మౌర్య సామ్రాజ్యం: కూర్పుల మధ్య తేడాలు

మౌర్య సామ్రాజ్య స్థాపకుడు [[చంద్రగుప్త మౌర్యుడు]]. చంద్రగుప్త మౌర్య మహాపద్మనంద మనవడు,చంద్రగుప్త మౌర్య నంద రాజులకి,అడవి జాతికి చేందిన "ముర" అనే స్త్రీకి జన్మించినట్టు చరిత్ర ఆధారాలు ఉన్నాయి.చంద్ర గుప్తుని తల్లి పేరు "ముర" అనగా అడవిలో నెమల్లని సమ్రక్షించే జాతికి చేందినావిడ, ఈ విదముగా తల్లి పేరును మౌర్యగా మర్చుకోని తన రాజ్యమును పాలించాడు <ref>http://www.sanskritebooks.org/2009/06/mudrarakshasa-of-visakhadatta-sanskrit-drama-with-english-translation/ </ref>.నంద వంశస్థుల వలన అవమానము పొందిన చాణక్యుడు,ఎలాగైన నంద రాజ్యం నాశనము చెయలనే ఆశయముతో చంద్రగుప్తుడిని రేచ్చకోట్టి తన చేతితోనే తన వంశస్తులని చంపెలాగా చేశాడాని చరిత్ర ఆదారలు చెప్తున్నాయి, విశకదత్తుడు రచించిన 4వ శతబ్దము- "ముద్రరక్షస" అనే గ్రంథములో క్లుప్తముగా వివరంచారు చంద్రగుప్త మౌర్య నంద వంశస్తుల కుమారుడు అని.దీనితో బలం పుంజుకున్న చంద్రగుప్తుడు క్రీ.పూ. 322 లో నంద వంశ పరిపాలనకు తెర దించి తానే ఒక మహా సామ్రాజ్యం స్థాపించాడు. [[అలెగ్జాండర్|అలెగ్జాండరు]] నాయకత్వంలోని గ్రీకుల దండయాత్ర నమయమున స్థానిక రాజ్యల మధ్య ఉన్న మనస్పర్థలని ఉపయోగంచుకుని తన సామ్రాజ్య సరిహద్దులని అమితంగా పెంచాడు. క్రీ.పూ. 316 నాటికి దాదాపు ఉత్తర భారతం అంతా ఇతని ఆధీనంలో ఉంది. అలెగ్జాండర్ సేనాని పశ్చిమ ఆసియా ప్రాంతాలని పరిపాలించిన సెల్యూకసు నికేటరుని ఓడించి తన అధికారాన్ని సుస్థిరం చేసుకున్నాడు.

The empire was once thought to have directly controlled most of the [[Indian subcontinent]] excepting the far south, but its core regions are now thought to have been separated by large tribal regions (especially in the [[Deccan Plateau|Deccan]] peninsula) that were relatively autonomous. (Kulke & Rothermund 2004, p. 68-71, as well as Stein 1998, p. 74). "The major part of the Deccan was ruled by [Mauryan administration]. But in the belt of land on either side of the Nerbudda, the Godavari and the upper Mahanadi there were, in all probability, certain areas that were technically outside the limits of the empire proper. Ashoka evidently draws a distinction between the forests and the inhabiting tribes which are in the dominions (''vijita'') and peoples on the border (''anta avijita'') for whose benefit some of the special edicts were issued. Certain vassal tribes are specifically mentioned." (Raychaudhuri & Mukherjee pp. 275–6)</ref> అయితే ఇది అశోకుడు జయించే వరకు మౌర్యసాంరాజ్యంమౌర్యసామ్రాజ్యం కళింగ (ఆధునిక ఒడిశా) ను మినహాయింపుగా పాలనసాగించింది.<ref>Kalinga had been conquered by the preceding [[Nanda Dynasty]] but subsequently broke free until it was re-conquered by Ashoka, c. 260 BCE. (Raychaudhuri & Mukherjee, pp. 204–209, pp. 270–271)</ref> ఇది అశోక పాలన తరువాత సుమారు 50 సంవత్సరాలలో క్షీణించింది. క్రీస్తుపూర్వం 185 లో మగధలో షుంగా రాజవంశం స్థాపనతో మౌర్యసాంరాజ్యంమౌర్యసామ్రాజ్యం అంతరించి పోయింది.

