హైతీ: కూర్పుల మధ్య తేడాలు

'''[[హైతి|హైటీ]]''' ({{IPAc-en|audio=En-us-Haiti.ogg|ˈ|h|eɪ|t|i}}; {{lang-fr|Haïti}} {{IPA-fr|a.iti|}}; {{lang-ht|Ayiti}} {{IPA-ht|ajiti|}}), అధికారికంగా '''రిపబ్లిక్ ఆఫ్ హైతిహైటీ''' ({{Lang-fr| République d'Haïti|links = no}}; {{Lang-ht|Repiblik Ayiti|links = no}})<ref>{{cite web|url=http://ufdc.ufl.edu/AA00000626/00001/5j |title=Konstitisyon Repiblik Ayiti 1987 |publisher=Ufdc.ufl.edu |accessdate=24 July 2013}}</ref>మరియు సాధారణంగా హేతి అంటారు.

ఇది కరీబియన్ సముద్రం లోని " గ్రేటర్ ఆంటిల్లెస్ " ద్వీపమాలికలోని హిపానియోలాలో భాగంగా ఉంది.ఇది [[ద్వీపం]]<nowiki/>లోని [[పశ్చిమ]]<nowiki/>భాగంలో ఉంది.<ref name="Dardik">{{cite web|url=https://books.google.com/books?id=de9NDQAAQBAJ&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false |title=Vascular Surgery: A Global Perspective |editor=Dardik, Alan |page=341 |year=2016 |publisher=Springer |isbn=9783319337456 |accessdate=8 May 2017}}</ref><ref name="Current Affairs">{{cite web|url=https://books.google.com/books?id=5wBsDQAAQBAJ&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false |title=Current Affairs November 2016 eBook |editor=Josh, Jagran |page=93 |year=2016 |accessdate=8 May 2017}}</ref> హైతిహైటీ వైశాల్యం 27,750 చ.కి.మీ.జనసంఖ్య 10.6 మిలియన్లు.<ref name="Haiti & The Dominican Republic"/> ఇది కరీబియన్ మరియు కరీబియన్ దేశాలలో అత్యంత జనసాంధ్రత కలిగిన దేశంగా ఉంది. ఆరంభకాలంలో ఈప్రాంతంలో " టైనో " అనే స్థానికజాతి ప్రజలు నివసించారు.1492 డిసెంబర్ 5 న స్పెయిన్ ఈద్వీపాన్ని కనుగొన్నది. క్రిస్టోఫర్ కొలబస్ మొదటి సాహసయాత్రలో ఆట్లాంటిక్ మహాసముద్రాన్ని దాటి వెళుతున్న సమయంలో కొలంబస్ ఈ ద్వీపాన్ని చేరుకుని ఈద్విపాన్ని [[భారతదేశం|ఇండియా]] లేక ఆసియా అనుకున్నాడు. <ref name="NgCheong-Lum, Roseline 19">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=FUSD2v4EQE8C|title=Haiti (Cultures of the World)|author=NgCheong-Lum, Roseline|publisher=New York, NY: Times Editions Pte Ltd. (1995)|page=19|isbn=0-7614-1968-3|accessdate=29 September 2014}}</ref> 1492 క్రిస్మస్ రోజున కొలంబస్ ఫ్లాగ్ షిప్ " శాంటా మారియా " లిమనేడ్ " సమీపంలో పయనించింది.<ref name="Davies1953">{{cite journal|last=Davies|first=Arthur|title=The Loss of the Santa Maria Christmas Day, 1492 |journal=The American Historical Review|year=1953|pages=854–865|doi=10.1086/ahr/58.4.854}}</ref><ref>{{cite web| author=Maclean, Frances| title=The Lost Fort of Columbus| url=http://www.smithsonianmag.com/history-archaeology/fort-of-columbus-200801.html| work=[[Smithsonian Magazine]]| date=January 2008| accessdate=24 January 2008}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.nilstremmel.com/haiti/f_noframes.htm |title=Haïti histoire – 7 Bord de Mer de Limonade |publisher=Nilstremmel.com |accessdate=15 July 2014}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.flmnh.ufl.edu/histarch/ebs_intro.htm |title=En Bas Saline|publisher=Florida Museum of Natural History}}</ref>కొలంబస్ తన మనుష్యులకు [[నౌక]]<nowiki/>ను విడిచి ద్వీపంలో దిగమని ఆదేశించాడు. తరువాత కొలంబస్ ద్వీపంలో (అమెరికా ఖండాలలో ఇది మొదటిది) మొదటి యురేపియన్ సెటిల్మెంటు స్థాపించి దీనికి " లా నేవిడాడ్ " అని [[నామకరణం]] చేసాడు. తరువాత రోజు నౌక విధ్వంశం అయింది.

బానిసత్వం నిర్మూలించబడిన తరువాత మరియు [[నెపోలియన్]] బొనాపర్టే సైన్యం " వర్టియరీస్ యుద్ధంలో " ఓటమి పొందిన తరువాత [[ఫ్రెంచి విప్లవం]] (1789-1799) మద్యలో బానిసలు మరియు స్వతంత్రులైన శ్వేతజాతీయులు హైతియన్హైటీయన్ తిరుగుబాటు (1791-1799)ప్రారంభించారు. తరువాత 1804 జనవరి 1న హైతిహైటీ [[లాటిన్ అమెరికా]] దేశాలలో మొదటి సార్వభౌమదేశంగా మరియు అమెరికా ఖండాలలో రెండవ రిపబ్లిక్‌గా అవతరించింది.పశ్చిమార్ధగోళంలో అత్యున్నత శక్తులుగా ఉన్న ఫ్రెంచి, స్పెయిన్ మరియు యునైటెడ్ కంగ్డలను ఓడించిన ఏకైకదేసంగా హైతిహైటీ గుర్తించబడింది.అంతేకాక ప్రపంచంలో బానిసల తిరుగుబాటుతో స్థాపించబడిన ఏకైక స్వతంత్రదేశంగా కూడా హైతిహైటీ ప్రత్యేకత కలిగి ఉంది.<ref>{{cite book|jstor=41715319|title=Anacaona, Golden Flower|author=Danticat, Edwidge |publisher=New York: Scholastic Inc. (2005)|page=188|isbn=0-439-49906-2}}</ref><ref>{{cite journal |jstor=987274 |title=Jefferson and the Nonrecognition of Haiti |journal=Proceedings of the American Philosophical Society |volume=140 |issue=1 |author=Matthewson, Tim |publisher=American Philosophical Society |page=22 |issn=0003-049X}}</ref> మునుపటి బానిసల [[నాయకత్వం]]<nowiki/>లో ఆరంభమైన 1791 తిరుగుబాటుకు ఫ్రెంచి సైన్యంలోని నల్లజాతికి చెందిన " తౌసెయింట్ లౌవర్చ్యూర్ " నాయత్వం వహించాడు. ఫ్రెంచి జైలులో ఆయన మరణించిన తరువాత ఉద్యమానికి తౌసెయింట్ లౌవర్చ్యూర్ లెఫ్టినెంట్ " జీన్- జాక్యూస్ డిస్సలినెస్ " నాయకత్వం వహించాడు.స్వతంత్రం లభించిన తరువాత జీన్- జాక్యూస్ డిస్సలినెస్ హైతిహైటీ పాలకుడు అయ్యాడు.<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=3lPaBA9nMZkC&printsec=frontcover|title=Toussaint L'Ouverture: A Biography |author=Bell, Madison Smartt |publisher=New York: Pantheon, 2007 (Vintage Books, 2008) |isbn=1-4000-7935-7}}</ref><ref>{{cite book|url=http://www.blackpast.org/gah/haitian-revolution-1791-1804| title=Haitian Revolution (1791–1804)|author=Sutherland, Claudia E. |accessdate=29 September 2014}}</ref><ref>{{cite journal |jstor=494418 |title=Teaching the Haitian Revolution: Its Place in Western and Modern World History |journal=The History Teacher |volume=32 |issue=1 |date=Nov 1998 |author=Peguero, Valentina |publisher=Society for History Education |page=36}}</ref><ref>{{cite journal |jstor=10.1086/526481 |title=Preoccupied with Haiti: The Dream of Diaspora in African American Art, 1915–1942 |journal=American Art |volume=21 |issue=3 |date=Fall 2007 |author=Thompson, Krista A |publisher=The University of Chicago Press |page=77}}</ref>

