వికీపీడియా

శాకాలు

శాకా, సాకా, షాకా, సక (పర్షియన్: పాత సాకో, మోడ్. ساکا; సాప్: शक, Śaka; సత్: లాంగ్-గ్రాక్, సాకై; లాటిన్: సాకే; చైనీస్: 塞, పాత * సాక్, మోడ్. సాయ్, ఈజిప్షియన్: / sꜣgskš) ఉత్తర, తూర్పు ఐరోపా సోపానవ్యవసాయక్షేత్రాలు. తారిం బేసిన్లలో చారిత్రాత్మకంగా నివసించే సంచార ఇరానియను ప్రజల సమూహం.

A cataphract-style parade armour of a Saka royal, also known as "The Golden Warrior", from the Issyk kurgan, a historical burial site near ex-capital city of Almaty, Kazakhstan. Circa 400-200 BC.[1]

వీరు ఐరోపా సోపానవ్యవసాయక్షేత్రాలు, తారిం నదీముఖద్వారం ప్రాంతాలలో నివసించిన సంచార ఇరానియను ప్రజలు అని భావిస్తున్నారు.[2][3]

దగ్గరి సంబంధం ఉన్నప్పటికీ శాకాలు పాంటికు సిథియన్సు సోపాన వ్యవసాయక్షేత్రాలు, అరలు సముద్ర ప్రాంతంలోని మసాగేటి నుండి వేరుచేయబడాలి.[3][4][5] అయినప్పటికీ అవి విస్తృతమైన సిథియను సంస్కృతులలో భాగంగా ఉన్నాయి.[6] సిథియన్ల మాదిరిగానే శాకాలు చివరికి మునుపటి ఆండ్రోనోవో సంస్కృతి నుండి ఉద్భవించారు. సిథియను భాషలలో భాగంగా వారి భాష ఏర్పడింది. శాకాలు ప్రముఖ పురావస్తు అవశేషాలు అర్జాను, పాజిరికు ఖననం, ఇస్సికు కుర్గాను, సాకా కుర్గాను సమాధులు, టాస్మోలా బారోలు, బహుశా టిలియా టేపే ఉన్నాయి.

క్రీస్తుపూర్వం 2 వ శతాబ్దంలో చాలా మంది శాకాలు యుయెజి తరమబడి సోగ్డియా, బాక్ట్రియాలకు చేరుకుని తరువాత భారత ఉపఖండంలోని వాయవ్య దిశలో నడిపించబడ్డారు. అక్కడ వారు ఇండో-సిథియన్లు అని పిలువబడ్డారు.[7][8][9] ఇతర శాకాలు పార్థియా సామ్రాజ్యం మీద దాడి చేసి చివరికి సిస్తానులో స్థిరపడ్డారు. మరికొందరు చైనాలోని యునాన్లోని డయాను రాజ్యానికి వలస వచ్చి ఉండవచ్చు. వాయవ్య చైనాలోని తారిం బేసిను, తక్లమకను ఎడారి ప్రాంతంలో, వారు ఖోటాను, యార్కండు, కష్గరు, ఇతర ప్రదేశాలలో స్థిరపడ్డారు. ఇవి హాను చైనా, టాంగు చైనా వంటి అధిక శక్తులకు వివిధ సమయాలలో స్వాధీనం చేసుకున్నాయి.[10]

పేరు వెనుక చరిత్ర మార్చు

"శాకా" గుర్తింపు గురించి ఆధునిక చర్చ కొంతవరకు పురాతన, శాకాయేతర అధికారులు ఈ పదాన్ని అస్పష్టంగా ఉపయోగించడం నుండి వచ్చింది. హెరోడోటసు అభిప్రాయం ఆధారంగా పర్షియన్లు "సిథియన్లు" అందరికీ "శాకా" అనే పేరు పెట్టారు.[11] ఏది ఏమయినప్పటికీ ప్లినీ ది ఎల్డరు (గయసు ప్లినియసు సెకండసు, సా.శ.23-79) పర్షియన్లు వారి సమీపంలో నివసిస్తున్న సిథియను ప్రజలకు శాకై అని నామకరణం చేసారు.[12] అస్సిరియాకు ఉత్తరాన ఉన్న సిథియన్లను పర్షియన్లు శాకా సుని (శాకా లేదా సిథియను కుమారులు) అని కూడా పిలిచేవారు.[ఆధారం చూపాలి]ఎసరహడ్డన్ల " నియో అస్సిరియను సామ్రాజ్యం " వారు అకాడియన్లు (అషుక్జా, ఇషుజా) అని పిలిచే ప్రజలతో యుద్ధం చేసినట్లు రికార్డు చేయబడింది.[13]

సిమ్మెరియన్లుగా పిలువబడే గిమిర్రాయి (పురాతన గ్రీకులు) [13] ఇతర ప్రజలు సాకాలతో దగ్గరి సంబంధం కలిగి ఉన్నారు. బైబిలు హీబ్రూలో, అష్కుజు (అష్కెనాజు) గిమిరి (గోమెరు) నుండి ప్రత్యక్ష శాఖగా పరిగణించబడుతుంది.[14]

శాకాను బాబిలోనియన్లు గిమిర్రాయికి పర్యాయపదంగా భావించారు; రెండు పేర్లు త్రిభాషా బెహిస్తును శాసనం మీద ఉపయోగించబడ్డాయి. దీనిని క్రీస్తుపూర్వం 515 లో " డారియసు ది గ్రేట్ " మీద చెక్కారు.[15] అయితే తరువాత మూడు సమూహాలుగా విభజించబడింది: (ఈ ప్రజలు ఉరార్తు (తరువాత ఆర్మేనియాలో భాగం), షాకుసెను (ఉతి ప్రొవింసులో ఉంది) స్థిరపడడానికి ఆసక్తి చూపారు.[16]) బెహిస్తాను శాసనం శాకాల ప్రవేశం గురించి తెలిపింది. తరువాత వారు మూడు సమూహాలుగా విభజించబడ్డారు:[17][18][19]

  • శాకో టిగ్రాక్సౌడా - "శాకా విత్ పాయింటి టోపీలు".
  • శాకే హౌమవర్గే - "హామా-డ్రింకింగు సాకా"గా వ్యాఖ్యానించబడినప్పటికీ ఇతర సూచనలు ఉన్నాయి.[17][20][21]
  • శాకో పారాడ్రాయ - "సముద్రం దాటిన శాకో", డానుబేకు ఉత్తరాన పశ్చిమ సిథియాలోకి డారియసు పోరాటం చేసిన తరువాత ఈ పేరు జోడించబడింది.[17]
  • అదనపు పదం రెండు శాసనాల్లో కనుగొనబడింది:[22]
  • శాకో పారా సుగ్దాం - "సుగ్దా దాటిన శాకా (సోగ్డియా)", కురియ (ఇథియోపియన్లు) కు వ్యతిరేక నిలబడి చివరలో తన సామ్రాజ్యం పరిమితులను ఏర్పరచిన వ్యక్తులను పేర్కొనడానికి డారియసు ఉపయోగించిన పదం కనుక ఆయన తూర్పు అంచున ఉండాలి సామ్రాజ్యం.

[17][23][24]

  • సాకో పరద్రాయ పాశ్చాత్య సిథియన్లు (ఐరోపా సిథియన్లు) ను లేదా సర్మాటియన్లను సూచిస్తుంది. సాకే టిగ్రాక్సాడే, సాకే హౌమవర్గే రెండూ మధ్య ఆసియాలో కాస్పియను సముద్రానికి తూర్పున ఉన్నట్లు భావిస్తున్నారు.[17]
  • సాక్ హౌమావర్గే అమిర్జియన్ల మాదిరిగానే పరిగణించబడుతున్నారు. ఇది బాక్ట్రియా, సోగ్డియాకు సమీపంగా ఉన్న శాకా తెగ. సాకే హౌమావర్గే శాకే పారా సుగ్దాం కావచ్చునని సూచించబడింది. అందువల్ల శాకే హౌమవర్గే శాకే టిగ్రాక్సాడా కంటే తూర్పున ఉన్నట్లు కొందరు వాదించారు. బహుశా పామిరు పర్వతాలు (జిన్జియాంగు) ప్రాంతీయులని కొదరు భావిస్తున్నారు. మరి కొందరు సిర్ దర్యా ప్రాంతానికి చెందిన వారిగా పరిగణించబడుతున్నారు కనిక వీరి పేరు కారణంగా బాక్టీరియా కంటే "సోగ్డియా దాటిన" అని కొందరు భావిస్తున్నారు.[17]

ఆధునిక యుగంలో శాకాలను సిథియన్లతో ముడిపెట్టిన మొదటి వ్యక్తి పురావస్తు శాస్త్రవేత్త హ్యూగో వింక్లెరు (1863-1913). ది కేంబ్రిడ్జి హిస్టరీ ఆఫ్ ఇరానులో జాన్ మాన్యువల్ కుక్ ఇలా పేర్కొన్నాడు: "పర్షియన్లు శాకే అనే ఒకే పేరును హంగ్రీ స్టెప్పే (మిర్జాచోలు), కాస్పియన్లను ఎదుర్కొన్న సంచార జాతులు, సమానంగా డానుబే, నల్ల సముద్రానికి ఉత్తరాన ఉన్నవారు (తరువాత వీరితో డారియసు పోరాటం చేసారు)సమూహాలకు చెందిన ప్రజలిద్దరూ శాకాలని పిలువబడ్డారు. గ్రీకులు, అస్సిరియన్లు తమకు తెలిసిన వారందరినీ స్కుతాయి (ఇకుజాయి) అని పిలిచారు. ఉత్తర సరిహద్దులలోని సంచార జాతుల ప్రజలు సాధారణంగా శాకే, స్కుతాయి అనే పేరును కలిగి ఉన్నారు. " [17] పర్షియను మూలాలు తరచూ వాటిని శాకా (సకాయి లేదా సకాలు) అని పిలుస్తారు. కాని గ్రీకు, లాటిను గ్రంథాలు సిథియన్లలో అనేక ఉప సమూహాలు ఉన్నాయని సూచిస్తున్నాయి.[25][26]

ఆధునిక విద్యావేత్తలు సాధారణంగా శాకా అనే పదాన్ని ఉత్తర - తూర్పు యురేషియను స్టెప్పే, తారిం బేసిన్లలో నివసించిన ఇరానియను ప్రజలను సూచించడానికి ఉపయోగిస్తారు.[2][3][27]

చరిత్ర మార్చు

 
Artifacts found the tombs 2 and 4 of Tillya Tepe and reconstitution of their use on the man and woman found in these tombs

ఆవిర్భావం మార్చు

ఇండో-యూరోపియను భాషల ఇరానియను శాఖకు చెందిన భాష మాట్లాడే ఇరానియను ప్రజల సమూహం శాకాలు అనబడ్డారు. రెనే గ్రౌసెటు వ్రాతల ఆధారంగా యురేషియాలోని వాయవ్య పచ్చికమైదానంలో సంచార ఇరానియను ప్రజల నుండి ఉద్భవించిన "స్కిథో-సర్మాటియను కుటుంబం" ఒక ప్రత్యేక శాఖను వారు ఏర్పాటు చేశారని భావిస్తున్నారు.[28] పాంటికు సోపాన వ్యవసాయక్షేత్రాలలోని సిథియన్ల మాదిరిగానే, శాకా జాతిపరంగా యూరోపాయిడు, చివరికి వారి మూలం ఆండ్రోనోవో సంస్కృతికి చెందిందని గుర్తించారు.[29][30] క్రీస్తుపూర్వం 4 - 3 వ శతాబ్దాలలో యుకోకు పీఠభూమిలో పజిరికు సంస్కృతి పాజిరికు సమాధులు శాఖా అధిపతులకు చెందినదని భావిస్తారు.[31][32][33] ఈ సమాధులకు గుముగౌ వద్ద ఉన్న మునుపటి తారిం మమ్మీలకు అద్భుతమైన సారూప్యతలను ఉన్నాయని భావిస్తున్నారు.[32] ఆగ్నేయ కజఖస్థాను ఇస్సికు కుర్గాను, [33] ఆర్డోసు పీఠభూమి ఆర్డోసు సంస్కృతి కూడా శాకాతో అనుసంధానించబడి ఉన్నాయి.[34] జియాంగును పాలకవర్గం శాకా మూలానికి చెందినదని సూచించబడింది.[35] క్రీస్తుపూర్వం 8 వ శతాబ్దంలో అల్టై మీద శాకా దాడి జౌ చైనా మీద దాడితో 'అనుసంధానించబడి ఉండవచ్చు' అని కొందరు విద్యావేత్తలు వాదించారు.[36]