చంద్రగుప్తా మౌర్య, అతని వారసుల ఆధ్వర్యంలో అంతర్గత, బాహ్య వాణిజ్యం, వ్యవసాయం, ఆర్ధికఆర్థిక కార్యకలాపాలు వర్ధిల్లాయి. ఆర్థిక, పరిపాలన, భద్రత కలిగిన ఏకైక శక్తిగా సమర్థవంతమైన వ్యవస్థను సృష్టించి దక్షిణాసియా అంతటా అభివృద్ధి చెందుతూ విస్తరించింది. మౌర్య రాజవంశం ఆసియ పురాతన, సుదీర్ఘ వాణిజ్య వ్యవస్థకు అనుకూలంగా ఒకటైన గ్రాండు ట్రంకు రహదారిని నిర్మించింది. ఇది భారత ఉపఖండాన్ని మధ్య ఆసియాతో కలుపుతుంది.<ref>{{Cite web|url=http://roadsandkingdoms.com/2016/dinner-on-the-grand-trunk-road/|title=Dinner on the Grand Trunk Road|last=Bhandari|first=Shirin|date=2016-01-05|website=|publisher=Roads & Kingdoms|language=en-US|access-date=2016-07-19}}</ref> కళింగ యుద్ధం తరువాత అశోకచక్రవర్తి ఆధ్వర్యంలో సామ్రాజ్యం దాదాపు అర్ధ శతాబ్దం కేంద్రీకృత పాలనను అనుభవించింది. చంద్రగుప్తా మౌర్య జైన మతాన్ని స్వీకరించడం వల్ల దక్షిణ ఆసియా అంతటా సామాజిక-మత సంస్కరణలు అధికరించాయి. అశోకచక్రవర్తి బౌద్ధమతాన్ని స్వీకరించడం, బౌద్ధ మిషనరీల స్పాన్సర్‌షిపు ఆ విశ్వాసాన్ని శ్రీలంక, వాయువ్య భారతదేశం, మధ్య ఆసియా, ఆగ్నేయాసియా, ఈజిప్టు, హెలెనిస్టికు ఐరోపాలో విస్తరించడానికి అనుమతించింది.{{sfn|Hermann Kulke|2004|p=67}}సామ్రాజ్యం జనాభా సుమారు 50-60 మిలియన్లుగా అంచనా వేయబడింది. దీని వలన మౌర్య సామ్రాజ్యం పురాతన జనాభా కలిగిన సామ్రాజ్యాలలో ఒకటిగా మారింది.<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=K85NA7Rg67wC |page=11|title=The First Great Political Realist: Kautilya and His Arthashastra|isbn=9780739106075|authorlink1=Roger Boesche|last1=Boesche|first1=Roger|date=2003-03-01}}</ref><ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=4jQOAQAAMAAJ |title=Encyclopedia of population |isbn=9780028656793 |author1=Demeny |first1=Paul George |last2=McNicoll |first2=Geoffrey |date=May 2003}}</ref> పురావస్తుపరంగా దక్షిణ ఆసియాలో మౌర్య పాలన కాలం నార్తరను బ్లాక్ పాలిషు వేరు (ఎన్బిపిడబ్ల్యు) యుగానికి చెందినదిగా భావించబడుతుంది. అర్ధశాస్త్రం,<ref>"It is doubtful if, in its present shape, [the ''Arthashastra''] is as old as the time of the first Maurya," as it probably contains layers of text ranging from Maurya times till as late as the 2nd century CE. Nonetheless, "though a comparatively late work, it may be used [...] to confirm and supplement the information gleaned from earlier sources." (Raychaudhuri & Mukherjee 1996, pp.246–7)</ref> అశోకుడి శాసనాలు మౌర్య కాలాల వ్రాతపూర్వక రికార్డుల ప్రాధమికప్రాథమిక వనరులుగా ఉన్నాయి. సారనాథు వద్ద ఉన్న " అశోక లయను క్యాపిటల్ ఆఫ్ అశోక " ఆధునిక రిపబ్లికు ఆఫ్ ఇండియా జాతీయ చిహ్నంగా ఉంది.

"మౌర్య" అనే పేరు అశోక శాసనాలు లేదా మెగాస్టీనెసు ఇండికా వంటి సమకాలీన గ్రీకు వృత్తాంతాలలో లేదు. అయితే ఇది ఈ క్రింది మూలాల ద్వారా ధృవీకరించబడిందిధ్రువీకరించబడింది:{{sfn|Irfan Habib|Vivekanand Jha|2004|p=14}}

* రుద్రదామను (క్రీ.శ. 150) జునాగఢు శిలాశాసనం చంద్రగుప్త, అశోక పేర్లకు "మౌర్య" ను ఉపసర్గ చేస్తుంది. .{{sfn|Irfan Habib|Vivekanand Jha|2004|p=14}}

* బౌద్ధ గ్రంధాలుగ్రంథాలు చంద్రగుప్త గౌతమ బుద్ధుడుకు చెందిన శాక్యాల "మోరియా" వంశానికి చెందినవాడని పేర్కొన్నాయి.

బౌద్ధ, జైన సంప్రదాయాలలో పేర్కొన్నట్లుగా నెమళ్లతో రాజవంశం సంబంధం పురావస్తు ఆధారాల ద్వారా ధృవీకరించబడిందిధ్రువీకరించబడింది. ఉదాహరణకు నందనగరులోని అశోక స్తంభం మీద నెమలి బొమ్మలు, సాంచి స్థూపం మీద అనేక శిల్పాలు కనిపిస్తాయి. ఈ సాక్ష్యం ఆధారంగా ఆధునిక విద్యాధ్యయనకారులు నెమలి రాజవంశం చిహ్నంగా ఉండవచ్చని సిద్ధాంతీకరించారు.{{sfn|R. K. Mookerji|1966|p=15}}

మౌర్య రాజవంశం 137 సంవత్సరాలు పరిపాలించింది.{{sfn|Thapar|2013|p=296}} గాంధారాలోని పర్షియా ప్రాంతాలలో భారతదేశం కాశ్మీరులోని కొన్ని ప్రాంతాలలో స్థాపించబడిన హెలెనిస్టికు రాజ్యాల సాంస్కృతిక ప్రభావం ఈ ప్రదేశాల కళాత్మక శైలి, సంస్కృతిని ప్రభావితం చేసింది.<ref name=pearson>{{cite book |last1=O'Riley |first1=Michael Kampel |title=Art Beyond the West |date=2013 |publisher=Person Education |page=65}}</ref> అలెగ్జాండరు ది గ్రేటు మరణం తరువాత మౌర్య రాజవంశం స్థాపకుడు చంద్రగుప్తా మౌర్య సింధు లోయ, వాయువ్య భారతదేశాన్ని తిరిగి స్వాధీనం చేసుకున్నారు.<ref name=greenwood>{{cite book |title=From Polis to Empire, the Ancient World, C. 800 B.C.-A.D. 500 |date=2002 |publisher=Greenwood Publishing |isbn=0313309426 |url=https://books.google.com/books?id=JEvN6XwWTk8C&pg=PA252 |accessdate=16 August 2019}}</ref> అలెగ్జాండరు సైన్యాలు గాంధారకు తిరిగి వెళ్ళవలసి వచ్చింది.<ref name=pearson/> చంద్రగుప్తుడు చేతిలో ఓడిపోయిన సెల్యూకసు సింధు, స్వాతు లోయలు, గాంధార, తూర్పు అరాచోసియాలను చంద్రగుప్తుడికి స్వాధీనం చేసాడు.<ref name=greenwood /> చద్రగుప్త మనవడు అశోకుడు ఉత్తర, మధ్య భారతదేశంలో మౌర్య పాలనను విస్తరించడానికి అనేక పోరాటాలు చేశాడు. బౌద్ధమతంలోకి మారిన తరువాత అశోకుడు స్థాపించిన నిర్మాణాలు, వ్రాతపూర్వక ఆధారాలలో గ్రీకు, పెర్షియను ప్రభావాలు లేవు. <ref name=pearson />

