అర్ఘును రాజవంశం
అర్ఘున్ రాజవంశం, దక్షిణ ఆఫ్ఘనిస్తాన్‌కు పాకిస్తాన్ లోని సింధు ప్రావిన్సుకూ మధ్య ఉన్న భూభాగాన్ని 15 వ శతాబ్దం చివరి నుండి 16 వ శతాబ్దం ఆరంభం వరకు పరిపాలించిన రాజవంశం. ఈ వంశీకులు మంగోలులు కాని [1]టర్కీలు గానీ, టర్కో-మంగోలు జాతివారుగానీ అయి ఉండవచ్చు.[2] ఇల్కానిడ్-మంగోలు అర్ఘున్ ఖాన్ సంతతికి చెందినవారమని, తమ వంశపు పేరు అలాగే వచ్చిందనీ ఈ వంశీకులు చెప్పుకునేవారు.[3] అర్ఘున్ పాలనను రెండు శాఖలుగా విభజించవచ్చు: 1554 వరకు పాలించిన ధూల్-నూన్ బేగ్ అర్ఘున్‌కు చెందిన అర్ఘున్ శాఖ ఒకటి కాగా, 1591 వరకు పాలించిన ముహమ్మద్ ఇసా తార్ఖాన్‌కు చెందిన తార్ఖాన్ శాఖ రెండవది.[2]
Arghun Empire | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1520–1591 | |||||||||
| రాజధాని | Bukkur | ||||||||
| సామాన్య భాషలు | Arabic Sindhi | ||||||||
| ప్రభుత్వం | Monarchy | ||||||||
| చరిత్ర | |||||||||
• Arghun dynasty begins | 1520 | ||||||||
• Arghun dynasty ends | 1591 | ||||||||
| |||||||||
కాందహారుకు చెందిన అర్ఘున్ రాజప్రతినిధులు
మార్చు15 వ శతాబ్దం చివరలో హెరాతు తైమురిదు సుల్తాను, హుస్సేను బేఖారా, ధులు-నన్ బేగు అర్ఘున్ను కందహారు రాజప్రతినిధిగా నియమించారు. ధులు-నన్ బేగు త్వరలోనే హెరాతులోని కేంద్ర ప్రభుత్వ అధికారాన్ని విస్మరించడం ప్రారంభించాడు. 1479 లో ఆయన బలూచిస్తాన్ దిశలో విస్తరించడం ప్రారంభించాడు. పిషిను, షాలు, ముస్తాంగులను స్వాధీనం చేసుకున్నాడు. 1485 లో ఆయన కుమారులు షా బేగు అర్ఘున్, ముహమ్మదు ముకిం ఖాన్ కూడా సమ్మ రాజవంశం నుండి సిబిని స్వాధీనం చేసుకున్నాడు. అయితే ఈ లాభం తాత్కాలికమే.[1]
1497 లో హుస్సేను బేఖారా కుమారుడు బాడి అలు-జమాను తన తండ్రికి వ్యతిరేకంగా చేసిన తిరుగుబాటు వెనుక ధులు-నన్ బేగు తన మద్దతును అందించాడు. 1506 లో హెరాతులో హుస్సేను బేఖారా తైమురిదు విజయం సాధించిన సమయంలో ఆయన కుమార్తె బడి అల్-జమాను వివాహం చేసుకుని ధుల్-నన్ బేగు తరువాత ప్రభుత్వంలో ప్రముఖ స్థానాన్ని పొందాడు.[4] దురదృష్టవశాత్తు వారికి ముహమ్మదు షైబానీ ఆధ్వర్యంలో ఉజ్బెక్లు బాడి అల్-జమాను అధిరోహణ తరువాత కొద్దికాలానికే ఖోరాసాను మీద దాడి చేశాడు. ఉజ్బెక్లులతో జరిగిన యుద్ధంలో 1507 లో ధుల్-నన్ బేగు చంపబడ్డాడు. ఆయన కుమారులు షా బేగు, ముకిం వారసులయ్యారు.[1]
బాబరుతో యుద్ధాలు
మార్చుఅర్ఘన్లు చివరికి ఆఫ్ఘనిస్తాన్లోని తమ భాగాన్ని తైమూరిడ్ యువరాజు బాబరుకు కోల్పోయారు. తరువాత ఆయన ట్రాన్సోక్సియానా నుండి ఉజ్బెకుల చేత బహిష్కరించబడ్డాడు. హుస్సేను బేఖారా రాజ్యానికి దక్షిణాన వెళ్ళాడు. 1501/1502 లో ముకిం శాంతియుతంగా కాబూలు సమర్పణను పొందాడు. ఇది దాని పాలకుడు రెండవ ఉలుగు బేగు మరణసమయం అనిశ్చితంగా ఉంది.[5] 1504 లో బాబరు నగరాన్ని ముట్టడించి స్వాధీనం చేసుకున్నాడు. ముకిం తిరిగి కందహారుకు చేరుకున్నాడు.[6]
