కాలుష్యం: కూర్పుల మధ్య తేడాలు

[[Fileదస్త్రం:AlfedPalmersmokestacks.jpg|thumb|300px|right|రెండవ ప్రపంచ యుద్ధం ఉత్పత్తి నుండి వాయు కాలుష్యం ]]

[[పర్యావరణ వ్యవస్థ |పర్యావరణ వ్యవస్థ]] అనగా భౌతిక వ్యవస్థలు లేదా జీవ క్రిములకు అస్థిరత, అసమానత, హాని లేదా అసౌకర్యం కలిగించే విధంగా కలుషితాలని పర్యావరణంలోకి విడుదల చెయ్యటాన్ని '''కాలుష్యం''' అంటారు.<ref>2[http://www.merriam-webster.com/dictionary/pollution కాలుష్యం - మెర్రియం - వెబ్స్టర్ ఆన్లైన్ నిఘంటువు నుండి తీసుకున్న వివరణ.]</ref>కాలుష్యం అనేది [[రసాయనిక పదార్ధం |రసాయనిక పదార్ధాలు]] లేదా ధ్వని, వేడిమి లేదా కాంతి శక్తి వంటి [[శక్తి |శక్తి]] రూపాలలో ఉండవచ్చు.కలుషితాలు, కాలుష్య కారక పదార్ధాలు, విదేశీ పదార్ధాలు లేదా శక్తులు లేదా సహజ సిద్దమైనవి; సహజ సిద్ధంగా లభిస్తున్నప్పుడు వాటి సహజ స్థాయి కన్నా ఎక్కువగా ఉంటే అప్పుడు కలుషితాలుగా గుర్తించబడతాయి.కాలుష్యం తరచుగా [[మూల కేంద్ర కాలుష్యము|మూల కేంద్ర కాలుష్యం]] లేదా [[మూల కేంద్రం లేని కాలుష్యము|మూల కేంద్రం లేని కాలుష్యం]] అని విభజింపబడుతుంది.

[[బ్లాక్ స్మిత్ సంస్థ |బ్లాక్స్మిత్ సంస్థ]] ప్రతీ సంవత్సరం ప్రపంచ నీచ కలుషిత ప్రాంతాల జాబితాను విడుదల చేస్తుంది.2007 జాబితాలో మొదటి పది ప్రాంతాలు [[అజెర్బైజాన్ |అజెర్బైజాన్]], [[పీపుల్స్ రిపబ్లిక్ అఫ్ చైనా|చైనా]], [[భారతదేశం |భారతదేశం]], [[పెరూ |పెరూ]], [[రష్యా|రష్యా]], [[ఉక్రెయిన్|ఉక్రెయిన్]] మరియు [[జాంబియా |జాంబియా]] లలో ఉన్నాయి.

== చరిత్ర ==

[[పునర్వ్యవస్థీకరణ |పునర్వ్యవస్థీకరణ]] మొదలు ఈ రోజు వరకు [[పురాతన గ్రీస్|పురాతన గ్రీస్]] నుండి [[అల్-అందలుస్|అండలూసియా]], [[పురాతన చైనా |పురాతన చైనా]], మధ్య యూరోప్ వరకు చరిత్ర మొత్తం, [[అరిస్టాటిల్|అరిస్టాటిల్]], [[అల్-ఫరబి |అల్-ఫరబీ]], [[అల్-ఘజాలి |అల్-ఘజాలి]], [[అవేర్రోఎస్ |అవేర్రోఎస్]], [[గౌతమ బుద్దుడు |బుద్దుడు]], [[కన్ఫ్యుసియస్ |కన్ఫ్యుసియస్]], [[డాంటే|డాంటే]], [[హెగెల్ |హెగెల్]], [[అవిసెన్నా |అవిసెన్నా]], [[లో తస్ |లో తస్]], [[మైమోనేదేస్ |మైమోనేడెస్]], [[మొన్తెస్క్యుయియు |మొంటెస్క్యుయియు]], [[నస్స్బుం |నస్స్బుం]], [[ప్లేటో|ప్లేటో]], [[సోక్రాటీస్|సోక్రాటీస్]], [[సన్ త్జు |సన్ త్జు]] వంటి వేదాంతవేత్తలు శరీర కాలుష్యం గురించి అదేవిధంగా మనస్సు మరియు ఆత్మ కాలుష్యం గురించి రాసారు.

=== మునుపటి చరిత్ర ===

నిప్పును పుట్టించటాన్ని నేర్చుకున్న [[శిలాజ సంబంధమైన |శిలాజసంబందిత]] కాలం నుండి కూడా పర్యావరణం పై మానవాళి ప్రభావం కొంతవరకు ఉంది.ఉక్కు కాలంలో పనిముట్ల వాడకం చిన్న తరహాలో ఖనిజాలను పోడిచేయడానికి దారితీసింది మరియు దీని వల్ల మరీ ఎక్కువ ప్రభావం లేకుండా సులువుగా చెల్లచేడురైపోయిన వ్యర్ధ పదార్ధాలు ఉండేవి.మానవ వ్యర్ధాలు నదులు లేదా నీటి వనరులను కొంత మేరకు కలుషితం చేసాయి.ఏది ఎలా ఉన్నప్పటికీ, ఈ ప్రభావాలు సహజ ప్రపంచం ద్వారా బాగా తగ్గించబడతాయని అంచనా వెయ్యబడింది.

=== పురాతన సంప్రదాయాలు ===

ముందుగా అభివృద్ధి చెందిన నాగరికతలు అయిన [[మిసోపోటమియా |మిసోపోటమియా]], [[పురాతన ఈజిప్ట్ |ఈజిప్ట్]], [[భారతదేశం యొక్క చరిత్ర |భారతదేశం]], [[చైనా|చైనా]], [[పర్షియా సామ్రాజ్యం |పర్షియా]], [[పురాతన గ్రీస్| గ్రీస్]] మరియు [[రోమన్ సామ్రాజ్యం |రోమ్]] మొదలైన నాగరికతలు తమ వస్తువుల తయారీలో నీటి వాడకాన్ని అధికం చేసాయి, ఖనిజాలను అధికంగా ఉపయోగించాయి మరియు ఇంకా పెద్దవైన పనుల కోసం కర్రను జంతు విసర్జితాలను దహనం చేసాయి (ఉదాహరణకు స్నానానికి, వేడి చెయ్యటానికి).

=== మధ్య కాలాలు ===

[[మధ్య కాలాలు |మధ్య కాలాలు]] మొదటిలో యూరోపియన్ [[చీకటి కాలాలు |చీకటి కాలాలు]] పారిశ్రామిక పనులలో పడి కాలుష్యం విపరీతంగా పెరిగిపోవటం మరియు జనాభా స్థాయిలు వేగంగా పెరగక పోవటం చూసి ఉండవచ్చు.మధ్య కాలాల చివరిలో జనాభా పెరిగి మరియు పట్టణాలలో ఎక్కువగా కేంద్రీకృతం అవ్వటం వలన తయారుగా ఉన్న కాలుష్యానికి ఎక్కువగా ఆస్కారం ఇచ్చింది.కొన్ని ప్రాంతాలలో వాయు కాలుష్యం స్థాయులు ఆరోగ్య సంబంధ విషయాలుగా గుర్తించబడ్డాయి మరియు నివాస ప్రాంతాలలో [[నీటి కాలుష్యం |నీటి కాలుష్యం]] శుద్ధి చెయ్యని [[మానవ వ్యర్ధాలు |మానవ వ్యర్ధాల]] నుండి [[వ్యాధి|వ్యాధుల]] వ్యాప్తికి ఒక ప్రధాన మధ్యవర్తి.