చంద్రగుప్త మౌర్య అధికారంలోకి రావడం రహస్య వివాదాలలో కప్పబడి ఉంది. ఒక వైపు విశాఖదత్త రాసిన ముద్రారాక్షసం (రాక్షస సిగ్నెటు రింగు - రాక్షస మగధ ప్రధానమంత్రి) వంటి అనేక పురాతన భారతీయ గ్రంధాలుగ్రంథాలు, అతని రాజ వంశం గురించి వివరిస్తాయి. ఆయనను నంద కుటుంబంతో కూడా అనుసంధానిస్తాయి. మౌర్యాలు అని పిలువబడే క్షత్రియ వంశాన్ని తొలి బౌద్ధ గ్రంధాలలోగ్రంథాలలో మహాపరినిబ్బన సూతలో సూచిస్తారు. తదుపరి చారిత్రక ఆధారాలు లేకుండా ఏదైనా తీర్మానాలు చేయడం కష్టం. చంద్రగుప్తుడు మొదట గ్రీకు గ్రంధాలలోగ్రంథాలలో "సాండ్రోకోటోసు" గా ఉద్భవించాడు. యువకుడిగా ఆయన అలెగ్జాండరును కలిసినట్లు చెబుతారు.<ref>:"Androcottus, when he was a stripling, saw Alexander himself, and we are told that he often said in later times that Alexander narrowly missed making himself master of the country, since its king was hated and despised on account of his baseness and low birth." Plutarch 62-3 [http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0243&layout=&loc=62.1 Plutarch 62-3]</ref> ఆయన నందరాజును కలుసుకుని ఆయనకు కోపం తెప్పించి తృటిలో తప్పించుకున్నాడని కూడా అంటారు.<ref>:"He was of humble Indian to a change of rule." Justin XV.4.15 "Fuit hic humili quidem genere natus, sed ad regni potestatem maiestate numinis inpulsus. Quippe cum procacitate sua Nandrum regem offendisset, interfici a rege iussus salutem pedum ceieritate quaesierat. (Ex qua fatigatione cum somno captus iaceret, leo ingentis formae ad dormientem accessit sudoremque profluentem lingua ei detersit expergefactumque blande reliquit. Hoc prodigio primum ad spem regni inpulsus) contractis latronibus Indos ad nouitatem regni sollicitauit." [http://www.forumromanum.org/literature/justin/texte15.html Justin XV.4.15] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160201051124/http://www.forumromanum.org/literature/justin/texte15.html |date=1 February 2016 }}</ref> చంద్రగుప్తా ఆధ్వర్యంలో సైన్యానికి శిక్షణ ఇవ్వడం చాణుక్యుని అసలు లక్ష్యంగా ఉంది.

{| class="wikitable" style="margin:0 auto;" align="right" colspan="2" cellpadding="3" style="font-size: 80%;"

</ref> విశాఖదత్తుది ముద్రారాక్షసం జైన రచన పారిసిష్టాపవరను చంద్రగుప్తా సంకీర్ణం ఏర్పరచుకున్న హిమాలయ రాజు పర్వతకుడు (తరచుగా పోరసుగా గుర్తించబడ్డాడు). <ref>Chandragupta Maurya and His Times, Radhakumud Mookerji, Motilal Banarsidass Publ., 1966, p.26-27 {{cite web |url=https://books.google.fr/books?id=i-y6ZUheQH8C&pg=PA27 |title=Archived copy |accessdate=2016-11-26 |deadurl=no |archiveurl=https://web.archive.org/web/20161127023139/https://books.google.fr/books?id=i-y6ZUheQH8C&pg=PA27 |archivedate=27 November 2016 |df=dmy-all }}</ref><ref>Sir John Marshall, "Taxila", p. 18 ''et passim''</ref> ఈ గుర్తింపుల విషయంలో చరిత్రకారులంరిలో ఏకాభిప్రాయం లేదు.<ref>K. A. Nilakanta Sastri (ed., 1967), ''Age of the Nandas and Mauryas'', p.147</ref> ఈ హిమాలయ (పర్వతకుడు) కూటమి చంద్రగుప్తుడికి యవనాలు (గ్రీకులు), కంబోజాలు, షకాలు (సిథియన్లు), కిరాతులు (హిమాలయన్లు), పరాసికులు (పర్షియన్లు), బాహ్లికులు (బాక్ట్రియన్లు (కుమారపురా అనే పటాలిపుత్రను తీసుకున్న)) కూడిన మిశ్రమ, శక్తివంతమైన సైన్యాన్ని ఇచ్చింది. కుసుమపురా (పాటలీపుత్ర) ముద్రరాక్ష 2: <ref name="books.google.fr">Chandragupta Maurya and His Times, Radhakumud Mookerji, Motilal Banarsidass Publ., 1966, p.27 {{cite web |url=https://books.google.fr/books?id=i-y6ZUheQH8C&pg=PA27 |title=Archived copy |accessdate=2016-11-26 |deadurl=no |archiveurl=https://web.archive.org/web/20161127023139/https://books.google.fr/books?id=i-y6ZUheQH8C&pg=PA27 |archivedate=27 November 2016 |df=dmy-all }}</ref> లో చాణుక్యుడి సలహా మేరకు "కుసుమపురాన్ని పర్వతకుడు, చంద్రగుప్తుడి సైన్యాలు ప్రతి దిశ నుండి ముట్టడించాయి: షకాలు, యవనులు, కిరాతులు, కాంబోజులి, పరాసికాలు, బహ్లికులు, ఇతరులు సమావేశమయ్యారు".<ref name="books.google.fr"/><ref>Sanskrit original: "asti tava Shaka-Yavana-Kirata-Kamboja-Parasika-Bahlika parbhutibhih Chankyamatipragrahittaishcha Chandergupta Parvateshvara balairudidhibhiriva parchalitsalilaih samantaad uprudham Kusumpurama". From the French translation, in "Le Ministre et la marque de l'anneau", {{ISBN|2-7475-5135-0}}</ref><ref name="books.google.fr"/>

