీలను ఏకం చేయాలని లక్ష్యంగా పెట్టుకుంది. కేవలం ఏడు సంవత్సరాల తర్వాత 1989 లో కాంఫిడరేషను నుండి గాంబియా శాశ్వతంగా నిష్క్రమించింది.
1994 లో సాయుధ దళాల తాత్కాలిక పాలనా మండలి జవరా ప్రభుత్వాన్ని తొలగించి ప్రతిపక్ష రాజకీయ కార్యకలాపాలను నిషేధించింది. లెఫ్టినెంటు యాహ్యా ఎ.జె.జె. జమ్మీ, ఎ.ఎఫ్.పి.ఆర్.సి. చైర్మను దేశ అధిపతి అయ్యాడు. తిరుగుబాటు సమయంలో జమ్మీ వయసు కేవలం 29 సంవత్సరాలు మాత్రమే. ఎ.ఎఫ్.పి.ఆర్.సి. ప్రజాస్వామ్య ప్రభుత్వానికి తిరిగి రావడానికి ప్రణాళికను ప్రకటించింది. 1996 లో ఓటర్లు నమోదు చేయడానికి, ఎన్నికలు, ప్రజాభిప్రాయ నిర్వహణకు ఇండిపెండెంట్ ఎలక్టోరల్ కమిషన్ (ఐ.ఇ.సి.) స్థాపించబడింది.
2001 చివరలో, 2002 ఆరంభంలో గాంబియా అధ్యక్ష శాసన, స్థానిక ఎన్నికల పూర్తి చక్రం పూర్తి చేసింది. విదేశీ పరిశీలకులు ఎన్నికలను స్వేచ్ఛ, న్యాయం, పారదర్శకంగా భావించినప్పటికీ, కొన్ని [లోపాలు] లోపాలు ఉన్నాయని ఉన్నారు. అధ్యక్షుడు యాహ్యా జమ్మెహు తిరుగుబాటును అధిగమించి అధ్యక్షునిగా ఎన్నికై పదవిగా కొనసాగాడు. 2001 డిసెంబరు 21 న తిరిగి బాధ్యతలు స్వీకరించారు. జాతీయ అసెంబ్లీలో జమ్మీ " అలయన్సు పేట్రియాటికు రియోరియంటేషను అండ్ కంస్ట్రక్షన్ " (ఎ.పి.ఆర్.సి) తన బలమైన మెజారిటీ ప్రధాన ప్రతిపక్షం యునైటెడ్ డెమోక్రాటిక్ పార్టీ (UDP) శాసన ఎన్నికలను బహిష్కరించిన తరువాత కూడా బలమైన
▲2001 చివరలో, 2002 ఆరంభంలో గాంబియా అధ్యక్ష శాసన, స్థానిక ఎన్నికల పూర్తి చక్రం పూర్తి చేసింది. విదేశీ పరిశీలకులు ఎన్నికలను స్వేచ్ఛ, న్యాయం, పారదర్శకంగా భావించినప్పటికీ, కొన్ని [లోపాలు] లోపాలు ఉన్నాయని ఉన్నారు. అధ్యక్షుడు యాహ్యా జమ్మెహు తిరుగుబాటును అధిగమించి అధ్యక్షునిగా ఎన్నికై పదవిగా కొనసాగాడు. 2001 డిసెంబరు 21 న తిరిగి బాధ్యతలు స్వీకరించారు. జాతీయ అసెంబ్లీలో జమ్మీ " అలయన్సు పేట్రియాటికు రియోరియంటేషను అండ్ కంస్ట్రక్షన్ " (ఎ.పి.ఆర్.సి) తన బలమైన మెజారిటీ ప్రధాన ప్రతిపక్షం యునైటెడ్ డెమోక్రాటిక్ పార్టీ (UDP) శాసన ఎన్నికలను బహిష్కరించిన తరువాత కూడా బలమైన ఆధిఖ్యతను నిలుపుకుంది.
