దండి (కవి)
దండి (ఆంగ్లం : Daṇḍin) 6 -7 శతాబ్దాలకు చెందిన సంస్కృత రచయిత, కవి. ఇతను రచించిన ప్రసిద్ధ సాహిత్యఖండము దశకుమార చరితమ్, మొదటి సారిగా 1927 లో తర్జుమా చేయబడింది. దీని పేరు "హిందూ కథలు" (Hindoo Tales), లేదా "పది యువరాజుల సాహసగాధలు". ఇతను తన "కావ్యదర్శనము"తో ప్రసిద్ధి పొందాడు. ఈ గ్రంథం సాహితీపరంగా ఓ ప్రసిద్ధ కావ్యం (Kāvya). ఇతని రచనలన్నీ సంస్కృతభాషలో ఉన్నాయి.
జీవిత విశేషములు మార్చు
దండి యొక్క కాల నిర్ణయము సందేహాస్పదంగా ఉంది. ఇక్కడ విమర్శకులు సుబంధుడు-బాణడు-దండి అని, బాణదండి-సుబంధుడు,, సుబంధు-దండి-బాణుడు అనే మూడు రెట్లు కవుల క్రమాన్ని సమర్ధిస్తున్నట్లు కనిపిస్తోంది. అయితే చాలా వరకు మొదటి అంశం ఆధారంగా వాడుకలో ఉన్నట్లు అనిపిస్తుంది. అటుపై ఈతడు దక్షిణాదికి చెందిన వ్యక్తి అని మాత్రమే తెలిసింది.
అవంతీసుందరి కథ ప్రకారం, దండి దామోదరుని మునిమనవడు. దామోదరుని నలుగురు కుమారులలో చిన్నవాడు వీరదత్తుడు, అతని కుమారుడు దండి. అతని తల్లి గౌరి. దామోదరుడు భారవరుడికి స్నేహితుడని లేదా భారవరుడికి సన్నిహిత మిత్రుడని చెబుతారు. ఇతను కంచి రాజు, విష్ణు సింహం విష్ణువర్ధనుని సభా పండితుడు. దామోదర కుమారుడైన వీరేశ్వర దత్త కూడా సింఘా, విష్ణువుల కుమారుడైన మహేంద్రవర్మన్ సభలో పండితుడు. అదేవిధంగా, అతని కుమారుడు దండి మహేంద్రవర్మన్, అతని కుమారుడు నరసింహవర్మన్, అతని కుమారుడు రాజవర్మన్ సభకు అధ్యక్షుడిగా ఉన్నారు. నరసింహవర్మన్ పాలన కాలం సుమారు 747-782 AD. అదేవిధంగా అవంతీసుందరి కథలో తెలుపబడింది.ఇందులో వర్ణించబడిన కాదంబరి వర్ణన బాణుడు వర్ణించిన కాదంబరి వర్ణనను పోలి ఉంటుందని దీన్నిబట్టి తెలుస్తోంది. 715 సా.శ.లో బాణుడు తన శరీరాన్ని వదులుకున్నాడని నమ్ముతారు.
దండి యొక్క సరళమైన భాష, ఇది రాజభవన గుణాలతో సమృద్ధిగా ఉన్నందున, ఇతను బాణడు తరువాత కాలం వాడని అనుకుంటారు. దండి సంస్కృత సాహిత్యంలో ఆరాధ్య కవి అని చెప్పబడింది -
జాతే జగతి వాల్మీకౌ కవిరిత్యాభిదాభవత కవీ ఇతి తతో వ్యాసే కవయస్త్వవి దండిని ప్రపంచం పుట్టాక వాల్మీకి కవి (ఏక వచనము)గా పేరు తెచ్చుకున్నాడు.వ్యాసుడు వచ్చాక కవీ (ద్వితీయ వచనము) అని, తరువాత దండితో కలిసి కవులు (బహు వచనము) అని పిలవటం జరిగింది. దండి రచించన రచనలు:
- దశకుమారచరితము - కథా రూపంలో ఉన్న గద్య పద్యం.
- కావ్యదర్శ - లక్షణ గ్రంథము
- అవంతిసుందరికథ - ఒక గద్య పద్యం
- ఛన్దోవిచితిః
- కళాపరిచ్ఛెదము
- ద్విసంధాన కావ్యము
- వాతమందిరము.
ఇక్కడ కొంతమంది మృచ్ఛకటిక తీసుకుంటారు, కానీ అది వాతమందిరము అయిఉంటుంది. వాటిలో మూడు చాలా ప్రసిద్ధమైనవి - దశకుమారచరితం, కావ్యదర్శము,, అవంతీసుందరికథ.