12 సంవత్సరాల హైతిహైటీ తిరుగుబాటు తరువాత అలెగ్జాండ్రె పెషన్ నుండి విడిపోయిన తరువాత బానిసలే రిపబ్లిక్ మొదటి అధ్యక్షుడు ప్రభుత్వ నాయకులుగా నియమించబడ్డారు. <ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1202772.stm |title=Country profile: Haiti |date=19 January 2010 |publisher=BBC News |accessdate=23 January 2010}}</ref>

అమెరికా ఖండాలలో అతిపెద్ద గుర్తించబడిన " హెంరీ క్రిస్టోఫె " [[కోట]]<nowiki/>ను పూర్వపు బానిస మరియు హైతిహైటీ మొదటి పాలకుడు " మొదట్ హెంరీ " నిర్మించాడు.విదేశీ దండాయాత్రల నుండి దేశాన్ని రక్షించడానికి ఈకోట నిర్మించబడింది.<ref>[http://www.haitianhistory.org/contents.php?pagetitle=History HAITIAN MONUMENT OUTLINE]{{dead link|date=June 2015}}, Haitian History</ref><ref name="news.google.com">{{cite web|url=https://news.google.com/newspapers?nid=1955&dat=19780129&id=BN4hAAAAIBAJ&sjid=96AFAAAAIBAJ&pg=5745,4456684|title=Reading Eagle – Google News Archive Search|publisher=|accessdate=21 October 2014}}</ref>హతి " యునైటెడ్ నేషంస్ " ఆర్గనైజేషంస్ ఆఫ్ అమెరికన్ స్టేట్స్ " <ref>[http://www.oas.org/en/member_states/member_state.asp?sCode=HAI OAS – Member State: Haiti]</ref>

మరియు " కమ్యూనిటీ ఆఫ్ లాటిన్ అమెరికన్ స్టేట్స్ అండ్ కరీబియన్ సభ్యత్వం కలిగి ఉంది.హ్యూమన్ డెవెలెప్మెంట్ జాబితాలో హైతిహైటీ అమెరికా ఖండాలలో చివరి స్థానంలో ఉంది.2004లో హైతీ అధ్యక్షుడు " జీన్ బెర్ట్రాండ్ ఆర్టిస్టైడ్ "ను పదవి నుండి తొలగించాలని దేశం ఉత్తర భూభాగంలో తిరుగుబాటు ప్రారంభించబడింది." యునైటెడ్ నేషంస్ స్టెబిలైజేషన్ మిషన్ ఇన్ హైతిహైటీ " ఆధ్వర్యంలో మధ్యంతర [[ప్రభుత్వం]] ఏర్పాటుచేయబడింది.

హైతిహైటీ (హేతి) అనేపదానికి స్థానికప్రజలకు చెందిన టైనోభాష మూలంగా ఉంది.టైనాలోభాషలో ఈ పేరు {{refn|group=note|The Taínos may have used ''Bohío'' as another name for the island. But <ref>{{cite book|last1=Guitar|first1=Lynne|last2=Ferbel-Azcárate|first2=Pedro|last3=Estevez|first3=Jorge|title=Indigenous Resurgence in the Contemporary Caribbean|date=2006|publisher=Peter Lang Publishing|location=New York|isbn=0-8204-7488-6|page=41|url=https://books.google.com/books?id=qXZeQZMDpgYC&pg=PA41|accessdate=10 July 2015|chapter=iii: Ocama-Daca Taíno (Hear me, I am Taíno)|lccn=2005012816}}</ref><ref>{{cite book|last1=Edmond|first1=Louisket|title=The Tears of Haiti|date=2010|publisher=[[Xlibris]]|location=|isbn=978-1-4535-1770-3|page=42|url=https://books.google.com/books?id=_1wDXEB1fOUC&pg=PA42&dq=ayiti+bohio+kiskeya|accessdate=10 July 2015|lccn=2010908468}}</ref><ref>{{cite book|last1=Senauth|first1=Frank|title=The Making and Destruction of Haiti|date=2011|publisher=[[AuthorHouse]]|location=Bloomington, Indiana, USA|isbn=978-1-4567-5384-9|page=1|url=https://books.google.com/books?id=QBdccuwnqY8C&pg=PA1&dq=ayiti+bohio+kiskeya|lccn=2011907203}}</ref>}}

ఫ్రెంచిలో హైతికిహైటీకి " పీర్ల్ ఆఫ్ ది ఆంటిల్లెస్ " (లా పర్లె డేస్ ఆంటిల్లెస్ ) అని మారు పేరు ఉంది. ఈ [[ద్వీపం]] సౌనర్యానికి<ref>{{cite web|url=https://books.google.com/books?id=3xAIAAAAQAAJ&pg=PA33&dq=haiti+la+perle+des+antilles&hl=en&sa=X&ved=0CCAQ6AEwAGoVChMI07THq7TrxgIVSKQeCh2RdQOM#v=onepage&q=haiti%20la%20perle%20des%20antilles&f=false |title=Haïti, 13 ans de séjour aux Antilles |author= Eldin, F. |page=33 |year=1878 |accessdate=21 July 2015|language=fr}}</ref>