ఆరంభకాల చరిత్ర మార్చు

 
For the Achaemenids, there were three types of Sakas: the Sakā tayai paradraya ("beyond the sea", presumably between the Greeks and the Thracians on the Western side of the Black Sea), the Sakā tigraxaudā (“with pointed caps”), the Sakā haumavargā ("Hauma drinkers", furthest East). Soldiers of the Achaemenid army, Xerxes I tomb detail, circa 480 BCE.[37]

క్రీ.పూ 8 వ శతాబ్దం నాటి చారిత్రక, పురావస్తు రికార్డులలో శాకా ధ్రువీకరించబడింది.[38] మొదటి డారియసు (క్రీ.పూ. 522-486) ​​నాటి పర్సెపోలిసు వద్ద కనుగొనబడిన అచెమెనిదు-యుగానికి చెందిన పాత పర్షియను శాసనాల ఆధారంగా శాకా సోగ్డియా సరిహద్దులకు దాటి నివసించినట్లు భావిస్తున్నారు.[39] అదేవిధంగా మొదటి జెర్క్సెసు (క్రీ.పూ. 486-465) నాటి ఒక శాసనం వీరిని మధ్య ఆసియాలోని దహే ప్రజలతో కలిపి పేర్కొన్నది. ఉంది.[39][40]

బెహిస్తును శాసనం పేర్కొన్న రెండు శాకా తెగలు: సాకే టిగ్రాక్సాడే ("సాకా పాయింట్‌ టోపీలు (టోపీలు") ) సాకే హౌమవర్గే ("హౌమా-డ్రింకింగ్ సాకా"), కాస్పియను సముద్రానికి తూర్పున ఉండవచ్చు.[17][41][42] శాకే హౌమవర్గే శాకా పారా సుగ్దాం కావచ్చునని కొందరు వాదించారు. కనుక శాకే హౌమవర్గే శాకే టిగ్రాక్సాడా కంటే తూర్పున ఉంటుంది. కొందరు పామిర్సు (జిన్జియాంగు) వారి స్థానంగా వాదించారు. అయినప్పటికీ జాక్సార్టెసు వారి పేరు బాక్ట్రియా కంటే "సోగ్డియానాకు దాటి" అని చెప్పేందుకు అవకాశం ఉన్న ప్రదేశంగా పరిగణించబడుతుంది.[17]

సమకాలీన గ్రీకు చరిత్రకారుడు హెరోడోటసు అభిప్రాయం ఆధారంగా అచెమెనిదు సామ్రాజ్యం "సిథియన్సు" అందరినీ "శాకా" అని పేర్కొన్నదని భావిస్తున్నారు.[39]

గ్రీకు చరిత్రకారులు శాకా, మేడేయుల మధ్య జరిగిన యుద్ధాల గురించి, అలాగే పర్షియను అచెమెనిదు సామ్రాజ్యం గొప్ప సైరసుకు వ్యతిరేకంగా వారు చేసిన యుద్ధాల గురించి రాశారు. ఇక్కడ శాకా మహిళలు తమ పురుషులతో కలిసి యుద్ధాలలో పోరాడతారని చెప్పబడింది.[27] హెరోడోటసు అభిప్రాయం ఆధారంగా " సైరసు ది గ్రేట్" కాస్పియను సముద్రానికి తూర్పున పోరాటం చేస్తున్నప్పుడు శాకాకు సంబంధించిన మసాగెటే ప్రజలను ఎదుర్కొని[43] క్రీ.పూ 530 లో జరిగిన యుద్ధంలో చంపబడ్డాడు.[44] మొదటి డారియసు తూర్పు శాకాల మీద కూడా యుద్ధాలు చేశాడు. పాలియనసు అభిప్రాయం ఆధారంగా మొదటి డారియసు ముగ్గురు రాజుల నేతృత్వంలోని మూడు సైన్యాలతో పోరాడాడు.[45] క్రీస్తుపూర్వం 520–519లో మొదటి డారియసు సాకే టిగ్రాక్సాడే తెగను ఓడించి వారి రాజు స్కుంఖాను (బెహిస్తునులో కోణాల టోపీ ధరించినట్లు చిత్రీకరించబడింది) పట్టుకున్నాడు.[2] కోరాస్మియాలో భాగంగా శాకా భూభాగాలు అచెమెనిదు సామ్రాజ్యంలో కలిసిపోయాయి. ఇందులో అము దర్యా (ఆక్ససు), సిరు దర్యా (జాక్సార్టెసు) [46] ఉన్నాయి. శాకా అప్పుడు అచెమెనిదు సైన్యానికి పెద్ద సంఖ్యలో పర్వత విలుకాండ్రను సరఫరా చేసింది.[19] మధ్య ఆసియాలో అలెగ్జాండరు ది గ్రేట్ చొరబాట్లను ప్రతిఘటించిన వారిలో కూడా వారు ప్రస్తావించబడ్డారు.[27]

పురాతన చైనీయుల రికార్డులలో శాకాలను సాక్ లేదా సాయి (చైనీస్: 塞) అని పిలుస్తారు.[47][48][49] ఈ రికార్డులు వారు మొదట ఆధునిక కిర్గిస్తాను, కజకిస్తాను లలోని ఇలి, చు నదీ లోయలలో నివసించినట్లు సూచిస్తున్నాయి. బుక్కు ఆఫ్ హానులో ఈ ప్రాంతాన్ని "శాకు భూమి" (అనగా సాకా) అని పేర్కొనబడింది.[50] మధ్య ఆసియాలోని ఇలి, చు నదీలోయలలో సాకాల రాక కచ్చితమైన తేదీ అస్పష్టంగా ఉంది. బహుశా ఇది మొదటి డారియసు పాలనకు ముందే జరిగి ఉండవచ్చు.[50] క్రీస్తుపూర్వం 550–250 మధ్య నాటి టియాను షాను ప్రాంతంలో కుర్గాన్సు (ఖననం దిబ్బలు) రూపంలో సుమారు 30 శాకా సమాధులు కనుగొనబడ్డాయి. శాకా ఉనికి టారిం నదీముఖద్వార ప్రాంతంలో కూడా కనుగొనబడ్డాయి. బహుశా క్రీస్తుపూర్వం 7 వ శతాబ్దం నాటికి చెందినవై ఉండవచ్చని భావిస్తున్నారు. [38] క్రీస్తుపూర్వం 2 వ శతాబ్దం చివరి నాటికి శాకాలు తారిం బారినులో రాష్ట్రాలను స్థాపించారు.[10]

వలసలు మార్చు

 
Captured Saka king Skunkha, from Mount Behistun, Iran, Achaemenid stone relief from the reign of Darius I (r. 522-486 BCE)

శాకాప్రజలను ఇల్లి, చు నదీ లోయల నుండి యుయెజిలు నెట్టివేసారు.[7][8][51] సిమా కియాను రికార్డ్సు ఆఫ్ ది గ్రాండ్ హిస్టారియనులో ఈ ప్రజల కదలిక గురించి పేర్కొనబడింది. చైనాలోని గన్సుకు చెందిన టాంగ్రి టాగు (టియాను షాను), డన్హువాంగు మధ్య నివసించిన యుహెజ్జి [52] గన్సు హెక్సీ కారిడారు నుండి జియాంగు పాలకుడు మోడు చాన్యు బలగాలు వీరి మీద దాడి చేసి విజయం సాధించిన తరువాత (క్రీ.పూ.177-176) వీరు ఈ ప్రాంతాల నుండి బలవంతంగా పారిపోయారు.[53][54][55][56][57][58] సాయి (అనగా శాకా) ను పశ్చిమాన సోగ్డియానాలోకి నెట్టబడడానికి (క్రీస్తుపూర్వం 140 - 130 మధ్య) యుహెజ్జి బాధ్యత వహించారు. తరువాతి వారు సిరు దర్యాను దాటి బాక్టీరియాలోకి ప్రవేశించారు. సాకా దక్షిణ దిశగా పామిర్సు, ఉత్తర భారతదేశం వైపు కదిలింది. అక్కడ వారు కాశ్మీరు, తూర్పు వైపు స్థిరపడి తరువాత తూర్పుగా ప్రయాణించి యాంకి (焉耆, కరాసహరు), క్యూసి (龜茲, కుచా) వంటి తారిం నదీముఖద్వారం ప్రాంతం ఒయాసిస్-స్టేట్సులో కూడా స్థిరపడ్డారు.[59][60] క్రీస్తుపూర్వం 133-132లో యుసాజి ప్రజలు మరొక సంచార తెగ వుసును ప్రజల నుండి దాడులకు తిరిగి గురై ఇల్లి, చు లోయలకు వెళ్లి, డాక్సియా దేశాన్ని ఆక్రమించారు, (大 夏, "బాక్టీరియా").[50][61]

 
క్రీస్తుపూర్వం 500 లో అచెమెనదు సామ్రాజ్యం సైనికులుగా మొదటి డారియసు విగ్రహం మీద దాడి

పురాతన గ్రీకో-రోమను భౌగోళిక శాస్త్రవేత్త స్ట్రాబో, గ్రీకు రోమను రచనలలో బాక్ట్రియన్లను తొలగించిన నాలుగు తెగలు: ఆసియోయి, పాసియానోయి, తోఖారోయ, సకరౌలై - వీరు ఇలి, చు నదీ లోయలు ఉన్న సిరు దర్యాకు ఉత్తరాన ఉన్న భూమి నుండి వచ్చారని గుర్తించారు.[28][50] ఈ నాలుగు తెగల గుర్తింపు మారుతుంది. కాని సకరౌలై ఒక పురాతన శాకా తెగను సూచిస్తుంది. తోఖారోయి బహుశా యుయెజి, ఆసియోయి వుసును (అలాన్సు వంటి సమూహాలుగా) గా ప్రతిపాదించబబడ్డారు.[28][62]

శాకా వలస గురించి రెనే గ్రౌసెటు ఇలా వ్రాశాడు: "యుకా-చిహ్ [యుయెజి] ఒత్తిడితో శాకాలు సోగ్డియానా చేరుకుని తరువాత బాక్ట్రియాను అధిగమించి, అక్కడ గ్రీకుల స్థానాన్ని ఆక్రమించారు." అప్పుడు "యుహే-చిహ్ వారిని దక్షిణప్రాంతాలకు తిరిగి నెట్టబడ్డారు." శాకా దేశం "సాకాస్తానా (ఆధునిక పర్షియన్ సీస్తా)ను ఆక్రమించింది." [28] యుయెజి నుండి పారిపోతున్న కొంతమంది సాకా పార్థియను సామ్రాజ్యంపై దాడి చేసి వారు రెండవ ఫ్రేట్సు, అర్టబనసు రాజులను చంపారు.[51] ఈ శాకాలను చివరికి రెండవ మిథ్రిడేట్సు సకాస్తాను అని పిచిచారు.[51] హెరాల్డు వాల్టరు బెయిలీ అభిప్రాయం ఆధారంగా డ్రాంగియానా (ఇప్పుడు ఆఫ్ఘనిస్తాను, పాకిస్తాన్లలో) భూభాగం "శాకాల భూమి "గా ప్రసిద్ధి చెందింది. సమకాలీన ఇరాను పర్షియను భాషలో శాకాస్తానా అని పిలువబడింది. అర్మేనియన్లో శాకాస్తాను, పహ్లావిలో గ్రీకు, సోగ్డియను, సిరియాకు, అరబికు, మధ్య పర్షియనులో టర్ఫాన్, జిన్జియాంగ్, చైనాలో వీటికి సమానమైన పదాలు ఉపయోగించబడ్డాయి.[39] ఉత్తర భారతదేశంలోని శాకా రాజ్యానికి చెందిన " మధుర లైన్ కాపిటల్ (ఇండో-సిథియన్ల (క్రీ.పూ.200 - సా.శ.400) ) " మీద కనుగొనబడిన సమకాలీన ఖరోస్టి శాసనంలో ఇది ధ్రువీకరించబడింది.[39] సుమారుగా అదే సమయంలో శాకా ఆక్రమించిన ప్రాంతాన్ని చైనా రికార్డులో జిబిను దేశం (అంటే కాశ్మీరు, ఆధునిక భారతదేశం, పాకిస్తాను) పేర్కొనబడింది.[63]