ప్రయాణాలు మరియు విస్తారంగా సమాచార వ్యాప్తి చాలా తక్కువగా ఉండటం వలన కాలుష్యం స్థానిక ఫలితాలకి చూడబడినట్టుగా మొత్తంగా చూడబడలేదు.వాయు కాలుష్యం ముఖ్యంగా సరైన వెలుతురు కావలిసిన, కర్రను కాల్చటం ప్రక్రియ ద్వారా వచ్చిందే. శుభ్రమైన త్రాగే నీటి వనరులు విసర్జితాల ద్వారా కలుషితం అవ్వటం లేదా విషపూరితం అవ్వటం చాలా సులువుగా మరణాలకి కారణం అయ్యింది మరియు కలుషితం అయ్యే ప్రక్రియ సరిగా అర్ధం చేసుకోబడలేదు.చాలా ఎక్కువగా విసర్జితాల ద్వారా జరిగిన కలుషితం మరియు కాలుష్యం [[బుబోనిక్ ప్లేగు |బుబోనిక్ ప్లేగ్]] కి ప్రధాన కారణాలు అయ్యాయి.

=== అధికారిక సమ్మతి ===

[[ఇంగ్లాండ్|ఇంగ్లాండ్]] కి చెందిన [[ఇంగ్లాండ్ కి చెందిన ఎడ్వర్డ్ I|రాజు ఎడ్వర్డ్ I]] 1272లో [[లండన్|లండన్]] లో ఒక చట్టం చెయ్యటం ద్వారా [[బొగ్గు|సముద్ర-బొగ్గు]]ను మండించటాన్ని నిషేదించాడు, దాని పొగ ఒక సమస్యగా మారిన తరువాత.<ref name="Pea-souper">{{cite web|url=http://www.epa.gov/history/topics/perspect/london.htm|title=London's Historic "Pea-Soupers"|accessdate=2006-08-02|author=David Urbinato|year=1994|month=Summer|publisher=[[United States Environmental Protection Agency]]}}</ref>6<ref name="Deadly">{{cite web|url=http://www.pbs.org/now/science/smog.html|title=Deadly Smog|accessdate=2006-08-02|author= |last= |first= |authorlink= |coauthors= |date=2003-01-17|publisher=PBS|}}</ref>8 కానీ ఇంగ్లాండ్ లో ఇంధనం చాలా సాధారణం, దీనికి ఇంతకూ ముందరి పేర్లు రావటానికి కారణం, దానిని చాలా రేవుల నుండి చక్రాల బండ్ల మీద మోసుకుపోవటానికి వీలు ఉండటమే.ఇంగ్లాండ్ లో వాయు కాలుష్యం ఒక పెద్ద సమస్యగా మారిపోయింది, ముఖ్యంగా పారిశ్రామిక విప్లవం తరువాత కాలంలో మరియు [[1952లో గొప్ప పొగమంచు |1952లో ఏర్పడిన గొప్ప పొగమంచు]] ద్వారా తరువాతి కాలానికి కూడా పొడిగించబడింది.ఇదే నగరం 1858లో [[థేమ్స్ |థేమ్స్]] లో [[గొప్ప దుర్వాసన |గొప్ప దుర్వాసన]]తో ఒక ప్రాచీన నీటి నాణ్యత సమస్యలను నమోదు చేసింది, ఇది తరువాత కాలంలో [[లండన్ మురుగునీటి వ్యవస్థ|లండన్ మురుగునీటి వ్యవస్థ]] నిర్మించటానికి కారణం అయ్యింది.

మనకి ఈ రోజు తెలిసిన పర్యావరణ కాలుష్యంనకు [[పారిశ్రామిక విప్లవం |పారిశ్రామిక విప్లవం]] జన్మను ఇచ్చింది.గొప్ప కర్మాగారాల ఉద్భవం మరియు అధిక ప్రమాణాలలో [[బొగ్గు|బొగ్గు]] మరియు ఇతర [[శిలాజ ఇంధనం |శిలాజ ఇంధనాల]] వినియోగం మొదలైనవి ఊహించని విధంగా [[వాయు కాలుష్యం |వాయు కాలుష్యం]]నకు కారణం అయ్యాయి మరియు పెరిగిపోతున్న మానవ వ్యర్ధాల భారానికి అధిక మొత్తంలో పారిశ్రామిక [[రసాయనం |రసాయనిక]] వ్యర్ధాలను అదనంగా చేర్చాయి.1881లో శుభ్రమైన గాలికి భరోసాని ఇస్తూ చట్టాలను చేసిన అమెరికా నగరాలలో [[చికాగో |చికాగో]] మరియు [[సిన్సిన్నాటి |సిన్సిన్నాటి]] మొదటి రెండు స్థానాలలో ఉన్నాయి.అంతర విభాగం కింద కొద్ది కాలం ఉన్న వాయు కాలుష్య కార్యాలయం సృష్టించినంత వరకు, 20వ శతాబ్దం మొదలు వరకు ఇతర నగరాలు దేశం చుట్టూ అనుసరించాయి.

1940 చివరిలో [[లాస్ ఏంజల్స్ |లాస్ ఏంజల్స్]] మరియు [[డొనొర, పెన్సిల్వేనియా |డొనొర, పెన్సిల్వేనియా]] నగరాలు విపరీతమైన పొగమంచును చవిచూసాయి, ఇది ఇంకొక ప్రజా సూచికగా పనిచేసింది.<ref name="Donora">{{cite web|url=http://www.ametsoc.org/sloan/cleanair/|title=History of the Clean Air Act|accessdate=2006-02-14|author=James R. Fleming|coauthors=Bethany R. Knorr of Colby College|publisher=American Meteorological Society}}</ref>

=== ఆధునిక అవగాహన ===

[[Fileదస్త్రం:Smoke of chimneys is the breath of Soviet Russia.jpg|thumb|left|200px|right|మునుపటి సోవియెట్ చిత్రం, ఆధునిక జ్ఞానానికి ముందు: "పొగ గొట్టాల యొక్క పొగ సోవియెట్ రష్యా యొక్క ఊపిరి."]]

