దశరధమౌర్య
దశరథ (క్రీస్తుపూర్వం 232 నుండి 224 వరకు) మౌర్య చక్రవర్తి. ఆయన అశోకుడి మనవడు. అశోకుడి తరువాత భారతదేశ సామ్రాజ్య పాలకుడిగా నియమించబడ్డాడు. దశరథమౌర్య క్షీణిస్తున్న నియమించబడిన కాలానికి సారాజ్యం క్షీణదశకు చేరుకుంది. ఆయన పాలనలో సామ్రాజ్యం అనేక భూభాగాలుగా కేంద్ర పాలన నుండి విడిపోయాయి. ఆయన అశోకుడి మత, సామాజిక విధానాలను కొనసాగించాడు. సామ్రాజ్య శాసనాలు జారీ చేసిన మౌర్య రాజవంశం చివరి పాలకుడు దశరథమౌర్య-ఈ విధంగా ఎపిగ్రాఫికలు మూలాల నుండి తెలిసిన చివరి మౌర్య చక్రవర్తి.[ఆధారం చూపాలి]
| దశరధమౌర్య | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| 4th Mauryan emperor | |||||
| Reign | సుమారు 232 – 224 BCE | ||||
| Predecessor | Ashoka | ||||
| Successor | Samprati | ||||
| జననం | 252 BCE | ||||
| మరణం | 224 BCE | ||||
| |||||
| రాజవంశం | Maurya | ||||
| మతం | Buddhism | ||||
దశరథ క్రీస్తుపూర్వం 224 లో మరణించాడు. అతని బంధువు సంప్రాతి తరువాత వచ్చాడు.
నేపథ్యం మార్చు
దశరధమౌర్య అశోకుడి మనవడు.[1] ఆయన సాధారణంగా తన తాత తరువాత భారతదేశంలో సామ్రాజ్య పాలకుడిగా వచ్చాడు. అయితే వాయు పురాణంతో సహా కొన్ని వనరులు అశోకుడి తరువాత మౌర్య చక్రవర్తుల పేర్లు కాలాం ఇచ్చాయి.[1] అశోకుడి మనవళ్లలో ఎక్కువగా ప్రస్తావించబడిన ఇద్దరు సంప్రతి, దశరథులు.[2] తరువాతి విష్ణు పురాణంలో సుయాషాలు (అశోకు కుమారుడు) కుమారుడు, సామ్రాజ్య వారసుడిగా వర్ణించబడింది.[2] అశోకడి కుమారుడు, వారసుడు కునాలా ప్రత్యామ్నాయ (సుయాషాసు) సూచించబడింది.[2]
నిర్వహణ మార్చు
చరిత్రకారులు విన్సెంటు స్మితు, రోమిలా థాపరు అశోకడి మరణం తరువాత కునాలా, దశరథమౌర్య మధ్య మౌర్య సామ్రాజ్యం విభజన జరిగి ఉండవచ్చన్న ప్రసిద్ధ సిద్ధాంతాన్ని ముందుకు తెచ్చారు.[3] కొన్ని వనరులలో ఈ విభాగం సంప్రతి, దశరథాల మధ్య ఉన్నట్లు నమోదు చేయబడింది. తరువాతి భాగాలు తూర్పు భాగాలను పాటలీపుత్రను రాజధానిగా చేసుకుని పూర్వపు పశ్చిమ సారాజ్యానికి ఉజ్జయినిని రాజధానిని చేసి పాలించాయి.[4] అయినప్పటికీ స్మితు " ఈ పరికల్పనకు మద్దతు ఇవ్వడానికి స్పష్టమైన ఆధారాలు లేవు" అని కూడా వ్రాసాడు."[5]
వాయు, బ్రహ్మండ పురాణాలలో ముగ్గురు మౌర్యపాలకులు-బంధుపలిత, ఇంద్రపలిత, దసోన-గా గుర్తించడం చాలా కష్టం.[2] పరిపాలన సౌలభ్యం కోసం దశరథమౌర్య ప్రాంతీయ ప్రతినిధులుగా నియమించిన మౌర్య రాజవంశం శాఖాశ్రేణిలో వారు సభ్యులుగా ఉండవచ్చని సూచించబడింది.[2]
