వికీపీడియా

అమోఘవర్ష

రాష్ట్రకూట చక్రవర్తి

మొదటి అమోఘవర్ష (మొదటి అమోఘవర్ష నృపతుంగ అని కూడా పిలుస్తారు) (సా.శ. 800–878) ఒక రాష్ట్రకూట చక్రవర్తి. రాష్ట్రకూట రాజవంశంలో గొప్ప పాలకుడుగానూ భారతదేశపు గొప్ప చక్రవర్తులలో ఒకడుగానూ ప్రఖ్యాతి వహించాడు. ఆయన 64 సంవత్సరాల పాలన రికార్డులో ఉన్న సుదీర్ఘమైన రాచరిక పాలనలలో ఒకటిగా గుర్తించబడుతుంది. ఆయన పాలనలో గనితా-సారా-సంగ్రహ, జినసేన, విరాసేన, శకతయను, శ్రీ విజయ (కన్నడ భాషా సిద్ధాంతకర్త) రాసిన గొప్ప భారతీయ గణిత శాస్త్రజ్ఞుడు మహావీరాచార్యుల వంటి చాలా మంది కన్నడ, సంస్కృత పండితులు అభివృద్ధి చెందారు.[2] మొదటి అమోఘవర్ష నిష్ణాతుడైన కవి, పండితుడు. ఆయన కన్నడలో మొట్టమొదటి సాహిత్య రచన అయిన కవిరాజమార్గా రచించాడు.[3][4] సంస్కృతంలో మతపరమైన రచన అయిన ప్రష్ణోత్తర రత్నమలికలను కూడా ఆయన రాశారు (లేదా సహ రచయితగా ఉన్నాడు). తన పాలనలో నృపతుంగ, అతిషాధవాలా, వీరనారాయణ, రత్తమార్తాండ, శ్రీవల్లభ వంటి బిరుదులను పొందారు. ఆయన రాష్ట్రకూట రాజుల రాజధానిని బీదరు జిల్లాలోని మయూర్ఖండు నుండి ఆధునిక కర్ణాటక రాష్ట్రంలోని గుల్బర్గా జిల్లాలోని మన్యాఖేటకు తరలించారు. ఆయన "ఇంద్రుడితో సరిపోల్చే లాంటి" రాజ నగరాన్ని నిర్మించాడని చెబుతారు. అత్యుత్తమ పనితనాన్ని ఉపయోగించి రాజకుటుంబం కొరకు విస్తృతంగా రూపొందించిన భవనాలను చేర్చేలా రాజధాని నగరం ప్రణాళిక చేయబడింది.[5] అరబ్బు యాత్రికుడు సులైమాను అమోఘవర్షను ప్రపంచంలోని నాలుగు గొప్ప రాజులలో ఒకరని అభివర్ణించారు. అమోఘవర్ష ముస్లింలను గౌరవించాడని, తన నగరాల్లో మసీదుల నిర్మాణానికి అనుమతి ఇచ్చాడని సులైమాను రాశాడు.[6] ఆయన మత స్వభావం, లలిత కళలు, సాహిత్యం పట్ల ఆయనకున్న ఆసక్తి, శాంతి-ప్రేమ స్వభావం, చరిత్రకారుడు పంచముఖి ఆయనను చక్రవర్తి అశోకుడితో పోల్చి గౌరవనీయమైన "దక్షిణాది అశోక"గా పేర్కొన్నాడు.[7] కవిరాజమార్గ వచనంలో సాక్ష్యమిచ్చినట్లు కన్నడ ప్రజల భాష, సాహిత్యం, సంస్కృతి పట్ల అమోఘవర్ష అత్యధిక ప్రశంసలు పొందినట్లు తెలుస్తోంది.[8]

అమోఘవర్ష
Amoghavarsha
రాష్ట్రకూటరాజు మొదటి అమోఘవర్ష పురాతన కన్నడ శిలాశాసనం (కుంశీలోని వీరభద్రాలయంలో ఉంది.
6th Rashtrakuta Emperor
పరిపాలనసుమారు 815 –  877 CE (64 years)
పూర్వాధికారిGovinda III
ఉత్తరాధికారిKrishna II
జననంSharva
800 CE
మరణం878 CE
తండ్రిGovinda III
మతంJainism[1]

