సామెతలు - ఇ

భాషా సింగారం
సామెతలు
అ ఆ ఇ ఈ ఉ ఊ
ఋ ఎ ఏ ఒ ఓ అం అః
క ఖ గ ఘ
చ ఛ జ ఝ
ట ఠ డ ఢ ణ
త థ ద ధ న
ప ఫ బ భ మ
య ర ల వ
శ ష స హ
ళ క్ష ఱ
జాతీయములు
అ ఆ ఇ ఈ ఉ ఊ
ఋ ఎ, ఏ, ఐ ఒ, ఓ, ఔ
క, ఖ గ, ఘ చ, ఛ జ, ఝ
ట, ఠ డ, ఢ ణ
త, థ ద, ధ న
ప, ఫ బ, భ మ
య ర ల వ
శ ష స హ
ళ క్ష ఱ
పొడుపు కధలు
ఆశ్చర్యార్థకాలు
నీతివాక్యాలు
పొడుపు కథలు
"అ" నుండి "క్ష" వరకు

సామెతలు లేదా లోకోక్తులు (Proverbs) ప్రజల భాషలో మరల మరల వాడబడే వాక్యాలు. వీటిలో భాషా సౌందర్యం, అనుభవ సారం, నీతి సూచన, హాస్యం కలగలిపి ఉంటాయి. సామెతలు ఆ భాష మాట్లాడే ప్రజల సంస్కృతిని, సాంప్రదాయాలను ప్రతిబింబిస్తాయి. "సామెత లేని మాట ఆమెత లేని ఇల్లు" అంటారు. సామెతలకు ఏ ఒక్కరినీ రచయితగా చెప్పలేము. ప్రజలు తమ అనుభవాల్లోనుంచే సామెతలను పుట్టిస్తారు.

సామెతలు ప్రసంగానికి దీపాల్లాంటివి. అవి సంభాషణకు కాంతినిస్తాయి. సామెతలో ధ్వని ఉంటుంది. ప్రసంగోచితంగా ఒక సామెతను ప్రయోగిస్తే పాలల్లో పంచదార కలిపినట్లుంటుంది. సామెతలు సూత్రప్రాయంగా చిన్న వాక్యాలుగా ఉంటాయి. ఇవి ఒక జాతి నాగరికతను చెప్పకనే చెబుతుంటాయి. ఇవి పూర్వుల అనుభవ సారాన్ని తెలియజేసే అమృత గుళికలు ("ఆకలి రుచి ఎరుగదు. నిద్ర సుఖమెరుగదు"). పండితులకు, పామరులకూ పెట్టని భూషణాలు ("ఊరక రారు మహానుభావులు"). సామెతలు ఒక నీతిని సూచింపవచ్చును ("క్షేత్రమెరిగి విత్తనం వెయ్యాలి, పాత్రమెరిగి దానం చేయాలి"). ఒక అనుభవ సారాన్ని, భావమును స్ఫురింపజేయవచ్చును ("ఓడలు బళ్ళవుతాయి, బళ్ళు ఓడలవుతాయి", "కడివెడు గుమ్మడి కాయైనా కత్తిపీటకు లోకువే"). ఒక సందర్భములో సంశయమును నివారించవచ్చును ("అందానికి కొన్న సొమ్ము అక్కరకు పనికొస్తుంది"). వ్యక్తులను కార్యోన్ముఖులను చేయవచ్చును ("మనసుంటే మార్గముంటుంది") ప్రమాదమును హెచ్చరించవచ్చును ("చిన్న పామునైనా పెద్దకర్రతో కొట్టాలి"). వాదనకు ముక్తాయింపు పాడవచ్చును ("తాంబూలాలిచ్చేశాను తన్నుకు చావండి"). హాస్యాన్ని పంచవచ్చును ("ఆత్రపు పెళ్ళికొడుకు అత్తవెంట పడ్డాడట").

ఇక్కడ "ఇ" అక్షరంతో మొదలయ్యే కొన్ని సామెతలు, వాటి వివరణలు ఇవ్వబడ్డాయి.