ధులు-నన్ బేగు మరణం తరువాత షా బేగు, ముకిం కందహారులో ఉన్నంత కాలం వారు తమకు ముప్పుగా ఉంటారని బాబరు నిర్ణయించుకున్నాడు. 1507 లేదా 1508 లో ఆయన వారి మీద దాడి చేశాడు. కాని సోదరులు ఉజ్బెకు ముహమ్మదు షైబానీ స్వీకరించడానికి అంగీకరించడం ద్వారా వారి స్థానాన్ని కాపాడుకున్నారు. తరువాతి సంవత్సరాలలో బాబరు సమర్కాండును తిరిగి పొందే ప్రయత్నంలో ఉజ్బెకులతో వ్యతిరేకంగా పోరాడుతూ గడిపాడు. షా బేగు, ముకింలకు కొంత విరామం ఇచ్చాడు.[1]
షా బేగు అర్ఘున్ దీర్ఘకాలికంగా బాబరుకు వ్యతిరేకంగా కందహారును పట్టుకోవడం అసాధ్యమని గ్రహించినట్లు తెలుస్తోంది. 1520 లో కొత్త శక్తి స్థావరాన్ని స్థాపించాలనే ఆశతో ఆయన సింధు మీద దండెత్తాడు. అక్కడ సాం రాజవంశం జాం ఫిరోజు నాయకత్వంలో పోరాడుతోంది. షా బేగు జాం ఫిరోజు సైన్యాన్ని ఓడించి తట్టాను తొలగించటానికి ముందుకు వెళ్ళాడు. ఇరు పక్షాలు శాంతికి అంగీకరించాయి. అక్కడ షా బేగు సింధు (తట్టా) పైభాగాన్ని పొందగా, సమ్మాలు దిగువ భాగంలో (బుక్కూర్) నిలుపుకున్నారు. జాం ఫిరోజు వెంటనే ఈ ఒప్పందాన్ని విరమించుకున్నాడు. కాని షా బేగు చేతిలో ఓడిపోయి గుజరాతుకు పారిపోవలసి వచ్చింది. షా బేగు మొత్తం ప్రాంతం మీద నియంత్రణ సాధించినందున ఇది సింధులో సమ్మ పాలన ముగిసింది.[1]
అర్ఘున్ రాజవంశం (సింధు)
మార్చుఅర్ఘున్ శాఖ
మార్చు1522 లో బాబరు ముట్టడి తరువాత కందహారును తీసుకొని దానిని స్వాధీనం చేసుకున్నాడు.[7] దీనిని అనుసరించి షా బేగు అర్ఘున్ బుక్కూరు (దిగువ సింధు) ను తన అధికారిక రాజధానిగా చేసుకున్నారు. ఆయన 1524 లో మరణించాడు. ఆయన కుమారుడు షా హుస్సేను ఆయన తరువాత వచ్చాడు. షా హుస్సేను ఖుత్బాను బాబరు తరఫున ముల్తాను మీద దాడి చేశాడు. బహుశా బాబరు పట్టుబట్టడంతో జరిగి ఉండవచ్చు. లంఘా చేత పాలించబడిన ముల్తాను 1528 లో ముట్టడి తరువాత పతనం అయింది. తరువాత షా హుస్సేను నగరానికి రాజప్రతినిధిగా నియమించబడ్డాడు. షా హుస్సేను ముల్తాను నుండి తట్టాకు బయలుదేరిన కొద్దికాలానికే, రాజప్రతినిధిని నగరం నుండి తరిమికొట్టారు. తిరుగుబాటుదారులు ముల్తానును కొంతకాలం స్వతంత్రంగా పరిపాలించారు. కాని వెంటనే మొఘలు సామ్రాజ్యానికి సమర్పించారు. దీనిని 1526 లో ఢిల్లీని స్వాధీనం చేసుకున్న తరువాత బాబరుకు సమర్పించారు.[8]
1540 లో బాబరు వారసుడు హుమాయూన్ రాకతో షా హుస్సేను హుమాయూనుతో కలిసి పనిచేయవలసి వచ్చింది. ఆయన మధ్యయుగ భారతదేశం నుండి షేర్ షా సూరి చేత బహిష్కరించబడ్డాడు. షేర్ షా సూరికి వ్యతిరేకంగా పోరాడటానికి సహాయం అందించాలని హుమాయూన్ షా హుస్సేనును వేడుకున్నాడు ఒప్పించలేకపోయాడు. కొంతకాలం తర్వాత ఈ హుమయూన్ షా హుస్సేన్ నుండి సిధును పట్టుకోవటానికి ప్రయత్నించాడు. కాని తరువాతి ఒక ప్రతిష్టంభనను ఎదుర్కొన్నాడు. చివరికి మొఘలు చక్రవర్తి సింధును విడిచిపెట్టడానికి అంగీకరించి 1543 లో కందహార్ వెళ్ళాడు.[9]
షా హుస్సేను తన జీవిత చివరిదశకు చేరుకోవడంతో పాలన చేయలేకపోయాడు. ఈ కారణంగా సింధు కులీనులు షా హుస్సేనును పక్కనపెట్టి 1554 లో అర్ఘున్ల సీనియరు శాఖలో సభ్యుడైన మీర్జా ముహమ్మదు ఇసా తార్ఖాన్ను వారి పాలకుడిగా ఎన్నుకోవాలని నిర్ణయించుకున్నారు. షా హుస్సేనును 1556 లో సంతానం లేకుండా మరణించారు.[9]