ఇరోస్లావు లెబెడిన్స్కీ, విక్టర్ హెచ్. మెయిరు దృష్టిలో యుకేజి బహిష్కరించిన తరువాత కొంతమంది శాకాలు దక్షిణ చైనాలోని యునాను ప్రాంతానికి వలస వచ్చి ఉండవచ్చు భావించబడింది. యునాను డయాను కింగ్డం చరిత్రపూర్వ త్రవ్వకాలలో లభించిన కళాఖండాలలో మధ్య ఆసియా దుస్తులలో కాకసాయిడు గుర్రాల వేట దృశ్యాలు బయటపడ్డాయి.[64] ఈ డ్రంసులో చిత్రీకరించిన దృశ్యాలు కొన్నిసార్లు ఈ గుర్రపు సైనికులను వేటలో పాల్గొన్న దృశ్యాలు ఉన్నాయి. ఎద్దుల మీద దాడి చేసే పిల్లి జాతుల జంతువుల దృశ్యాలు కొన్ని సార్లు థీం! కూర్పులో సిథియను కళను గుర్తుకు తెస్తాయి.[65]

క్రీస్తుపూర్వం 2 వ, 1 వ శతాబ్దపు వలసలు సోగ్డియా, బాక్ట్రియాలో ఆనవాళ్లను మిగిల్చాయి. కాని అవి శాకాలకు గట్టిగా ఆపాదించబడవు. అదేవిధంగా ప్రాచీన భారతదేశంలోని సిర్కాపు, తక్షశిల ప్రాంతాలలో లభించినవి కూడా శాకాలకు అపాదించబడవు. ఆఫ్ఘనిస్తానులోని టిలియా టేపే వద్ద ఉన్న గొప్ప సమాధులు సాకా ప్రభావిత జనాభాలో భాగంగా కనిపిస్తాయి.[66]

భారతదేశంలోని శాకాలు శాక్య వంశం (గౌతమ బుద్ధుని వంశం), షాక్యముని అని పిలువబడ్డారని మైఖేలు విట్జెలు[67] మొదటి క్రిస్టోఫరు. బెక్వితు పేర్కొన్నారు.[68].

ఇండో-సిథియన్లు మార్చు

ఆధునిక ఆఫ్ఘనిషాను, పాకిస్తాన్లలో శాకాలు సంచరించిన ప్రాంతం "శాకా భూమి" లేదా శాకాస్తాను అని పిలువబడింది.[39] ఉత్తర భారతదేశంలోని ఇండో-సిథియన్ల (క్రీ.పూ.200 - సా.శ. 400) శాకా రాజ్యానికి చెందిన " " మధుర లైన్ కాపిటల్ " కనుగొనబడిన సమకాలీన ఖరోస్టి శాసనంలో ఇది ధృవీకరించబడింది,[39] సుమారుగా అదే సమయంలో శాకా ఆక్రమించిన చైనా రికార్డు, జిబిను దేశం 罽賓 (అంటే కాశ్మీర్, ఆధునిక భారతదేశం, పాకిస్తాను)లో స్థిరపడ్డారు.[63] సమకాలీన ఇరాను పర్షియను భాషలో, డ్రాంగియానా భూభాగాన్ని శాకాస్తానా అని పిలుస్తారు. అర్మేనియనులో శాకాస్తాను అని పిలుస్తారు, పహ్లావి, గ్రీకు, సోగ్డియను, సిరియాకు, అరేబియా, మధ్య పర్షియను భాషలలో టర్ఫాను, చైనాలో జిన్జియాంగు అని ఉపయోగించారు.[39] శాకాలు గాంధార, తక్షశిలను కూడా స్వాధీనం చేసుకుని ఉత్తర భారతదేశానికి వలస వచ్చారు.[69] అత్యంత ప్రసిద్ధ ఇండో-సిథియను రాజు మౌసెసు. [70] మధుర (క్రీ.పూ. 200 - సా.శ. 400) లో ఇండో-సిథియన్సు రాజ్యం స్థాపించబడింది.[9][39] భారతీయ భాషా శాస్త్రవేత్త " వీరు రాజేంద్ర రిషి " భారతీయ, మధ్య ఆసియా భాషల మధ్య భాషా సంబంధాలను గుర్తించాడు. ఇది ఉత్తర భారతదేశంలో చారిత్రక శాకా ప్రభావం చూపారన్న భావానికి మరింత విశ్వసనీయతను ఇస్తుంది. [69][71] చరిత్రకారుడు మైఖేలు మిట్చినరు అభిప్రాయం ఆధారంగా అభిరా తెగ శాకా ప్రజలు సా.శ. 181 నాటి పశ్చిమ సాత్రపీ మొదటి రుద్రాసింహ గుండా శాసనంలో ఉదహరించబడింది.[72]

తారిం నదీముఖద్వారంలో రాజ్యాలు మార్చు

ఖోతను రాజ్యం మార్చు

 
Coin of Gurgamoya, king of Khotan. Khotan, first century.
Obv: Kharosthi legend, "Of the great king of kings, king of Khotan, Gurgamoya.
Rev: Chinese legend: "Twenty-four grain copper coin". British Museum

ఖోతాను రాజ్యం తారిం బేసిను దక్షిణ అంచున ఉన్న శాకా నగర రాష్ట్రం. క్రీస్తుపూర్వం 133 నుండి సా.శ. 89 వరకు విస్తరించిన హాను-జియాంగును యుద్ధం పర్యవసానంగా ఖోటాను, కష్గర్తులతో చేర్చిన తారిం బేసిను (ప్రస్తుతం వాయవ్య చైనాలోని జిన్జియాంగు) హాను చైనా ప్రభావానికి (హాను చక్రవర్తి (r క్రీ.పూ.141-87 ) ) లోనయ్యింది.[73][74]

తారిం బేసిన్లోని ఖోటాను, ఇతర ప్రాంతాలలో లభించిన పురావస్తు ఆధారాలు, పత్రాలు శాకా మాట్లాడే భాష గురించిన సమాచారాన్ని అందించాయి.[39][75] ఖోతాను అధికారిక భాష మొదట్లో ఖరోస్టిలో రాసిన " గాంధారి ప్రాకృత " 1 వ శతాబ్దానికి చెందిన ఖొటాను నుండి వచ్చిన నాణేలు చైనా, గాంధారి ప్రాకృత భాషలలో ద్వంద్వ శాసనాలు కలిగి ఉన్నాయి. ఇది ఖోటానుకు భారతదేశం, చైనా రెండింటితో ఉన్న సంబంధాలను సూచిస్తుంది.[76] ఉనికిలో ఉన్న పత్రాలు ఇరానియను భాషను చాలాకాలం రాజ్య ప్రజలు ఉపయోగించారని సూచిస్తున్నాయి. షాంషాను సమీపంలో లభించిన ప్రాకృతం భాషలో లిఖించబడిన మూడవ శతాబ్దపు పత్రాలు సమీపంలోని ఖోటాను రాజుకు హినాజా (అనగా "జనరలిసిమో") అని పిలువబడ్డాడని పేర్కొన్నాయి. ఇది ప్రత్యేకంగా సంస్కృత శీర్షిక సెనాపతికి సమానమైన ఇరానియను పదం. ఇది ఖోటానీభాషలో శాకా హనీసాతో సమానంగా ఉంటుందని ఖోటనీ పత్రాలలో ధ్రువీకరించబడింది.[76] ఇరానియను స్టడీసు ప్రొఫెసరు రోనాల్డు ఇ. ఎమెరికు అభిప్రాయం ఆధారంగా రాజు నమోదు చేసిన ప్రాంతీయ కాలాలను ఖోటానీ కౌనాగా పేర్కొన్నాడు. ఇది "ఇరానియను నివాసులు, రాజ శక్తి మధ్య స్థిర సంబంధాన్ని సూచిస్తుంది".[76] 10 వ శతాబ్దానికి చెందిన ఖోటనీస్-శాకా-భాషా రాజ్య కాపీలు ఆధారంగా "ఖోటాను పాలకుడు ఇరానియను మాట్లాడేవాడు కావచ్చని" ఆయన వాదించారు.[76] అంతేకాకుండా ఖోటాను పేరు ప్రారంభ రూపం " హ్వతన " అనే పేరుతో అర్థవంతంగా శాకా పదంతో అనుసంధానించబడి ఉంది.[76]

ఈ ప్రాంతాన్ని జయించడానికి టాంగు చక్రవర్తి తైజాంగు (r. సా.శ.626-649) చేసిన పోరాటంతో ఈ ప్రాంతం మరోసారి చైనీయుల ఆధీనంలోకి వచ్చింది.[77] 8 వ శతాబ్దం చివరి నుండి 9 వ శతాబ్దం వరకు ఈ ప్రాంతం ప్రత్యర్థిరాజ్యాలైన టాంగు, టిబెటను సామ్రాజ్యాల మధ్య చేతులు మారింది.[78][79] అయినప్పటికీ 11 వ శతాబ్దం ప్రారంభంలో ఈ ప్రాంతాన్ని కారా-ఖానిదు ఖానటే ప్రజలు (ముస్లిం టర్కికు) స్వాధీనం చేసుకున్నారు. ఇది ఈ ప్రాంతం టర్కియిజ ప్రాంతంగా మార్చబడి బౌద్ధమతం నుండి ఇస్లాం మతంలోకి మారడానికి దారితీసింది.

 
ఇండో-యూరోపియను భాషల తూర్పు ఇరానియను శాఖలో భాగమైన ఖొటానీస్ సాకాలో వ్రాసిన (ఖోటాను ప్రాంతంలో) ఒక పత్రం. ఆ సంవత్సరంలో జన్మించిన ప్రజల చైనా రాశిచక్రం జంతువులను జాబితా చేస్తుంది; 9 వ శతాబ్దం ప్రారంభంలో కాగితం మీద సిరాతో వ్రాయబడింది

తరువాత ఖోటనీ-శాకా భాషా పత్రాలు, వైద్య గ్రంథాలు, బౌద్ధ సాహిత్యం ఖోటాను తుమ్షుకు (కష్గరు ఈశాన్య) లో కనుగొనబడ్డాయి.[80] ఖోటానీ-శాకా భాషలో 10 వ శతాబ్దానికి చెందిన ఇలాంటి పత్రాలు డన్హువాంగు వ్రాతప్రతులలో కనుగొనబడ్డాయి.[81]

పురాతన చైనీయులు ఖోటాన్ యుటియను (于闐) అని పిలిచినప్పటికీ అప్పుడప్పుడు ఉపయోగించే మరో స్థానిక ఇరానియను పేరు జుసాధన్న (瞿 薩 旦 那) అనే పేరు ఇండో-ఇరానియను " గోస్తాను (గోస్తానా) " నుండి ఉద్భవించింది. వరుసగా ఉన్న సమీప పట్టణ ప్రాంతం పేర్లు.[82]