<ref name="backgroundnote">{{StateDept |section |url=https://www.state.gov/r/pa/ei/bgn/5459.htm#politics |title=Background Note: The Gambia}}</ref>
Line 126 ⟶ 123:
</ref>
అధ్యక్షుడు జమ్మేషు ప్రతిపక్ష నాయకుడు అదమ బారో (ఇండిపెండెంటు కోయిలేషన్ ఆఫ్ పార్టీలు) <ref>[http://www.senenews.com/2016/10/31/gambie-lopposition-designe-adama-barrow-comme-candidat-unique-pour-affronter-yahya-jammeh-en-decembre_170269.html Gambie : l'opposition désigne Adama Barrow comme candidat unique pour affronter Yahya Jammeh en décembre]. Senenews.com (31 October 2016). Retrieved on 18 December 2016.</ref> మమ్మ కండేహ్ (గాంబియా డెమొక్రటిక్ కోయిలేషన్ పార్టీలు), <ref>[http://www.freedomnewspaper.com/gambia-will-mama-kandehs-nomination-papers-be-accepted/ Gambia: Will Mama Kandeh's Nomination Papers Be Accepted? – Freedom Newspaper]. Freedomnewspaper.com (6 November 2016). Retrieved on 18 December 2016.</ref> నుండి వ్యతిరేకతను ఎదుర్కొన్నాడు. గాంబియా
డిసెంబరు 1 ఎన్నిక తరువాత ఎన్నికల సంఘం అధ్యక్ష ఎన్నికల విజేతగా అడామా బారోను ప్రకటించింది.<ref>[https://www.bbc.com/news/world-africa-38183906 Gambia's Jammeh loses to Adama Barrow in shock election result]. BBC News (2 December 2016). Retrieved on 18 December 2016.</ref> 22 సంవత్సరాలుగా పాలించిన జమ్మీ 2016 ఎన్నికలలో ఓటమి పొంది ముందుగా పదవి నుండి వైతొలుగుతానని ప్రకటించి ఫలితాలు ప్రకటించడానికి ముందుగా కొత్తగా ఎన్నికలు నిర్వహించడానికి పిలుపు ఇవ్వడంతో
2017 ఫిబ్రవరి 14 న గాంబియా కామన్వెల్తు సభ్యత్వానికి తిరిగి అంగీకరించింది. 2018 జనవరి 22 న తిరిగి కామంవెల్తులో చేరడానికి కార్యదర్శి జనరల్ ప్యాట్రిసియా స్కాట్లాండ్కు తన దరఖాస్తును అధికారికంగా సమర్పించింది.<ref name=boris>{{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-africa-38968336|title=The Gambia: UK 'very pleased' about Commonwealth return|publisher=BBC}}</ref><ref name="cwlthre">{{cite news|title=The Gambia presents formal application to re-join the Commonwealth|url=http://thecommonwealth.org/media/news/gambia-presents-formal-application-re-join-commonwealth|accessdate=24 January 2018|publisher=The Commonwealth|date=23 January 2018|format=Media Release}}</ref> 1965 లో దేశం స్వాతంత్ర్యం పొందిన తరువాత గాంబియాను సందర్శించటానికి మొట్టమొదటి బ్రిటీషు విదేశాంగ కార్యదర్శి బోరిసు జాన్సను<ref name=borisgambia />
==భౌగోళికం ==
[[File:Ga-map.png|thumb|Map of The Gambia]]
Line 136 ⟶ 133:
గాంబియా చాలా చిన్న, ఇరుకైన దేశం. దీని సరిహద్దులు గాంబియా నదిని ప్రతిబింబిస్తాయి. ఇది 13 నుండి 14 ° ఉత్తర అక్షాంశం, 13 నుండి 17 ° పశ్చిమ రేఖంశాల పొడవుల మధ్య ఉంటుంది.