రచయితలు గమనించండి : క్రొత్త సామెతలు అక్షర క్రమంలో చేర్చండి. ఒకో అక్షరానికి ఒకో పేజీ కేటాయించబడింది. సంక్షిప్తమైన వివరణ ఈ పేజీలోనే వ్రాయవచ్చును. సుదీర్ఘమైన వివరణాదులు వ్రాయదలచుకొంటే ఆ సామెతకు వేరే పేజీ ప్రారంభించండి.

ఇంట గెలిచి రచ్చ గెలవమన్నట్లు

ముందు ఇంట్లో అన్ని కార్యాలు చక్కబెట్టుకొని ఆతర్వాతనె ఊరి వారి విషయం చూడాలని అర్థం

ఇంటి దొంగను ఈశ్వరుడు కూడా పట్టలేడు

సాధారణముగా మనము దొంగను ఒక అపరిచితుని రూపంలో ఊహిస్తాము. కానీ, సొంత ఇంటిలో వ్యక్తే ఇతర కుటుంబ సభ్యులను మోసము చేయుచున్నయెడల, అట్టి వానిని ఉద్దేశించి ఈ సామెతను ప్రస్తావించెదరు.

ఇంటివారు గొడ్డు గేదంటే పొరుగువారు పాడి గేదె అన్నట్టు

తన ఇంట్లో దేనికీ పనికిరాడన్న చీత్కారాలను పొందుతూ బయట పదిమంది ముందూ ప్రశంసంలందుకున్నట్లు

ఇంటివాణ్ణి లేపి దొంగ చేతికి కట్టె ఇచ్చినట్టు

నమ్మించి మోసం చేయటం

ఇంటికన్నా గుడి పదిలం

గృహమే కదా స్వర్గసీమ అని ఆర్యోక్తి. అటువంటి ఇల్లు సమస్యలకు నిలయమై నరకప్రాయమైనపుడు ఇంటిలోని వారు తమ పరిస్థితిని ఈ సామెత ద్వారా వ్యక్తము చేయుట సర్వసాధారణము. గొడవలతో అశాంతికి నిలయమైన ఇంటి కన్నా ప్రశాంతమయిన గుడి ఎంతో మేలు అని అర్థము.

ఇంటికి ఇత్తడి పొరుగుకు పుత్తడి

ఇంట్లో గౌరవం పొందక బయట ఎంతో పేరు ప్రఖ్యాతులను సంపాదించుకునే వారు.

ఇంటికి గుట్టు రోగానికి రట్టు ఉండాలన్నారు

ఇంటి విషయాలు బయటకు చెప్పకూడదు... దాని వల్ల పోయేది ఇంటి వారి పరువే. కాని రోగమొస్తే అందరికి చెప్పాలి. ఎవరో ఒకరు రోగాన్మీ మందివ్వక పోరు. దాని వల్ల రోగము కుదుట పడగలదు.

ఇంటిపేరు కస్తూరి.... ఇంట్లో గబ్బిలాల కంపు

పైన పటారం... లోన లొటారం.. లాంటిదే ఈ సామెత.

ఇంటిని చూసి ఇల్లాలిని చూడాలన్నారు

ఇంటి లోని వస్తువుల అమరికను బట్టి ఆ ఇంటి ఇల్లాలి ప్రవర్థనను గ్రహించ వచ్చు అని ఈ సామెత అర్థం.

ఇంట్లో ఈగల మోత, వీధిలో పల్లకీల మోత

ఇంట్లో పరిస్థితి బాగా లేకున్నా బయట మాత్రం అందరి ముందు గొప్పగా వున్నట్టు నటించడం

ఇంట్లో పిల్లి, వీధిలో పులి

వీధిలో గాంభీర్యంగా తిరిగె చాలా మంది ఇంట్లో పెళ్ళాం దగ్గర పిల్లి లా తిరుగుతుంతటారు

ఇంట్లో రామయ్య, వీధిలో కృష్ణయ్య

ఇంటిలో శ్రీరాముని వలె ఏకపత్నీవ్రతుడిగా నటిస్తూ, బయట ఇతర స్త్రీలతో తిరుగు వాడిని (కృష్ణుడు గోపికలతో తిరుగుటను పోల్చుచూ) ఉద్దేశించి ఈ సామెతను వాడెదరు.