ఆరంభకాల జీవితం

మార్చు

మొదటి అమోఘవర్ష (జన్మనామం పేరు షర్వా) [9][10] ఉత్తర భారతదేశంలో విజయవంతమైన పోరాటాల కారణంగా తన తండ్రి చక్రవర్తి మూడవ గోవింద తిరిగి వచ్చే ప్రయాణంలో నర్మదా నది ఒడ్డున శ్రీభువనులో సా.శ. 800 లో జన్మించాడు. ఈ సమాచారం 803 మన్నే శాసనం, 871 సంజను ఫలకాల నుండి లభిస్తుంది. రెండూ మొదటి అమోఘవర్ష గురించి ముఖ్యమైన సమాచార వనరులుగా విశ్వసించబడుతున్నాయి.[9] మొదటి అమోఘవర్ష తన తండ్రి మరణం తరువాత 14 సంవత్సరాల వయస్సులో (815 లో) సింహాసనాన్ని అధిష్టించాడని సిరూరు ఫలకాలు మరింత స్పష్టం చేస్తున్నాయి.[11] ఆ తరువాత ఆయన శాసనాలన్నీ ఆయనను మొదటి అమోఘవర్షగా సూచించాయి.[12] చక్రవర్తిగా తన ప్రారంభ సంవత్సరాలలో ఆయన సంరక్షకుడు ఆయన బంధువు, సామ్రాజ్యం గుజరాతు శాఖకు చెందిన కర్కా సువర్ణవర్ష ఉన్నాడు.

ఆయన బంధువులు కొందరు, సామ్రాజ్యం భూస్వామ్యవాదులతో కలిసి ఒక తిరుగుబాటు కారణంగా మొదటి అమోఘవర్షను తాత్కాలికంగా కొంతకాలం చక్రవర్తిగా సింహాసనం నుండి తొలగించి తన సంరక్షకుడు, కజిను కర్కా (పటమల్లా) సహాయంతో 821 నాటికి తనను తాను చక్రవర్తిగా తిరిగి స్థాపించాడు. ఈ సమాచారం సూరతు రికార్డులు, 835 బరోడా ఫలకాల నుండి లభించింది.[13][14] మొదట తిరుగుబాటు చేసినది రెండవ శివమరా రాజు నేతృత్వంలోని పశ్చిమ గంగా భూస్వామ్యం. ఆ తరువాత జరిగిన యుద్ధాల శ్రేణిలో రెండవ శివమారా 816 లో చంపబడ్డాడు. కాని మొదటి అమోఘవర్ష సైన్యాధ్యక్షుడు విశ్వాసకుడు బంకేషను (రాజమాడులో) తదుపరి గంగా రాజు రాచమల్లా ఓడించాడు.[15] పశ్చిమ గంగా స్థిరత్వస్థాపన కారణంగా మొదటి అమోఘవర్ష ఒక రాజీ విధానాన్ని అనుసరించాల్సి వచ్చింది. ఆయన తన కుమార్తె చంద్రబ్బలబ్బేను పశ్చిమ గంగా రాజు బుటుగాకు, మరొక కుమార్తె రేవకానిమ్మడిని యువరాజు ఎరేగాంగాకు ఇచ్చి వివాహం చేసాడు. 818 – 820 ల మధ్య మరిన్ని తిరుగుబాట్లు జరిగాయి. కాని 821 నాటికి మొదటి అమోఘవర్ష అన్ని ప్రతిఘటనలను అధిగమించి పాలించటానికి స్థిరమైన రాజ్యాన్ని స్థాపించాడు.[15]

దక్షిణప్రాంత యుద్ధాలు

మార్చు
 
ద్విభాషావిరచితమైన కన్నడం-సంస్కృత శిలాశాసనం (సా.శ.866) రాష్ట్రకూట రాజు అమోఘవర్షకు చెందిన పురాతన వ్రాపూర్వక కన్నడ ఆధారం