పాటాలిపుత్ర రాజధానిగా చంద్రగుప్తుడు ఒక బలమైన కేంద్రీకృత రాజ్యాన్ని స్థాపించాడు. పాటలీపుత్ర మెగాస్టీన్సు వ్రాతల ఆధారంగా "64 ద్వారాలు, 570 గోపురాలు కట్టిన చెక్క గోడతో పరివృతమై ఉంటుంది". ఏలియను మెగాస్టీంసులా స్పష్టంగా పాటాలిపుత్ర గురించి ప్రత్యేకంగా ప్రస్తావించకపోయినా పర్షియా సుసా (ఎక్టబానా) కంటే శోభలో భారతీయ రాజభవనాలు ఉన్నతమైనవిగా వర్ణించారు.<ref>"In the royal residences in India where the greatest of the kings of that country live, there are so many objects for admiration that neither [[Memnon (mythology)|Memnon]]'s city of [[Susa]] with all its extravagance, nor the magnificence of [[Ectabana]] is to be compared with them. ... In the parks, tame peacocks and pheasants are kept." [[Aelian]], "Characteristics of animals" [https://archive.org/details/L449AelianCharacteristicsOfAnimalsIII1217 Aelian, Characteristics of animals, book XIII, Chapter 18], also quoted in The Cambridge History of India, Volume 1, p411</ref> నగరం నిర్మాణానికి ఆ కాలంలోని పర్షియను నగరాలతో చాలా పోలికలు ఉన్నట్లు తెలుస్తోంది.<ref>"The architectural closeness of certain buildings in Achaemenid Iran and Mauryan India have raised much comment. The royal palace at Pataliputra is the most striking example and has been compared with the palaces at Susa, Ecbatana, and Persepolis" Aśoka and the decline of the Mauryas, Volume 5, p.129, Romila Thapar, Oxford University Press, 1961</ref>

చంద్రగుప్త కుమారుడు బిందుసార మౌర్య సామ్రాజ్యం పాలనను దక్షిణ భారతదేశం వైపు విస్తరించాడు. సంగ సాహిత్యానికి చెందిన ప్రసిద్ధ తమిళ కవి మములానారు, తమిళ దేశాన్ని కలిగి ఉన్న దక్కను పీఠభూమికి దక్షిణంగా ఉన్న ప్రాంతాలను కర్ణాటక నుండి దళాలను ఉపయోగించి మౌర్య సైన్యం ఎలా ఆక్రమించిందో వివరించింది. వడుగరు (తమిళ దేశానికి ఉత్తరాన ఉన్న ఆంధ్ర-కర్నాటక ప్రాంతాలలో నివసించిన ప్రజలు) మౌర్య సైన్యం వాన్గార్డు సైన్యాలను ఏర్పాటు చేశారని ములానారు పేర్కొన్నారు.<ref name="Singh 2008"/>{{sfn|Upinder Singh|2008|p=331}}ఆయన తన సభలో మెగస్తనీసు అనే గ్రీకు రాయబారిని నియమించాడు.{{sfn|Paul J. Kosmin|2014|p=32}}

ప్లుటార్చి అభిప్రాయం ఆధారంగా చంద్రగుప్త మౌర్యుడు మొత్తం భారతదేశాన్ని స్వాధీనం చేసుకున్నాడు. జస్టిను కూడా చంద్రగుప్త మౌర్య భారతదేశాన్ని స్వాధీనం చేసుకున్నాడని గమనించాడు. దీనిని తమిళ సంగం సాహిత్యం ధృవీకరిస్తుందిధ్రువీకరిస్తుంది. ఇది వారి దక్షిణ భారత మిత్రదేశాలతో మౌర్య దండయాత్ర, వారి ప్రత్యర్థుల ఓటమి గురించి ప్రస్తావించింది.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?dq=nanda+empire+extension&hl=en&id=KItocaxbibUC&pg=PA157&sa=X&ved=0ahUKEwivr877pMPjAhU1VRUIHe5sAOQQ6AEIJzAA#v=onepage&q=nanda%20empire%20extension&f=false|title=Indian Civilization and Culture|last=Chatterjee|first=Suhas|date=1998|publisher=M.D. Publications Pvt. Ltd.|isbn=9788175330832|language=en}}</ref><ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?dq=podiyil+hill+maurya&hl=en&id=LA91rqvCB2EC&pg=PA58&sa=X&ved=0ahUKEwj9rOGlp8PjAhUKZcAKHYUlCqkQ6AEIJzAA#v=onepage&q=podiyil%20hill%20maurya&f=false|title=The Mauryan Polity|last=Dikshitar|first=V. R. Ramachandra|date=1993|publisher=Motilal Banarsidass Publ.|isbn=9788120810235|language=en}}</ref>

మౌర్య సామ్రాజ్యం స్థాపకుడు చంద్రగుప్తకు బిందుసార జన్మించాడు. వివిధ పురాణాలు, మహావంశాలతో సహా అనేక వనరులు దీనిని ధృవీకరించాయిధ్రువీకరించాయి.{{sfn|Srinivasachariar|1974|p=lxxxvii}}{{full citation needed|date=April 2019}} బౌద్ధమత గ్రంథాలైన దీపవంశం, మహావంశ ("బిందుసారో") ఆయనను ధృవీకరించాయిధ్రువీకరించాయి; పారిష్ఠ-పర్వను వంటి జైన గ్రంథాలు; విష్ణు పురాణం ("విందుసర") వంటి హిందూ గ్రంథాలు కూడా ఆయనను గుర్తించాయి.<ref name="VAS_Asoka">{{cite book |url=https://archive.org/stream/asokabuddhistemp00smitiala#page/18/mode/2up |title=Asoka, the Buddhist emperor of India |author=Vincent Arthur Smith |year=1920 |publisher=Clarendon Press |location=Oxford |isbn=9788120613034 |pages=18–19 }}</ref><ref>{{cite journal |url=https://books.google.com/books?id=rlQOAAAAIAAJ&pg=PA10 |title= On the Early Life of Asoka |author=[[Rajendralal Mitra]] |journal=Proceedings of the Asiatic Society of Bengal |year=1878 |publisher=Asiatic Society of Bengal |page=10 }}</ref> 12 వ శతాబ్దపు జైన రచయిత హేమచంద్ర పారిష్ఠ-పర్వను అభిప్రాయం ఆధారంగా బిందుసార తల్లి పేరు దుర్ధర.<ref name="Rosalind_1993">{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Po9tUNX0SYAC&pg=PA204 |title=The Clever Adulteress and Other Stories: A Treasury of Jaina Literature |chapter=The Minister Cāṇakya, from the Pariśiṣtaparvan of Hemacandra|translator=Rosalind Lefeber |editor=[[Phyllis Granoff]] |author=Motilal Banarsidass |year=1993 |pages=204–206 }}</ref> కొన్ని గ్రీకు మూలాలు అతనిని "అమిట్రోచెట్సు", వైవిధ్యంగా కూడా ప్రస్తావించాయి.