అనేక కరీబియన్ ద్వీవులలో టైనో ప్రజలు నివసిస్తూ ఉండేవారు.టైనో ప్రజలకు అరవాకన్ భాషాకుటుంబానికి చెందిన టైనో భాష వాడుకభాషగా ఉంది. టైనో భాష హైతియన్హైటీయన్ క్రియోల్ భాషలో భద్రపరచబడి ఉంది.టైనోలు ఈ మొత్తం ద్వీపానికి హైతీ అని నామకరణం చేసారు. టైనోప్రజలు శతాబ్ధాలక్రితం [[దక్షిణ అమెరికా]] నుండి కరీబియన్ దీవులకు వలస వచ్చారు. టైనోప్రజలు [[అమెజాన్ నది|అమెజాన్]] బేసిన్‌ లోని యానోమమికు సంబంధించిన వారని జన్యు అధ్యయనాలు సూచిస్తున్నాయి. వారికి మద్య మరియు దక్షిణ అమెరికాతో కూడా సంబంధం ఉందని [[జన్యుశాస్త్రం|జన్యుశాస్త్ర]] అధ్యయనాలు సూచిస్తున్నాయి. 15 వ టైనోప్రజలు శతాబ్దంలో కరేబియన్ దీవులకు వలస వచ్చిన తరువాత ఐలాండ్ కరీబియన్లు వారిని ఈశాన్య కరేబియన్ ద్వీపాల్లోకి తరిమి కొట్టారు. <ref name="royal"/>హైతీ ద్వీపం ఐదు కాకిక్వాట్లలో విభజించబడింది: ఈశాన్యంలో మాగు, వాయువ్య ప్రాంతంలో మేరీన్, సౌత్ వెస్ట్లోని సారాగువా, దక్షిణాన ఉన్న సిబావో మరియు హిగ్యుయే మధ్య ప్రాంతంలో ఉన్న మగువాణ.

హైతిలోనిహైటీలోని లూసియానా కాలనీ(ఫ్రాంస్)లో న్యూ ఫ్రాన్స్ ప్రభుత్వం " ఫ్రీ పీపుల్ ఆఫ్ కలర్స్ "కు(మిశ్రిత వర్ణాలు) కొన్ని హక్కులను అనుమతించింది. మిశ్రమ-జాతి వారసులు వలసదారులలోని శ్వేతజాతి మగవారికి మరియు నల్లజాతి స్త్రీ బానిసలకు (తరువాత, మిశ్రమ-జాతి మహిళలు)జన్మించిన వారు అత్యధికంగా ఉన్నారు. కాలక్రమేణా, అనేకమంది బానిసత్వం నుండి విడుదలయ్యారు. వారు ప్రత్యేకమైన సామాజిక తరగతిను స్థాపించారు. శ్వేతజాతి ఫ్రెంచ్ క్రియోల్ ప్రజల తండ్రులు తరచూ తమ మిశ్రమ-జాతి కుమారులను విద్య కోసం [[ఫ్రాన్సు|ఫ్రాన్స్‌]]<nowiki/>కు పంపించారు. కొంతమంది మనుషులను సైన్యంలో అనుమతించబడ్డారు. మిశ్రమజాతి ప్రజలు ఎక్కువ మంది ద్వీపంలోని దక్షిణప్రాంతంలోని పోర్ట్-ఆ-ప్రిన్స్ సమీపంలో నివసించారు.అనేకమంది తమ సమాజంలోనే [[పెళ్ళి|వివాహం]] చేసుకున్నారు. వారు తరచూ కళాకారులు మరియు వ్యాపారవేత్తలుగా పనిచేశారు మరియు కొంత ఆస్తిని కలిగి ఉన్నారు. కొందరు బానిసలు అయ్యారు. స్వేచ్ఛాయుత వ్యక్తులు వారి హక్కులను విస్తరించడానికి న్యూ ఫ్రాన్స్ ప్రభుత్వాన్ని అభ్యర్థించారు.

ట్రాన్స్-అట్లాంటిక్ ప్రయాణం ద్వారా హైతిహైటీ చేరిన బానిసలు మరియు హైతిలోహైటీలో జన్మించిన బానిసల వివరాలు మొదటిసారిగా హైతీ యొక్క ఆర్చివ్స్‌లో పత్రబద్ధం చేసి దానిని ఫ్రాన్స్ యొక్క రక్షణ మంత్రిత్వశాఖ మరియు విదేశీ వ్యవహారాల మంత్రిత్వశాఖకు బదిలీ చేశారు. 2015 గణాంకాల ఆధారంగా ఈ నివేదికలు ది నేషనల్ ఆర్కివ్స్ ఆఫ్ ఫ్రాన్స్ లో ఉన్నాయని భావిస్తున్నారు. 1788 గణాంకాలు హైతీ జనాభాలో దాదాపు 25,000 శ్వేతజాతీయులు, 22,000 మిశ్రిత జాతీయులు మరియు 7,00,000 బానిసలను కలిగి ఉందని తెలియజేస్తున్నాయి.{{citation needed|date=December 2015}}

===హైతియన్హైటీయన్ తిరుగుబాటు (1791–1804)===

1804 జనవరి 1 న డెస్సలైంస్ చేత సెయింట్ - డోమినిక్యూ స్వాతంత్రం ప్రకటించబడింది.<ref name=autogenerated2>{{cite web|url=http://www.webster.edu/~corbetre/haiti/history/earlyhaiti/dessalines.htm |title="A Brief History of Dessalines", 1825 Missionary Journal |publisher=Webster University |accessdate=24 July 2013 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20051228150910/http://www.webster.edu/~corbetre/haiti/history/earlyhaiti/dessalines.htm |archivedate=28 December 2005 |df= }}</ref>హైతియన్హైటీయన్ రివల్యూషన్‌లో సంభవించిన మరణాల గురించిన ఖచ్ఛితమైన వివరాలు అస్పష్టంగానే ఉన్నాయి. డెస్సలైంస్‌ను అతని బృదాలు " ఎంపరర్ ఫర్ లైఫ్ " గా ప్రకటించాయి.<ref>Constitution of Haiti [{{sic}}] ''New-York Evening Post'' 15 July 1805.</ref> డెస్సలైంస్‌ ముందుగా శ్వేతజాతి ప్లాంటర్లకు మరియు ఇతరులకు రక్షణ కల్పించాడు.<ref>{{cite book|title=Monthly Magazine and British Register|url=https://books.google.com/books?id=YVEoAAAAYAAJ&pg=PA335|volume=XLVIII|year=1819|publisher=R. Phillips|page=335}}</ref>

1804 హైతీ మారణకాండ నుండి మూడు వర్గాల శ్వేతజాతి ప్రజలకు మాత్రమే మినహాయింపు ఇవ్వబడింది. హైతియన్హైటీయన్ పోలిష్ హైటియన్ సైనికులు, చాలామంది ఫ్రెంచ్ సైన్యం నుండి వెలుపలకు వచ్చిన వారిలో చాలామంది మరియు హైతీయన్ తిరుగుబాటుదారులతో కలిసి పోరాడిన వారికి మూకుమ్మడి హత్యల నుండి మినహాయింపు ఇవ్వబడింది.జర్మన్ హైతియన్హైటీయన్ వలసప్రజలు వాయవ్యప్రాంతానికి కొంతమంది వైద్యులను మరియు నిపుణులను ఆహ్వానించారు.