మౌర్య సామ్రాజ్యం రాజకీయ ఐక్యత అశోకుడి మరణం తరువాత ఎక్కువ కాలం జీవించలేదు.[2] దశరథమౌర్య మేనమామలలో ఒకరైన జలౌకా కాశ్మీరులో స్వతంత్ర రాజ్యాన్ని స్థాపించాడు. మరో మౌర్య యువరాజు అయిన తారనాథుడి అభిప్రాయం ఆధారంగా వీరసేన తనకు తాను గాంధార రాజుగా ప్రకటించాడు.[2] విదర్భ కూడా విడిపోయింది. గ్రీకు మూలాల నుండి వచ్చిన సాక్ష్యాలు వాయువ్య ప్రావిన్సుల నష్టాన్ని ధృవీకరిస్తున్నాయి. అప్పుడు దీనిని మౌర్య పాలకుడు సోఫాగసేనసు (సుభాగసేన, బహుశా విరసేన వారసుడు) పాలించాడు.[2] దశరధమౌర్య పాలకుడు, మరొక మౌర్యుపాలకుడు తూర్పు-పడమర విభాగాలకు పాలకులుగా ఉండి పాలించారన్న చాలా ఆధునిక ఊహాగానాలు ఉన్నాయి.[3] మగధలో దశరధమౌర్య సామ్రాజ్య శక్తిని నిలుపుకున్నట్లు ఎపిగ్రాఫికు ఆధారాలు సూచిస్తున్నాయి.[6]
శాతవాహనతో సహా దక్షిణాదిలోని వివిధ రాజవంశాలు మౌర్య సామ్రాజ్యానికి సామంతరాజ్యాలుగా ఉన్నాయి. ఈ రాజ్యాలు అశోక శాసనాలు (క్రీ.పూ. 256) లో ప్రస్తావించబడ్డాయి. మౌర్య చక్రవర్తి పాలనకు లోబడి వారి స్థానిక పాలకుల క్రింద గణనీయమైన స్వయంప్రతిపత్తిని అనుభవిస్తున్నప్పటికీ ఇవి సారాజ్యం వెలుపలి వృత్తంలో భాగంగా పరిగణించబడ్డాయి.[5] అశోకుడి మరణం తరువాత దక్షిణాదిలో సామ్రాజ్య శక్తి క్షీణించడం ప్రారంభించింది. దశరథ స్వదేశీ ప్రావిన్సులలో ఆదేశాలను కొనసాగించగలిగాడు. కాని దక్షిణాది ప్రాంతాలతో సహా సుదూర ప్రభుత్వాలు సామ్రాజ్య పాలన నుండి వైదొలిగి వారి స్వాతంత్ర్యాన్ని పునరుద్ఘాటించాయి.[5] మధ్య-తూర్పు భారతదేశంలోని కళింగ మహామేఘవాహాన రాజవంశం కూడా అశోకుడి మరణం తరువాత సామ్రాజ్య పాలన నుండి వైదొలిగింది.[5] జైన గ్రంథం ప్రకారం అశోకుడు మరణించిన కొద్దికాలానికే సురాష్ట్ర, మహారాష్ట్ర, ఆంధ్ర, మైసూరు ప్రాంతాలు సామ్రాజ్యం నుండి విడిపోయాయి. కాని దశరత వారసుడు సంప్రతి (జైన సన్యాసుల వలె మారువేషంలో ఉన్న సైనికులను మోహరించినట్లు) వీటిని స్వాధీనం చేసుకున్నాడు.[7]
మతం మార్చు
.jpg)
బౌద్ధ పాలకుడు అయినప్పటికీ అశోకుడు తన శాసనాలలో అతన్ని దేవనంపియా అని పిలువబడ్డాడు. పాలి భాషలో దీని అర్థం పాలిలో "దేవతలకు ప్రియమైనవాడు".[8] దేవనంపియా బిరుదు, బౌద్ధమతానికి చెందిన మౌర్య పాలకుడు అశోకుడి పాలనను దశరథ కొనసాగించారు.[8][9]
దశథుడు నాగర్జుని కొండలలోని మూడు గుహలను అజీవికలకు అంకితం చేసిన విషయం తెలిసిందే. గుహల వద్ద ఉన్న మూడు శాసనాలు ఆయనను "దేవనాంపియా" అని సూచిస్తాయి. గుహలలో ఆయన ప్రవేశించిన కొద్దికాలానికే ఆయనకు అంకితం చేయబడ్డాయి.[10]
దశరధమౌర్యుడి నాగార్జుని గుహాశాసనాలు మార్చు
అశోకుడి మనవడు, రాజకీయ వారసుడు దాసరధమౌర్య బరాబారు గుహలలోని నాగార్జుని సమూహం (గోపికా, వడతి, వాపియా గుహలు) ఏర్పాటు చేసిన మూడింటిలో కూడిన శాసనాలు రాశారు.[11] సాధారణంగా వాటి నిర్మాణం ఆయన పాలన నాటిదని సాధారణంగా భావిస్తారు.[11]