తూర్పు చాళుక్య కుటుంబానికి చెందిన మొదటి విజయాదిత్య వేంగీలో పాలక రాష్ట్రకూట భూస్వామ్యాధిపతి బీమా సల్కీని పడగొట్టొ సింహాసనాన్ని స్వాధీనం చేసుకున్నాడు. తరువాత రాష్ట్రకూటులకు వ్యతిరేకంగా తన శత్రుత్వాన్ని కొనసాగించాడు. ఆయన రాష్ట్రకూట బలమైన కోట అయిన స్తంభ (ఆధునిక కమ్మమెట్టు) ను స్వాధీనం చేసుకున్నాడు. కాంబే, సాంగ్లీ ఫలకాల ఆధారంగా మొదటి అమోఘవర్ష వెంగీ చాళుక్యులను అధికంగా ఓడించి, వింగవల్లి యుద్ధంలో వారి బలమైన ప్రదేశాల నుండి వారిని తరిమికొట్టాడని తెలుస్తుంది.[15] బాముమ్రా రికార్డులు "అమోఘవర్ష"ను సమర్థించిన రట్టా రాజ్యం మీద దాడి చేసిన "చాళుక్యుల సముద్రం వంటి సేనల" గురించి ప్రస్తావించాయి. ఈ విజయాల తరువాత అతను వీరనారాయణ అనే బిరుదును పొందాడు.[15]

రెండవ విజయదిత్య కుమారుడు ఐదవ విష్ణువర్ధనుడు గుజరాతు రాష్ట్రకూట శాఖకు చెందిన కర్కా సోదరి అయిన రట్టా యువరాణి శిలమహదేవి మధ్య వివాహం జరగడం ద్వారా తాత్కాలికంగా ప్రశాంతత పునరుద్ధరించబడింది. అయితే ఐదవ విష్ణువర్ధనుడు మధ్య భారతదేశంలోని త్రిపురిలోని రాష్ట్రకూటుల ఉత్తర కాలచురి భూస్వామ్యాధికారుల మీద దాడి చేసి నాసికు సమీపంలో ఎలిచ్పూరును స్వాధీనం చేసుకున్నాడు. మొదటి అమోఘవర్ష ఐదవ విష్ణువర్ధనుడిని 846 లో చంపాడు. కాని తరువాతి తూర్పు చాళుక్య పాలకుడు మూడవ గుణగ విజయదిత్యతో స్నేహపూర్వక సంబంధాన్ని కొనసాగించాడు. 870 లో యువరాజు విమలదిత్య ఆధ్వర్యంలో దక్షిణ కెనరాకు చెందిన అలుపాలను అణిచివేసాడు. అదేవిధంగా మొదటి అమోఘవర్ష పల్లవులు (పాండ్యులను అఖాతం సమీపంలో నిలిపారు) తో పరస్పర స్నేహపూర్వక చర్యలను కొనసాగించాడు.[16] పల్లవులకు రాష్ట్రకూటాలతో వైవాహిక సంబంధాలు ఉన్నాయి. నందివర్మనుడు శంఖ అనే రట్టా యువరాణిని వివాహం చేసుకున్నాడు. వారి కుమారుడిని "నృపతుంగ" అని కూడా పిలుస్తారు. ఇది పల్లవ రాజు నృపతుంగ మొదటి అమోఘవర్ష కుమార్తెను వివాహం చేసుకుని ఉండాలని చరిత్రకారులను సూచిస్తున్నారు.[16]

871 లోని సంజను శాసనాలు మొదటి అమోఘవర్ష ద్రావిడ రాజ్యాన్ని పడగొట్టడానికి గొప్ప ప్రయత్నం చేసాడని, ఆయన సైన్యాల సమీకరణ కేరళ, పాండ్య, చోళ, కళింగ, మగధ, గుజరాతు పల్లవ రాజుల హృదయాల్లో బీభత్సం కలిగించిందని పేర్కొంది. మొదటి అమోఘవర్ష ఆయన సొంత సభలో తనకు వ్యతిరేకంగా కుట్రలో భాగస్వామ్యం వహించిన గంగావంశీ పాలకుడికి, కుట్రలో భాగస్వామ్యం వహించిన మిగిలిన వారికి జీవిత ఖైదు విధించాడని కూడా రికార్డు పేర్కొంది.[17]

అమోఘవర్ష పాలన సా.శ. 877 వరకు కొనసాగింది. తరువాత ఆయన స్వచ్ఛందంగా తన సింహాసనం నుండి విరమించుకున్నాడు.[11]