అణుయుద్ధం యొక్క పరిణామాలు మరియు పరీక్షలు రేడియోధార్మికత ప్రభావాన్ని ప్రస్ఫుటం చెయ్యటంతో రెండవ ప్రపంచ యుద్ధం తరువాత కాలుష్యం ఒక ప్రధాన విషయంగా అయ్యింది.తరువాత 1952లో లండన్ నందు ఒక సాంకేతికమైన ఘోర ప్రమాదం అయిన [[గొప్ప పొగమంచు |గొప్ప పొగమంచు]] కనీసం 8000 మంది ప్రజలను చంపివేసింది.ఈ సామూహిక సంఘటన [[పరిశుభ్ర వాయు చట్టం |పరిశుభ్ర వాయు చట్టం]], 1956 వంటి కొన్ని ప్రధాన ఆధునిక పర్యావరణ చట్టాలకు కారణం అయ్యింది.

కాంగ్రెస్ [[ధ్వని నియంత్రణ చట్టం |ధ్వని నియంత్రణ చట్టం]], [[పరిశుభ్ర వాయు చట్టం |పరిశుభ్ర వాయు చట్టం]], [[పరిశుభ్ర నీటి చట్టం |పరిశుభ్ర నీటి చట్టం]] మరియు [[జాతీయ పర్యావరణ ప్రణాళిక చట్టము|జాతీయ పర్యావరణ ప్రణాళికా చట్టం]]లను ప్రవేశపెట్టినప్పుడు, 1950 మధ్య మరియు 1970 మొదలు మధ్య కాలంలో సంయుక్త రాష్ట్రాలలో కాలుష్యం ప్రజల ఆసక్తిని చూరగొనటం ప్రారంభించింది.

స్థానిక కాలుష్యం యొక్క దుష్ఫలితాలు చైతన్యాన్ని పెంచటానికి సహాయపడ్డాయి.[[హడ్సన్ నది |హడ్సన్ నది]]లో [[పాలిక్లోరినేటెడ్ బైఫినాయిల్ |పిసిబి]] వ్యర్ధాలను విడిచిపెట్టటం వలన 1974లో [[సంయుక్త రాష్ట్రాల పర్యావరణ సంరక్షణ సంస్థ |యిపియే]] అందులో చేపలను తినటాన్ని నిషేదించటానికి కారణం అయ్యింది.[[లవ్ కాలువ |లవ్ కాలువ]]లో 1947లో మొదలైన దీర్ఘకాల [[పాలీక్లోరినేటెడ్ డైబెంజోడైఆక్సిన్స్ |డైఆక్సిన్]] కాలుష్యం 1978లో ఒక జాతీయ వార్తా కధనం అయ్యింది మరియు 1980లో [[సూపర్ ఫండ్ (పర్యావరణ చట్టం)|సూపర్ఫండ్]] చట్టానికి దారితీసింది.1990లో చట్టబద్దమైన పనులు [[కాలిఫోర్నియా |కాలిఫోర్నియా]]లో [[హెక్సావేలేంట్ క్రోమియం |క్రోమియం-6]] విడుదలను వెలుగులోకి తెచ్చాయి -- దాని భాదితులు చాలా ప్రముఖం అయిపోయారు.ఇప్పుడు [[నగర ప్రణాళికా రచన |పట్టణ ప్రణాళికా రచన]]లో సాధారణం అయిపోయిన [[బ్రవ్న్ ఫీల్డ్ |బ్రవ్న్ ఫీల్డ్]] అనే పదాన్ని పారిశ్రామిక భూభాగం యొక్క కాలుష్యం ఇచ్చింది.రేచల్ కార్సన్ యొక్క ''[[నిశ్శబ్ద వసంతం |నిశ్శబ్ద వసంతం]]'' ప్రచురితం అయిన తరువాత చాలా మటుకు అభివృద్ధి చెందిన ప్రపంచంలో [[డిడిటి |డిడిటి]] నిషేదించబడింది.

న్యూక్లియార్ శాస్త్రం యొక్క అభివృద్ధి కొన్ని వందల వేల సంవత్సరాల వరకు ప్రాణాంతకంగా నిలిచిపోయే [[రేడియోధార్మిక కాలుష్యం |రేడియోధార్మిక కాలుష్యాన్ని]] పరిచయం చేసింది.[[వరల్డ్ వాచ్ సంస్థ |వరల్డ్ వాచ్ సంస్థ]]చే భూమి పై "అత్యంత కలుషిత ప్రాంతంగా" పేరు పొందబడ్డ [[ కరాచి నది |కరాచి సరస్సు]] 1950 మరియు 1960ల మొత్తం సోవియట్ యూనియన్ కి వ్యర్ధాలను విడిచిపెట్టే స్థలంగా సేవలను అందించింది."గ్రహం పై అత్యంత కలుషిత ప్రాంతంగా" రెండవ స్థానం చేల్యబిన్స్క్ యు.ఎస్.ఎస్.ఆర్ (క్రింది సూచనలు చూడు) కి చెందవచ్చు.

[[నిశ్శబ్ద యుద్ధం |నిశ్శబ్ద యుద్దం]]లో [[న్యూక్లియర్ ఆయుధాలు |న్యూక్లియార్ ఆయుధాల]] పరీక్షలు కొన్నిసార్లు జనజీవన ప్రాంతాలకు దగ్గరలో, ముఖ్యంగా వాటి తొలినాళ్ళ అభివృద్ధి స్థాయిల్లో కొనసాగించబడ్డాయి.

చాలా అతిగా ప్రభావితం అయిన జనాభాలు మరియు వాటి పెరుగుదల పై మ్రోత మొదలు మానవ ఆరోగ్యం పై [[రేడియోధార్మికత |రేడియోధార్మికత]] యొక్క ముఖ్య బెదిరింపు [[న్యూక్లియర్ శక్తి |న్యూక్లియార్ శక్తి]]తో సంబంధం ఉన్న ఒక నిషేదించ తగిన క్లిష్ట సమస్య.

ఆ పరిశ్రమలో అధిక జాగ్రత్తలు తీసుకున్నప్పటికీ, [[త్రీ మైల్ దీవి |త్రీ మైల్ దీవి]] మరియు [[చెర్నోబిల్|చెర్నోబిల్]] వద్ద జరిగిన సంఘటనలు సూచించిన విధంగా ఘోర ప్రమాదాలకి ఉన్న ఆసరా ప్రజల యొక్క అపనమ్మకాన్ని ఊతాన్ని ఇచ్చింది.[[పరీక్ష నిషేధ ఒప్పందం |చాలా విధాలు నిషేదించబడటానికి ముందు]] [[న్యూక్లియర్ పరీక్ష |అణు పరీక్షల]] యొక్క ఒక చట్టం గుర్తించదగిన రీతిలో [[వెనుక భాగ రేడియేషన్ |వెనుక భాగ రేడియేషన్]] స్థాయిని పెంచింది.