గాంబియా 50 కిలోమీటర్లు (31 మైళ్ళు) వెడల్పు ఉంటుంది. దేశవైశాల్యం 11,295 చ.కి.మీ 2 (4,361 చ.కి.మీ). గాంబియా
▲గాంబియా 50 కిలోమీటర్లు (31 మైళ్ళు) వెడల్పు ఉంటుంది. దేశవైశాల్యం 11,295 చ.కి.మీ 2 (4,361 చ.కి.మీ). గాంబియా 1,300 చదరపు కి (1.4 × 1010 చదరపు అడుగులు) (11.5%) జలభాగం కలిగి ఉంది. ఇది ఆఫ్రికా ప్రధాన భూభాగంలో అతిచిన్న దేశం. గాంబియా జమైకా ద్వీపం కంటే కొంచెం తక్కువగా ఉంది.
గాంబియా మూడు వైపులా సెనెగలు ఆక్రమించి ఉంటుంది. దేశపశ్చిమ సరిహద్దులో 80 కిలోమీటర్ల (50 మైళ్ళు) పొడవున అట్లాంటిక్ మహాసముద్రతీరం ఉంటుంది.<ref name="ciageography">{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ga.html |title=The Gambia |work=The World Factbook |publisher=Central Intelligence Agency }}</ref>
Line 150 ⟶ 145:
</ref>
===వాతావరణం===
గాంబియా ఉష్ణమండల వాతావరణం ఉంటుంది. జూన్ నుండి నవంబరు వరకు వర్షాకాలం కొనసాగుతుంది. నవంబరు నుండి మే వరకు, చల్లటి ఉష్ణోగ్రతలు
{{cite book
| last = Hayward | first = Derek |author2=J. S. Oguntoyinbo
Line 163 ⟶ 158:
[[File:2014 Gambia Products Export Treemap.png|thumb|Gambia Exports by Product (2014) from [http://atlas.cid.harvard.edu/explore/tree_map/export/gmb/all/show/2014/ Harvard Atlas of Economic Complexity] ]]
[[File:People tourists in swimming pool hotel Gambia.jpg|thumb|Tourists in Gambia, 2014]]
గాంబియా స్వేచ్ఛాయుతమైన మర్కెట్టు సాంప్రదాయిక జీవనాధార వ్యవసాయం, వేరుశనగ ఎగుమతి ఆదాయాల సంబంధితమై ఉంది. గాందియా నౌకాశ్రయం నుండి వస్తువులు ఎగుమతి చేయడానికి తక్కువ సుంకం వసూలుచేయడం, తక్కువ నిర్వహణా వ్యయం కారణంగా ఇక్కడకు చేరిన సరుకులు ఇక్కడి నుండి తిరిగి ఎగుమతి చేయబడుతుంటాయి. నియంత్రణరహితమైన నిలకడలేని ఎక్స్ఛేంజి, గణనీయమైన పర్యాటకరంగం
ప్రపంచ బ్యాంకు గాంబియా జి.డి.పి. (2011) ను $ 898 మిలియన్ల అమెరికండాలర్లు ఉండేలా నియంత్రిస్తుంది. అంతర్జాతీయ ద్రవ్య నిధి 2011 లో $ 977 మిలియన్ల అమెరికా డాలర్లు ఉండేలా వద్ద ఉంచింది.
2006 నుండి 2012 వరకు గాంబియా ఆర్థిక వ్యవస్థ జి.డి.పి. 5-6% వార్షికవృద్ధితో
వ్యవసాయం రంగం 30% జి.డి.పి.తో 70% కార్మిక శక్తికి ఉపాధి కల్పిస్తుంది. వ్యవసాయంలో వేరుశెనగ ఉత్పత్తి జి.డి.