బిందుసార జీవితాన్ని అలాగే అతని తండ్రి చంద్రగుప్తా లేదా అతని కుమారుడు అశోకుడి జీవితం కూడా నమోదు చేయబడలేదు. ఆయన పాలనలో చాణుక్యుడు ప్రధానమంత్రిగా కొనసాగాడు. భారతదేశాన్ని సందర్శించిన మధ్యయుగ టిబెటు పండితుడు తారనాథ అభిప్రాయం ఆధారంగా చాణక్యుడు "పదహారు రాజ్యాల ప్రభువులను, రాజులను నాశనం చేయడానికి, తూర్పు, పశ్చిమ మహాసముద్రాల మధ్య భూభాగానికి సంపూర్ణ యజమాని కావడానికి" బిందుసారకు సహాయం చేశాడు.<ref name="EB_legends">{{cite book |url=https://archive.org/stream/legendsofindianb00burn#page/20/mode/2up |title=Legends of Indian Buddhism |author=Eugène Burnouf |publisher=E. P. Dutton |location=New York |year=1911 |pages=59 }}</ref> అతని పాలనలో, తక్షశిలా పౌరులు రెండుసార్లు తిరుగుబాటు చేశారు. మొదటి తిరుగుబాటులో అతని పెద్ద కుమారుడు సుసిమా పాల్గొన్నాడు. రెండవ తిరుగుబాటుకు కారణం తెలియదు. కానీ బిందుసార తన జీవితకాలంలో దానిని అణచివేయలేకపోయాడు. బిందుసార మరణం తరువాత దీనిని [[అశోకుడు]] రూపుమాపాడు.

బిందుసార హెలెనికు ప్రపంచంతో స్నేహపూర్వక దౌత్య సంబంధాలను కొనసాగించాడు. బిందుసర న్యాయస్థానంలో డీమాచసు సెలూసిదు చక్రవర్తి మొదటి ఆంటియోకసు రాయబారిగా పనిచేసాడు.{{sfn|S. N. Sen|1999|p=142}}గ్రీకు రచయిత ఇయాంబులసును స్వాగతించాడని డయోడోరసు పేర్కొన్న పాలిబోత్రా రాజు (పటాలిపుత్ర, మౌర్య రాజధాని)ను సాధారణంగా బిందుసారగా గుర్తిస్తారు. {{sfn|S. N. Sen|1999|p=142}} ఈజిప్టు రాజు ఫిలడెల్ఫసు డియోనిసియసు అనే రాయబారిని భారతదేశానికి పంపించాడని ప్లినీ పేర్కొన్నాడు.<ref>"Three Greek ambassadors are known by name: Megasthenes, ambassador to Chandragupta; Deimachus, ambassador to [[Chandragupta Maurya|Chandragupta's]] son Bindusara; and Dyonisius, whom Ptolemy Philadelphus sent to the court of Ashoka, Bindusara's son", McEvilley, p.367</ref><ref>''India, the Ancient Past'', Burjor Avari, p.108-109</ref> సైలేంద్ర నాథు సేను అభిప్రాయం ఆధారంగా ఇది బిందుసార పాలనలో జరిగినట్లు తెలుస్తుంది.{{sfn|S. N. Sen|1999|p=142}}

[[File:Sarnath_capital.jpg|right|thumb|[[Pillars of Ashoka|AśokaAśంka pillar capital]] at [[Sarnath]]. ca. 250 BCE.]]

యువ యువరాజుగా, అశోక (క్రీ.పూ. 272 ​​- 232) ఉజ్జయిని, తక్షశిలలో తిరుగుబాట్లను అణిచివేసిన తెలివైన శక్తిగా ఉన్నాడు. చక్రవర్తిగా ఆయన ప్రతిష్టాత్మకంగానూప్రతిష్ఠాత్మకంగానూ ఆవేశపూరితంగానూ ఉన్నాడు. దక్షిణ, పశ్చిమ భారతదేశంలో సామ్రాజ్యం ఆధిపత్యాన్ని తిరిగి నొక్కి చెప్పాడు. కానీ ఆయన కళింగ (క్రీ.పూ. 262–261) ను జయించడం అతని జీవితంలో కీలకమైన సంఘటనగా నిరూపించబడింది. అశోక కళింగను ఒక పెద్ద ప్రాంతం మీద అధికారాన్ని స్థిరపరచడానికి అక్కడ ఒక కోటను నిర్మించాడు.<ref>{{Cite book|title=The Archaeology of Early Historic South Asia: The Emergence of Cities and States|last=Allchin|first=F.R.|last2=Erdosy|first2=George|publisher=Cambridge University Press|year=1995|location=Cambridge|pages=306}}</ref> రాజ సైనికులు, పౌర విభాగాల కళింగ దళాల మీద అశోకుడి సైన్యం విజయం సాధించినప్పటికీ తీవ్ర ఆవేశంతో జరిగిన యుద్ధంలో సైనికులు, పౌరులు కలిసి 1,00,000 మంది మరణించారు. ఇందులో 10,000 మందికి పైగా అశోకుడికి చెందిన సైనికులు ఉన్నారు. లక్షలాది మంది ప్రజల మరణం, యుద్ధవిధ్వంసం అశోకుడు ప్రతికూలంగా ప్రభావితమయ్యాడు. వినాశనాన్ని వ్యక్తిగతంగా చూసిన అశోకుడు పశ్చాత్తాపం చెందడం ప్రారంభించాడు. కళింగ అనుసంధానం పూర్తయినప్పటికీ అశోకుడు బౌద్ధమతం బోధలను స్వీకరించాడు. ఫలితంగా ఆయన యుద్ధం, హింసను త్యజించాడు. ఆయన ఆసియా చుట్టూ పర్యటించడానికి, బౌద్ధమతాన్ని ఇతర దేశాలకు వ్యాప్తి చేయడానికి మతబోధకుల బృందాలను పంపించాడు.{{citation needed|date=August 2016}}