ఇంత బతుకు బతికి ఇంటెనకాల చచ్చినట్టు

ఏ ప్రదేశంలో అయితే బాగా బ్రతికావో (స్థితి పరంగా), అక్కడే పరిస్థితుల ప్రభావము వలన హీనంగా బ్రతకాల్సిన పరిస్థితిని ఈ సామెత ద్వారా వ్యంగ్యంగా చెప్పుచున్నారు.

ఇంత లావున్నావు.... తేలు మంత్రం కూడ రాదా

లావుగా భలంగా వున్నావారు అన్ని విద్యల్లో ఆరి తేరి వుంటారని అమాయక పల్లె ప్రజలు ఆ రోజుల్లో నమ్మేవారు. అలా.... ఒక పల్లే వాసి ఒకణ్ని పట్టుకొని తేలు మంత్రం వేయమని కోరాడట. అతను తేలు మంత్రం తనకు రాదనగానె...... ఇంత లావు వున్నావు తేలు మంత్రం కూడా రాదా అని వెళ్లి పోయాడు. ఇది హాస్వోక్తిగా చలామణిలో ఉంది.

ఇద్దరు ముద్దు, ఆపై వద్దు

కుటుంబనియంత్రణ శాఖవారి నినాదం.ఇప్పుడు ఒక్కరు చాలు లేదా అసలేవద్దు (one or none) గా మారింది.

ఇద్దరే సత్పురుషులు, ఒకడు పుట్టనివాడు, ఇంకొకడు గిట్టినవాడు

సాధారణంగా మనుషులు భూమిపై జీవించివున్న వారిలో తమకు నచ్చినవారిని మాత్రమే గొప్పవారిగా అభివర్ణిస్తారు. అలా కానపుడు ఇంకా పుట్టనివారిని మాత్రమే వారు సత్పురుషులుగా భావించే అవకాశం ఉందని (అనగా వేరెవరినీ సత్పురుషులుగా భావించరని) వివరిస్తూ, సామాన్య మానవ నైజం ఎటువంటిదో చెప్పటానికి ఈ సామెతను వాడుతారు.

ఇరుగును చూచి పొరుగు వాత పెట్టుకొన్నట్లు

పులిని చూసి నక్క వాతలు పెట్టుకున్నట్టు అనే సామెత లాంటిదే ఇదీను.

ఇరుపోటీలతోటి ఇల్లు చెడె, పాత నొప్పులతోటి ఒళ్ళు చెడె

ఇంటిలో తలెత్తిన తగాదాలను, ఒంటికి వచ్చిన నొప్పులను వెంటనే నయం చేసుకోవాలి

ఇల్లలకంగానే పండగకాదు

కొందరు ఏదన్నా పని మొదలు పెట్టి అంతా సాధించినట్టు ఆనుకొంటారు. అలాంటివారినుద్దేశించి హెచ్హరికగా ఇది ఆరంభం మాత్రమే చెయ్యవలసినది ఎంతే ఉంది అనే ఉద్దేశముతో ఈ విధముగా అంటారు.

1. ఆరంభశూరత్వం. స్థాయికి మించిన వ్యవహారాలను సాధించేందుకు తాపత్రయపడటం.పండుగకు సంబంధించిన పనులేవీ చేయకుండా కేవలం ఇల్లు ఒక్కటే అలికి పండుగ అయిపోయిందని సంబరపడటం

ఏదైనా ఒక ప్రారంబించ గానే అది పూర్తవుతుందని అనుకుంటుంటారు కొంత మంది. ఆ పనిలో రాబోవు సవాళ్ళు ఎన్నో ఉండ వచ్చు. అది గ్రహించలేని వారి గురించి ఈ సామెత వాడుతారు.

ఇల్లలుకుతూ పేరు మర్చిపోయినట్లు

మతి మరుపు ఎక్కువయిన వారి గురించి ఈ సామెత వాడతారు.