అంతర్జాతీయ ఘోర ప్రమాదాలు అయిన, 1978లో [[బ్రిట్టనీ|బ్రిట్టనీ]] తీరంలో [[అమోకో కడిజ్|అమోకో కడిజ్]] చమురు ట్యాంకర్ విస్ఫోటనం మరియు 1984లో [[భోపాల్ విపత్తు |భోపాల్ విపత్తు]] ఇలాంటి సంఘటనల యొక్క ప్రపంచీకరణను సూచిస్తాయి మరియు వాటిని ఖరారు చెయ్యటానికి సూచిక పై ఎలాంటి ప్రయత్నాలు చెయ్యాలో సూచిస్తాయి.హద్దులు లేని వాతావరణం యొక్క స్వభావం మరియు మహాసముద్రాల అనివార్యత భూతాపం యొక్క విషయంతో పాటుగా కాలుష్యాన్ని ఒక గ్రహ స్థాయిలో అమలు చెయ్యటానికి కారణం అయ్యింది.ఈ మధ్య కాలంలో [[పిబిడియి |పిబిడియి]], [[పిఎఫ్సి |పిఎఫ్సి]] అణు రసాయన సమూహాలను వర్ణించటానికి [[మొండి ఆర్గానిక్ కాలుష్య కారకం |మొండి ఆర్గానిక్ కాలుష్య కారకం]] (పిఒపి) అనే పదాన్ని ఉపయోగిస్తున్నారు.ప్రయోగాత్మక సమాచారం లేకపోవటం వలన వాటి ప్రభావాలు కొంత మేరకు తక్కువగా అర్ధం అయినప్పటికీ అవి పారిశ్రామిక పనులకు దూరంగా ఉండే వివిధ పర్యావరణ నివాస ప్రాంతాలు అయిన ఆర్కిటిక్ వంటి ప్రాంతాలలో గుర్తించబడటం ద్వారా వాటిని విస్తారంగా ఉపయోగించిన కొద్ది కాలంలోనే వ్యాప్తి చెందటం మరియు జీవులలో పెరుకుపోవటం జరిగింది అని సూచించాయి.

స్థానికంగా మరియు ప్రపంచ వ్యాప్తంగా పెరుగుతున్న కాలుష్య సాక్ష్యాలు మరియు కాలంతో పాటుగా ఎక్కువగా సమాచారం అందించబడ్డ ప్రజలు, సాధారణంగా పర్యావరణం పై మానవ ప్రభావం తగ్గింపును ఆశించే [[పర్యావరణ పరిరక్షణ పై ఆసక్తి |పర్యావరణ పరిరక్షణ]] మరియు [[పర్యావరణ ఉద్యమం |పర్యావరణ ఉద్యమం]]లను అభివృద్ధి చేసాయి.

== కాలుష్యం యొక్క రకాలు ==

* [[వాయు కాలుష్యం |వాయు కాలుష్యం]], వాతావరణంలోకి రసాయనాలు మరియు పరమాణువులను విడుదల చెయ్యటం.సాధారణంగా గాలిని కలుషితం చేసే వాయువులు [[పరిశ్రమ |పరిశ్రమలు]] మరియు మోటార్ వాహనాలుచే ఉత్పత్తిచేయ్యబడే [[కార్బన్ మెనోఆక్సాయిడ్|కార్బన్ మెనోఆక్సాయిడ్]], [[సల్ఫర్ డైఆక్సైడ్|సల్ఫర్ డైఆక్సైడ్]], [[క్లోరోఫ్లూరోకార్బన్ |క్లోరోఫ్లూరోకార్బన్]] (సిఎఫ్సి), [[నైట్రోజన్ ఆక్సైడ్ |నైట్రోజన్ ఆక్సైడ్]] మొదలైన వాటిని కలిగి ఉంటాయి.కిరణ రసాయనిక [[ఓజోన్|ఓజోన్]] మరియు [[పొగమంచు |పొగమంచు]] నైట్రోజన్ ఆక్సైడ్ మరియు [[హైడ్రోకార్బన్ |హైడ్రోకార్బన్లు]] సూర్యరశ్మితో చర్య జరపటం వలన ఉత్పత్తి అవుతాయి.పిఎం₁₀ నుండి పిఎం_2.5 వరకు [[మైక్రోమీటర్ |మైక్రోమీటర్]] పరిమాణంలో ఉండటం ద్వారా [[అణువుల వ్యర్ధాలు |పరమాణువుల రూపంలో ఉండే పదార్ధాలు]] లేదా సూక్ష్మ ధూళి కణాలు గుర్తించబడతాయి.

* [[నీటి కాలుష్యం |నీటి కాలుష్యం]], వ్యర్ధ పదార్ధాలని మరియు కలుషితాలని నది మురుగు వ్యవస్థల యొక్క ఉపరితలంలో [[ప్రవాహం |పారబొయ్యటం]] ద్వారా, [[భూగర్భ నీరు |భూగర్భ జలాల]]లో నాచు పేరుకుపోవటం వలన, ద్రవాలు కారిపోవటం వలన, [[మురుగు నీరు |వ్యర్ధ నీటిని]] వదిలివెయ్యటం వలన, [[నీటిలో మూలకాల సాంద్రత పెరుగుదల |ఖనిజాలు పోగవ్వటం]] మరియు వ్యర్ధాలు పేరుకుపోవటం వలన జరుగుతుంది.

* ఒలికిపోవటం లేదా భూగర్భలో కారిపోవటం ద్వారా రసాయనాలు విడుదల చెయ్యబడినప్పుడు [[మట్టి కాలుష్యం |మట్టి కాలుష్యం]] సంభవిస్తుంది.[[మట్టి కాలుష్య కారకం |మట్టిని కలుషితం]] చేసే పదార్ధాలలో ముఖ్యమైనవి [[హైడ్రోకార్బన్ |హైడ్రోకార్బన్లు]], [[భారీ ఖనిజాలు |భారీ ఖనిజాలు]], [[ఎంటిబియి |ఎంటిబియి]]<ref>12[[సంయుక్త రాష్ట్రాల పర్యావరణ సంరక్షణ సంస్థ |యు.ఎస్. యిపిఏ]] వెబ్సైటు నుండి [http://www.epa.gov/mtbe/water.htm#concerns ఎంటిబియి గురించిన అభిప్రాయాలు] </ref>12, [[కలుపు సంహారకాలు |కలుపు సంహారకాలు]], [[క్రిమి సంహారకాలు |క్రిమి సంహారకాలు]] మరియు [[క్లోరినేటెడ్ హైడ్రోకార్బన్స్|క్లోరినేటెడ్ హైడ్రోకార్బన్స్]].

* [[వ్యర్ధాలు పేరుకుపోవటం |వ్యర్ధాలు పేరుకుపోవటం]]

* [[రేడియోధార్మిక కాలుష్యం |రేడియోధార్మిక కాలుష్యం]], 20వ శతాబ్దంలో [[అణు భౌతికశాస్త్రం |అణు భౌతికశాస్త్రం]]లో జరిగిన అణుశక్తి ఉత్పత్తి మరియు అన్వాయుదాల పరిశోధన, తయారీ మరియు వ్యాప్తి వంటి విషయాలు ద్వారా జరిగింది.([[ఆల్ఫాను విడుదలచేయునది |ఆల్ఫా విడుదలకారులు]] మరియు [[పర్యావరణంలో ఉన్న రేడియో ధార్మిక పదార్ధాలు |పర్యావరణంలో ఉన్న రేడియోధార్మిక పదార్ధాలు]] ను చూడుము)

* [[శబ్ద కాలుష్యం |ధ్వని కాలుష్యం]], [[రోడ్డు మార్ఘ ధ్వని |రోడ్డు మార్ఘ ధ్వని]], [[వైమానిక ధ్వని |వైమానిక ధ్వని]], [[పారిశ్రామిక ధ్వని |పారిశ్రామిక ధ్వని]], అదే విధంగా

అధిక పౌనపున్యం కల [[తరంగాలు |తరంగాలు]] వలన కలుగుతుంది.