తర్ఖాన్ శాఖ
మార్చుషా హుస్సేను, ముహమ్మదు ఇసా తార్ఖాన్ మధ్య అంతర్యుద్ధం సమయంలో తరువాతి వారు బస్సేను వద్ద పోర్చుగీసులకు సహాయం కోసం ఒక అభ్యర్థనను పంపారు. 1555 లో పెడ్రో బారెటో రోలిం ఆధ్వర్యంలో 700 మందితో కూడిన దళం తట్టా వరకు ప్రయాణించింది. ముహమ్మదు ఇసా తార్ఖాన్ అప్పటికే ఈ వివాదంలో గెలిచారని. వారి సహాయం అవసరం లేదని తెలుసుకున్నారు. వారికి చెల్లించటానికి నిరాకరించిన రాజప్రతినిధి మీద ఆగ్రహించిన పోర్చుగీసువారు రక్షణ లేని నగరాన్ని కొల్లగొట్టి అనేక వేల మందిని చంపారు.[10]
ముహమ్మదు ఇసా తార్ఖాన్ త్వరలోనే ప్రత్యర్థి హక్కుదారు సుల్తాను మహమూదు కోకల్తాషును సుల్తాను మహమూదు కోకా అని భక్తితో వ్యవహరించాల్సి వత్తిడికి లోనయ్యాడు. చివరికి ఆయన సుల్తాను మహముదును శాంతింపజేయవలసి వచ్చింది; ముహమ్మదు ఇసా తార్ఖాన్ తన రాజధానితో తట్టాలో దిగువ సింధును ఉంచుతానని సుల్తాను మహముదు బఖరు నుండి ఎగువ సింధుని పాలించాలన్న ఒప్పందానికి ఇద్దరూ అంగీకరించారు. 1567 లో ముహమ్మదు 'ఈసా తార్ఖాన్ మరణించాడు. ఆయన కుమారుడు ముహమ్మదు బాకీ వచ్చాడు. తరువాతి పాలనలో ఎగువ సింధును మొఘలు చక్రవర్తి అక్బరు 1573 లో స్వాధీనం చేసుకున్నాడు.[9]
1585 లో మిర్జా ముహమ్మదు ఆత్మహత్య చేసుకున్నాడు. తరువాత ఆయన కుమారుడు జ్మిర్జాజానీ బేగు పాలనకు వచ్చాడు. 1591 లో అక్బరు దిగువ సింధును ఆక్రమించుకోవడానికి సైన్యాలను పంపాడు. జాని బెగు దాడిని అడ్డుకోవడానికి ప్రయత్నించి మొఘలు సైన్యాల చేతిలో ఓటమిపాలయ్యాడు. సింధు రాజ్యం మొఘలు సాంరాజ్యంలో విలీనం చేయబడింది. 1599 లో ఆయన మరణించాడు. [9]
ఇవి కూడా చూడండి
మార్చుమూలాలు
మార్చు- ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 1.4 Davies, p. 627
- ↑ 2.0 2.1 Bosworth, "New Islamic Dynasties," p. 329
- ↑ The Travels of Marco Polo - Complete (Mobi Classics) By Marco Polo, Rustichello of Pisa, Henry Yule (Translator)
- ↑ Babur, Vol. II p. 40
- ↑ Babur, Vol I, p. 126
- ↑ Bosworth, "Kabul" p. 357M
- ↑ Bosworth, "Kandahar," p. 536
- ↑ Davies, pp. 627-8
- ↑ 9.0 9.1 9.2 9.3 Davies, p. 628
- ↑ "Report of the Western Circle"
వనరులు
మార్చు- Bosworth, Clifford Edmund. The New Islamic Dynasties: A Chronological and Genealogical Manual. New York: Columbia University Press, 1996. ISBN 0-231-10714-5
- Bosworth, Clifford Edmund. "Kabul." The Encyclopedia of Islam, Volume IV. New ed. Leiden: E. J. Brill, 1978. ISBN 90-04-05745-5
- Davies, C. Collin. "Arghun." The Encyclopedia of Islam, Volume I. New ed. Leiden: E. J. Brill, 1960. ISBN 90-04-08114-3
- Memoirs of Zehīr-ed-dīn Muhammed Bābur, Emperor of Hindustan. Trans. John Leyden & William Erskine. Annotated and edited by Lucas King. London: Longman, Rees, Orme, Brown, & Green, 1826.
- Report of the Western Circle, 1898. 20 January 2005. Accessed 2 May 2008.