శారదా లిపి

శారదా లిపి బ్రాహ్మీ లిపి కుటుంబానికి చెందినది. సా.శ. 8వ శతాబ్దంలో అభివృద్ధి చెందినట్టుగా భావిస్తున్న ఈ లిపి సంస్కృత, కాశ్మీరీ భాషలు వ్రాయడానికి ఉపయోగించేవారు. ఒకప్పుడు కాశ్మీరు, ఆఫ్ఘనిస్తాన్ (గాంధార) ప్రాంతాల్లోఎంతో ప్రాచుర్యంలో ఉండే ఈ లిపి, తర్వాతి కాలంలో కాశ్మీరుకి మాత్రమే పరిమితమైపోయింది. ప్రస్తుతం, ఈ లిపిని కాశ్మీరీ పండితులు మాత్రమే ప్రత్యేక సందర్భాల్లోనూ, జాతక చక్రాల్లోనూ, జ్యోతిషంలోనూ వాడుతున్నారు. కాశ్మీరు ప్రాంతంలో వెలసి ఉన్న సరస్వతీ దేవికి మరో పేరు శారద. ఆ పేరుమీదనే ఈ లిపి పిలువబడేది. ఇటీవలి కాలంలో కొందరు విద్యావంతుల సహకారముతో శారదా లిపి పునరుద్ధరణకు అంతర్జాలము మాధ్యమముగా ప్రయత్నములు ^[2] జరుగుచున్నవి.

శారద లిపిని ఉపయోగించడం భారత ఉపఖండంలోని వాయవ్య ప్రాంతానికి పరిమితం చేయబడింది. శారద లిపి యొక్క మూలం క్రీ.శ. మూడవ శతాబ్దం నాటిది. క్రీస్తుశకం తొమ్మిదవ నుండి పదిహేనవ శతాబ్దాల వరకు ఈ లిపికి స్వర్ణయుగం.చైనీస్ టూరిస్ట్ అల్ బరూని తన భారతదేశ పర్యటనల పుస్తకంలో ఈ లిపి పేరును సిద్ధమాత్రికగా పేర్కొన్నాడు. దీనికి కారణం శారద వర్ణమాల ఎల్లప్పుడూ "ఓం స్వస్తి సిద్ధం" వ్రాసిన తర్వాత ప్రారంభమవుతుంది. కాశ్మీర్ ప్రాంతాన్ని అధిష్టించే దేవత 'శారద' కాబట్టి ఆ ప్రాంతానికి 'శారదాదేశ్' లేదా 'శారదామండలం' అని పేరు వచ్చింది. నిజానికి శారద దేశంలో ఉపయోగించే లిపికి 'శారద' అనే పేరు వచ్చిందని పండితులు భావిస్తున్నారు. పదిహేనవ శతాబ్దం తరువాత, శారద లిపిని ఉపయోగించడం చాలా తక్కువగా మారింది. ఈ లిపి నగరి, గురుముఖి, తకరి లిపిలకు మూలం.

చరిత్ర మార్చు

బక్షాలీ వ్రాతప్రతి శారద లిపి యొక్క ప్రారంభ దశను ఉపయోగిస్తుంది. ఆఫ్ఘనిస్తాన్‌తో పాటు భారతదేశంలోని హిమాచల్ ప్రాంతంలో శారద లిపిని ఉపయోగించారు. ఆఫ్ఘనిస్తాన్‌లో, కాబూల్ లో లభించిన 6వ లేదా 8వ శతాబ్దానికి చెందిన ఒక వినాయుకుడి విగ్రహము మీద శారదలిపితో వ్రాసిన అక్షరములు కలిగి ఉన్నాయి. . ఇది శాసనం, టర్క్ షాహిస్, ఒడ్డియానా ప్రాంతపు రాజుల గురించి ప్రస్తావిస్తుంది. [[హిమాచల్ ప్రదేశ్]] లోని మిర్కులా దేవి (మృకులా దేవి) అనే చారిత్రాత్మక ఆలయంలో, మహిషమర్దిని దేవత 1569 CE నాటి శారద శాసనాన్ని కలిగి ఉంది.