* [[కాంతి కాలుష్యం |కాంతి కాలుష్యం]], కాంతి అతిక్రమణ, [[అధిక ప్రకాశం |అధిక ప్రకాశం]],

* [[ద్రుష్టి సంబంధమైన కాలుష్యం |ద్రుష్టి సంబంధమైన కాలుష్యం]]గా, తలపైన [[విద్యుత్ శక్తి బదిలీ |విద్యుత్ తీగలు]], మోటార్ మార్ఘ [[ప్రచార ప్రకటనలు (ప్రచారం)|ప్రచార ప్రకటనలు]], అలికివేసినట్టు ఉన్న [[భూభాగం |భూభాగాలు]] ([[చిన్న చిన్న భాగాలుగా వెలికితియ్యటం |చిన్న చిన్న భాగాలుగా వెలికితియ్యటం ]] మాదిరిగా), వ్యర్ధాలు లేదా [[స్థానిక ఘన వ్యర్దాలు |స్థానిక ఘన వ్యర్దాలను]] బాహ్యంగా నిల్వ ఉంచటం వంటివి చెప్పవచ్చు.

* [[ఉష్ణ కాలుష్యం |ఉష్ణ కాలుష్యం]], నీటిని విద్యుత్ ఉత్పత్తి కేంద్రాలలో చల్లబరచటానికి వాడటం వంటి మానవ చర్యల ద్వారా సహజ నీటి వనరులలో [[ఉష్ణోగ్రత |ఉష్ణోగ్రత]] మార్పులు.

== కాలుష్య కారకములు ==

== మూలాలు మరియు కారణాలు ==

మోటార్ వాహనాల విడుదలలు వాయు కాలుష్యానికి ప్రధాన కారణాలలో ఒకటి.<ref>15[http://www.tc.gc.ca/programs/environment/ems/epr2001/awareness.htm పర్యావరణ పనితీరు నివేదిక 2001] (రవాణా, [[కెనడా|కెనడా]] వెబ్సైటు పేజీ)</ref>15<ref>16[http://www.environment.gov.au/soe/2006/publications/drs/atmosphere/issue/188/index.html పర్యావరణం యొక్క స్థితి, విషయం: వాయు నాణ్యత] ([[ఆస్ట్రేలియా|ఆస్ట్రేలియా]] ప్రభుత్వ వెబ్సైటు పేజీ)</ref>16<ref>17[http://www.umich.edu/~gs265/society/pollution.htm కాలుష్యం మరియు సమాజం] మరిస బుఖానన్ మరియు కార్ల్ హోర్విత్జ్, [[ మిచిగాన్ విశ్వవిద్యాలయం |మిచిగాన్ విశ్వవిద్యాలయం]] </ref>17వాయు కాలుష్య విడుదలలో [[చైనా|చైనా]], [[యునైటెడ్ స్టేట్స్|సంయుక్త రాష్ట్రాలు]], [[రష్యా|రష్యా]], [[మెక్సికో|మెక్సికో]] మరియు [[జపాన్|జపాన్]] లు ప్రపంచ నాయకులు.

ముఖ్య స్థిర కాలుష్య మూలాలు [[రసాయన ఉత్పత్తి కేంద్రాలు| రసాయన ఉత్పత్తి కేంద్రాలు]], బొగ్గు మండించటం ద్వారా [[విద్యుత్ ఉత్పత్తి కేంద్రాలు | విద్యుత్ ఉత్పత్తి చేయు కేంద్రాలు]], [[నూనె శుద్ధి కర్మాగారం |చమురు శుద్ధి కర్మాగారం]]<ref name="Aqueous"></ref>18, [[పెట్రోరసాయనం|పెట్రోరసాయన]] ఉత్పత్తి కేంద్రాలు, [[న్యూక్లియర్ వ్యర్ధం |అణు వ్యర్ధాలను ]] నాశనం చేసే ప్రక్రియ, వ్యర్ధాలను బూడిదగా మార్చేవి, పెద్ద జీవ నిల్వ కేంద్రాలు (పాలకేంద్ర ఆవులు, పందులు, కోళ్ళు, మొదలైనవి) [[పాలీవినైల్ క్లోరైడ్ |పివిసి ]] కర్మాగారాలు, ఖనిజ ఉత్పత్తి కర్మాగారాలు, ప్లాస్టిక్ కర్మాగారాలు మరియు ఇతర భారీ పరిశ్రమ మొదలైనవాటిని కలిగి ఉంటాయి .

[[క్లోరినేటెడ్ హైడ్రోకార్బన్ |క్లోరినేటెడ్ హైడ్రోకార్బన్ ]] (సిఎఫ్హెచ్), [[భారీ ఖనిజాలు |భారీ ఖనిజాలు ]] (తిరిగి శక్తిని నింపడానికి వీలున్న [[నికెల్-కాడ్మియం విద్యుదంత్రం/బ్యాటరీ |విద్యుత్ యంత్రాలలో ]] ఉన్న [[క్రోమియం |క్రోమియం]], [[కాడ్మియం|కాడ్మియం]] మరియు లెడ్ [[రంగు వెయ్యుట |రంగులలో]] ఉన్న [[లెడ్|లెడ్]], [[విమాన ఇంధనం |విమాన ఇంధనం]] మరియు ఇంకా కొన్ని దేశాలలో , [[గాసోలిన్|గాసోలిన్,]] [[ఎంటిబియి |ఎంటిబియి]], [[జింక్|జింక్]], [[ఆర్సెనిక్ |ఆర్సెనిక్]] మరియు [[బెంజీన్ |బెంజీన్ ]] వంటివి కొన్ని సాధారణ [[మట్టి |మట్టి]] కాలుష్యకారులు.2001లో ''[[అదృష్టవంతమైన పంటకోత |అదృష్టవంతమైన పంటకోత]]'' పేరుతొ పుస్తక రూపంలో తీసుకురాబడ్డ ఒక వరుస వార్తా నివేదికలు పారిశ్రామిక సహుత్పట్టులను తిరిగి ఎరువులుగా వినియోగించే పద్దతిని విస్తారంగా వ్యాప్తి చేసాయి అందువల్ల మట్టి వివిధ కనిజాలతో కలుషితం అయిపొయింది.సాధారణ స్థానిక [[వ్యర్ధాలను నాశనం చెయ్యు ప్రక్రియ |భూభాగాలు]] మట్టి పర్యావరణంలోకి ప్రవేశిస్తున్న చాలా రసాయనిక పదార్ధాలకి మూలం (మరియు తరచుగా భూగర్భ జలాలు ), వివిధ రకాలైన వ్యర్ధాలను స్వీకరించటం ద్వారా , ముఖ్యంగా చట్ట వ్యతిరేకంగా అక్కడ వదిలిపెట్టే పదార్ధాలు ద్వారా లేదా 1970కి ముందు యు.ఎస్ లేదా యి.యు. లలో భూభాగాలు కొద్దిగా నియంత్రణకు గురియ్యాయి. అంటే కాకుండా సాధారణంగా ''డై ఆక్సిన్స్'' అని పిలువబడే [[టిసిడిడి |టిసిడిడి ]] వంటి [[పాలీక్లోరినేటెడ్ డైబెంజోడైఆక్సిన్స్ |పాలీక్లోరినేటెడ్ డైబెంజోడైఆక్సిన్స్ ]] ను అధిక మొత్తాలలో విడుదల చెయ్యటం కూడా జరుగుతుంది<ref>{{cite journal|author=Beychok, Milton R. |year=1987 |month=January |title=A data base for dioxin and furan emissions from refuse incinerators |journal=Atmospheric Environment |volume=21 |issue=1 |pages=29–36 |doi=10.1016/0004-6981(87)90267-8}}</ref>21.