===హైతిహైటీ దేశం, హైతిహైటీ రాజ్యం మరియు హైతిహైటీ రిపబ్లిక్ (1806–1820)===

సెయింట్ - డొమినిక్యూ ఉత్తరభాగం కింగ్డం ఆఫ్ హైతిహైటీ మరియు దక్షిణ భూభాగం రిపబ్లిక్‌కు విభజించబడింది.హెంరీ క్రిస్టోఫె ఆధ్వర్యంలో ఉన్న భాగంలో నిర్భంధ విద్య మరియు ఎకనమిక్ కోడ్ ప్రవేశపెట్టబడ్డాయి.<ref>{{cite web|url=http://www.answers.com/topic/henri-christophe |title=Henri Christophe: Biography |publisher=Answers.com |accessdate=24 July 2013}}</ref>తిరుగుబాటు నాయకుడు " సింసన్ బొలివర్‌కు " అధ్యక్షుడు పెషన్ సైనిక మరియు ఆర్ధిక సాయం అందించాడు.<ref>{{cite book |title=Simón Bolívar: essays on the life and legacy of the liberator |editor1=David Bushnell |editor2=Lester Langley |publisher=Rowman & Littlefield |year=2008 |page=5 |isbn=0-7425-5619-0 }}</ref> న్యూ స్పెయిన్ నుండి దక్షిణ అమెరికా దేశాలు స్వతంత్ర్యం సాధించడానికి ఆయన ఉపకరణంగా పనిచేసాడు.

===హైతియన్హైటీయన్ యీనిఫికేషన్ (1821–1844)===

" ది అమెరికన్ కాలనైజేషన్ సొసైటీ " (ఎ.సి.ఎస్) స్వతంత్రులైన నల్లజాతి ప్రజలను యునైటెడ్ స్టేట్స్ నుండి హైతికిహైటీకి వలసవెళ్ళాడానికి ప్రోత్సాహం అందించింది.1824 సెప్టెంబర్‌న 6,000 మంది ఆఫ్రికన్ అమెరికన్లు యు.ఎస్. నుండి హైతికిహైటీకి వలసపోయారు.ఎ.సి.ఎస్. వీరి ప్రయాణవ్యయాన్ని భరించింది.

<ref>{{cite web|url=http://www.webster.edu/~corbetre/haiti-archive/msg00868.html |title=Haiti And Its Diaspora: New Historical, Cultural And Economic Frontiers, reprint from '&#39;US Gazette'&#39; Philadelphia, 1824 |author=Girard Alphonse Firire |publisher=Webster.edu |date=27 August 1999 |accessdate=24 July 2013 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130910113052/http://www2.webster.edu/~corbetre/haiti-archive/msg00868.html |archivedate=10 September 2013 |df= }}</ref> వారిలో చాలా మంది హైతిలోనిహైటీలోని పరిస్థితుల కాఠిన్యాన్ని భరించలేక [[యునైటెడ్ స్టేట్స్|యునైటెడ్ స్టేట్స్‌]]<nowiki/>కు తిరిగి వెళ్ళారు.

జులై 1825 లో, ఫ్రెంచ్ రాజవంశం పునరుద్ధరణ సమయంలో [[ఫ్రాన్స్]]కి చెందిన కింగ్ చార్లెస్ X హైతినిహైటీని జయించడానికి ఫ్రెంచి నావికాదళాన్ని పంపాడు. ప్రెసిడెంట్ బోయెర్‌ ఎదురైన వత్తిడి కారణంగా ఫ్రాంస్‌తో ఒప్పందానికి అంగీకరిస్తూ 150 మిలియన్ల ఫ్రాంకులను కప్పంగా (1838 లో 90 మిలియన్లకు తగ్గించబడ్డాడు) చెల్లించడానికి అంగీకరించాడు. బదులుగా హతి స్వాతంత్రాన్ని అధికారికంగా ఫ్రాంస్ గుర్తించింది. హైతీలోని ఉన్నతవర్గీయుల మద్దతును కోల్పోయిన కారణంగా బోయెర్ 1843 లో పదవి నుండి తొలగించబడ్డాడు. దీర్ఘకాల తిరుగుబాటు తరువాత బోయర్ దేశం నుండి పారిపోయాడు.{{citation needed|date=June 2008|reason=Claiming something without evidence}}<ref>{{Cite web|url=http://canadahaitiaction.ca/sites/default/files/Haiti,%20France%20and%20the%20Independence%20Debt%20of%201825_0.pdf |title=Haiti, France and the Independence Debt of 1825 |last=Phillips |first=Anthony |date=2008 |website=Canada Haiti Action Network |publisher=Réseau de solidarité Canada-Haiti |archive-url=https://archive.is/20170225172654/http://canadahaitiaction.ca/sites/default/files/Haiti,%20France%20and%20the%20Independence%20Debt%20of%201825_0.pdf |archive-date=25 February 2017 |dead-url=no |access-date=25 February 2017 |df= }}</ref>కొన్ని సంవత్సరాల కాలం ఫ్రాంస్‌కు కప్పం చెల్లించిన కారణంగా హైతీ ఆర్ధికరంగం దిగజారింది. పశ్చిమదేశాలు హైతికిహైటీకి దౌత్యపరమైన గుర్తింపు ఇవ్వలేదు. ఈ రెండు సమస్యలు హైతీని ఆర్ధికపరంగా మరియు సాంఘికపరంగా ఒంటరిని చేసాయి.