షులే రాజ్యం మార్చు

ఖోటాను రాజ్యం పొరుగు ప్రజల మాదిరిగానే షులే రాజధాని కష్గరు ప్రజలు తూర్పు ఇరానియను భాషలలో ఒకటైన శాకా మాట్లాడారు. [83] బుక్ ఆఫ్ హాను ఆధారంగా శాకా విడిపోయి ఈ ప్రాంతంలో అనేక రాజ్యాలను ఏర్పాటు చేసింది. ఈ శాకా రాజ్యాలలో కష్గరు వాయవ్య దిశలో రెండు రాజ్యాలు ఉన్నాయి; దాని ఈశాన్యానంలో తుమ్షుకు, దక్షిణ ప్రాంతంలోని పామిర్సులో తుష్కుర్గాను ఉన్నాయి.[84] హాషు రాజవంశం పాలనలో కష్గరు యార్కండు, కుచా వంటి ఇతర రాజ్యాలను కూడా జయించాడు. కాని దాని తరువాతి చరిత్రలో కష్గరును టాంగు, చైనాతో సహా వివిధ సామ్రాజ్యాలు నియంత్రించాయి.[85][86][87] ఇది తుర్కికు కారా (10 వ శతాబ్దంలో), ఖనిదు ఖానటే (11 వ శతాబ్దంలో) ఈ ప్రాంతాన్ని పాలించాయి. " మహమూదు అలు-కష్గారి " అభిప్రాయం ఆధారంగా ఇప్పటికీ కష్గరు పరిసరాల్లోని కొన్ని ప్రాంతాలలో కాంచరు, సోగ్డియను వంటి కొన్ని టర్కీయేతర భాషలు ఉపయోగించబడుతున్నాయి.[88], కాంచకి సాకా భాషా సమూహానికి చెందినవని భావిస్తున్నారు.[84] 11 వ శతాబ్దం ముగిసేలోపు తారిం నదీముఖద్వారంలో భాషాపరంగా టర్కీయిజం చేయబడిందని భావిస్తున్నారు.[89]

చారిత్రక అధ్యయనం మార్చు

పర్షియన్లు ఉత్తర సంచార జాతులను అన్నింటిని శాకాలు అని పిలుస్తారు. హెరోడోటసు (IV.64) వారిని సిథియన్లుగా అభివర్ణించినప్పటికీ వారు వేరే పేరుతో ఉన్నారు:

శాకే (స్కితులు) ప్యాంటు ధరించి, వారి తల మీద పొడవైన గట్టి టోపీలు ఒక కోణంగా ఒకే బిందువులో కేంద్రీకృతం అయ్యాయి. వారు తమ దేశం విల్లు, బాకును మోశారు; వీటితో పాటు వారు యుద్ధం-గొడ్డలిని (సాగరీలు)ను తీసుకువెళ్లారు. వారు వాస్తవంగా అమిర్జియను (పాశ్చాత్య) సిథియన్లు అయినప్పటికీ పర్షియన్లు వారిని శాకే అని పిలిచారు. ఎందుకంటే వారు సిథియన్లందరినీ ఇచ్చిన పేరుతో పిలిచారు. ఇది.

స్ట్రాబో మార్చు

 
Scythia and Parthia in about 170 BC (before the Yuezhi invaded Bactria).

క్రీస్తుపూర్వం 1 వ శతాబ్దంలో గ్రీకు-రోమను భూగోళ శాస్త్రవేత్త స్ట్రాబో తూర్పు సోపానపచ్చిక మైదానాల ప్రజల గురించి విస్తృతమైన వివరణ ఇచ్చారు. ఆయన వారు మధ్య ఆసియాలోని బాక్ట్రియా, సోగ్డియానా దాటి ఉన్నారని వివరించాడు.[90]

స్ట్రాబో "సిథియను" అని నమ్ముతున్న వివిధ తెగల పేర్లను జాబితా చేశాడు.[90] అలా చేయడం వల్ల తూర్పు మధ్య ఆసియాలో సంబంధం లేని తెగలతో వారిని కలుపిన తెగలో శాకాలు ఉన్నారు.

ప్రస్తుతం కాస్పియను సముద్రతీరప్రాంతం నుండి ప్రారంభమయ్యే సిథియన్లలో ఎక్కువ భాగాన్ని డాయే అని పిలుస్తారు, అయితే వీటి కంటే తూర్పున ఉన్నవారికి మాసాగేటే, శాకే అని పేరు పెట్టారు. మిగిలిన వారందరికీ సిథియన్లన్న సాధారణ పేరు ఇవ్వబడింది. అయితే వీరిలో ఒక్కొక సమూహానిక్ చెందిన ప్రజలకు ఒక్కొక ప్రత్యేక పేరు ఇవ్వబడుతుంది. అవన్నీ చాలావరకు సంచార జాతులు. కానీ సంచార జాతులలో బాగా తెలిసిన వారు గ్రీకుల నుండి బాక్టీరియాను తీసుకెళ్లినవారు. నా ఉద్దేశ్యం ఏమిటంటే ఆసి, పాసియాని, తోచారి, సకరౌలి, మొదట ఇక్సారెటు నదికి అవతలి తీరానికి చెందిన వారు. శాకే ప్రక్కనే ఉన్న ఇక్సార్టెసు నదీ ప్రాంతం సోగ్డియాని సాకే ఆక్రమించారు. డియా విషయానికొస్తే వారిలో కొంతమందిని అపర్ణి, మరి కొంతమందిని స్కాందీ, ఇంకొతమందిని పిసురి అని పిలుస్తారు. ఇప్పుడు వీరిలో అపర్ణీలు హిర్కానియాకు దగ్గరగా ఉన్నారు. దాని సరిహద్దుగా ఉన్న సముద్రం భాగం, కానీ మిగిలినవి అరియాకు సమాంతరంగా ఉన్న దేశం వరకు కూడా విస్తరించి ఉన్నారు.

వారి అరియన్ల వరకు విస్తరించి గొప్ప జలరహిత ఎడారిని వారు సుదీర్ఘ కాలం ప్రయాణించి తరువాత హిర్కానియా, నెసియా, పార్థియన్ల మైదానాలను అధిగమించారు. ఈ ప్రజలు కప్పణ్ అర్పించడానికి అంగీకరించారు. కప్పంగా కొన్ని నిర్ణీత సమయాలలో ఆక్రమణదారులు దేశాన్ని ఆక్రమించి, కొల్లగొట్టడానికి అనుమతించబడుతుంది. కానీ ఆక్రమణదారులు తమ దేశాన్ని ఒప్పందం కంటే ఎక్కువ ఆక్రమించిన సమయంలో యుద్ధం జరిగింది. వారి మద్య తగాదాలు ఏర్పడి కొత్త యుద్ధాలు ప్రారంభమయ్యాయి. ఇతర సంచార జాతుల జీవితం అలాంటిది కాదు. వారు ఎప్పుడూ తమ పొరుగువారి మీద దాడి చేసి తరువాత వారి విభేదాలను పరిష్కరిస్తారు.

(స్ట్రాబో, జియోగ్రఫీ, 11.8.1; ట్రాన్స్. 1903 హెచ్. సి. హామిల్టన్ & డబ్ల్యూ. ఫాల్కనర్.) [90]