బృహద్రాత హత్య, షుంగా సామ్రాజ్యం అభివృద్ధి బౌద్ధుల మీద మతపరమైన హింస అధికరించడానికి దారితీసిందని.<ref>According to the [[Ashokavadana]]</ref> హిందూ మతం పునరుద్ధరించబడిందని అశోకవదన వంటి బౌద్ధ రికార్డులు వ్రాస్తున్నాయి. సర్ జాన్ మార్షల్ ప్రకారం <ref>Sir John Marshall, "A Guide to Sanchi", Eastern Book House, 1990, {{ISBN|81-85204-32-2}}, pg.38</ref> హింసకు ప్రధాన రచయిత పుష్యమిత్ర అయి ఉండవచ్చని భావించబడుతుంది. అయినప్పటికీ తరువాత షుంగా రాజులు బౌద్ధమతానికి ఎక్కువ మద్దతునిచ్చినట్లు తెలుస్తోంది. ఇతర చరిత్రకారులు ఎటియన్నే లామోట్టే <ref>E. Lamotte: History of Indian Buddhism, Institut Orientaliste, Louvain-la-Neuve 1988 (1958)</ref> రోమిలా థాపరు,

అనేక విధాలుగా మౌర్య సామ్రాజ్యంలో ఆర్థిక పరిస్థితి అనేక రోమను సామ్రాజ్యానికి సమానంగా ఉంటుంది. ఇద్దరికీ విస్తృతమైన వాణిజ్య సంబంధాలు ఉన్నాయి. ఇద్దరికీ కార్పొరేషన్ల మాదిరి సంస్థలు ఉన్నాయి. రోంలో సంస్థాగత సంస్థలు ఉన్నాయి. ఇవి ఎక్కువగా ప్రభుత్వ-ఆధారిత ప్రాజెక్టులకు ఉపయోగించబడుతున్నాయి. మౌర్యుడు భారతదేశంలో అనేక ప్రైవేటు వాణిజ్య సంస్థలు స్థాపించాడు. ఇవి పూర్తిగా ప్రైవేటు వాణిజ్యం కోసం పనిచేసాయి. మౌర్య సామ్రాజ్యంలో ఇవి అభివృద్ధి చెందాయి.<ref>[http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=796464 ''The Economic History of the Corporate Form in Ancient India.''] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160204000202/http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=796464 |date=4 February 2016 }} [[University of Michigan]].</ref>

{| class="wikitable" style="margin:0 auto;" align="center" colspan="1" cellpadding="3" style="font-size: 80%;"

సామ్రాజ్యం కేంద్రమైన మగధ బౌద్ధమతానికి కూడా జన్మస్థలంగా ఉంది. అశోకుడు మొదట్లో హిందూ మతాన్ని అభ్యసించాడు కాని తరువాత బౌద్ధమతాన్ని స్వీకరించాడు; కళింగ యుద్ధం తరువాత, ఆయన విస్తరణ వాదం, తీవ్రమైన వేగంతో ఇంటెన్సివు పోలీసింగు, పన్ను వసూలు కొరకు, తిరుగుబాటుదారులకు వ్యతిరేకంగా క్రూరమైన చర్యలు, కఠినమైన ఆర్ధికఆర్థిక నిషేధాలను త్యజించాడు. అశోకుడు తన కుమారుడు మహీంద, కుమార్తె సంఘమిత్ర నేతృత్వంలోని ఒక మతప్రచారక బృందాన్ని శ్రీలంకకు పంపాడు. శ్రీలంక రాజు టిస్సా బౌద్ధ ఆదర్శాలకు ఎంతగానో ఆకర్షితుడయ్యాడు. అతను వాటిని స్వయంగా స్వీకరించి బౌద్ధమతాన్ని దేశజాతీయ మతంగా మార్చాడు. అశోకుడు పశ్చిమ ఆసియా, గ్రీసు ఆగ్నేయాసియాకు అనేక బౌద్ధ మతప్రచారక బృందాలను పంపాడు. మఠాలు, పాఠశాలల నిర్మాణంతో పాటు సామ్రాజ్యం అంతటా బౌద్ధ సాహిత్యాన్ని ప్రచురించాడు. ఆయన సాంచి, మహాబోధి ఆలయం వంటి భారతదేశం అంతటా 84,000 స్థూపాలను నిర్మించాడని నమ్ముతారు. సైబీరియాతో సహా ఆఫ్ఘనిస్తాను, థాయిలాండు, ఉత్తర ఆసియాలో బౌద్ధమతానికి ప్రజాదరణను భివృద్ధి చేసాడు. బౌద్ధ మతం సంస్కరణ, విస్తరణకు కృషి చేసిన కౌన్సిలు, భారతదేశం మూడవ బౌద్ధ మండలి, దక్షిణ ఆసియా బౌద్ధ ఆదేశాలను తన రాజధాని సమీపంలో ఏర్పాటు చేయడానికి అశోకుడు సహాయం చేశాడు. భారతీయ వ్యాపారులు బౌద్ధమతాన్ని స్వీకరించి మౌర్య సామ్రాజ్యం అంతటా మతాన్ని వ్యాప్తి చేయడంలో పెద్ద పాత్ర పోషించారు.<ref>Jerry Bentley, ''Old World Encounters: Cross-Cultural Contacts in Pre-Modern Times'' (New York: Oxford University Press), 46</ref>