1892 లో [[జర్మనీ]] ప్రభుత్వం అంటెనోర్ ఫిర్మిన్ సంస్కరణ ఉద్యమాన్ని అణిచివేసేందుకు మద్దతునిచ్చింది. 1897 లో జర్మన్లు హైతిహైటీ ప్రభుత్వాన్ని బెదిరించడానికి మరియు అవమానం చేయడానికి​​" గన్ బోటు డిప్లమసీ " ని ఉపయోగించింది.20 వ శతాబ్దం యొక్క మొదటి దశాబ్దాలలో, హైతిహైటీ గొప్ప రాజకీయ అస్థిరత్వంను ఎదుర్కొంది మరియు ఫ్రాన్స్, జర్మనీ మరియు యునైటెడ్ స్టేట్స్‌లకు భారీగా రుణపడింది. మొదటి ప్రపంచ యుద్ధం తరువాత 1914 [[డిసెంబరు]]<nowiki/>లో అధ్యక్షుడు " వుడ్రో విల్సన్ " యు.ఎస్. నౌకాదళాలను హైతికిహైటీకి పంపాడు.వారు హైతియన్హైటీయన్ నేషనల్ బ్యాంక్ నుండి $ 5,00,000 డాలర్లను తీసుకుని దానిని న్యూయార్క్‌లోని " యునైటెడ్ స్టేట్ బ్యాంకులో " భద్రపరిస్తామని తీసుకుని వెళ్ళారు.<ref>Office of the Historian, U.S. Government. [https://history.state.gov/milestones/1914-1920/haiti U.S. Invasion and Occupation of Haiti, 1915–34]</ref>

1915 లో హైతిహైటీ అధ్యక్షుడు " విల్బర్న్ గుయిల్యుమె శాం " హత్యచేయబడిన తరువాత యునైటెడ్ స్టేట్స్ హైతీని ఆక్రమించుకుంది. అమెరికన్ మద్దతుతో పదవిని అధిష్ఠించిన అధ్యక్షుడు 167 మంది రాజకీయ ఖైదీలను చంపమని ఆదేశాలుజారీచేసిన తరువాత కోపోద్రిక్తులైన ప్రాంతీయ తిరుగుబాటుదారులు అధ్యక్షుని మీద తిరుగుబాటుచేసి వీధిలోకి లాగి క్రూరంగా హత్యచేసారు.యు.ఎస్.ఎస్. వాషింగ్టన్ రియర్ అడ్మైరల్ నాయకత్వంలో కాపర్టన్ " పోర్ట్ ఔ ప్రింస్ " చేరుకుని పరిస్థితులు చక్కబరచడానికి ప్రయత్నించారు.తరువాత దాదాపు 20 సంవత్సరాల కాలం హైతిలోహైటీలో యు.ఎస్. ఆధిపత్యం కొనసాగింది. హైతిలోహైటీలో ప్రవేశించిన కొన్ని రోజులలో నావికులు రాజధాని నగరాన్ని, [[బ్యాంకు]]<nowiki/>లను మరియు కస్టంస్ హౌస్‌ను స్వాధీనం చేసుకుని దేశం ఫైనాంస్‌ను తమ ఆధీనంలోకి తీసుకున్నారు.నావికాదళం ద్వీపంలో మార్షల్ లా ప్రవేశపెట్టి మరియు కఠినతరమైన " ప్రెస్ సెంసార్ "ను ప్రవేశపెట్టింది.తరువాత ఒక వారకాలంలో అమెరికాకు అనుకూలమైన " ఫిలిప్పె దుద్రె డార్టిక్యూనవె " ను అధ్యక్షునిగా నియమించింది.తరువాత అమెరికాకు అనుకూలమైన విధంగా రాజ్యాంగం రూపొందించబడింది.రాజ్యాంగంలో సరికొత్తగా విదేశీయులకు భూ యాజమాన్యం కల్పించబడింది. వెదేశీయులకు భూయాజమాన్య వసతి కల్పించడాన్ని హైతియన్హైటీయన్ లెజిస్లేచర్ మరియు పౌరులు వ్యతిరేకించారు.

తరువాతి 5 సంవత్సరములలో యు.ఎస్ నావికాదళం మరియు వారి స్థానిక కార్యనిర్వాహకులు, హైతియన్హైటీయన్ ప్రజలు బెదిరింపు, కాల్పులు, హింస మరియు హత్య కేసులు ఎదుర్కొన్నారు. ఆక్రమిత శక్తులు 15,000 మంది హైతియన్లుహైటీయన్లు ప్రాణాలు కోల్పోవడం, ఆయుధాలను ఆయుధాలను కోల్పోవడం మరియు బలవంతంగా ఊడిగం చేయడం మొదలైన నిర్భంధానికి గురైయ్యారని అంచనా వేయబడింది. ఈ విధానం ద్వారా ఆక్రమితదళాలు ఆయుధాలద్వారా బెదిరించి రోడ్లు వంతెనలు మొదలైనవాటిని నిర్మించటానికి అవసరమైనప్పుడు ప్రజల [[ఆయుధాలు]], గృహాలు మరియు పొలాలను స్వాధీనంచేసుకోవడానికి అనుమతించింది. ప్రతిఘటించిన వారు అదే ప్రదేశంలో చంపబడడం, నిర్భంధ కార్మిక విధానంలో పనిచేస్తున్న సమయంలో వ్యాధుల భారిన పడి మరణించడం మరియు [[పోషకాహార లోపం|పోషకాహార]] లోపం ద్వారా మరణించడం సంభవించాయి.<ref>Seligman, Herbert (July 20, 1920), The Conquest of Haiti. Nation Magazine and Danticat, Edwidge, (July 28, 2015) New Yorker Magazine</ref>

సైసల్ కొత్తగా హైతిలోహైటీలో ప్రవేశపెట్టబడింది. పత్తి మరియు చెరకు ప్రధాన ఎగుమతులుగా అభివృద్ధి చెందాయి.<ref name="Henl, pp. 454–455">Henl, pp. 454–455.</ref>గ్రామీణప్రాంతాలలో నివసిస్తున్న హైతిహైటీ సంప్రదాయవాదులు అనెరికన్ నేపథ్యంలో ప్రవేశపెట్టబడుతున్న మార్పులను తీవ్రంగా వ్యతిరేకించారు.నగరప్రాంత ప్రముఖులు మరింత అమెరికన్ నియంత్రణను కోరుకున్నారు. 1934 నాటికి ఆక్రమణ ముగింపుకు వచ్చింది.<ref>{{cite journal|url=http://historicalstudiesineducation.ca/index.php/edu_hse-rhe/article/view/2357 |title=Education During the American Occupation of Haiti, 1915–1934 |journal=Historical Studies in Education |volume=22|issue=2|pages=1–17 |author=Angulo, A. J. |year=2010 |accessdate=24 July 2013}}</ref> ఋణాలు అధికరించాయి 1941 వరకు బడ్జెట్‌కు " అమెరికన్