భారతీయ మూలాలు మార్చు

  1. ↑ Chang, Claudia (2017). Rethinking Prehistoric Central Asia: Shepherds, Farmers, and Nomads (in ఇంగ్లీష్). Routledge. p. 72. ISBN 9781351701587.
  2. ↑ 2.0 2.1 2.2 Beckwith 2009, p. 68 "Modern scholars have mostly used the name Saka to refer to Iranians of the Eastern Steppe and Tarim Basin"
  3. ↑ 3.0 3.1 3.2 Dandamayev 1994, p. 37 "In modern scholarship the name 'Sakas' is reserved for the ancient tribes of northern and eastern Central Asia and Eastern Turkestan to distinguish them from the related Massagetae of the Aral region and the Scythians of the Pontic steppes. These tribes spoke Iranian languages, and their chief occupation was nomadic pastoralism."
  4. ↑ Kramrisch, Stella. "Central Asian Arts: Nomadic Cultures". Encyclopædia Britannica Online. Retrieved September 1, 2018. The Śaka tribe was pasturing its herds in the Pamirs, central Tien Shan, and in the Amu Darya delta. Their gold belt buckles, jewelry, and harness decorations display sheep, griffins, and other animal designs that are similar in style to those used by the Scythians, a nomadic people living in the Kuban basin of the Caucasus region and the western section of the Eurasian plain during the greater part of the 1st millennium bc.
  5. ↑ Bruno & David 2018 "Horse-riding nomadism has been referred to as the culture of 'Early Nomads'. This term encompasses different ethnic groups (such as Scythians, Saka, Massagetae, and Yuezhi)..."
  6. ↑ Unterländer, Martina (March 3, 2017). "Ancestry and demography and descendants of Iron Age nomads of the Eurasian Steppe". Nature Communications. doi:10.1038/ncomms14615. During the first millennium BCE, nomadic people spread over the Eurasian Steppe from the Altai Mountains over the northern Black Sea area as far as the Carpathian Basin... Greek and Persian historians of the 1st millennium BCE chronicle the existence of the Massagetae and Sauromatians, and later, the Sarmatians and Sacae: cultures possessing artefacts similar to those found in classical Scythian monuments, such as weapons, horse harnesses and a distinctive 'Animal Style' artistic tradition. Accordingly, these groups are often assigned to the Scythian culture...
  7. ↑ 7.0 7.1 Benjamin, Craig (March 2003). "The Yuezhi Migration and Sogdia". Ērān ud Anērān Webfestschrift Marshak. Archived from the original on 2015-02-18. Retrieved March 1, 2015.
  8. ↑ 8.0 8.1 "Chinese History – Sai 塞 The Saka People or Soghdians". Chinaknowledge. Archived from the original on 2015-01-19. Retrieved March 1, 2015.
  9. ↑ 9.0 9.1 Beckwith 2009, p. 85 "The Saka, or Śaka, people then began their long migration that ended with their conquest of northern India, where they are also known as the Indo-Scythians."
  10. ↑ 10.0 10.1 Sinor 1990, pp. 173–174
  11. ↑ Herodotus Book VII, 64
  12. ↑ Naturalis Historia, VI, 19, 50
  13. ↑ 13.0 13.1 Westermann, Claus (1984). : A Continental Commentary. John J. Scullion (trans.). Minneapolis. p. 506. ISBN 0800695003.{{cite book}}: CS1 maint: location missing publisher (link)
  14. ↑ "The sons of Gomer were Ashkenaz, Riphath,[a] and Togarmah." See also the entry for Ashkenaz in Young, Robert. Analytical Concordance to the Bible. McLean, Virginia: Mac Donald Publishing Company. ISBN 0-917006-29-1.
  15. ↑ George Rawlinson, noted in his translation of History of Herodotus, Book VII, p. 378
  16. ↑ Kurkjian, Vahan M. (1964). A History of Armenia. New York: Armenian General Benevolent Union of America. p. 23.
  17. ↑ 17.0 17.1 17.2 17.3 17.4 17.5 17.6 17.7 17.8 J. M. Cook (6 June 1985). "The Rise of the Achaemenids and Establishment of Their Empire". In Ilya Gershevitch (ed.). The Cambridge History of Iran, Volume 2. Cambridge University Press; Reissue edition. pp. 253–255. ISBN 978-0521200912.
  18. ↑ Briant, Pierre (29 July 2006). From Cyrus to Alexander: A History of the Persian Empire. Eisenbrauns. p. 173. ISBN 978-1575061207.
  19. ↑ 19.0 19.1 Dandamayev 1994, pp. 44–46
  20. ↑ Muhammad A. Dandamaev; Vladimir G. Lukonin (21 August 2008). The Culture and Social Institutions of Ancient Iran. Cambridge University Press. p. 334. ISBN 978-0521611916.
  21. ↑ "Haumavargā". Encyclopedia Iranica.
  22. ↑ The Cambridge Ancient History, Volume IV. Cambridge University Press. 24 November 1988. p. 173. ISBN 978-0521228046.
  23. ↑ Briant, Pierre (29 July 2006). From Cyrus to Alexander: A History of the Persian Empire. Eisenbrauns. p. 178. ISBN 978-1575061207. This is Kingdom which I hold, from the Scythians [Saka] who are beyond Sogdiana, thence unto Ethiopia [Cush]; from Sind, thence unto Sardis.
  24. ↑ M. A. Dandamayev (1999). History of Civilizations of Central Asia Volume II: The development of sedentary and nomadic civilizations: 700 BC to AD 250. UNESCO. pp. 44–46. ISBN 978-8120815407.
  25. ↑ Ireland, Royal Asiatic Society of Great Britain and (2007-04-06). Journal of the Royal Asiatic Society ... – Google Books. Retrieved 2010-12-30.
  26. ↑ Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain & Ireland By Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland-page-323
  27. ↑ 27.0 27.1 27.2 L. T. Yablonsky (2010-06-15). "The Archaeology of Eurasian Nomads". In Donald L. Hardesty (ed.). ARCHAEOLOGY – Volume I. EOLSS. p. 383. ISBN 9781848260023.
  28. ↑ 28.0 28.1 28.2 28.3 Grousset, Rene (1970). The Empire of the Steppes. Rutgers University Press. pp. 29–31. ISBN 0-8135-1304-9.
  29. ↑ Baumer 2012, pp. 178–179
  30. ↑ Di Cosmo 2004, p. 39 "The physical type of this group, distinctly Mongoloid, is also very different from the Europoid "Saka" people of the Altai."
  31. ↑ de Laet & Herrmann 1996, p. 443 "The rich kurgan burials in Pazyryk, Siberia probably were those of Saka chieftains"
  32. ↑ 32.0 32.1 Kuzmina 2008, p. 94 "Analysis of the clothing, which has analogies in the complex of Saka clothes, particularly in Pazyryk, led Wang Binghua (1987, 42) to the conclusion that they are related to the Saka Culture."
  33. ↑ 33.0 33.1 Kuzmina 2007, p. 103 "The dress of Iranian-speaking Saka and Scythians is easily reconstructed on the basis of... numerous archaeological discoveries from the Ukraine to the Altai, particularly at Issyk in Kazakhstan... at Pazyryk... and Ak-Alakha"
  34. ↑ Lebedynsky 2007, p. 125
  35. ↑ Harmatta 1994, p. 488 "Their royal tribes and kings (shan-yii) bore Iranian names and all the Hsiung-nu words noted by the Chinese can be explained from an Iranian language of Saka type. It is therefore clear that the majority of Hsiung-nu tribes spoke an Eastern Iranian language."
  36. ↑ William H. McNeill. The Steppe — Scythian successes. Archived from the original on 2013-07-15. Retrieved 31 December 2014. {{cite encyclopedia}}: |work= ignored (help)
    The Steppe — Military and political developments among the steppe peoples to 100 bc. Retrieved 2019-09-23. {{cite encyclopedia}}: |work= ignored (help)
  37. ↑ HAUMAVARGĀ – Encyclopaedia Iranica (in ఇంగ్లీష్).
  38. ↑ 38.0 38.1 J. P. mallory. "Bronze Age Languages of the Tarim Basin" (PDF). Penn Museum. Archived from the original (PDF) on 2016-09-09.
  39. ↑ 39.00 39.01 39.02 39.03 39.04 39.05 39.06 39.07 39.08 39.09 Bailey, H.W. (1996) "Khotanese Saka Literature", in Ehsan Yarshater (ed), The Cambridge History of Iran, Vol III: The Seleucid, Parthian, and Sasanian Periods, Part 2 (reprint edition), Cambridge: Cambridge University Press, pp 1230–1231.
  40. ↑ The Cambridge Ancient History, Volume IV. Cambridge University Press. 24 November 1988. p. 173. ISBN 978-0-521-22804-6.
  41. ↑ Muhammad A. Dandamaev, Vladimir G. Lukonin (21 August 2008). The Culture and Social Institutions of Ancient Iran. Cambridge University Press. p. 334. ISBN 978-0-521-61191-6.
  42. ↑ "Haumavargā". Encyclopedia Iranica. Archived from the original on 2016-09-13. Retrieved 2016-09-24.
  43. ↑ Barbara A. West (2010-05-19). Encyclopedia of the Peoples of Asia and Oceania. p. 516. ISBN 9781438119137.
  44. ↑ Cunliffe, Barry (24 September 2015). By Steppe, Desert, and Ocean: The Birth of Eurasia. Oxford University Press. p. 206. ISBN 978-0199689170.
  45. ↑ A. Sh. Shahbazi. "Amorges". Encyclopaedia Iranica.
  46. ↑ Cunliffe, Barry (24 September 2015). By Steppe, Desert, and Ocean: The Birth of Eurasia. Oxford University Press. p. 235. ISBN 978-0199689170.
  47. ↑ Zhang Guang-da (1999). History of Civilizations of Central Asia Volume III: The crossroads of civilizations: AD 250 to 750. UNESCO. p. 283. ISBN 978-8120815407.
  48. ↑ H. W. Bailey (1985-02-07). Indo-Scythian Studies: Being Khotanese Texts. Cambridge University Press. p. 67. ISBN 978-0521118736.
  49. ↑ మూస:Iranica"The ethnonym Saka appears in ancient Iranian and Indian sources as the name of the large family of Iranian nomads called Scythians by the Classical Western sources and Sai by the Chinese (Gk. Sacae; OPers. Sakā)."
  50. ↑ 50.0 50.1 50.2 50.3 Yu Taishan (June 2010), "The Earliest Tocharians in China" in Victor H. Mair (ed), Sino-Platonic Papers, Chinese Academy of Social Sciences, University of Pennsylvania Department of East Asian Languages and Civilizations, p. 13.
  51. ↑ 51.0 51.1 51.2 Baumer 2012, p. 290
  52. ↑ Mallory, J. P.; Mair, Victor H. (2000). The Tarim Mummies: Ancient China and the Mystery of the Earliest Peoples from the West. Thames & Hudson. London. p. 58. ISBN 0-500-05101-1.
  53. ↑ Torday, Laszlo. (1997). Mounted Archers: The Beginnings of Central Asian History. Durham: The Durham Academic Press, pp 80-81, ISBN 978-1-900838-03-0.
  54. ↑ Yü, Ying-shih. (1986). "Han Foreign Relations," in The Cambridge History of China: Volume I: the Ch'in and Han Empires, 221 B.C. – A.D. 220, 377-462. Edited by Denis Twitchett and Michael Loewe. Cambridge: Cambridge University Press, pp. 377-388, 391, ISBN 978-0-521-24327-8.
  55. ↑ Chang, Chun-shu. (2007). The Rise of the Chinese Empire: Volume II; Frontier, Immigration, & Empire in Han China, 130 B.C. – A.D. 157. Ann Arbor: University of Michigan Press, pp 5-8 ISBN 978-0-472-11534-1.
  56. ↑ Di Cosmo 2002, pp. 174–189
  57. ↑ Di Cosmo 2004, pp. 196–198
  58. ↑ Di Cosmo 2002, pp. 241–242
  59. ↑ Yu Taishan (June 2010), "The Earliest Tocharians in China" in Victor H. Mair (ed), Sino-Platonic Papers, Chinese Academy of Social Sciences, University of Pennsylvania Department of East Asian Languages and Civilizations, pp. 13-14, 21-22.
  60. ↑ Benjamin, Craig. "The Yuezhi Migration and Sogdia". Archived from the original on 2015-02-18. Retrieved 2019-10-05.
  61. ↑ Bernard, P. (1994). "The Greek Kingdoms of Central Asia". In Harmatta, János. History of Civilizations of Central Asia, Volume II. The development of sedentary and nomadic civilizations: 700 B.C. to A.D. 250. Paris: UNESCO. pp. 96–126. ISBN 92-3-102846-4.
  62. ↑ Baumer 2012, p. 296
  63. ↑ 63.0 63.1 Ulrich Theobald. (26 November 2011). "Chinese History - Sai 塞 The Saka People or Soghdians." ChinaKnowledge.de. Accessed 2 September 2016.
  64. ↑ Lebedynsky 2006, p. 73.
  65. ↑ Mallory & Mair 2008, pp. 329–330.
  66. ↑ Lebedynsky 2006, p. 84.
  67. ↑ Attwood, Jayarava (2012). "Possible Iranian Origins for the Śākyas and Aspects of Buddhism". Journal of the Oxford Centre for Buddhist Studies. 3.
  68. ↑ Beckwith, Christopher I. (2015). Greek Buddha: Pyrrho's Encounter with Early Buddhism in Central Asia. Princeton University Press. p. 1–21. ISBN 978-1-4008-6632-8.
  69. ↑ 69.0 69.1 Sulimirski, Tadeusz (1970). The Sarmatians. Ancient peoples and places. Vol. 73. New York: Praeger. pp. 113–114. The evidence of both the ancient authors and the archaeological remains point to a massive migration of Sacian (Sakas) / Massagetan tribes from the Syr Daria Delta (Central Asia) by the middle of the second century B.C. Some of the Syr Darian tribes; they also invaded North India.
  70. ↑ Bivar, A. D. H. "KUSHAN DYNASTY i. Dynastic History". Encyclopædia Iranica. Archived from the original on 2012-11-17. Retrieved August 31, 2018.
  71. ↑ Rishi, Weer Rajendra (1982). India & Russia: linguistic & cultural affinity. Roma. p. 95.
  72. ↑ Mitchiner, Michael (1978). The ancient & classical world, 600 B.C.-A.D. 650. Hawkins Publications ; distributed by B. A. Seaby. p. 634. ISBN 978-0-904173-16-1.
  73. ↑ Loewe, Michael. (1986). "The Former Han Dynasty," in The Cambridge History of China: Volume I: the Ch'in and Han Empires, 221 B.C. – A.D. 220, 103–222. Edited by Denis Twitchett and Michael Loewe. Cambridge: Cambridge University Press, pp 197-198. ISBN 978-0-521-24327-8.
  74. ↑ Yü, Ying-shih. (1986). "Han Foreign Relations," in The Cambridge History of China: Volume I: the Ch'in and Han Empires, 221 B.C. – A.D. 220, 377-462. Edited by Denis Twitchett and Michael Loewe. Cambridge: Cambridge University Press, pp 410-411. ISBN 978-0-521-24327-8.
  75. ↑ Windfuhr, Gernot (2013). Iranian Languages. Routledge. p. 377. ISBN 978-1-135-79704-1.
  76. ↑ 76.0 76.1 76.2 76.3 76.4 Emmerick, R. E. (14 April 1983). "Chapter 7: Iranian Settlement East of the Pamirs". In Ehsan Yarshater (ed.). The Cambridge History of Iran, Vol III: The Seleucid, Parthian, and Sasanian Periods, Part 1. Cambridge University Press; Reissue edition. pp. 265–266. ISBN 978-0521200929.
  77. ↑ Xue, Zongzheng (薛宗正). (1992). History of the Turks (突厥史). Beijing: Zhongguo shehui kexue chubanshe, p. 596-598. ISBN 978-7-5004-0432-3; OCLC 28622013
  78. ↑ Beckwith, Christopher. (1987). The Tibetan Empire in Central Asia. Princeton, NJ: Princeton University Press, pp 36, 146. ISBN 0-691-05494-0.
  79. ↑ Wechsler, Howard J.; Twitchett, Dennis C. (1979). Denis C. Twitchett; John K. Fairbank, eds. The Cambridge History of China, Volume 3: Sui and T'ang China, 589–906, Part I. Cambridge University Press. pp. 225–227. ISBN 978-0-521-21446-9.
  80. ↑ Bailey, H.W. (1996). "Khotanese Saka Literature". In Ehsan Yarshater (ed.). The Cambridge History of Iran, Vol III: The Seleucid, Parthian, and Sasanian Periods, Part 2 (reprint ed.). Cambridge University Press. pp. 1231–1235. ISBN 9780521246934.
  81. ↑ Hansen, Valerie (2005). "The Tribute Trade with Khotan in Light of Materials Found at the Dunhuang Library Cave" (PDF). Bulletin of the Asia Institute. 19: 37–46.
  82. ↑ Ulrich Theobald. (16 October 2011). "City-states Along the Silk Road." ChinaKnowledge.de. Accessed 2 September 2016.
  83. ↑ Xavier Tremblay, "The Spread of Buddhism in Serindia: Buddhism Among Iranians, Tocharians and Turks before the 13th Century", in The Spread of Buddhism, eds Ann Heirman and Stephan Peter Bumbacker, Leiden: Koninklijke Brill, 2007, p. 77.
  84. ↑ 84.0 84.1 Ahmad Hasan Dani; B. A. Litvinsky; Unesco (1 January 1996). History of Civilizations of Central Asia: The crossroads of civilizations, A.D. 250 to 750. UNESCO. pp. 283–. ISBN 978-92-3-103211-0.
  85. ↑ మూస:Iranica "The territory of Yārkand is for the first time mentioned in the Hanshu (1st century BCE), under the name Shache (Old Chinese, approximately, *s³a(j)-ka), which is probably related to the name of the Iranian Saka tribes."
  86. ↑ Whitfield 2004, p. 47.
  87. ↑ Wechsler, Howard J.; Twitchett, Dennis C. (1979). Denis C. Twitchett; John K. Fairbank, eds. The Cambridge History of China, Volume 3: Sui and T'ang China, 589–906, Part I. Cambridge University Press. pp. 225–228. ISBN 978-0-521-21446-9.
  88. ↑ Scott Cameron Levi; Ron Sela (2010). Islamic Central Asia: An Anthology of Historical Sources. Indiana University Press. pp. 72–. ISBN 978-0-253-35385-6.
  89. ↑ Akiner (28 October 2013). Cultural Change & Continuity In. Routledge. pp. 71–. ISBN 978-1-136-15034-0.
  90. ↑ 90.0 90.1 90.2 "Strabo, '&#39Geography, 11.8.1". Perseus.tufts.edu. Retrieved 2012-09-13.
 