కావ్యదర్శము (కావ్య దర్శ) మార్చు
సంస్కృతభాష సాహితీరంగంలో కావ్యదర్శ (The Kāvyādarśa) నేటికినీ లభ్యమవుతున్న సశాస్త్రీయ కవితా విధానము. "కావ్యదర్శము", భట్టి రచించిన భట్టి కావ్యం చే ప్రేరేపితమని గమనించబడింది.[1]
కావ్యదర్శనంలో దండి, కావ్యానికి అందం అందులో భాషాశిల్ప పరికరాల యొక్క ఉపయోగం నుండే సంక్రమిస్తుందని వాదించాడు. అలాంటి 36 రకాల భాషాశిల్ప పరికరాలను గుర్తించాడు. కావ్యం, శ్లేష (punning), ప్రసాద (favour), సమత (sameness), మాధుర్య (అందం), అర్ధవ్యక్తి (interpretation), ఓజస్సు (బలం) వంటి గుణాలతో గుణాత్మకంగా ఉండాలని భావించే గుణప్రస్థాన ధోరణిని లేదా భావస్రవంతికి దండి మూలపురుషుడు. కవిత్వంలో ఈ గుణాలు ఒక్కొక్కటి లేదా కొన్ని గుణాలు కలిసి సమ్మిళితమై ఉంటాయి.
పెద్ద పెద్ద క్లిష్టమైన వాక్యాలకు, సంధి, సమాస భూషిత దీర్ఘ సంక్లిష్ట పదాల వాడుకకూ దండి పెట్టింది పేరు. ఈయన వ్రాసిన కొన్ని వాక్యాలు అర్ధపేజీ పొడవున్నూ, కొన్ని పదాలు అరఫంక్తి పొడవున్నూ ఉండేవి.
దశకుమార చరితము మార్చు
దశకుమారచరితము, రాజసం, ప్రేమాయణం కలిగిన పది యువరాజుల గాథ. దీనిలో సాధారణ జీవన గాథలు, భారత సంస్కృతి ఉట్టిపడేలా సాగుతాయి. ఆ కాలమునాటి సంస్కృత సభ్యతా, సాహితీ సరళి గోచరిస్తాయి. ఈ దశకుమారచరితములో మూడు భాగాలున్నవి, అవి (1) పూర్వపీఠకము, (2) దశకుమార చరితము, (3) ఉత్తరపీఠకము.
ఈ పుస్తకాన్ని తెలుగులోనికి ఆంధ్ర దశకుమారచరితము[2] అనే పేరుతో కేతన పద్యానువాదం, వేదము వేంకటరాయశాస్త్రి గద్యానువాదం చేశారు.
అవంతీసుందరి కథ మార్చు
అవంతీసుందరి కథ దండి యొక్క మరొక రచన. హర్ష పాత్ర లాగానే ఈ పుస్తకం కొన్ని పద్యాలతో ప్రారంభమవుతుంది. ఇక్కడ కూడా వాల్మీకి, వ్యాస, సుబంధు, గుణాఢ్య, శూద్రక, భాస, ప్రవరసేన, కాళిదాసు, నారాయణ, బాణ, మయూర వంటి కవుల పేర్లు ప్రస్తావించబడ్డాయి. పుస్తకం గద్యంలో ప్రారంభమవుతుంది. ఇక్కడ బాణుడు కాదంబరి భాష, భావావేశం, వర్ణన, విషయం వగైరా పరంగా పునరుక్తం అయినట్లు అనిపిస్తుంది. 'ఓజతో సమానమైన గద్యానికి ప్రాణం నీవే' అని దండి చెప్పినది అవంతీసుందరి కథకే వర్తిస్తుంది తప్ప దశకుమార చరితమునకు కాదు.
గ్రంధాలు మార్చు
- M.R. Kale, 2003, Daśakumāracarita of Daṇḍin (Text with Sanskrit Commentary Various Readings, a Literal English Translation, Explanatory and Critical Notes and an Exhaustive Introduction), New Delhi, ISBN 8120801717.
- Isabelle Onians (trans.): What Ten Young Men Did. New York: క్లే సంస్కృత గ్రంథాలయం, 2005. 651pp. Facing romanized Sanskrit text and translation. ISBN 0-8147-6206-9.
పాదపీఠికలు మార్చు
- ↑ Söhnen, Renate. 1995. “On the Concept and Presentation of ‘yamaka’ in Early Indian Poetic Theory”. In: Bulletin of the School of Oriental and African Studies Vol. 58. No. 3 p 495–520.
- ↑ దండి. ఆంధ్ర దశకుమార చరితము.
మూలాలు, బయటి లింకులు మార్చు
- కావ్య దర్శ (Kavyadarsa) - word, pdf
- కవితా సాహిత్యం Archived 2016-03-03 at the Wayback Machine — బంగ్లాపీడియా