వైవిధ్యమైన హైతియన్హైటీయన్ సంప్రదాయం యుజెనె ఒ నెయిల్, జేంస్ వెల్డన్ జాంసన్, లాంగ్స్టన్ హగ్స్, జోరా నీలె హర్స్టన్ మరియు హార్సన్ వేల్స్ మొదలైన యునైటెడ్ స్టేట్స్‌ రచయితలను ప్రభావితం చూపింది.<ref>{{cite book|first=Mary A.|last=Renda|year=2000|title=Taking Haiti: Military Occupation and the Culture of U.S. Imperialism, 1915–1940|publisher=The University of North Carolina Press|ISBN=0-8078-4938-3}}</ref>

<ref name="Farmer180">{{cite book|first=Paul|last=Farmer|title=AIDS and Accusation: Haiti and the Geography of Blame|year=2006|publisher=California University Press|ISBN=978-0-520-24839-7|pages=180–181}}</ref><ref name="wucker">{{cite web |author=Michele Wucker|title=Why the Cocks Fight: Dominicans, Haitians and the Struggle for Hispaniola| work=Windows on Haiti |url=http://www.ling.upenn.edu/courses/Fall_2003/ling001/wucker.html |accessdate=26 December 2007}}</ref> ఈ సంఘటనలో 10,000-20,000 వరకు ఊచకోతకు గురైయ్యారు.<ref name="Farmer180"/> ట్రుజిల్లో నాలుగవ వంతు హైతియన్హైటీయన్ వారసత్వం కలిగి ఉన్నప్పటికీ పొరుగున ఉన్న హతియన్ వ్యతిరేకచర్యలను కొనసాగించాడు.1945 సెప్టెంబర్ 27న <ref>{{cite web|url=https://www.un.org/depts/dhl/unms/founders.shtml|title=Founding Member States|publisher=United Nations}}</ref> యునైటెడ్ నేషంస్ ఫండింగ్ సభ్యదేశంగా మారింది. <ref>[http://www.indiana.edu/~league/1thordinaryassemb.htm League of Nations Photo Archive – First Assembly, Geneva, November 15- December 18, 1920]</ref><ref>{{cite web|url=https://books.google.com/books?id=3RbzX4PjxtgC&pg=PA255#v=onepage&q&f=false |title=Historical Dictionary of Haiti |editor=Hall, Michael R. |page=255 |year=2012 |isbn=9780810878105 |publisher=Scarecrow Press |accessdate=22 June 2017}}</ref> 1950లో అమెరికన్ మరియు యూరప్ దేశాలకు చెందిన పర్యాటకులు హైతినిహైటీని సందర్శించడం ప్రారంభించారు.<ref name=guardiantourism>{{cite news |title=Tourism can help Haiti return to its halcyon days|url=https://www.theguardian.com/global-development/poverty-matters/2013/jul/26/haiti-tourism-caribbean-redevelopment |publisher=guardian.co.uk |accessdate=26 July 2013 |location=London |first=Prospery |last=Raymond |date=26 July 2013}}</ref>పోర్ట్ ఔ ప్రింస్ పునరుద్ధరించబడింది. క్రూసీల ద్వారా హైతీకి చేరుకునే పర్యాటకులకు సాస్కృతిక కార్యక్రమాలు ఏర్పాటు చేయబడ్డాయి.ఈ ఆకర్షణలలో మూరీష్-శైలి శైలి ఐరన్ మార్కెట్, హైతియన్హైటీయన్ కళాఖాండలు మరియు మహోగనికి విక్రయించబడుతుంటాయి. సాయంత్రం వ్యాపారవేత్తలు నృత్యం, క్యాసినో జూదం మరియు ఊడూ షోలను అందిస్తుంటారు. ట్రూమాన్ కాపోట్ మరియు నోయెల్ క్యార్డ్, హోటల్ ఓలోఫ్సన్ 19 వ శతాబ్దపు గోతిక్ బెల్లం భవనం, ఒక ఉష్ణమండల తోటలో సందర్శించారు. ఇది గ్రహం గ్రీన్ నవల అయిన ది కమేడియన్‌ చిత్రీకరించబడింది.<ref name="Clammer, Paul">{{cite news|url=http://www.huffingtonpost.com/paul-clammer/haiti-caribbean-destination_b_2593487.html |title=Is Haiti The Caribbean's Best New Destination? |author=Clammer, Paul |date=1 February 2014 |accessdate= 3 November 2014 |work=Huffington Post}}</ref>

హైతియన్హైటీయన్ ప్రెసిడెన్షియల్ ఎలక్షన్ 1957లో డాక్టర్ " ఫ్రాంకోయిస్ డవాలియర్ " (పాపా డాక్) హైతిహైటీ అధ్యక్షుడిగా ఎన్నికయ్యారు.జనాదరణ పొందిన డువాలియర్ 1971లో అతని మరణం వరకు అధ్యక్షుడుగా ఉన్నాడు.డువాలియర్ నగరప్రాంతాలలోని విధ్యావంతులలో మిశ్రమవర్ణప్రజలు సంఖ్యాపరంగా ఆధిఖ్యత కలిగి ఉన్నప్పటికీ ప్రభుత్వరంగాలలో నల్లజాతి ప్రజలకు ప్రాముఖ్యత కలిగించాడు.<ref name="bryan">{{cite book|author=Bryan, Patrick E. |title=The Haitian Revolution and Its Effects|url=https://books.google.com/books?id=q9owdkOc0wgC|year=1984|publisher=Heinemann|isbn=978-0-435-98301-7}}</ref> ఆయన " టాంటంస్ మాకౌటెస్ " సేవాసంస్థ మద్దతుతో రాజకీయప్రత్యర్ధులను ఎదుర్కొంటూ పాలనసాగించాడు.<ref>{{cite encyclopedia|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/174718/François-Duvalier|title=François Duvalier|encyclopedia=Encyclopædia Britannica}}</ref>స్వల్పకాలం విప్లవాత్మకంగా అభివృద్ధి చెందిన హైతిహైటీ పర్యాటకరంగం " ఫ్రాంసిస్కో పాపా డాక్ డువాలియర్ " పాలనలో హతిలో నెలకొన్న రాజకీయ అశాంతి కారణంగా తుడిచిపెట్టుకు పోయింది.1970లో ఆయన వారసుడు " జీన్- క్లౌడ్ బేబీ డాక్ డువాలియర్ " అధ్యక్షుడుగా ఎన్నికైన తరువాత పర్యాటకరంగం పునరుద్ధరించబడింది.<ref name="Clammer, Paul"/>" వైవె లా డ్ఫియంస్ " చాలాకాలం హైతియన్హైటీయన్ నినాదంగా ప్రజాదరణ కలిగి ఉంది.<ref>{{cite book|author=Showker, Kay |title=Northern and Northeastern Regions|url=https://books.google.com/books?id=IaLFB-6nOd8C&pg=PA80|date= 1999|publisher=Globe Pequot Press|isbn=978-0-7627-0547-4|page=80}}</ref> 1986లో లో డువాలియర్ మరణించే వరకు యునైటెడ్ స్టేట్స్‌కు సామీప్యంలో ఉండడం హైతీని ప్రత్యేక [[ఆకర్షణ సిద్ధాంతం|ఆకర్షణ]] కలిగించింది.<ref name="Clammer, Paul"/>