కాలుష్యం అనేది ప్రకృతి వైపరీత్యాల ఫలితం కూడా కావొచ్చు.ఉదాహరణకు, [[తుఫాను |తుఫానులు]] తరచుగా మురుగు నుండి మరియు విరిగిపోయిన [[పడవ|పడవలు]] లేదా [[ఆటోమొబైల్ |ఆటోమొబైల్స్]] నుండి ఒలికిన [[పెట్రోరసాయనం|పెట్రోరసాయనాలు]] ద్వారా నీటి కాలుష్యానికి కారణం అవుతాయి.[[చమురు బావులు |చమురు బావులు ]] లేదా [[శుద్ధి కర్మాగారం |శుద్ధి కర్మాగారాలు]] మొదలైనవి చుట్టబెడితే భారీ స్థాయిలో పర్యావరణ వినాశనం సర్వసాధారణం.[[న్యూక్లియర్ శక్తి |అణు విద్యుత్]] ఉత్పత్తి కేంద్రాలు లేదా [[చమురు తొట్టె |చమురు తొట్లు]] వంటి కొన్ని కాలుష్య వనరులు ప్రమాదాలు జరిగినప్పుడు విస్తారంగా వ్యాప్తి చెందే మరియు చాలా హానికరమైన విడుదలలను ఉత్పత్తి చేస్తాయి.

[[ధ్వని కాలుష్యం |ధ్వని కాలుష్యం]] విషయంలో ప్రపంచ వ్యాప్తంగా దాదాపు తొంభై శాతం అనవసర ధ్వనులని ఉత్పత్తి చెయ్యటం ద్వారా [[మోటరు వాహనం|మోటార్ వాహనాలు]] ప్రధాన వనరుగా మారాయి.

== ప్రభావాలు ==

=== మానవ ఆరోగ్యం ===

[[Fileదస్త్రం:Health effects of pollution.png|thumb|351px|కొన్ని సాధారణ కాలుష్యాలు మానవుని ఆరోగ్యం పై చూపే ప్రభావాల గురించి బాహ్య చిత్రం. [22] [23] [24]]]

ప్రతికూల [[వాయు నాణ్యత |వాయు నాణ్యత ]] మానవులతో పాటు చాలా జీవులను చంపివేయగలదు.ఓజోన్ కాలుష్యం [[శ్వాసకోస వ్యాధి |శ్వాస సంబంధమైన వ్యాధులు]], [[గుండె జబ్బు |హృదయ సంబంధమైన వ్యాధులు]], [[గొంతు |గొంతు]]లో మంట, గుండె నొప్పి మరియు రక్తం పేరుకుపోవటం వంటివి కలుగజేస్తుంది.నీటి కాలుష్యం, చాలా మటుకు [[అభివృద్ధి చెందుతున్న దేశాలు |అభివృద్ధి చెందుతున్న దేశాలలో ]] శుద్ధి చెయ్యని [[మురుగు నీరు |మురుగు]]తో [[త్రాగే నీరు |త్రాగు నీరు ]] కలుషితం అవ్వటం వలన దాదాపుగా ఒక రోజుకి 14,000 మరణాలకి కారణం అవుతుంది.ఒలికిపోయిన చమురు [[చర్మం |చర్మం]] పై దురదలు మరియు మచ్చలు కలిగిస్తుంది.ధ్వని కాలుష్యం [[వినికిడి శక్తి కోల్పోవటం |వినికిడి శక్తి కోల్పోవటం]], [[అధిక రక్తపోటు |అధిక రక్తపోటు]], [[ఒత్తిడి (మందు)|ఒత్తిడి]], [[నిద్రా భంగం |నిద్రా భంగం ]] వంటివి కలిగిస్తుంది.[[పాదరసంతో విషపూరితం |పాదరసం]] పిల్లలలో [[అభివృద్ధి లోపం |అభివృద్ధి లోపం]] మరియు [[న్యూరాలజీ/నరముల గురించి చదువు శాస్త్రం |నరాల సంబంధమైన]] లక్షణాలకు కారణం అవుతోంది.[[లెడ్ వలన విషపూరితం అవ్వటం |లెడ్]] మరియు ఇతర [[విషపూరిత ఖనిజం |భారీ ఖనిజాలు]] నరముల సంబంధిత సమస్యలను కలిగిస్తున్నాయి.రసాయనిక మరియు [[రేడియోధార్మిక |రేడియోధార్మిక]] పదార్ధాలు [[కాన్సర్|క్యాన్సర్]] మరియు [[జన్యు మార్పులు కలిగించేది |అదే విధంగా]] [[పుట్టుకతో ఉన్న లోపం |పుట్టుక లోపాలను ]] [[కాన్సర్ కలుగజేసే పదార్ధం |కలుగచేస్తాయి]].

=== పర్యావరణ వ్యవస్థలు ===

* [[సల్ఫర్ డైఆక్సైడ్ |సల్ఫర్ డైఆక్సైడ్]] మరియు [[నైట్రోజెన్ఆక్సైడ్ |నైట్రోజెన్ఆక్సైడ్]] లు [[ఆమ్ల వర్షం |ఆమ్ల వర్షానికి ]] కారణం అవ్వటం ద్వారా మట్టి యొక్క [[ఘాడత |ఘాడత ]] విలువను తగ్గిస్తున్నాయి.

* గాలి నుండి [[నైట్రోజెన్ఆక్సైడ్ |నైట్రోజెన్ఆక్సైడ్ ]] లు వర్షం ద్వారా తొలగించబడతాయి మరియు భూమిని [[ఎరువు |సారవంతం ]] చెయ్యటం వలన జీవవ్యవస్థాలలో ఉన్న జీవుల సమతుల్యాన్ని మార్చివేస్తాయి.