గతంలో యునైటెడు కింగ్డం, ఇతర ఐరోపా దేశాలు ప్రధాన గాంబియా ఎగుమతి మార్కెట్లను కలిగి ఉన్నాయి. అయినప్పటికీ ఇటీవల సంవత్సరాలలో సెనెగలు, యునైటెడు స్టేట్సు, జపాను గాంబియా ముఖ్యమైన వాణిజ్య భాగస్వాములుగా మారాయి. 2007 లో ఆఫ్రికా దేశాలలో సెనెగలు గాంబియా అతిపెద్ద వాణిజ్య భాగస్వామిగా ప్రాతినిధ్యం వహించింది. ఇది గైనీ-బిస్సా, ఘానాతో సమానంగా ముఖ్యమైన వ్యాపార భాగస్వామ్యదేశంగా ఉన్నప్పటికీ ప్రస్తుతం అది విరుద్ధంగా విరుద్ధంగా ఉంది. ప్రపంచవ్యాప్తంగా డెన్మార్కు, యునైటెడు స్టేట్సు, చైనా గాంబియా దిగుమతులకు ముఖ్యమైన వనరులుగా మారాయి. యు.కె., జర్మనీ, ఐవరీ కోస్టు, నెదర్లాండ్సు గాంబియా దిగుమతులకు సరసమైన వాటాను అందిస్తాయి. 2007 కొరకు గాంబియా వాణిజ్య లోటు $ 331 మిలియన్లు.<ref name="bn"/>
2009 మే నాటికి గాంబియాలో 12 వాణిజ్య బ్యాంకులతో ఒక ఇస్లామికు బ్యాంకు ఉన్నాయి. వీటిలో పురాతనమైనది 1894 లో స్టాండర్డు చార్టర్డు బ్యాంకుగా స్థాపించబడి కొంతకాలం తరువాత బ్యాంక ఆఫ్ బ్రిటిషు వెస్టు ఆఫ్రికా అయింది. 2005 లో ఇంటర్నేషనలు కమర్షియలు బ్యాంకు అనుబంధ సంస్థగా స్విసు-ఆధారిత బ్యాంకింగ్ గ్రూపు స్థాపించింది. ఇప్పుడు దేశంలో నాలుగు శాఖలు ఉన్నాయి. 2007 లో నైజీరియా యాక్సెసు బ్యాంకు అనుబంధ సంస్థను స్థాపించింది. ఇది ఇప్పుడు దేశంలో నాలుగు శాఖలను కలిగి ఉంది. దాని ప్రధాన కార్యాలయంతోపాటు; బ్యాంకు అదనంగా నాలుగు శాఖలు తెరవడాతాయని ప్రతిజ్ఞ చేసింది.
Line 186 ⟶ 180:
[[File:Bevölkerungspyramide Gambia 2016.png|thumb|Population pyramid]]
{|class="wikitable" style="float: right; margin-left: 10px"
! colspan="4"
|-
! style="background:#cfb;"|Year
Line 204 ⟶ 198:
===సంప్రదాయ సమూహాలు===
గాంబియాలో వివిధ రకాల జాతి సమూహాలు నివసిస్తుంటాయి. ఒక్కొక జాతి స్వంత భాష, సంప్రదాయాలు సంరక్షించబడుతుంటాయి. మండిన్కా జాతి అతిపెద్దదిగా ఉంది. తరువాత స్థానాలలో ఫులా, వోల్ఫ్, జోలా (కరోనిన్కా), సేరహులే (జహాంకా), సేరర్సు, మంజగో, బంబారా, అకు మరాబో, బైనూంకా, ఇతర జాతికి చెందిన ప్రజలు ఉన్నారు.<ref name="2013Census" /> స్థానికంగా అకుస్ అని పిలవబడే క్రియో ప్రజలు గాంబియాలో అల్పసంఖ్యాక జాతి ప్రజలలో ఒకరుగా ఉన్నారు. వారు సియెర్రా
ఆఫ్రికాకు చెందని నివాసితులు సుమారుగా 3,500 ఐరోపా, లెబనా మూలానికి చెందిన కుటుంబాలకు చెందిన ప్రజలు (మొత్తం జనాభాలో 0.23%) ఉన్నారు.<ref name="bn"/> స్వాతంత్ర్యం వచ్చిన తరువాత చాలామంది బ్రిటిషు ప్రజలు దేశం వదిలి వెళ్ళినప్పటికీ
▲ఆఫ్రికాకు చెందని నివాసితులు సుమారుగా 3,500 ఐరోపా, లెబనా మూలానికి చెందిన కుటుంబాలకు చెందిన ప్రజలు (మొత్తం జనాభాలో 0.23%) ఉన్నారు.<ref name="bn"/> స్వాతంత్ర్యం వచ్చిన తరువాత చాలామంది బ్రిటిషు ప్రజలు దేశం వదిలి వెళ్ళినప్పటికీ అల్పసంఖ్యాక ఐరోపా వాసులలో బ్రిటీషు ప్రజలు అధికంగా ఉన్నారు. .