టొంటన్స్ మాకౌటెస్ నాయకత్వంలో సైనికులు రాజధానిలో డజన్ల కొద్దీ నివాసితులు కాల్పులు జరిపిన తరువాత హైతీరియా అధ్యక్ష ఎన్నిక (1987) రద్దచేయబడింది.మోసపూరితమైన " హైతియన్హైటీయన్ అధ్యక్ష ఎన్నిక ( 1988 )లో ఎన్నికైన అధ్యక్షుడు " లెస్లీ మయినగత్ " కొన్నిమాసాల తరువాత 1988 జూన్ మాసంలో తలెత్తిన హైతియన్హైటీయన్ తిరుగుబాటు కారణంగా పదవీచ్యుతుడయ్యాడు.తరువాత సెయింట్ జీన్ బోస్కో మారణకాండను జరిగింది.

1990 డిసెంబరులో హైతీయన్ జనరల్ ఎలక్షన్ (1990-91) తరువాత మాజీ కాథలిక్ ప్రీస్ట్ " జీన్-బెర్ట్రాండ్ అరిస్టైడ్ " అధ్యక్షుడిగా ఎన్నికయ్యాడు. తరువాతి సంవత్సరం సెప్టెంబరులో 1991 హైతియన్హైటీయన్ తిరుగుబాటు ద్వారా అరిస్టైడ్‌ను సైన్యం పదవీచ్యుతుని చేసింది. 1994 లో ఒక అమెరికన్ బృందం రాజీద్వారా హైతీ సైనిక నాయకుల నిష్క్రమణ మరియు " ఆపరేషన్ అఫొల్డ్ డెమోక్రసీ " ద్వారా యు.ఎస్. శాంతిదళాల ప్రవేశం గురించి చర్చలు జరిపింది. ఈరాజీ ప్రయత్నం ప్రజాస్వామ్యయుతంగా ఎన్నుకోబడిన " జీన్-బెర్ట్రాండ్ అరిస్టైడ్‌ను " అధ్యక్షుడిగా ఎన్నుకోవడానికి సహకరించింది.<ref name="CCHaiti">{{cite web |author= The Carter Center |title=Activities by Country: Haiti |url=http://www.cartercenter.org/countries/haiti.html |accessdate=19 February 2010}}</ref>1994లో అరిస్టైడ్ హైతికిహైటీకి తిరిగివచ్చి తన అఫ్హికారాన్ని చేపట్టాడు. <ref>{{cite news|author=Catherine S. Manegol |url=https://www.nytimes.com/1994/10/16/world/mission-haiti-scene-for-aristide-s-followers-every-step-dance-every-cheer-song.html |title=For Aristide's Followers, Every Step Is a Dance, Every Cheer a Song |publisher=Nytimes.com |date=16 October 1994 |accessdate=24 July 2013}}</ref> హైతీ సాధారణ ఎన్నికల (1995) 88% ఓట్లతో " రెనే ప్రెవెల్ " అధ్యక్షుడిగా ఎన్నుకోబడి తరువాత అరిస్టైడ్ పాలన ముగింపుకు వచ్చింది. 1994 నవంబర్‌లో హరికేన్ గోర్డాన్ (1994) హైతిలోహైటీలో విధ్వంశం సృష్టించింది, భారీగా కురిసిన వర్షం తీవ్రమైన వరదలకు మరియు మట్టికొట్టుకు పోవడానికి కారణం అయింది. గోర్డాన్ తుఫాను దాదాపు 1,122 మందిని హతమార్చిందని అధికారవర్గాలు తెలియజేయగా ఇతర గణాంకాలు 2,200 మరణించారని పేర్కొన్నాయి. <ref>{{cite web|title=Hurricane Gordon 1994|publisher=Hurricane Central|url=http://hurricanecentral.freeservers.com/Prelim_Reports/1994_Gordon.htm|accessdate=Oct 4, 2016}}</ref><ref>{{cite web|title=Hurricane Gordon 1994|publisher=NOAA|url=http://www.publicaffairs.noaa.gov/gordon94.html|accessdate=Oct 4, 2016|website=|archive-url=https://web.archive.org/web/20161007062220/http://www.publicaffairs.noaa.gov/gordon94.html|archive-date=2016-10-07|url-status=dead}}</ref>హతితీ ఎన్నికలు (2000) ద్వారా అరిస్టైడ్ 92% ఓట్లతో అధ్యక్షపదవిని చేపట్టాడు.<ref>{{cite book|last=Hallward|first=P.|title=Damming the Flood:Haiti, Aristide, and the Politics of containment|location=London, UK|publisher=Verso Books|year=2007|pages=xiii, 78–79}}</ref>

2008 లో హైతిలోహైటీలో తిరిగి ఉష్ణమండల తుఫానులు సంభవించాయి: 2008లో ఫే ఉష్ణమండల తుఫాను, గుస్టోవ్ ఉష్ణమండల తుఫాను, హన్నా ఉష్ణమండల తుఫాను మరియు ఐకె ఉష్ణమండల తుఫాను సృష్టించిన పెనుగాలుల కారణంగా 331 మరణించారు.8,00,000 మందికి మానవీయసహాయం అవసరమైంది.

2010 జనవరి 12 న హతిలో 7.0 మాగ్నిటూడు భూకంపం సంభవించింది. ఇది 200 సంవత్సరాల తరువాత సంభవించిన తీవ్రమైన భూకంపంగా పేర్కొనబడింది.<ref>{{cite web|url=https://earthquake.usgs.gov/earthquakes/eqinthenews/2010/us2010rja6/ |title=Magnitude 7.0 – Haiti Region |accessdate=12 January 2010 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100115110510/http://earthquake.usgs.gov/earthquakes/eqinthenews/2010/us2010rja6/ |archivedate=15 January 2010 |df= }}</ref> 2010 హైతిహైటీ భూకంపం 3.16,000 మంది మరణాలకు కారణం అయింది.<ref>{{cite news|title=Haiti: Quake's Toll Rises to 316,000|url=https://www.nytimes.com/2011/01/14/world/americas/14briefs-Haiti.html|author=Randal C. Archibold|date=13 January 2011|newspaper=[[The New York Times]]|accessdate=18 March 2012}}</ref> అయినప్పటికీ ఇవి ఊహజనితమైన నివేదికలని వాస్తవంగా 46,000 నుండి 85,000 వరకు ఉండవచ్చని అంచనా వేయబడింది.<ref>{{cite news |url=http://www.bbc.co.uk/news/world-us-canada-13606720 |title=Report challenges Haiti earthquake death toll |date=31 May 2011 |publisher= BBC News |accessdate=31 May 2011 }}</ref>