మతం, సంస్కృతి, సాహిత్యం

మార్చు
 
రాష్ట్రకూట అమోఘవర్ష నిర్మించిన జైన నారాయణ ఆలయం;పట్టడకలు

మొదటి అమోఘవర్ష ఆయన పొరుగువారందరితో, భూస్వామ్యవాదులతో స్నేహంగా ఉండటానికి ఇష్టపడ్డాడు. వారి మీద దూకుడుగా వ్యవహరించడం మానుకున్నాడు. మతపరమైన పనులను నెరవేర్చడానికి ఆయన కొన్ని సార్లు తన సింహాసనాన్ని వదులుకున్నాడా అనేది ఇంకా చర్చనీయాంశమైంది.[18] ఆయన తన ప్రజలను ఎంతో శ్రద్ధగా చూసుకున్నాడు. ఒకసారి ఒక విపత్తు వారికి హాని కలిగిస్తుందని భీతిచెందినప్పుడు (సంజను ఫలకాల ఆధారంగా) ఆయన కొల్లాపూరు మహాలక్ష్మి దేవికి తన వేలును బలిగా అర్పించాడు. ఈ దయగల చర్య కోసం సంజను శాసనం ఆయనను బలి, శిబి, జిముతవాహన (నాగనంద నాటకం హీరో) వంటి పురాణ వీరులతో పోలుస్తుంది. ఫ్[19] వంగా, అంగ, మగధ, మాల్వా, వెంగీ పాలకులు ఆయనను ఆరాధించారని వ్రాయబడింది.[20]

మొదటి అమోఘవర్ష ఆచార్య జినసేన శిష్యుడు.[21] దీనికి రుజువు గుణభద్ర రాసిన మహాపురాణం (ఉత్తరా పురాణం అని కూడా పిలుస్తారు), దీనిలో రచయిత "ప్రపంచానికి ఆనందకరమైనది జినసేనాచార్య ఉనికి, ఆయనకు నమస్కరించడం ద్వారా అమోఘవర్ష నృపతుంగా తనను తాను శుద్ధి చేసుకున్నానని భావించాడు". మొదటి అమోఘవర్ష జైనమతం దిగంబర శాఖ అనుచరుడని అదే రచన రుజువు చేస్తుంది.[21][22] మొదటి అమోఘవర్ష జైన మతం, బౌద్ధమతం, హిందూ మతాన్ని పోషించాడు. అయినప్పటికీ పండితుడు రేయు అభిప్రాయం ఆధారంగా గుణభద్ర రాసిన మహాపురాణం, ప్రష్ణోత్తర రత్నమలిక, మహావీరాచార్య గణిత-సారా-సంగ్రహా వంటి రచనలు మొదటి అమోఘవర్ష నృతతుంగ జైనమతాన్ని అవలబించాడనడానికి నిదర్శనం.[23] అరబ్బు యాత్రికుడు సులేమాను అభిప్రాయం ఆధారంగా మొదటి అమోఘవర్ష సామ్రాజ్యం ప్రపంచంలోని నాలుగు గొప్ప సమకాలీన సామ్రాజ్యాలలో ఒకటి అని ఆయన శాంతియుత, ప్రేమపూర్వక స్వభావం కారణంగా, ఆయనను అశోక చక్రవర్తితో సమానంగా పోల్చారు.[7][24] పట్టడకల లోని జైన నారాయణ ఆలయం, (యునెస్కో ప్రపంచ వారసత్వ ప్రదేశం) [25] కొన్నూరు వద్ద ఉన్న బసది, మన్యాఖేట వద్ద ఉన్న నేమినాథ బసది ఆయన పాలనలో నిర్మించబడ్డాయి. ఆయన రాణి అసగవ్వే. ఆయన కాలంలో మహావీరాచార్య, విరాసేన, [26] జినసేన, గుణభద్ర, శకతయను, శ్రీ విజయ పండితులుగా ప్రసిద్ధి చెందినవారు.[2]