ఇల్లు ఇచ్చినవాడికి, మజ్జిగ పోసినవాడికి మంచిలేదు

ఎంత మంచిగా ప్రవర్తించినా, ఎదుటివారికి ఎంత అనుకూలంగా ఉన్నా మాటపడాల్సి రావటం.ఆధిక్యభావాన్ని ఎంతగా అణచుకొని కలుపుగోలుతనంగా ప్రవర్తిస్తున్నా చుట్టుపక్కల వాళ్ళెవరూ ఆ మంచితనాన్ని గుర్తించక ఏదో ఒక వంకపెట్టి బాధించటం.ఓ వ్యక్తి తాను అద్దె ఇంట్లో ఉన్నప్పుడు ఇంటి యజమాని తనను పెట్టిన బాధలు గుర్తించుకొని తానొక సొంత ఇల్లు కట్టుకున్నప్పుడు తన ఇంట్లోకి అద్దెకు వచ్చినవారిని కష్టపెట్టకుండా జాగ్రత్తపడ్డాడట. అయినా ఆ అద్దెకొచ్చిన ఆసామి ఆ యజమానిని ఏదో ఒకటి అననే అన్నాడట. పాడి బాగా ఉన్నవాళ్ళు ఆ ఊళ్ళో పాడిలేని వాళ్ళకు 'పోనీలే' అని ఉచితంగా మజ్జిగ పోస్తే తాము పొందిన సాయానికి కృతజ్ఞతగా ఉండకపోగా నీళ్ళమజ్జిగ అని, చాలలేదని వంకలు పెట్టారట.

ఇల్లు కాలి ఒకడు ఏడుస్తుంటే,వల్ల కాలేదని ఒకడు ఏడ్చాడంట

కొంతమంది ఎదుటి వాళ్ళు ఎంత బాధలో ఉన్నా పట్టించుకోరు సరికదా తమ అవసరాలకు లోపంవచ్చిందని సాధిస్తుంటారు.అలాంటి సందర్భంలో ఈసామెతను చెబుతారు.దీనికో చిన్న కద ఉంది.ఒక దొంగ ఒక ఇంట్లో దొంగతనం చేయాలని నిర్ణయించుకుని వెళ్ళి అర్ధరాత్రి ఆ ఇంటిని సమీపించేసరికి ఆ ఇల్లు కాలిపోతూ ఉంది.ఆ ఇంటిలో వాళ్ళు అందరూ ఇల్లు అగ్నికిఆహుతి అయినందుకు గోడుగోడున విలపిస్తుంటే దొంగ కూడా తాను అనుకున్నట్లు దొంగతనం చేయడానికి వల్లకాలేదని పెద్దగా ఏడ్చాడు.

ఇల్లు కాలి ఒకరు ఏడుస్తుంటే ఏదో కావాలని ఎవడో ఏడ్చాడట

వెనకటా ఇల్లు కాలి ఒకడు ఏడుస్తుంటే సుల్లి రెగి ఒకదు అన్నట్టు.

ఇల్లుకాలి ఒకడేడుస్తుంటే, చుట్టకి నిప్పు అడిగాడంటొకడు

ఇతరుల కష్టాలను తమ స్వార్థానికి వాడుకునేవారి గురించి ఈ సామెత పుట్టిదింది.

ఇల్లు ఇరకాటం, ఆలి మర్కటం ఉండాలంటారు

ఈ సామెత పాతకాలపు సమాజంలోని అభద్రతా భావాన్ని సూచిస్తుంది. ఇల్లు ఇరుకుగా ఉంటే బంధువులు వచ్చి తిష్ట వేయడానికి వీలుండదని, పెళ్ళాం అందవికారంగా ఉంటే వేరే మగవాడెవడూ తన భార్యపై కన్ను వేయడని దీని అర్ధం. ఇల్లు ఇరుగ్గ వుంటే బందువులు ఎక్కువగా రారు. వచ్చిన రాత్రి బస చేయరు. ఎందు కంటే ఇరుగ్గా వున్న ఇంట్లొ సరైన వసతి వుండదు. అదే విదంగా భార్య అంద విహీనంగా వుంటే పరాయి మగవారు కన్నెత్తి చూడరు. కనుక ఇతరలతో సమస్య లేదు. ఆ సందర్భంలో ఈ సామెత పుట్టింది. "ఇల్లు ఇరకాటం ఆలి మర్కటం"

ఇల్లెక్కి కొరివి తిప్పినట్లు

ఇల్లెక్కి కొరివి తిప్పితే ఇంటికి అతనికి కూడా ప్రమాదమే. అది తెలియక అమాయకపు వాళ్ళ గురించి ఈ సామెత చెబుతారు.