Silver coin of the Indo-Scythian King Azes II (ruled c. 35–12 BC). Note the royal tamga on the coin.

భారతీయ రచనలలో శాకాలు పలుమార్లు పేర్కొనబడ్డారు. పురాణాలు, మనుస్మృతి, రామాయణం, మహాభారతం, పతంజలి మహాభాష్యం వంటి భారతీయ పురాతన పురాణ సాహిత్యాలలో శాకాల ప్రస్తావన చోటు చేసుకుంది.

భాష మార్చు

Issyk inscription
 
Issyk dish with inscription.
 
Drawing of the Issyk inscription.

ఆధునిక పండితుల ఆధారంగా ఉత్తర భారతదేశంలోని పామిరు భాషావాడుకరులకు తూర్పు ఇరానియను భాషవాడుకరులు పూర్వీకులు అని భావిస్తున్నారు. మధ్యయుగ శాకా భాష అయిన జిన్జియాంగు సిథియను భాషలలో ఒకటి.[1] మధ్య ఇరానియను "స్కిథో-ఖొటానీసు" భాష వాయవ్య చైనాలో మనుగడలో ఉంది. ఖోటాను, తుమ్షుకు (కష్గరు ఈశాన్య) లో ఖోటానీసు-సాకా-భాషా పత్రాలు, వైద్య గ్రంథాలు, బౌద్ధ సాహిత్యం కనుగొనబడ్డాయి. [2] తుర్కికు కారా-ఖానిడ్ల ఆధ్వర్యంలో ఈ ప్రాంతానికి ఇస్లాం రాకకు పూర్వం ఇక్కడ నివసించారని భావిస్తున్నారు.[2] ఖోటానీస్-సాకా భాషలో ఇలాంటి పత్రాలు డన్హువాంగులో కనుగొనబడ్డాయి ఇవి అధికంగా 10 వ శతాబ్దంకి చెందినవిగా ఉన్నాయి.[3]

శాకా భాష శక్ష్యాధారాలు ఇది తూర్పు ఇరానియను భాష అని చూపిస్తుంది. శాకా భాష కేంద్రీకృతం అయిన భూభాగం ఖోటాను రాజ్యం. ఇది రెండు రకాల మాండలికాలను కలిగి ఉంది. ఇది ఖోటాను (ప్రస్తుత హోటాను), తుమ్షుకు (ప్రస్తుత తుమ్సుక్) లోని ప్రధాన స్థావరాలకి అనుగుణంగా ఉంది.[4][5] తుకాషుకీసు ఖొటానీసు మాండలికాలు శాకా మధ్య ఇండో-ఆర్యను ప్రాకృత నుండి అనేక పదాలను స్వీకరించింది. కానీ ఆధునిక వాఖి, పాష్టోలతో కొన్న అంశాలన పంచుకుంటాయి.[6]

ఇసికు కుర్గాను (ఆధునిక కజాఖస్థాను) లో దొరికిన ఇస్సికు శిలాశాసనం వెండి కప్పు మీద ఒక చిన్న భాగం శాకాకు ఒక ప్రారంభ ఉదాహరణగా నమ్ముతారు. ఇది ఆ భాష అతికొద్ది ఆటోచోనసు ఎపిగ్రాఫికు జాడలలో ఒకటి.[ఆధారం చూపాలి] శాసనం ఖరోస్టి శాసనానికంటే భిన్నమైనది. హర్మట్టా మాండలికం ఖొటానీసు శాకాగా భావించబడుతుంది. దీని తాత్కాలికంగా అనువదం: "ఈ నౌక ద్రాక్ష ద్రాక్షారసాన్ని కలిగి ఉండాలి, వండిన ఆహారాన్ని జోడించాలి, మర్త్యానికి, తరువాత ఉడికించిన తాజా వెన్నను జోడించాలి".[7]

భాషా, భౌతిక మానవ శాస్త్ర ఆధారాలు వాఖిప్రజలు సాకా వారసులు అని సూచిస్తుంది.[8][9][10][11][12][13] ఇండో-యూరోపియను మార్టిను కమ్మెలు అభిప్రాయం ఆధారంగా వాఖీని పాశ్చాత్య సాకా మాండలికంగా వర్గీకరించవచ్చు. ఖొటానీ, తుమ్షుకీ వంటి ఇతర ధ్రువీకరించబడిన శాకా మాండలికాలు తూర్పు సాకా మాండలికాలుగా భావించబడుతున్నాయి.[14] 6 వ శతాబ్దం నుండి ప్రారంభమైన టర్కీ విస్తరణ సమయంలో శాకా కేంద్ర భూభాగం క్రమంగా జయించబడింది. ఈ ప్రాంతం క్రమంగా ఉయ్ఘర్ల ఆధ్వర్యంలో భాషాపరంగా తుర్కియిజం చేయబడింది.

తూర్పు సమూహాలలో మిగిలిన కొంత మంది మధ్య ఆసియాలో ఆధునిక పాష్టో, పమిరి భాషలుగా ఉనికిలో ఉన్నాయి.

జన్యుక్రమం మార్చు

ఎం.టి.డి.ఎన్.ఎ. విభాగాలను మాత్రమే విశ్లేషించగల మొట్టమొదటి అధ్యయనాలు ఆధునిక పశ్చిమ యురేషియా, తూర్పు యురేషియా జనాభాతో విస్తృత సంబంధాలు మాత్రమే ఉన్నాయని సూచిస్తున్నాయి. ఉదాహరణకు 2002 అధ్యయనంలో కజాకస్థానులోని బెరలు ప్రాంతం వద్ద " కుర్గానులో లభించిన శాకా కాలం మగ, ఆడ అస్థిపంజర అవశేషాలను విశ్లేషించారు. ఇద్దరు వ్యక్తులకు దగ్గరి సంబంధం లేదని తేలింది. మగవారి HV1 మైటోకాన్డ్రియల్ సీక్వెన్స్ అండర్సన్ సీక్వెన్స్ మాదిరిగానే ఉంటుంది. ఇది యూరోపియన్ జనాభాలో ఎక్కువగా కనిపిస్తుంది. ఆడవారి హెచ్.వి.ఐ. క్రమం ఆసియా మూలం ఉండవచ్చు అన్న భావన బలపడింది.[15]

ఇటీవలి అధ్యయనాలు నిర్దిష్ట ఎం.టి. డి.ఎన్.ఎ. వంశాల విశ్లేషణ కొరకు మాత్రమే రూపొందించబడ్డాయి. ఉదాహరణకు అల్టాయి రిపబ్లిక్‌కులోని కిజిలు ప్రాంతంలో మగ "స్కిథో-సైబీరియను" నుండి పొందిన హెచ్.వి.ఐ క్రమాన్ని 2004 అధ్యయనం పరిశీలించింది. ఇది భౌగోళికంగా పశ్చిమ యురేషియను వంశానికి చెందిన ఎన్.ఎల్.ఎ. ప్రసూతి వంశానికి చెందినది.[16] అదే బృందం చేసిన మరో అధ్యయనం. ఆల్టై రిపబ్లిక్కులో కనుగొనబడిన రెండు స్కిథో-సైబీరియను అస్థిపంజరాల నుండి ఎం.టి. డి.ఎన్.ఎ. గురించి వారు "మిశ్రమ యూరో-మంగోలాయిడు మూలం" సాధారణ పురుషుడని తేలింది. వ్యక్తులలో ఒకరు ఎఫ్.2.ఎ. ప్రసూతి వంశాన్ని కలిగి ఉన్నట్లు కనుగొనబడింది. మరొకటి డి వంశం. ఈ రెండూ తూర్పు యురేషియా జనాభా లక్షణంగా భావించబడుతుంది.[17]

ఈ ప్రారంభ అధ్యయనాలు రష్యను విద్యావేత్తల అధ్యయనాల ద్వారా వివరించబడ్డాయి. తీర్మానాలు (i) కంచుయుగంలో పశ్చిమ, తూర్పు యురేషియను వమ్శాల కలయిక సంభవించిందని భావిస్తున్నారు. పశ్చిమ వంశాలు తూర్పున చాలా దూరం విస్తరించి ఉన్నాయి. కానీ దీనికి విరుద్ధంగా సంభవించలేదు; (ii) దీనికి విరుద్ధంగా ఇనుపయుగంలో తూర్పు యురేషియన్లు అత్యధికంగా పశ్చిమ సోపాన పచ్చిక మైదానంలోకి ప్రవేశించారు. (iii) దక్షిణ బాల్కనో-డానుబియను, ఇరానియను ప్రాంతాల నుండి సోపానక్రమంలో ఉన్న పచ్చిక మైదానాలకు వలస వెళ్ళారు.[18]

2009 లో కీజరు ఇతరులు పురాతన వై- డి.ఎన్.ఎ.డేటాను చివరకు అందించారు. సైబీరియాలోని క్రాస్నోయార్సు ప్రాంతం నుండి క్రీస్తుపూర్వం 2 వ సహస్రాబ్ది - సా.శ. 4 వ శతాబ్దం మధ్య నాటి 26 పురాతన మానవ నమూనాల హాప్లోటైప్సు, హాప్లోగ్రూపులను వారు అధ్యయనం చేశారు (సిథియను, సర్మాటియను కాలపరిమితి). దాదాపు అన్ని సబ్జెక్టులు హాప్లోగ్రూప్ ఆర్-ఎం17 కు చెందినవి. కాంస్య, ఇనుప యుగాల మధ్య సిథియన్లు, ఆండ్రోనోవియన్లు పిలువబడే జనాభా కూటమి నీలం- (లేదా ఆకుపచ్చ) కళ్ళు, సరసమైన చర్మం గల, తేలికపాటి జుట్టు గల వ్యక్తులు అని వారి డేటా చూపిస్తుందని రచయితలు సూచిస్తున్నారు. తారిం ముఖద్వారం నాగరికత ప్రారంభ అభివృద్ధిలో పాత్ర వహించింది. అంతేకాకుండా ఈ అధ్యయనం మధ్య, దక్షిణ ఆసియా జనాభా కంటే జన్యుపరంగా తూర్పు ఐరోపాకు చాలా దగ్గరి సంబంధం కలిగి ఉందని కనుగొన్నారు.[19] ఆర్.ఎల్.ఎ. వై- డి.ఎన్.ఎ. వంశం సర్వవ్యాప్తి, ఆధిపత్యానికంటే వైవిధ్యానికి భిన్నంగా ఎం.టి. డి.ఎన్.ఎ. ప్రొఫైలులలో ఉంది.