===భాషలు===
Line 216 ⟶ 209:
[[File:Gambian classroom.jpg|thumb|Classroom at [[Armitage High School]]]]
గాంబియాలో రాజ్యాంగం నిర్బంధ
===మతం===
Line 231 ⟶ 224:
}}
[[File:BundungMosque.jpg|thumb|Bundung mosque is one of the largest mosques in [[Serekunda]].]]
రాజ్యాంగంలోని ఆర్టికలు 25 ప్రజలు తాము ఎంచుకున్న మతాన్ని పాటించేలా పౌరుల హక్కులను రక్షిస్తుంది.<ref name="chap4con">{{cite web|url=http://www.commonlii.org/gm/legis/const/1997/5.html |title=CHAPTER IV – PROTECTION OF FUNDAMENTAL RIGHTS AND FREEDOMS |accessdate=14 January 2009 |year=1997 |work=Constitution of the Republic of The Gambia }}</ref> 2015 డిసెంబరులో గాంబియా దేశం అధ్యక్షుడు యాహ్యా జమ్మేషు గాంబియాను ఒక ఇస్లాం దేశంగా ప్రకటించాడని ర్యూటరు నివేదించింది. దేశంలో 95% ప్రజలు ఇస్లాం మతాన్ని ఆచరించరిస్తున్నారు.<ref name="Gambia DHS"/>
గాంబియాలో దాదాపుగా అన్ని వాణిజ్య సంస్థలు ఈద్ అల్ అధా, ఈద్ ఉల్-ఫితర్లతో వంటి ప్రధాన ముస్లిం సెలవు దినాల్లో మూసివేయబడుతుంటాయి.<ref>Burke, Andrew and Else, David (2002) ''The Gambia & Senegal''. Lonely Planet. p. 35. {{ISBN|1740591372}}.</ref> గాంబియాలోని చాలామంది ముస్లింలు మాలికి పాఠశాల న్యాయనిర్ణయానికి లోబడి పనిచేస్తుంటారు. అనుసరిస్తుంటారు.<ref>Sait, Siraj and Lim, Hilary (2011) [http://www.gltn.net/jdownloads/GLTN%20Documents/land_law_and_islam.pdf ''Land, Law and Islam''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160813191050/http://gltn.net/jdownloads/GLTN%20Documents/land_law_and_islam.pdf |date=2016-08-13 }}. Zed Books. p. 42. {{ISBN|1842778137}}.</ref> అంతేగాక గాంబియాలో షియా ముస్లింలు ఉన్నారు. ప్రధానంగా లెబనీయులు, ఇతర అరబు వలసదారులు ఈ ప్రాంతంలో ఉన్నారు.<ref>{{cite web|url=http://wow.gm/africa/gambia/article/2008/6/23/shia-presence-in-gambia |title=Shia Presence in Gambia |publisher=Wow.gm |accessdate=7 October 2013}}</ref> ప్రజలలో క్రైస్తవ సమాజం దాదాపు 4% ఉన్నారు.