ఇల్లే వైకుంఠం కడుపే కైలాసం

ఎ పని చేయకుండా ఇంటిలో తిని పడుకొనే వాళ్ళకు సరిపోతుంది.

ఇల్లు ఇరకటం - ఆలి మరకటం

ఇల్లు ఇరుగ్గా వుంటే చుట్టాలు రారు. అదే విధంగా భార్య అందంగా లేకుంటే ఇతరుల కన్ను ఆమె మీద పడదు... కనుక అది మంచిదే..... అని అర్థము ఈ సామెతకు.

ఇల్లెక్కి కొరివి త్రిప్పినట్లు

అమాయకుల నుద్దేశించిన సామెత ఇది. ఇల్లెక్కి కొరివి తిప్పితే ఇల్లు కాలిపోతుందని తెలియక ఒక అమాయకుడు ఆ పనిచేశాడట

ఇల్లు కట్టి చూడు పెళ్ళిచేసి చూడు

ఇల్లు కట్టినా, పెళ్ళి చేసినా ఆర్థికంగా దెబ్బ తినడము సహజమని ఈ సామెతకు అర్థం.

ఇల్లు కాలుతుంటే బావి త్రవ్వినట్లు

అమాయకుల నుద్దేశించి ఈ సామెతను వాడుతారు. అర్థం. ఇల్లు కాలిపోతుంటే..... ఇంటిని ఆర్పడానికి నీళ్ళకొరకు బావిని త్రవ్వడము ప్రారంబించాడు ఒక అమాయకుడు.

ఇల్లు జానెడు - కర్ర మూరెడు

ఆవు పాతిక బందె ముప్పాతిక అన్న సామెత అర్థం దీనికి వర్తిస్తుంది

ఇల్లు మ్రింగే అత్తకు యుగం మ్రింగే కోడలు

ఒకరికి మించిన వారు ఇద్దరూను..... అని అర్థము

ఇల్లుకట్టి చూడు పెళ్ళి చేసి చూడు

ఇల్లు కట్టు కోవడము, పెళ్ళి చేయడము ఈ రెండు పనులు చాల ఖర్చుతో కూడుకున్నవి. అందో ఏపని చేసినా చాల కాలంవరకు ఆర్థికంగా కోలు కోలేరు. ఆవిషయాన్ని చెప్పడానికి ఈ సామెతను వాడ తారు.

ఇడిసేసింది ఈదికి పెద్ద.... ఉంచుకున్నది ఊరికంతా పెద్ద

ఇడిసేసింది అనగా మొగుణ్ణి వదిలేసిన స్త్రీ అని అర్థము. ఉంచుకున్నది అనగా వేరొకరిని ఉంచుకున్న స్త్రీ అని అర్థము.

ఇసుక తక్కెడ, పేడ తక్కెడ

ఈ సామెతను వివరించటానికి ఒక కథ ఉంది. ఒక వ్యక్తి కావిడిలో ఇసుక తక్కెడలు మోస్తూ విశ్రాంతి కోసం బాట పక్కన ఆగుతాడు. అదే సమయంలో ఇంకో వ్యక్తి అలాంటిదే కావిడిలో పేడ తక్కెడలతో వచ్చి అదే చోట ఆగుతాడు. ఇద్దరు వ్యక్తులూ ఎదుటి వ్యక్తి కావిడిలో ఏదైనా విలువైన వస్తువుంటుందని భావించి ఒకరి కావిడిని మరొకరు తీసుకుని ఎవరిదారిని వారు బయలుదేరుతారు. మార్గమధ్యంలో ఇరువురూ తమ కావిడిలో ఏముందో గమనించి ఎదుటివాడిని మోసిగించబోయి తాముకూడా మోసపోయామని గ్రహిస్తారు. ఈ విధంగా ఎవరైనా ఇద్దరు వ్యక్తులు పరస్పరం మోసగించుకుంటే వారి పరిస్థితిని వివరించటానికి ఈ సామెతను వాడుతారు.