బాహ్యరూపం మార్చు

ప్రారంభ భౌతిక విశ్లేషణలు శాకాలు తూర్పున (ఉదా. పాజిరిక్ ప్రాంతం) కూడా ప్రధానంగా "యూరోపిడు" లక్షణాలను కలిగి ఉన్నారని ఏకగ్రీవంగా తేల్చాయి. అయినప్పటికీ మిశ్రమ 'యూరో-మంగోలాయిడు "సమలక్షణాలు కూడా ప్రాంతం, కాలాన్ని బట్టి జరుగుతాయి.[20]

క్రీస్తుపూర్వం 2 వ శతాబ్దం హాను చైనీసు రాయబారి జింగు కియాను సాయి (సాకా) ను పసుపు (బహుశా హాజెలు (ఆకుపచ్చ) అని అర్ధం), నీలి కళ్ళు కలిగి ఉన్నట్లు వర్ణించాడు.[21] సహజ చరిత్రలో సా.శ. 1 వ శతాబ్దం రోమను రచయిత ప్లినీ ది ఎల్డరు సెరెసును కొన్నిసార్లు సాలా లేదా తోచారియన్లుగా గుర్తించారు. ఎర్రటి వెంట్రుకలు, నీలి దృష్టిగలవారుగా వర్ణించబడ్డారు.[21][22]

పురాతత్వ పరిశోధన మార్చు

 
A Pazyryk horseman in a felt painting from a burial around 300 BC. The Pazyryks appear to be closely related to the Scythians.[23]

అర్జాను, తువాలోని అద్భుతమైన సమాధి-వస్తువులు క్రీ.పూ 900 నుండి నాటివని అంచనా. ఇవి శాకాతో సంబంధం కలిగి ఉన్నాయి. ఆల్టే పర్వతాలలో పాజిరికు వద్ద ఉన్న సమాధులలో "పాజిరికు సంస్కృతి" (శాకాల) అద్భుతంగా సంరక్షించబడిన సమాధులు ఉన్నాయి. వీటిలో క్రీస్తుపూర్వం 5 వ శతాబ్దానికి చెందిన ఐస్ మైడెను సమాధి కూడా ఉంది.

పజిరికు సంస్కృతి మార్చు

ఆధునిక పురావస్తు శాస్త్రవేత్తలు డాక్యుమెంటు చేసిన శాకా సమాధులు అల్టై రిపబ్లిక్కులోని ఉలాగాను (ఎరుపు) జిల్లాలోని పాజిరికు సమీపంలోని కుర్గాను ప్రాంతం, దక్షిణ సైబీరియాలోని అల్టాయి పర్వతాలలో (మంగోలియా సమీపంలో) నోవోసిబిర్సుకు దక్షిణాన ఉన్నాయి. పురావస్తు శాస్త్రవేత్తలు ఈ పరిశోధనల నుండి పాజిరికు సంస్కృతిని బహిష్కరించారు: 1925 - 1949 మధ్య ఐదు పెద్ద సమాధి దిబ్బలు, అనేక చిన్న సమాధులు ఉన్నాయి. వీటిలో ఒకటి 1947 లో రష్యను పురావస్తు శాస్త్రవేత్త సెర్గీ రుడెంకో చేత ప్రారంభించబడింది. సమాధి దిబ్బలలో పెద్ద కైర్ను బండరాళ్లు, రాళ్ళతో కప్పబడిన లార్చి-లాగ్ల గదులను దాచబడి ఉన్నాయి.[24]

క్రీ.పూ 7 - 3 వ శతాబ్దాల మధ్య శాకేతో సంబంధం ఉన్న ప్రాంతంలో పాజిరికు సంస్కృతి అభివృద్ధి చెందింది.

సాధారణ పజిరికు సమాధులలో సాధారణ పాత్రలు మాత్రమే ఉన్నాయి. కానీ ఒకదానిలో పురావస్తు శాస్త్రవేత్తలు ప్రసిద్ధ పజిరికు కార్పెటును కనుగొన్నారు. ఇది మనుగడలో ఉన్న పురాతన ఉన్ని-పైల్ ఓరియంటలు రగ్గు. చక్కగా సంరక్షించబడిన 3 మీటర్ల ఎత్తైన నాలుగు-చక్రాల అంత్యక్రియల రథం ( క్రీ.పూ 5 - 4 వ శతాబ్దానికి చెందినది) కనుగొనబడింది.[25]

టల్లియా తెపె ఖజానా మార్చు

 
"Kings with dragons", Tillia Tepe

1968 లో షెబెర్గాను సమీపంలోని ఉత్తర ఆఫ్ఘనిస్తాను (మాజీ బాక్ట్రియా) లోని టిలియా టేపే (అక్షరాలా "బంగారు కొండ") లో ఒక ప్రాంతంలో ఐదుగురు మహిళల సమాధులు కనుగొనబడ్డాయి. వీరిలో ఒక వ్యక్తి అత్యంత గొప్ప ఆభరణాలతో ఉంది. ఇవి క్రీస్తుపూర్వం 1 వ శతాబ్దం నాటివని భావిస్తున్నారు. బహుశా ఇవి శాకా తెగలకు సంబంధించినదని వీరు సాధారణంగా ఉత్తరాన స్వల్పంగా నివసించారని భావిస్తున్నారు. మొత్తంగా సమాధులు అనేక వేల చక్కటి ఆభరణాలను ఇచ్చాయి. ఇవి సాధారణంగా బంగారం, మణి, లాపిసు-లాజులి కలయికతో తయారు చేస్తారు.

ఏది ఏమైనప్పటికీ, సాంస్కృతిక సమైక్యత అధిక స్థాయిలో కనుగొనబడింది. హెలెనిస్టికు సాంస్కృతిక, కళాత్మక ప్రభావాలు మానవ వర్ణనలు అనేక రూపాలలో కనిపిస్తాయి (అమోరినిలో ఎథీనా వర్ణనతో ఉన్న రింగులలో ఆమె పేరు గ్రీకులో చెక్కబడి ఉంది). అదే ప్రాంతంలో క్రీ.పూ 140 లో సెలూసిదు సామ్రాజ్యం, గ్రీకో-బాక్ట్రియను రాజ్యం ఉనికికి ఇది సాక్ష్యం అని చెప్పవచ్చు. వాయవ్య భారత ఉపఖండంలో ఇండో-గ్రీకు రాజ్యం ఉనికి సా.శ. ప్రారంభం వరకూ కొనసాగి ఉండవచ్చు. ఆ సమయంలో బాక్టీరియా ప్రాంతంలో సాంస్కృతిక ప్రభావాల గొప్పతనాన్ని ఇది రుజువు చేస్తుంది.

సంస్కృతి మార్చు

కళలు మార్చు

 
Royal crown, Tillia Tepe

శాకా కళ ఇతర ఇరానియను సోపాన వ్యవసాయక్షేత్రాల ప్రజల మాదిరిగానే ఉంటుంది. దీనిని సమష్టిగా సిథియను కళగా సూచిస్తారు. 2001 లో శిథిలం కాని సిథియను రాజకుటుంబ సమాధులు-బారో కనుగొనబడిన గ్రీకు శైలులతో ప్రత్యక్ష ప్రభావితం కాని సిథియను జంతు-శైలి బంగారం దీనిని వివరించింది. సైబీరియను రిపబ్లిక్కు తువా రాజధాని కైజిలు సమీపంలో కనుగొనబడిన ఈ రాజకుటుంబ సమాధిలో నలభై నాలుగు పౌండ్ల బరువు ఉన్న బంగారం వేయబడింది.

క్రీస్తుపూర్వం 8 వ శతాబ్దం నుండి చైనా సరిహద్దు భూభాగాల నుండి సంచార సమూహాలకు చెందిన ప్రజలు పశ్చిమ, వాయవ్య మెట్రోపాలిటను చైనాలో ప్రవేశించిన తరువాత చైనాలో మధ్య ఆసియా ప్రాచీన ప్రభావాలు గుర్తించబడ్డాయి. చైనీయులు సిథియను-శైలి జంతు కళను (పోరాటంలో స్వీధీనపరచుకున్న జంతువులు) ముఖ్యంగా బంగారు లేదా కాంస్యంతో చేసిన దీర్ఘచతురస్రాకార బెల్టు-ఫలకాలను స్వీకరించారు. జాడే, స్టీటిట్లలో వారి స్వంత కళాఖండాలు సృష్టించారు.[26]

యుయెజి వారి బహిష్కరణ తరువాత, కొంతమంది శాకాకు దక్షిణ చైనాలోని యునాను ప్రాంతానికి కూడా వలస వచ్చి ఉండవచ్చు. శాకా యోధులు ప్రాచీన చైనాలోని వివిధ రాజ్యాలకు కిరాయి సైనికులుగా కూడా పనిచేశారు. యునాను డయాను నాగరికత చరిత్రపూర్వ త్రవ్వకాలలో మధ్య ఆసియా దుస్తులలో కాకసాయిడు గుర్రాల వేట దృశ్యాల కళాఖండాలు బయటపడ్డాయి.[27]

కొరియా, జపాను వరకు శాకా ప్రభావాలను గుర్తించారు. సిల్లా రాజ్యం రాజ కిరీటాలు వంటి వివిధ కొరియన్ కళాఖండాలు "సిథియను" రూపకల్పనకు చెందినవి.[28] ఖండంతో పరిచయాల ద్వారా తీసుకువచ్చిన ఇలాంటి కిరీటాలను కోఫును శకానికి చెందినవి జపాననులో కూడా చూడవచ్చు.[29]

సంఘం మార్చు

శాకాలో బహుసోదర వివాహ విధానం. ఒక సాధారణ ఆచారం. ఈ వివాహ విధానంలో సోదరులందరికీ ఒక భార్య ఉమ్మడిగా ఉంటుంది. పిల్లలు పెద్ద సోదరుడికి చెందినవారని భావించారు.[30]

దుస్తులు మార్చు

పెర్సెపోలిసు వద్ద అపాడనా ప్రాతినిధ్యం వహిస్తున్న ఇతర తూర్పు ఇరానియను ప్రజల మాదిరిగానే శాకాలు పొడవైన ప్యాంటు ధరించినట్లు చిత్రీకరించబడింది. ఇవి వారి బూట్ల పైభాగాన్ని కప్పి ఉంచాయి. వారి భుజాల మీద వారు ఒక రకమైన పొడవైన మాంటిల్ను ధరిస్తారు. వెనుకకు ఒక వికర్ణ అంచు ఉంటుంది. శాకాల ఒక ప్రత్యేక తెగ (శాకా టిగ్రాక్సాడు) కోణాల టోపీలను ధరించారు. పర్షిషియను సైన్యం గురించి హెరోడోటసు తన వివరణలో శాకాలు ప్యాంటు, పొడవైన కోణాల టోపీలు ధరించినట్లు పేర్కొన్నాడు.[31]

హెరోడోటసు శాకాలు "ఒక కేంద్రం వరకు కేద్రీకృతం అయ్యే టోపీలను కలిగి ఉన్నారు. గట్టిగా నిటారుగా ఉన్నారు" అని చెప్పాడు. ఆసియా శాకా శిరస్త్రాణం పెర్సెపోలిసు అపనానా మెట్ల మీద స్పష్టంగా కనిపిస్తుంది - చెవుల మీద ఫ్లాపులు, మెడతో అధిక కోణాల టోపీ.[32] చైనా నుండి డానుబే డెల్టా వరకు, పురుషులు రకరకాల మృదువైన తలపాగా ధరించినట్లు అనిపించింది - హెరోడోటసు వర్ణించినట్లుగా శంఖాకారంగా లేదా గుండ్రని, ఫ్రిజియను టోపీ లాగా ఉంటుంది.

సాకా మహిళలు పురుషుల మాదిరిగానే దుస్తులు ధరిస్తారు. 1990 లలో కనుగొనబడిన ఒక పాజిరికు సమాధిలో ఒక పురుషుడు, స్త్రీ అస్థిపంజరాలు ఉన్నాయి. ఒక్కొక్కటి ఆయుధాలు, బాణాల తలలు, గొడ్డలితో ఉన్నాయి. శాకాలు " ఎత్తైన టోపీలు, ప్యాంటు ధరించారు" అని హెరోడోటసు పేర్కొన్నాడు. దుస్తులు సాదా-నేత ఉన్ని, జనపనార వస్త్రం, పట్టు వస్త్రాలు, తోలు వస్త్రాలు ధరించారు.