ఈ కాలపు గొప్ప స్మారక చిహ్నం, కుమ్రారు ప్రదేశంలో ఉన్న పాత రాజభవనం చంద్రగుప్త మౌర్యుని పాలనలో నిర్మించబడింది. సమీపంలోని కుమ్రారు స్థలంలో జరిపిన త్రవ్వకాల్లో రాజభవనం అవశేషాలు వెలికి తీయబడ్డాయి. ఈ రాజభవనం భవనాల సముదాయంగా భావించబడుతుంది. వీటిలో ముఖ్యమైనది విస్తారమైన కొయ్య స్థంభాలస్తంభాల మద్దతుతో నిర్మించిన విస్తారమైన సభామంటపం ఉంది. స్తంభాలను సాధారణ వరుసలలో అమర్చారు. తద్వారా హాలును అనేక చిన్న చదరపు మండపాలుగా విభజించారు. స్తంభాల సంఖ్య 80, ఒక్కొక్కటి 7 మీటర్లు. మెగాస్టీనెసు వంటి ప్రత్యక్ష సాక్షుల కథనం ప్రకారం ఈ ప్యాలెసు ప్రధానంగా కలపతో నిర్మించబడింది. ఈ రాజభవనం సుసా, ఎక్బాటానా రాజభవనాలను శోభ, గొప్పతనాన్ని మించిందని భావించారు. దాని పూతపూసిన స్తంభాలు బంగారు తీగలు, వెండి పక్షులతో అలంకరించబడ్డాయి. ఈ భవనాలు చేపల చెరువులతో నిండిన విస్తారమైన ఉద్యానవనంలో ఉన్నాయి. అనేక రకాల అలంకారమైన చెట్లు, పొదలతో అమర్చబడి ఉన్నాయి.<ref>"L'age d'or de l'Inde Classique", p23</ref>{{better source|date=August 2016}} కౌటిల్య అర్థశాస్త్రం ఈ కాలం నుండి ప్యాలెసు నిర్మాణ పద్ధతిని కూడా ఇస్తుంది. రాతి స్తంభాల శకలాలు, వాటి గుండ్రని ఆకృతి, మృదువైన మెరుగుతో సహా, అంతకుముందు చెక్కతో స్థంభాలస్తంభాల స్థానంలో రాతి స్తంభాలను నిర్మాణానికి అశోకుడు బాధ్యత వహించినట్లు సూచిస్తుంది.{{citation needed|date=August 2016}}

{| class="wikitable" style="margin:0 auto;" align="center" colspan="2" cellpadding="3" style="font-size: 80%; width: 100%;"

|align=center colspan=2 style="background:#F4A460; font-size: 100%;"| '''Maurya structures and decorations at [[Sanchi]]<br /> (3rd century BCE)'''

మౌర్యాలు మొదట అడవులను వనరులుగా చూశారు. వారికి అతి ముఖ్యమైన అటవీ ఉత్పత్తి ఏనుగు. ఆ కాలంలో సైనిక శక్తి గుర్రాలు, మనుషులపైనే కాకుండా యుద్ధ-ఏనుగులపై కూడా ఆధారపడింది; అలెగ్జాండరు మాజీ సైనికాధికారులలో ఒకరైన సెలూకసు ఓటమికి ఏంగులు ప్రధాన పాత్ర పోషించాయి. మౌర్యాలు ఏనుగుల సరఫరాను చౌకగా భద్రపరచడానికి ప్రయత్నించారు. అడవి ఏనుగులను పెంచడం కంటే వాటిని పట్టుకోవడం, మచ్చిక చేసుకోవడం, శిక్షణ ఇవ్వడానికి తక్కువ సమయం తీసుకున్నారు. కౌటిల్య అర్థశాస్త్రంలో పురాతన గణాంకాల గరిష్టాలుగరిష్ఠాలు మాత్రమే కాకుండా, ఏనుగులు, అడవుల రక్షకుడు వంటి అధికారుల బాధ్యతలను నిస్సందేహంగా నిర్దేశిస్తుంది.<ref name="IWH4">Rangarajan, M. (2001) India's Wildlife History, pp 7.</ref>

మౌర్యులు కొన్ని అటవీ ప్రాంతాలను వ్యూహాత్మక లేదా ఆర్ధికఆర్థిక పరంగా విలువైనదిగా భావించారు. వాటిపై నియంత్రణ చర్యలను ఏర్పాటు చేశారు. వారు అన్ని అటవీ తెగలను విశ్వసించ లేదు. లంచం, రాజకీయ అణచివేతతో వారిని నియంత్రించారు. సరిహద్దులను కాపాడటానికి, జంతువులను వలలో వేయడానికి, ఆహారం సేకరించడానికి వారు వారిలో కొంతమందిని అరణ్యకులుగా నియమించారు. కొన్నిసార్లు ఉద్రిక్తత, సంఘర్షణతో కూడిన సంబంధం మౌర్యులకు వారి విస్తారమైన సామ్రాజ్యాన్ని కాపాడటానికి వీలు కల్పించింది.

అయినప్పటికీ అశోకుడి శాసనాలు వాస్తవ సంఘటనల కంటే పాలకుల కోరికను ప్రతిబింబిస్తాయి; రాజ వేట సంరక్షణలో జింకలను వేటాడినందుకు 100 'పనాస ' (నాణేలు) జరిమానా ప్రస్తావించడం చట్టాన్ని అతిక్రమించే వారు ఉన్నట్లు చూపిస్తుంది. చట్టపరమైన ఆంక్షలు సాధారణ ప్రజలు వేటాడటం, నరికివేయడం, చేపలు పట్టడం - అడవుల్లో మంటలు వేయడంలో పద్ధతులతో విభేదించాయి.

