హైడ్రోజన్: కూర్పుల మధ్య తేడాలు

{{Elementbox_header | number=1 | symbol=H | name=హైడ్రోజన్ఉదజని | left=(లేవు) | right=[[హీలియం]] | above=- | below=[[లిథియం|Li]] | color1=#a0ffa0 | color2=green }}

'''హైడ్రోజన్ఉదజని''' ([[ఆంగ్లం]]: '''Hydrogen'''), ఒక [[రసాయన మూలకం]]. దీనిని తెలుగు లొ 'ఉదజని' అని పిలుస్తారు. దీన్ని "H" అనే సంకేతముతో సూచిస్తారు. హైడ్రోజన్ఉదజని యొక్క పరమాణు సంఖ్య 1. మూలకాల పట్టికలో మొదటి మూలకం. సాధారణోష్ణము మరియు పీడనముల వద్ద ఇది రంగు, వాసన, రుచిలేని, అలోహిత <!--nonmetallic, tasteless, highly flammable diatomic gas--> ద్విపరమాణు (H2) [[వాయువు]]. 1.00794 గ్రా/మోల్ యొక్క పరమాణు భారముతో హైడ్రోజన్ఉదజని అత్యంత తేలికైన మూలకము మరియు అత్యంత తేలికైన వాయువు. ఇది గాలికంటే తేలికైన వాయువు. ఒక లీటరు గాలి భారము 1.29 గ్రాములైతే ఒక లీటరు హైడ్రోజన్ఉదజని యొక్క బరువు 0.09 గ్రాములు.

[[హెన్రీ కావెండిష్]] అనే శాస్త్రవేత్త [[1766]] లో హైడ్రోజన్ఉదజని ను మొదటిసారిగా లోహాలను ఆమ్లంతో చర్యజరిపి తయారు చేశాడు. ఇది గాలిలో మండి ఉదకమును ఇస్తోంది కాబట్టి ఉదజని అని కూడా అంటారు.

* హేబర్ పద్ధతిలో [[అమ్మోనియా]] సంశ్లేషణ : 450-500 C ఉష్ణోగ్రత, 200 A పీడనం వద్ద ఇనప చూర్ణం ఉత్ప్రేరకం సమక్షంలో నైట్రోజన్ వాయువు, హైడ్రోజన్ఉదజని వాయువుతో సంయోగం చెంది అమ్మోనియా తయారవుతుంది.

* హైడ్రోజన్ఉదజని వాయువును క్లోరిన్ వాయువుతో ఆమ్ల నిరోధక గదుల్లో మండించి, క్రియాజన్యం HCl ను నీటిలో శోషించడం ద్వారా [[హైడ్రోక్లోరిక్ ఆమ్లం]] తయారుచేస్తారు.

* 300 C ఉష్ణోగ్రత, 200 A పీడనం వద్ద ZnO, CrO₃ ఉత్ప్రేరకంపై వాటర్ గ్లాస్ ను హైడ్రోజన్ఉదజని తో కలిపి పంపితే [[మిథనాల్]] తయారవుతుంది.

హైడ్రోజన్ఉదజని ను పారిశ్రామిక ఇంధనంగా విస్తారంగా ఉపయోగించడానికి కారణం దాని అధిక దహనోష్ణం (242 కి.జౌ./మోల్).

* ఆక్సీ హైడ్రోజన్ఉదజని బ్లో టార్చ్ లో హైడ్రోజన్ఉదజని ను శుద్ధ ఆక్సిజన్ తో మండించినప్పుడు అధిక ఉష్ణోగ్రత (2800 C) గల జ్వాల వస్తుంది. దీనిని [[వెల్డింగ్]] చేయడానికి, [[ప్లాటినమ్]], క్వార్ట్జ్ లను ద్రవీకరించడానికి ఉపయోగిస్తారు.

* బొగ్గును నిర్వాత స్వేదనం (Destructive distillation) చేస్తే వెలువడే క్రియాజన్యాలను నీటిలోకి పంపి తారువంటి పదార్ధాలను చల్లబరిచి ద్రవీకరించిన తరువాత వచ్చే వాయు పదార్ధం '[[కోల్ గాస్]]'. దీనిలో హైడ్రోజన్ఉదజని (45-55 %), మీథేన్ (25-35 %), కార్బన్ మోనాక్సైడ్ (4-11 %) ఉంటాయి. ఇది ఒక ముఖ్యమైన పారిశ్రామిక ఇంధనం దీని కెలోరిఫిక్ విలువ 21,000 కి.జౌ./మీ³.

* హైడ్రోజన్ఉదజని, కార్బన్ మోనాక్సైడ్ లేదా మీథేన్ వంటి ఇంధనాలను దహనం చేయడాం ద్వారా వచ్చే శక్తిని సరళరీతిలో విద్యుచ్ఛక్తిగా మార్చే విధుత్ ఘటాలను "ఇందన ఘటాలు" అంటారు. ఈ ఘటాన్ని అపోలో అంతరిక్ష కార్యక్రమంలో విద్యుత్ సరఫరాకు ఉపయోగించారు.