పజిరికు పరిశోధనలు సిథియను (శాకా ప్రజలు) ధరించే దాదాపు పూర్తిగా సంరక్షించబడిన వస్త్రాలు, దుస్తులను ధరించారని తెలుపుతున్నాయి పురాతన పర్షియను బాసు-కొండచరియలు, అపనానా, బెహిస్తును ప్రాంతాలలో లభించిన శాసనాలు, పురావస్తు పరిశోధనలు ఈ వస్త్రాల దృశ్యమాన ప్రాతినిధ్యాలను ఇస్తాయి.

పజిరికు ఫలితాల ఆధారంగా (దక్షిణ సైబీరియను, యురేలికు, కజాఖస్తాను కుడ్యచిత్రాలలో కూడా చూడవచ్చు) కొన్ని టోపీలు జూమోర్ఫికు చెక్క శిల్పాలతో అగ్రస్థానంలో ఉన్నాయి. ఇవి టోపీకి గట్టిగా జతచేయబడి హెడ్‌గేరులో అంతర్భాగంగా ఏర్పడ్డాయి. సజీవంగా ఉన్న నోమాడు హెల్మెట్ల మాదిరిగానే ఉత్తర చైనాలో పురుషులు, యోధులైన స్త్రీలు ట్యూనిక్సు ధరించారు. తరచూ ఎంబ్రాయిడరీ చేయబడి అప్లికు వర్కు లేదా మెటలు (బంగారు) ఫలకాలతో అలంకరించారు.

పెర్సెపోలిస్ అపదానా మళ్ళీ శాకాల ట్యూనిక్సు ధారణకు ప్రారంభ స్థానం అని భావిస్తున్నారు. అవి కుట్టిన పొడవాటి చేతులు కలిగిన వస్త్రంగా కనిపిస్తాయి. ఇవి మోకాళ్ల వరకు విస్తరించి బెల్టుతో బిగువుగా కట్టడానికి వసతి చేయబడతాయి. అయితే యజమాని ఆయుధాలు బెల్టుకు (కత్తి లేదా బాకు, గోరిటోసు, యుద్ధం-గొడ్డలి, వీట్‌స్టోను మొదలైనవి) కట్టుబడి ఉంటాయి. అనేక పురావస్తు పరిశోధనల ఆధారంగా పురుషులు, యోధులు పొడవాటిచేతులున్న ట్యూనికులను ధరించారు. ఇవి ఎల్లప్పుడూ బెల్టు చేయబడతాయి. తరచుగా అలంకరించబడిన బెల్టులతో ఉంటాయి. కజకస్తాను శాకాలు (ఉదా. ఇసికు గోల్డెను మ్యాన్ ( మైడెను) ) పొంటికు స్టెప్పీ సిథియన్ల కంటే తక్కువ ట్యూనిక్సు మరింత దగ్గరగా ఉండే ట్యూనిక్సు ధరించారు. కొన్ని పాజిరికు సంస్కృతి శాకాలు షార్టు బెల్టెడు ట్యూనిక్‌ను కుడి వైపున లాపెలుతో, నిటారుగా ఉన్న కాలరు, మణికట్టు వద్ద ఇరుకైన 'పఫ్డ్' స్లీవ్‌లు ధరించారు. మిగిలిన ట్యూనికులకు భిన్నమైన రంగు ఇరుకైన కప్సుతో కట్టుబడి ఉంది.

పురుషులు, మహిళలు కోట్లు ధరించారు. ఉదా. పజిరికు సాకాలో బొచ్చుతో అనేక రకాలు ఉన్నాయి. వారు స్వారీ కోటు ధరించిచి ఉండవచ్చు. తరువాత దీనిని మధ్యస్థ వస్త్రాన్ని లేదా కాంటసు అని పిలుస్తారు. పొడవైన చేతులు, ఓపెన్, పెర్సెపోలిసు అపాడనా స్కుడ్రియను ప్రతినిధి బృందంలో బహుశా అలాంటి కోటు ధరించి ఉన్నట్లు తెలుస్తుంది.

మూలాలు మార్చు

  1. ↑ Kuz'mina, Elena E. (2007). The Origin of the Indo Iranians. Edited by J.P. Mallory. Leiden, Boston: Brill, pp 381-382. ISBN 978-90-04-16054-5.
  2. ↑ 2.0 2.1 ఉల్లేఖన లోపం: చెల్లని <ref> ట్యాగు; bailey 1996 pp1231-1235 అనే పేరుగల ref లలో పాఠ్యమేమీ ఇవ్వలేదు
  3. ↑ Hansen, Valerie (2005). "The Tribute Trade with Khotan in Light of Materials Found at the Dunhuang Library Cave" (PDF). Bulletin of the Asia Institute. 19: 37–46. Archived from the original (PDF) on 2016-03-04. Retrieved 2016-09-23.
  4. ↑ Sarah Iles Johnston, Religions of the Ancient World: A Guide, Harvard University Press, 2004. pg 197
  5. ↑ Edward A Allworth,Central Asia: A Historical Overview,Duke University Press, 1994. pp 86.
  6. ↑ Litvinsky, Boris Abramovich; Vorobyova-Desyatovskaya, M.I (1999). "Religions and religious movements". History of civilizations of Central Asia. Motilal Banarsidass. pp. 421–448. ISBN 8120815408.
  7. ↑ Harmatta, János (20 August 1994). History of Civilizations of Central Asia: The Development of Sedentary and Nomadic Civilizations. UNESCO. pp. 420–1. ISBN 978-9231028465.
  8. ↑ Kuz'mina, E.E. (2007). The Origins of the Indo-Iranians. BRILL.
  9. ↑ Peng, M.S.; Song, J.J.; Zhang, Y.P. (29 November 2017). "Mitochondrial genomes uncover the maternal history of the Pamir populations". European Journal of Human Geneticsvolume. 26 (1): 124–136. doi:10.1038/s41431-017-0028-8. PMC 5839027. PMID 29187735.
  10. ↑ Frye, R.N. (1984). The History of Ancient Iran. p. 192. ...these western Saka he distinguishes from eastern Saka who moved south through the Kashgar-Tashkurgan-Gilgit-Swat route to the plains of the sub-continent of India. This would account for the existence of the ancient Khotanese-Saka speakers, documents of whom have been found in western Sinkiang, and the modern Wakhi language of Wakhan in Afghanistan, another modern branch of descendants of Saka speakers parallel to the Ossetes in the west.
  11. ↑ Bailey, H.W. (1982). The culture of the Sakas in ancient Iranian Khotan. Caravan Books. pp. 7–10. It is noteworthy that the Wakhi language of Wakhan has features, phonetics, and vocabulary the nearest of Iranian dialects to Khotan Saka.
  12. ↑ Windfuhr, G. (2013). Iranian Languages. Routeledge. p. 15. ISBN 978-1-135-79704-1.
  13. ↑ Carpelan, C.; Parpola, A.; Koskikallio, P. (2001). "Early Contacts Between Uralic and Indo-European: Linguistic and Archaeological Considerations : Papers Presented at an International Symposium Held at the Tvärminne Research Station of the University of Helsinki, 8-10 January, 1999". Suomalais-Ugrilainen Seura. 242: 136. ...descendants of these languages survive now only in the Ossete language of the Caucasus and the Wakhi language of the Pamirs, the latter related to the Saka once spoken in Khotan.
  14. ↑ Novak, L. (2014). "Question of (Re)classification of Eastern Iranian Languages". Linguistica Brunensia. 62 (1): 77–87.
  15. ↑ Clisson, I.; et al. (2002). "Genetic analysis of human remains from a double inhumation in a frozen kurgan in Kazakhstan (Berel site, early 3rd century BC)". International Journal of Legal Medicine. 116 (5): 304–308. doi:10.1007/s00414-002-0295-x. PMID 12376844.
  16. ↑ Ricaut F.; et al. (2004). "Genetic Analysis of a Scytho-Siberian Skeleton and Its Implications for Ancient Central Asian Migrations". Human Biology. 76 (1): 109–125. doi:10.1353/hub.2004.0025. PMID 15222683.
  17. ↑ Ricaut, F.; et al. (2004). "Genetic Analysis and Ethnic Affinities From Two Scytho-Siberian Skeletons". American Journal of Physical Anthropology. 123 (4): 351–360. doi:10.1002/ajpa.10323. PMID 15022363.
  18. ↑ González-Ruiz, Mercedes; Santos, Cristina; Jordana, Xavier; Simón, Marc; Lalueza-Fox, Carles; Gigli, Elena; Aluja, Maria Pilar; Malgosa, Assumpció (2012). "Tracing the Origin of the East-West Population Admixture in the Altai Region (Central Asia)". PLoS ONE. 7 (11): e48904. Bibcode:2012PLoSO...748904G. doi:10.1371/journal.pone.0048904. PMC 3494716. PMID 23152818.{{cite journal}}: CS1 maint: unflagged free DOI (link)
  19. ↑ Keyser, C; Bouakaze, C; Crubézy, E; et al. (September 2009). "Ancient DNA provides new insights into the history of south Siberian Kurgan people". Human Genetics. 126 (3): 395–410. doi:10.1007/s00439-009-0683-0. PMID 19449030.
  20. ↑ Сергей Иванович Руденко (Sergei I. Rudenko) (1970). Frozen Tombs of Siberia: The Pazyryk Burials of Iron Age Horsemen. University of California Press. pp. 45–46. ISBN 978-0-520-01395-7. Archived from the original on 2017-03-27. Retrieved 2016-09-25.
  21. ↑ 21.0 21.1 Day 2001, pp. 55–57
  22. ↑ Pliny. Naturalis Historia. 6. 88
  23. ↑ Dr. Aaron Ralby (2013). "Scythians, c. 700 BCE—600 CE: Punching a Cloud". Atlas of Military History. Parragon. pp. 224–225. ISBN 978-1-4723-0963-1.
  24. ↑ Сергей Иванович Руденко (Sergei I. Rudenko) (1970). Frozen Tombs of Siberia: The Pazyryk Burials of Iron Age Horsemen. University of California Press. ISBN 978-0-520-01395-7.
  25. ↑ "Chariot". Hermitage Museum. Archived from the original on July 6, 2001.
  26. ↑ Mallory and Mair, The Tarim Mummies: Ancient China and the Mystery of the Earliest Peoples from the West, 2000)
  27. ↑ "Les Saces", Iaroslav Lebedynsky, p.73 ISBN 2-87772-337-2
  28. ↑ Crowns similar to the Scythian ones discovered in Tillia Tepe "appear later, during the 5th and 6th century at the eastern edge of the Asia continent, in the tumulus tombs of the Kingdom of Silla, in South-East Korea. "Afganistan, les trésors retrouvés", 2006, p282, ISBN 978-2-7118-5218-5
  29. ↑ "金冠塚古墳 – Sgkohun.world.coocan.jp". Archived from the original on 2011-07-22. Retrieved 2010-12-14.
  30. ↑ Litvinsky, B.A.; Guang-da, Z.; Samghabadi, R.S. (1996). "The Hephthalite Empire". History of Civilizations of Central Asia. Paris: UNESCO Publishing. pp. 138–165. ISBN 978-92-3-103211-0.
  31. ↑ Gropp, G. "CLOTHING v. In Pre-Islamic Eastern Iran". iranicaonline.org. Encyclopaedia Iranica. Retrieved 6 January 2019.
  32. ↑ The Oriental Institute of the University of Chicago Photographic Archives. Persepolis – Apadana, E Stairway, Tribute Procession, the Saka Tigraxauda Delegation.[1] Archived 2012-10-12 at the Wayback Machine Retrieved 2012-6-27
"https://te.wikipedia.org/w/index.php?title=శాకాలు&oldid=3850110" నుండి వెలికితీశారు