<ref name="Gambia DHS"/>
సెరరు మతం వంటి స్థానిక మతవిశ్వాసాలు ఎంత వరకు ఉన్నాయన్నది అస్పష్టంగా ఉంది. సెరరు మతం విశ్వోద్భవం, రోగు అని పిలువబడే సుప్రీం దేవత విశ్వాసాన్ని కలిగి ఉంటుంది. ఈ మతస్థులు అనుసరిస్తున్న పండుగలలో కొన్ని క్సాయ్, బొసెయి, రండౌ ప్రాధాన్యత వహిస్తూ ఉన్నాయి. ప్రతి సంవత్సరం సెరెరు మతానికి అనుగుణంగా సెయిగలు సెయిగెషను వేడుక కోసం సెనెగలులో వార్షిక పుణ్యక్షేత్రం యాత్ర జరుగుతుంది.<ref>Kalis, Simone (1997). ''Medecine Traditionnele Religion et Divination Chez Les Seereer Siin Du Senegal''. L'Harmattan. {{ISBN|2-7384-5196-9}}</ref> సెరగాంబియన్ ముస్లిం పండుగల కంటే సెరరు మతంలో అధికమైన పండుగలు ఉన్నాయి. సెరెర్ మతం నుండి సెరెగాంబియను ముస్లిం మతం ( "టొబాస్కి", "గామో", "కొరైతే"
సెరర్లు వలె, జోలా ప్రజలకు వారి స్వంత మతపరమైన ఆచారాలు కూడా ఉన్నాయి. జోలాస్ ప్రధాన మతపరమైన కార్యక్రమాల్లో బౌకవుటు ఒకటి.
దక్షిణ ఆసియా నుండి వలస వచ్చిన కొద్దిమంది హిందువులు, బహాయి విశ్వాసం అనుచరులు కూడా ఉన్నారు.<ref name="irfr07"/>
<ref name="irfr07"/>
==సంస్కృతి ==
Line 256 ⟶ 249:
===మాధ్యమం===
విమర్శకులు ప్రభుత్వం
{{cite news
|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/africa/country_profiles/1032156.stm#media
Line 285 ⟶ 278:
|df=
}}
</ref> 2004 లో వార్తాపత్రిక సంపాదకుడు డీడ హైడరా కారణాలు వివరించకుండా కాల్చి చంపబడ్డాడు.
వార్తాపత్రికలు, రేడియో స్టేషన్లకు లైసెన్సు ఫీజులు ఎక్కువగా ఉంటాయి. దేశవ్యాప్త స్టేషన్లు ప్రభుత్వంచే నియంత్రించబడతాయి.<ref name="BBCCountryProfile"/>
Line 299 ⟶ 292:
}}{{Dead link|date=జనవరి 2020 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>
2010 డిసెంబరులో ది ఇండిపెండెంటు వార్తాపత్రిక మాజీ సంపాదకుడు ముసా సైడిఖునుకు నైజీరియాలోని
▲2010 డిసెంబరులో ది ఇండిపెండెంటు వార్తాపత్రిక మాజీ సంపాదకుడు ముసా సైడిఖునుకు నైజీరియాలోని అబుజాలోని ఎకోవాసు కోర్టు నుండి $ 2,00,000 అమెరికా డాలర్లు అవార్డుగా లభించింది. గాంబియా ప్రభుత్వం జాతీయ ఇంటెలిజెంసు ఏజెన్సీ విచారణ లేకుండా నిర్బంధంలో ఉంచి హింసించిదని ఆయనకు విఫలమైన తిరుగుబాటు గురించి ముందే తెలుసని ఇంటెలిజెంసు ఏజెన్సీ భావించిందని ఆరోపించబడింది.
{{Citation needed|date=October 2011}}
===క్రీడలు===
పొరుగున ఉన్న సెనెగలు మాదిరిగా, గాంబియాలో కుస్తీ జాతీయక్రీడగా అత్యంత ప్రజాదరణ పొందుతూ ఉంది.<ref>[http://amazinggambia.weebly.com/sport.html Sport – Gambia!], weebly.com, accessed 3 April 2016.</ref> అసోసియేషను ఫుట్బాలు, బాస్కెట్బాలు కూడా ప్రాచుర్యం పొందాయి. గాంబియాలో ఫుట్బాలు ఎఫ్.ఐ.ఎఫ్.ఎ, సి.ఎ.ఎఫ్. లకు అనుబంధంగా " గాంబియా ఫుట్బాలు ఫెడరేషను "
== బయటి లింకులు ==
|