అలెగ్జాండరు (జస్టిను) తరువాత చంద్రగుప్తుడు చివరికి వాయువ్య భారతదేశాన్ని ఆక్రమించాడు. అక్కడ గ్రీకులు గతంలో పాలించిన భూభాగాలలో ఆయన సాత్రపీలతో (పాశ్చాత్య మూలాల్లో "ప్రిఫెక్ట్సు" గా వర్ణించబడ్డాడు) పోరాడాడు. వీరిలో పశ్చిమంలో పాలకుడు యుడెమసు ఉండవచ్చు (క్రీ.పూ 317 లో పంజాబు వదిలి వెళ్ళే వరకు) క్రీస్తుపూర్వం 316 లో సింధు తీరప్రాంతాలలో గ్రీకు కాలనీల పాలకుడు అజెనోరు కుమారుడు పీతాను బాబిలోను బయలుదేరే వరకు పాలన సాగించి ఉండవచ్చు.{{citation needed|date=August 2016}}

"తరువాత అతను అలెగ్జాండరు ప్రతినిధులకు వ్యతిరేకంగా యుద్ధానికి సిద్ధమవుతున్నప్పుడు ఒక పెద్ద అడవి ఏనుగు అతని వద్దకు వెళ్లి అతనిని మచ్చిక చేసుకున్నట్లుగా తన వెనుకకు తీసుకువెళ్ళింది. అతను గొప్ప పోరాట యోధుడు, యుద్ధ నాయకుడయ్యాడు. ఆ విధంగా రాజ్యాధికారాన్ని సంపాదించిన తరువాత సాండ్రాకోటోసు భారతదేశంలో ఉన్నాడు. ఆ సమయంలో సెలూకోసు భవిష్యత్తు కీర్తిని సిద్ధం చేస్తున్నాడు. " జస్టిన్ XV.4.19 possidebat."<ref>"Molienti deinde bellum aduersus praefectos Alexandri elephantus ferus infinitae magnitudinis ultro se obtulit et ueluti domita mansuetudine eum tergo excepit duxque belli et proeliator insignis fuit. Sic adquisito regno Sandrocottus ea tempestate, qua Seleucus futurae magnitudinis fundamenta iaciebat, Indiam [http://www.forumromanum.org/literature/justin/trad15.html Justin XV.4.19] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170420013859/http://www.forumromanum.org/literature/justin/trad15.html |date=20 April 2017 }}</ref>

303 లో చంద్రగుప్తుడు సెల్యూకసుతో చేసుకున్న శాంతి ఒప్పందం వైవాహిక కూటమితో ముగించాడు. బదులుగా చంద్రగుప్తుడు విస్తారమైన భూభాగాలను అందుకున్నాడు. ప్రతిగా సెలూకసుకు 500 యుద్ధ ఏనుగులను ఇచ్చాడు.{{sfn|R. C. Majumdar|2003|p=105}}<ref>Ancient India, (Kachroo, p.196)</ref><ref>The Imperial Gazetteer of India, (Hunter, p.167)</ref><ref>The evolution of man and society, (Darlington, p.223)</ref><ref>W. W. Tarn (1940). "Two Notes on Seleucid History: 1. Seleucus' 500 Elephants, 2. Tarmita", ''The Journal of Hellenic Studies'' '''60''', p. 84-94.</ref> ఇవి క్రీ.పూ 301 లో సైనికశక్తిగా ఇప్ససు యుద్ధంలో నిర్ణయాత్మక పాత్ర పోషించాయి.

{{sfn|Paul J. Kosmin|2014|p=37}} ఈ ఒప్పందంతో పాటు సెలూకసు మెగాస్టీనెసును ఒక రాయబారిగా చంద్రగుప్తుడి రాజసభలో నియమించాడు. తరువాత డీమాకోసును తన కుమారుడు బిందుసారకు పటాలిపుత్ర (బీహారులోని ఆధునిక పాట్నా) లోని మౌర్యుల రాజసభలో పనిచేయడానికి పంపించాడు. తరువాత టోలెమికు ఈజిప్టు పాలకుడు, అశోకునికి సమకాలీనుడైన రెండవ టోలెమి ఫిలడెల్ఫసు " ప్లినీ ది ఎల్డరు డయోనిసియసు " అనే రాయబారిని మౌర్య రాజసభకు పంపినట్లు నమోదు చేయబడింది.<ref name="perseus.mpiwg-berlin.mpg.de">{{cite web|url=http://perseus.mpiwg-berlin.mpg.de/cgi-bin/ptext?lookup=Plin.+Nat.+6.21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130728023626/http://perseus.mpiwg-berlin.mpg.de/cgi-bin/ptext?lookup=Plin.%2BNat.%2B6.21 |dead-url=yes |archive-date=28 July 2013 |title=Pliny the Elder, The Natural History (eds. John Bostock, M.D., F.R.S., H.T. Riley, Esq., B.A.) |publisher= |df= }}</ref>{{better source|date=August 2016}}

"మరియు, థియోఫ్రాస్టసు అటువంటి విషయాలలో [ప్రజలను మరింత రంజింపజేయడానికి] అద్భుతమైన సామర్థ్యాన్ని కలిగి ఉన్నారని చెప్తాడు. ఫిలార్కసు ఆయను ధృవీకరించాడు. భారతీయుల రాజు సాండ్రాకోటసు సెలూకసుకు పంపిన కొన్ని బహుమతుల గురించి ప్రస్తావించాడు; అద్భుతమైన ప్రేమను ఉత్పత్తి చేయడంలో మనోజ్ఞతను ప్రదర్శించడం, కొంతమంది దీనికి విరుద్ధంగా, ప్రేమను బహిష్కరించడం. " నౌక్రాటిసు ఎథీనియసు, "ది డీప్నోసోఫిస్ట్సు" మొదటి బుక్కు, అధ్యాయం 32<ref>{{cite web|url=http://digicoll.library.wisc.edu/cgi-bin/Literature/Literature-idx?type=turn&entity=Literature000701860036&isize=M&pview=hide|title=Problem while searching in The Literature Collection|publisher=|deadurl=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070313151642/http://digicoll.library.wisc.edu/cgi-bin/Literature/Literature-idx?type=turn&entity=Literature000701860036&isize=M&pview=hide|archivedate=13 March 2007|df=dmy-all}}</ref>