* మట్టి నిస్సారం అయిపోయి మరియు మొక్కలకు పనికి రాకుండా పోతుంది.ఇది [[ఆహారపు గొలుసుల వల |ఆహారపు గొలుసుల వలలో ]] ఉన్న ఇతర [[జీవి|జీవుల]]పై ప్రభావాన్ని చూపిస్తుంది.

* [[పొగమంచు |పొగమంచు]] మరియు పొగమబ్బు, మొక్కలు [[కిరణజన్య సంయోగక్రియ |కిరణజన్య సంయోగ క్రియ]]ను చేసుకొనటానికి స్వీకరించే సూర్యరశ్మి మొత్తాన్ని తగ్గించి వేస్తాయి మరియు ఇది మొక్కలను నాశనం చేసే [[ట్రోపోస్ఫేరిక్ ఓజోన్ |ట్రోపోస్ఫేరిక్ ఓజోన్]] ఉత్పత్తికి కారణం అవుతుంది.

* [[బలమైన జీవరకాలు |బలమైన జీవరాశులు]] స్థానిక జీవరాశులను తరిమివెయ్యటం వలన [[జీవవైవిధ్యం |జీవ వైవిధ్యం ]] తగ్గిపోతుంది.బలమైన మొక్కలు వ్యర్ధాలు మరియు జీవకణాలు ([[అల్లోపతి |అల్లోపతి]]) మొదలైన వాటికి దోహదపడటం ద్వారా పర్యావరణం యొక్క మట్టి మరియు రసాయనిక మిశ్రమాలని మార్పు చేస్తాయి, తరచుగా స్థానిక జీవరాశుల [[పోటీ (జీవశాస్త్రం)|పోటీతత్వాన్ని]] తగ్గించి వేస్తాయి.

* [[జీవఅయస్కాంతీకరణ|జీవ అయస్కాంతత్వం ]] విష పదార్ధాలు ([[భారీ మూలకాలు |భారీ ఖనిజాలు ]] వంటివి) ట్రోఫిక్ స్థాయుల నుండి దాటుకొని వెళ్లి పద్దతిలో ఘాడంగా కేంద్రీకృతం అవ్వే స్థితులను వర్ణిస్తుంది.

* [[కార్బన్డైఆక్సైడ్ |కార్బన్ డై ఆక్సైడ్]] విడుదల [[సముద్ర ఆమ్లీకరణ |సముద్ర ఆమ్లీకరణకు ]] కారణం అవుతున్నాయి మరియు అందులో కరిగి పోవటం వాళ్ళ భూమి పై ఉన్న మహాసముద్రాల{{co2}}25 ఘాడత నిరాటంకంగా తగ్గిపోవటానికి కారణం అవుతున్నది.

* [[గ్రీన్ హౌస్ వాయువు |గ్రీన్ హౌస్ వాయువుల]] విడుదల [[భూతాపం |భూతాపానికి]] కారణం అవ్వటం ద్వారా జీవ వ్యవస్థలను చాలా విధంగా ప్రభావితం చేస్తున్నాయి.

== సంస్కరించటం మరియు నియంత్రించటం ==

== కాలుష్య నియంత్రణ ==

కాలుష్య నియంత్రణ అనేది [[పర్యావరణ నిర్వహణ |పర్యావరణ నిర్వహణ]]లో ఉపయోగించే ఒక పదం.దానికి అర్ధం గాలి, నీరు మరియు మట్టి లోకి [[విడుదల స్థాయి |విడుదల]]ను మరియు [[బయటకు ప్రవహించేవి |విసర్జన]]ను నియంత్రించటం. కాలుష్య నియంత్రణ లేకపోతే, తినటం, వేడిచేయ్యటం, వ్యవసాయం, ఘనుల త్రవ్వకం, తయారీ, రవాణా మరియు ఇతర మానవ క్రియలు, మొదలైన వాటి నుండి వచ్చే వ్యర్ధ పదార్ధాలు పోగైనా లేదా చెల్లాచెదురుగా ఉన్నా అవి [[పర్యావరణం (జీవభౌతిక)|పర్యావరణాన్ని]] నాశనం చేస్తాయి.నియంత్రణల అధికారాధిపత్యంలో, కాలుష్య నియంత్రణ కన్నా [[కాలుష్య నియంత్రణ |కాలుష్య నివారణ]] మరియు [[వ్యర్ధాల తగ్గింపు |వర్దాల తగ్గింపు]] ఎక్కువగా కోరదగినవి.

=== కాలుష్య నియంత్రణ పరికరాలు ===

* [[ధూళి కణాలను పోగేసేది |ధూళిని సేకరించే వ్యవస్థలు ]]

** [[సైక్లోనిక్ విడదీయు పద్దతి |సైక్లోన్స్]]

** [[ఎలక్ట్రోస్టాటిక్ అవక్షేపణకారి |ఎలక్త్రోస్తాటిక్ ప్రేసిపిటేటర్స్ ]]

** [[దుమ్ము పోగేసే సాధనము#బ్యాగ్ హౌస్ రకాలు|బేగ్హౌసెస్ ]]

* [[స్క్రబ్బర్|స్క్రబ్బర్స్]]

== గ్రీన్ హౌస్ వాయువులు మరియు భూతాపం ==

[[Fileదస్త్రం:CO2-by-country--1990-2025.png|thumb|300px|చారిత్రకమైన మరియు దృష్టి కేంద్రీకరించిన దేశం యొక్క కార్బన్డైఆక్సైడ్ విడుదల. మూలం: శక్తి సమాచార నిర్వహణ [36] [37]]]

[[కార్బన్డైఆక్సైడ్ |కార్బన్డైఆక్సైడ్]] [[కిరణజన్య సంయోగక్రియ |కిరణజన్య సంయోగక్రియకి]] అవసరమైనప్పటికీ కొన్నిసార్లు కాలుష్యం గా వ్యవహరించబడుతుంది, ఎందుచేతనంటే వాతావరణంలో పెరుగుతున్న ఈ వాయువు స్థాయిలు భూమి యొక్క వాతావరణ పరిస్థితులపై ప్రభావాన్ని చూపుతున్నాయి.పర్యావరణ వినాశనం, సాధారణంగా వేర్వేరుగా విభజించబడే నీరు మరియు గాలి వంటి కాలుష్య విషయాల మధ్య సంబంధాన్ని కూడా ప్రస్పుటం చేస్తుంది.ఈ మధ్యకాల పరిశోధనలు వాతావరణ కార్బన్డైఆక్సైడ్ స్థాయిలలో దీర్ఘకాల పెరుగుదలలు [[సముద్ర ఆమ్లీకరణ |సముద్రపు నీటి ఆమ్లతను కొద్దిగా అయినప్పటికీ చాలా ప్రస్ఫుటంగా పెంచుతాయి]] మరియు సముద్ర జీవవ్యవస్థల పై సాధ్యమైన దీని ప్రభావాలు గురించి విచారించాయి.