రచనలు

మార్చు

మొదటి అమోఘవర్ష కన్నడ, సంస్కృత సాహిత్యంలో పండితుడు.[11] ఆయన స్వంత రచన కవిరాజమార్గా కన్నడ భాషలో ఒక మైలురాయి సాహిత్య రచనగా గుర్తించబడుతుంది. రాబోయే శతాబ్దాలుగా భవిష్యత్తు కవులు, పండితులకు మార్గదర్శక పుస్తకంగా మారింది.[3] సంస్కృత రచన ప్రష్ణోత్తర రత్నమలికను మొదటి అమోఘవర్ష తన వృద్ధాప్యంలో ఆయన రాజ్యవ్యవహారాల నుండి దూరమైన తరువాత రాసినట్లు చెబుతారు. [11] అయితే మరికొందరు దీనిని ఆది శంకర లేదా విమలాచార్య రాసినవారని వాదించారు.[27] ఆయన రచనలలో ఆయనకు ముందు అనేక కన్నడ రచయితల ప్రస్తావన ఉంది. గద్యంలో రాసిన వారు విమల, ఉదయ, నాగార్జున, జయబంధు, దుర్వినిత, కవిత్వం రాసిన వారిలో శ్రీవిజయ, కవిశ్వర, పండిత, చంద్ర, లోకపాల ఉన్నారు. [21]

మూలాలు

మార్చు
  1. ↑ Jaini 2000, p. 339.
  2. ↑ 2.0 2.1 Kamath (2001), p79
  3. ↑ 3.0 3.1 Narasimhachraya (1988), p2, p12, p17
  4. ↑ Sastri (1955), p. 355.
  5. ↑ Sastri (1955), p. 146.
  6. ↑ The Shaping of Modern Gujarat: Plurality, Hindutva, and Beyond; Acyuta Yājñika, Suchitra Sheth, Penguins Books, (2005), p.42, ISBN 978-0-14400-038-8
  7. ↑ 7.0 7.1 Panchamukhi in Kamath (2001), p80
  8. ↑ M. V. Krishna Rao (1936), The Gangas of Talkad: A Monograph on the History of Mysore from the Fourth to the Close of the Eleventh Century, p.80
  9. ↑ 9.0 9.1 Kamath (2001), p77
  10. ↑ It has been claimed that Sharva may be a title (Reu 1933, p66)
  11. ↑ 11.0 11.1 11.2 11.3 Narasimhacharya 1988, p. 1.
  12. ↑ Reu (1933), p68
  13. ↑ Kamath (2001), p78
  14. ↑ Reu 1933, p66
  15. ↑ 15.0 15.1 15.2 15.3 From the Hiregundagal records (Kamath 2001, p78)
  16. ↑ 16.0 16.1 Hultzsch in Kamath (2001), p79
  17. ↑ Reu (1933), p70
  18. ↑ He retired to his Jain monastery more than once during his long reign (Sastri 1955, p395)
  19. ↑ From the Sanjan plates (Kamath 2001, p79)
  20. ↑ From the Nilagunda records (Kamath 2001, p79)
  21. ↑ 21.0 21.1 21.2 Narasimhacharya 1988, p. 2.
  22. ↑ Reu (1933), p72
  23. ↑ Reu (1933), p35-36
  24. ↑ From the notes of 9th-century Arab traveller Suleiman (Kamath 2001, p80)
  25. ↑ Vijapur, Raju S. "Reclaiming past glory". Deccan Herald. Spectrum. Archived from the original on 7 అక్టోబరు 2011. Retrieved 13 నవంబరు 2019.
  26. ↑ Natubhai Shah 2004, p. 51.
  27. ↑ While the Tibetan version of the book and copies of the book written by Digambara Jains claim the author was indeed Amgohavarsha I, the manuscript copy of the writing preserved in the Government Oriental Manuscripts Library, Madras, states that Adi Shankara (Shankaracharya) was the author. According to Reu, some Svetambara Jains claim the author was Vimalacharya (Reu 1933, p36, p73)

వనరులు

మార్చు

వెలుపలి లింకులు

మార్చు
అంతకు ముందువారు
Govinda III 		Rashtrakuta Emperor
814–878 		తరువాత వారు
Krishna II
"https://te.wikipedia.org/w/index.php?title=అమోఘవర్ష&oldid=3907929" నుండి వెలికితీశారు