క్రీస్తుపూర్వం 230 లో ఇవి ఇప్పటికీ చురుకుగా ఉన్నాయని బౌద్ధమతం ఆ సమయంలో మౌర్యాల ప్రత్యేకమైన మతం కాదని ధృవీకరిస్తూ, దసరధమౌర్య సింహాసనం మీద ప్రవేశించిన తరువాత మూడు గుహలను అజీవికలకు అర్పించారు.[11]
మూడు గుహలు కూడా లోపల ఉన్న గ్రానైటు గోడల అత్యంత అధునాతన మెరుగులు దిద్దబడినట్లు వర్గీకరించబడ్డాయి. ఇది అశోకుడి పాలనతో "మౌర్య పోలిషు" సాంకేతికత చనిపోలేదని మళ్ళీ నిర్ధారిస్తుంది.[11]
వారసత్వం మార్చు
దశరత తరువాత వచ్చిన సంప్రతి, హిందూ పురాణాల ఆధారంగా[2] తరువాతి కుమారుడు, బౌద్ధ, జైన మూలాల ఆధారంగా[2] కునల కుమారుడు (ఆయనను బహుశా దశరథమౌర్యుడు సోదరుడిగా మార్చాడు). వీరిద్దరి మధ్య కుటుంబ సంబంధం స్పష్టంగా లేనప్పటికీ వారు సామ్రాజ్య కుటుంబానికి దగ్గరి సంబంధం కలిగి ఉన్నారు.[2]
మూలాలు మార్చు
- ↑ 1.0 1.1 Asha Vishnu; Material Life of Northern India: Based on an Archaeological Study, 3rd Century B.C. to 1st Century B.C. Mittal Publications. 1993. ISBN 978-8170994107. pg 3.
- ↑ 2.00 2.01 2.02 2.03 2.04 2.05 2.06 2.07 2.08 2.09 2.10 Sailendra Nath Sen; Ancient Indian History And Civilization. New Age International. 1999. ISBN 978-8122411980. pg 152-154.
- ↑ 3.0 3.1 Buddha Prakash; Studies in Indian history and civilization. Shiva Lal Agarwala. 1962. pg 148-154.
- ↑ Rama Shankar Tripathi; History Of Ancient India. Motilal Banarsidass Publishers. 1942. pg 179.
- ↑ 5.0 5.1 5.2 5.3 Vincent A. Smith; The Early History of India. Atlantic Publishers & Dist. 1999. ISBN 978-8171566181. pg 193-207.
- ↑ Kenneth Pletcher; The History of India. The Rosen Publishing Group. 2010. ISBN 978-1615302017. pg 70.
- ↑ Moti Chandra (1977). Trade and Trade Routes in Ancient India. Abhinav Publications. pp. 75–. ISBN 978-81-7017-055-6.
- ↑ 8.0 8.1 Ram Sharan Sharma; Perspectives in social and economic history of early India. Munshiram Manoharlal Publishers. 1995.ISBN 978-8121506724. pg 107.
- ↑ Lal Mani Joshi; Studies in the Buddhistic Culture of India During the 7th and 8th Centuries A.D. Motilal Banarsidass Publishers. 1977. ISBN 978-8120802810. pg 362.
- ↑ Romila Thapar; Aśoka and the Decline of the Maurya. Oxford University Press. 2001. ISBN 0-19-564445-X. pg 186.
- ↑ 11.0 11.1 11.2 11.3 Buddhist Architecture par Huu Phuoc Le p.102
దశరధమౌర్య మౌర్య రాజవంశం
| ||
| అంతకు ముందువారు అశోకుడు |
మౌర్య చక్రవర్తి క్రీ.పూ.232–224 |
తరువాత వారు సంప్రతి |