== ఇవి కూడా చూడండి ==

| '''[[వాయు కాలుష్యం |వాయు కాలుష్యం ]] ''' ----

* [[వాతావరణ పరిస్థితిని గమనించే గిడ్డంగులు |వాతావరణ పరిస్థితిని గమనించే గిడ్డంగులు]] - ఉచితంగా లబించే సమాచారానికి అనుసంధానాలు.

* [[:విభాగం: వాయు వ్యాప్తి నమూనా తయారీ |విభాగం: వాయు వ్యాప్తి నమూనా తయారీ ]]

* [[వాతావరణ మార్పు |వాతావరణ మార్పు ]]

* [[విడుదల స్థాయి |విడుదల స్థాయి ]]

* [[గ్రీన్ హౌస్ వాయువు |గ్రీన్ హౌస్ వాయువు ]]

| '''[[మట్టి కాలుష్యం |మట్టి కాలుష్యం ]] ''' ----

* [[పర్యావరణ మట్టి శాస్త్రం |పర్యావరణ మట్టి శాస్త్రం ]]

| '''[[నీటి కాలుష్యం |నీటి కాలుష్యం ]] ''' ----

* [[విహార యాత్రా నౌక యొక్క కాలుష్యం|విహారయాత్ర నౌక యొక్క కాలుష్యం]]

* [[సముద్ర వ్యర్ధాలు]] |
* [[సముద్ర వ్యర్ధాలు కాలుష్యం]]

* [[సముద్రఓడ/నావ కాలుష్యం |సముద్ర కాలుష్యం ]]

* [[తుఫానుమురుగు నీరు |తుఫాను నీరు ]]

* [[కాలుష్య నియంత్రణ |కాలుష్య నియంత్రణ ]]

* [[ధరిత్రీ దినము|ధరిత్రీ దినము]]

* [[బాహ్యత్వం |బాహ్యత్వం ]]

* [[జన్యు కాలుష్యం |జన్యు కాలుష్యం ]]

* [[భూతాపం |భూ తాపం ]]

* [[ఉష్ణ కాలుష్యం |వేడిమి కాలుష్యం ]]

* [[ధ్వని ఆరోగ్య ప్రభావాలు |ధ్వని ఆరోగ్య ప్రభావాలు ]]

* [[పర్యావరణ విషయాల యొక్క జాబితా |పర్యావరణ విషయాల యొక్క జాబితా ]]

== సూచనలు/రిఫరెన్సెస్ ==

== బాహ్య అనుసంధానాలు ==

* [http://www.oehha.ca.gov/prop65/prop65_list/Newlist.html ఓయిహెచ్హెచ్ఏ వాటా 65 జాబితా ]

* [http://www.osha-slc.gov/SLTC/pel/index.html వాయు కాలుష్య కారకాల కొరకు ఓఎస్హెచ్ఏ హద్దులు ]

* [http://ntp-server.niehs.nih.gov/ జాతీయ విషపదార్దాల గురించి చెప్పే శాస్త్రం కార్యక్రమం]- యుఎస్ఏ జాతీయ ఆరోగ్య సంస్థల నుండి. కాలుష్య కారకాలు ప్రజలపై ఎలా ప్రభావం చూపిస్తాయి అను దాని పై నివేదికలు మరియు పరిశోధనలు.

* [http://toxnet.nlm.nih.gov/ టోక్స్నెట్] - ఎనైహెచ్ సమాచార గిడ్డంగులు మరియు విషపదార్దాల గురించి చెప్పే శాస్త్రం గురించి నివేదికలు

* [http://www.scorecard.org/chemical-groups/one-list.tcl?short_list_name=hs సూపర్ఫండ్] - [http://www.scorecard.org/chemical-groups/one-list.tcl?short_list_name=hs సూపర్ఫండ్] సైట్లను మరియు అందులోని కాలుష్య కారకాలను నిర్వహిస్తుంది (సియిఆర్సిఎల్యే)

* [http://www.scorecard.org/chemical-groups/one-list.tcl?short_list_name=tri00ry విష విడుదల వేలికితీసేది] - యుఎస్ఏ సంస్థలు నీరు మరియు గాలి లోకి ఎంత వ్యర్ధాలని విడుదల చేస్తున్నాయో వెలికితీస్తుంది.ప్రతీ సంవత్సరం ఈ కాలుష్య కారకాలను నిర్దేశించబడ్డ ప్రమాణాల్లో విడుదల చెయ్యటానికి అనుమతి ఇస్తుంది. [http://toxmap.nlm.nih.gov/toxmap/main/index.jsp పటం ]

* [http://www.atsdr.cdc.gov/index.html విష పదార్ధాలు మరియు వ్యాధి నమోదు కొరకు సంస్థ] - మొదటి 20 కాలుష్య కారకాలు, అవి ప్రజల పై ఎలా ప్రభావం చూపిస్తాయి, యుఎస్ఏ పరిశ్రమలు వేటిని వాడతాయి మరియు ఏ ఉత్పత్తులలో అవి కనిపిస్తాయి.

* [http://sis.nlm.nih.gov/Tox/ToxTutor.html జాతీయ వైద్య గ్రంధాలయం నుండి టాక్స్ట్యూటర్] - మానవ విషపదార్దాల గురించి చెప్పే శాస్త్రంను తరచి చూడటానికి ఒక మూలాధారం.

* [[ఉడ్స్ హోల్ సముద్ర అధ్యయన సంస్థ |ఉడ్స్ హోల్ సముద్ర అధ్యయన సంస్థ]] [http://www.whoi.edu/page.do?pid=12049 నుండి కాలుష్య సమాచారం].

* [[బ్లాక్ స్మిత్ సంస్థ |బ్లాక్స్మిత్ సంస్థ]] ప్రకారం [http://www.blacksmithinstitute.org/ten.php ప్రపంచ నీచ కాలుష్య స్థలాలు 2007]

* టైం.కాం నందు [http://www.time.com/time/specials/2007/article/0,28804,1661031_1661028_1661020,00.html ప్రపంచంలో అధిక కాలుష్యభరిత స్థలాలు] (టైం మాసపత్రిక యొక్క ఒక విభాగం)

* [http://www.logtv.com/films/chelyabinsk/index.htm చెల్యబిన్స్క్: స్లావోమిర్ గ్రున్బెర్గ్ తీసిన గ్రహం లఘుచిత్రంలో అత్యధిక కాలుష్యభరిత ప్రాంతం](1996).

* [http://www.huffingtonpost.com/2009/07/20/kids-lower-iq-scores-link_1_n_240541.html పిల్లల అల్ప ఇంగితజ్ఞాన విలువలు, పుట్టుక ముందు కాలుష్యంతో సంబంధాలు], రచయిత లిండ్సే టాన్నర్, ''ద హుఫ్ఫింగ్టన్ పోస్ట్'' , జూలై 20 2009

[[Categoryవర్గం:రసాయనికసివిల్ యంత్రవిద్య/ఇంజనీరింగ్ ]]

[[Categoryవర్గం:పర్యావరణ యంత్రవిద్య/ఇంజనీరింగ్శాస్త్రం]]