చంద్రా లోకం
చంద్రా లోకం (చంద్రాలోక) జయదేవుడు చేత స్వరపరిచిన అలంకార గ్రంథం. ఉపమానాలంకారం, ఇతర అలంకారాల లక్ష్యం లక్షణాలు, వాటి తేడాలు ఇక్కడ వివరించబడ్డాయి. సంయుక్తంగా, సరళంగా ఇందులో వివిధ అలంకారాలు నిర్వచనాలు వివరించబడ్డాయి. ఈ పుస్తకంలో 10 విభాగాలు ఉన్నాయి. ఇక్కడ కవిత్వ లక్షణాలు, గుణాలు, లోపాలు, రసములు, భావాలు మొదలైనవి నిర్వచించబడ్డాయి. ఇందులో గౌడి, లాటి, పాంచాలి అనే మూడు రీతులను, మధుర, ప్రౌఢ, లలిత, పరుష, భద్ర అనే ఐదు ప్రవృత్తులను సమర్పించాడు. చంద్రలోకంలోని అర్థ అలంకార భాగం చాలా ప్రసిద్ధి చెందింది.
ప్రస్తుతి
మార్చుఅలంకారిక గ్రంథాలలో "చంద్రా లోకం" అంత సరళంగా, సుందరంగా, హృద్యంగా వుండే వచన రత్నం మరొకటి లేదంటే అతిశయోక్తి కాదు. పదాల అర్థంలో చమత్కారాలను సృష్టించడాన్ని వాక్చాతుర్యం అంటారు. వాక్చాతుర్యం మఱియు విచ్ఛేదనం యొక్క విశిష్టతలు వాక్చాతుర్యం అని కొందరు అంటారు. కవుల ప్రతిభను బట్టి ఈ విశిష్టత, సమర్థన మారుతూ ఉంటాయి. అందువల్ల, అలంకరణలో కూడా అసంఖ్యాకమైన తేడాలు ఉన్నాయి. వేద సాహిత్యంలో అయితే, మూడు రకాల అలంకారాలు ఉన్నాయి: ఉపమా, రూపకం మఱియు దీపకమ్. ఇప్పుడు 125 (ఇరవై ఐదు వందల) అలంకారములుగా గుర్తించబడ్డాయి. కవిత్వం జీవన రసము. అలంకారములు కవిత్వానికి బాహ్య సౌందర్యాన్ని ఇస్తాయి మాధుర్యం వంటి గుణాలు కూడా కవిత్వానికి అంతరంగ సౌందర్యాన్ని ఇస్తాయి. ఛందస్సు, ఛందస్సుల తేడాల కంటే పద ఛందస్సులు ఎక్కువగా ఉన్నప్పటికీ, అవి రుచికి విరుద్ధమైనవి కావున కొత్తవారు అనివార్యంగా వాటిని తిరస్కరిస్తారు. పురాతన అలంకారిక గ్రంథాలు పద అలంకార శాస్త్రానికి గుర్తింపును కూడా చూపుతాయి.
ప్రసక్తి
మార్చుచంద్రాకోకము వలె స్పష్టంగా హృదయపూర్వకంగా ఉండే అలంకార లక్షణాలు మఱియు ఉదాహరణలు ఈ గ్రంథంలో ఉన్నవి మరెక్కడా కనిపించవు. ఆలంకారికులందరూ జయదేవుని ప్రసంగాన్ని ప్రతిధ్వనించారు. జయదేవ పుస్తకం ప్రారంభంలో ఇలా అన్నాడు:
- అలంకారేషు బాలానాం అవగహనసిద్ధయే|
- లలిత: క్రియతే తేషాం లష్యలక్షణసంగ్రహ:|
- (అలంకారములు పిల్లలకు కవిత్వముపై అవగాహాన సిద్ధిస్తాయి, అందువలన వాటి లక్ష్యాలు మఱియు లక్షణాల సేకరణ లలితంగా .సృజించబడుతాయి.)
ఆ విధంగా, అలంకారాలు నేర్చుకునే పిల్లలను సులభంగా అర్థం చేసుకోవడానికి తగిన గ్రంథాలు లేకపోవడంతో, జయదేవుడు అలాంటి ఒక వచనాన్ని మనోహరమైన శైలిలో కూర్చాడు. దీని ప్రకారం, ఈ పుస్తకం అభ్యాసం చేస్తున్న విద్యార్థుల కోసం ఉద్దేశించబడింది. ఇక్కడ అలంకారాల యొక్క లక్ష్యం లక్షణాలు లక్ష్యం వాటి విస్తరణ వివరించబడినది. ఆసక్తి ఉన్న పిల్లలు మాత్రమే అర్హులు. అలంకారాల సిద్ధికి జ్ఞానం ఒక్కటే ప్రయోజనం. ఉప్దమానము మఱియు ఉపమేయముల మధ్య సంబంధం ఊహ ద్వారా మాత్రమే తెలుసుకోవచ్చు.
వ్యాఖ్యానాలు
మార్చుచంద్రా లోకము అని పిలువబడే ఈ అలంకార గ్రంథానికి గొప్ప కవి మఱియు అలంకారిక మీమాంసకుడు శ్రీ అప్పయ్య దీక్షితులు, కువలయానంద అనే ఉపన్యాసాల పుస్తకాన్ని రచించారు. అటుపై దీనిని వివిధ గ్రంధకారులు వివిధ భాషలలో అనువదించారు.