10వ శతాబ్దం నుండి, పంజాబ్, హిల్ స్టేట్స్ (పాక్షికంగా హిమాచల్ ప్రదేశ్ ), కాశ్మీర్‌లో ఉపయోగించిన శారద లిపికి మధ్య ప్రాంతీయ భేదాలు కనిపించడం ప్రారంభించాయి. శారద సరైనది చివరికి కాశ్మీర్‌లో చాలా పరిమిత ఆచార వినియోగానికి పరిమితం చేయబడింది, ఎందుకంటే ఇది కాశ్మీరీ భాష రాయడానికి అనుచితంగా పెరిగింది. చివరిగా తెలిసిన శాసనం 1204 CE నాటిది, 13వ శతాబ్దం ప్రారంభంలో శారదా లిపి అభివృద్ధిలో ఒక మైలురాయిని సూచిస్తుంది. పంజాబ్‌లోని ప్రాంతీయ రకాలు ఈ దశ నుండి 14వ శతాబ్దం వరకు అభివృద్ధి చెందుతూనే ఉన్నాయి; ఈ కాలంలో ఇది గురుముఖి, ఇతర లాండా లిపిలను పోలి ఉండే రూపాల్లో కనిపించడం ప్రారంభమవుతుంది. 15వ శతాబ్దం నాటికి, శారద చాలా గణనీయంగా అభివృద్ధి చెందింది, ఎపిగ్రాఫిస్ట్‌లు ఈ సమయంలో స్క్రిప్ట్‌ను దేవశేష అనే ప్రత్యేక పేరుతో సూచించారు.

కాబూల్ ప్రాంతంలో (ప్రస్తుత ఆఫ్ఘనిస్తాన్ ) కనుగొనబడిన ఒక శాసనం ప్రసిద్ధ హిందూ రాజవంశం గురించి చెబుతుంది. ఈ లిపిని కనుగొన్న తర్వాత 'ఓహింద్', 'గిల్గిట్' రాజవంశాల చరిత్ర కూడా తెలిసింది. క్రీ.శ. తొమ్మిదవ శతాబ్ది తరువాతి కాలంలో, కాశ్మీర్ భాష, సాహిత్యం, వివిధ విభాగాలలో అగ్రగామిగా ఉంది, ఈ లిపిలో అనేక రచనలు వ్రాయబడ్డాయి. శారద లిపిని గ్రంథ రచనలు మాత్రమే కాకుండా రాజ శాసనాలు, రాజముద్రలు ఉపయోగించారు. ఇటువంటి మర్మమైన కారణాలు పరిశోధకులను ఈ లిపిని నిశితంగా అధ్యయనం చేయిస్తాయి. పురాతన బ్రాహ్మీ, ఖరోష్టి లిపిల మాదిరిగానే, దీని లిపి ప్రారంభ మధ్య యుగాల నాటిది. పురాతన కాలం నుండి మధ్యయుగ సామాజిక మార్పుల సమయంలో లిపి యాదృచ్ఛికంగా ఉంది. ఈ లిపి ఆ సమయంలో హిమాలయ ప్రాంతంలో సాహిత్యం, సంస్కృతి యొక్క వాహనం. దురదృష్టవశాత్తు, ఈ ముఖ్యమైన లిపి క్రీ.శ. పదిహేనవ శతాబ్దం చివరలో కనుమరుగైంది.

బ్రాహ్మీ లిపి ప్రాచీన భారతదేశపు జాతీయ లిపి. సమయం గడిచేకొద్దీ ఈ స్క్రిప్ట్ అనేక మార్పుల పొరల గుండా వెళ్ళింది. శారద లిపి కూడా వక్రీకరణకు గురై విడివిడిగా లిపులు పుట్టాయి. శారద లిపి యొక్క ప్రాతినిధ్య లిపిలు నగరి లిపి, బెంగాలీ లిపి, ఒరియా లిపి, మరాఠీ లిపి . వాస్తవానికి, ఈ స్క్రిప్ట్‌లు ఉత్తర బ్రాహ్మీ నుండి అభివృద్ధి చేయబడ్డాయి.

అక్షరాలు మార్చు

అచ్చులు మార్చు

a అ	i ఇ	u ఉ	ṛ ఋ	ḷ ఌ	e ఎ	o ఒ
ā ఆ	ī ఈ	ū ఊ	ṝ ౠ		ai ఐ	au ఔ

aṃ అం	aḥ అః

హల్లులు మార్చు

k క	kh ఖ	g గ	gh ఘ	ṅ ఙ
c చ	ch ఛ	j జ	jh ఝ	ñ ఞ
ṭ ట	ṭh ఠ	ḍ డ	ḍh ఢ	ṇ ణ
t త	th థ	d ద	dh ధ	n న
p ప	ph ఫ	b బ	bh భ	m మ
y య	r ర	l ల	v వ
ś శ	ṣ ష	s స	h హ