హైతిహైటీ 2010 భూకంపం నుండి కోలుకున్న తరువాత దేశమంతటా కలరా వ్యాపించింది. " మినుస్టా పీస్‌కీపింగ్ స్తేషన్ నుండి " వెలువడిన కలరా సంబంధిత చెత్త దేశంలోని ప్రధాననది ఆర్టిబోంటేనదీ ప్రవాహంలో కలుపడినందున కలరా హైతిలోహైటీలో తీవ్రంగా వ్యాపించింది.<ref>{{cite news|last1=Sontag|first1=Deborah|title=In Haiti, Global Failures on a Cholera Epidemic|url=https://www.nytimes.com/2012/04/01/world/americas/haitis-cholera-outraced-the-experts-and-tainted-the-un.|website=www.nytimes.com|publisher=The New York Times|accessdate=21 June 2015}}</ref>

2013 లో బానిసత్వం కోసం నష్టపరిహారాన్ని చెల్లించాలని హైతిహైటీ యూరప్‌కు పిలుపిచ్చింది. గతంలో సంభవించిన అపరాధాల పరిష్కారం కోసం అధికారిక కమిషన్ నియమించాలని ఏర్పాటు చేశారు. <ref>{{cite news|url=https://www.economist.com/news/americas/21587236-pressure-grows-compensation-caribbean-trade-blood-money |title=Slavery reparations: Blood money |publisher=''[[The Economist]]'' |date=5 October 2013}}</ref>

1964 అక్టోబరు 4 న మాథ్యూ తుఫాను ప్రభావంతో లెస్ యాంగ్లీస్‌లో కొండచరియలు విరిగిపడ్డాయి. ఇది 1964 లో సంభవించిన క్లియో హరికేన్ క్లియో తరువాత దేశంలోంతీవ్రమైన విధంశం సృష్టించిన హరికేన్‌గా అభివర్ణించబడింది. తుఫాను ప్రభావంతో సంభవించిన ఘోరమైన గాలులు మరియు వర్షాలు హైతిలోహైటీలో ఏర్పరిన తీవ్రమైన నష్టాన్ని కలిగించింది. తుఫాన్ దేశంలోని అన్ని వనరులను నాశనం చేయడం వలన హైతిహైటీ ఐక్యరాజ్యసమితి నుంచి 120 మిలియన్ డాలర్ల విలువైన సహాయాన్ని అందుకున్నది. తిఫాను కారణంగా మొత్తం సుమారు 3,000 మంది మరణించారు. ఇంఫ్రాస్ట్రక్చర్ ధ్వంశం అయిన కారణంగా నష్టం వేలాది మంది ప్రజలు తమతమ నివాసాల నుండి తరలించబడ్డారు. తుఫాను కారణంగా బాధించబడిన హైతిలోహైటీలో కలరా విపరీతంగా వ్యాప్తి చెందింది. తుఫాను తరువాత సంభవించిన అదనపు వరదలతో కలరా అధికారుల నియంత్రణ దాటి వ్యాపించింది. తుఫాను ఆసుపత్రులకు మరియు రోడ్లు నష్టాన్ని కలిగించింది, ఇది బాధితులకు మొబైల్ వసతులు అందించడానికి అంతరాయం కలిగించింది.హరికేన్ మాథ్యూ కారణంగా సంభవించిన వినాశనం మరియు నష్టం అనూహ్యమై దేశాన్ని అత్యవసర పరిస్థితిలోకి నెట్టింది.

హిపానియోలా పశ్చిమ దిశలో ఉన్న హైతీ " గ్రేటర్ ఆంటిల్లెస్ "లో రెండవ అతిపెద్ద ద్వీపం. కరీబియన్ ద్వీపాలలో హైతిహైటీ వైశాల్యపరంగా మూడవ స్థానంలో ఉంది. మొదటి రెండు స్థానాలలో [[క్యూబా]] మరియు [[డొమినికన్ రిపబ్లిక్]] ఉన్నాయి. హైతీ మరియు డొమినికన్ రిపబ్లిక్ మద్య 360 కి.మీ పొడవైన సరిహద్దు ఉంది. క్యూబా నుండి హైతిహైటీ దూరంగా ఉన్న 45 నాటికల్ మైళ్ళ దూరంలో ఉంది. హైతీ ద్వీపకల్పం "గుర్రపు నాడా ఆకారం" ఆకారాన్ని కలిగి ఉంది. ఈ కారణంగా హైతిహైటీ సముద్రతీర పొడవు 1771 కి.మీ ఉంది. గ్రేటర్ ఆంటిల్లెస్‌లో సముద్రతీరపొడవులో హైతిహైటీ రెండవ స్థానంలో ఉంది. మొదటి స్థానంలో క్యూబా ఉంది. <ref>{{cite web|url=http://www.loc.gov/today/placesinthenews/archive/2010arch/20100114_haiti.html |title=Geography: Haiti |accessdate=29 September 2014}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.worldatlas.com/webimage/countrys/namerica/caribb/haiti/htland.htm |title=Geography: Haiti| accessdate=29 September 2014}}</ref>

కరీబియన్ దీవులలో హైతిహైటీ పర్వతమయమైన భూభాగం కలిగి ఉంటుంది. భూభాగంలో ప్రధానంగా చిన్న తీర మైదానాలు మరియు నదీ లోయలు ఉంటాయి. హతి ఉష్ణమండల వాతావరణం నెలకొని ఉంటుంది. ఎత్తును అనుసరించి కొన్ని వాతావరణ వైవిధ్యాలు ఉంటాయి. దేశంలో ఎత్తైన ప్రదేశం " పెక్ లా సెల్లె " (ఎత్తు 2680 మీ) <ref name="NgCheong-Lum, Roseline 19"/>

దక్షిణ ప్రాంతంలో ప్లైన్ డూ కుల్-డి-సాక్ (ఆగ్నేయ) మరియు పర్వతమయమైన దక్షిణ ద్వీపకల్పం (టిబ్రోన్ ద్వీపకల్పం)గా కూడా పిలువబడుతుంది. ప్లైన్ డి కుల్-డే-సాక్ ఏటవాలుగా ఉంటూ ఇది ట్రౌ కైమాన్ సరోవర మరియు హైతిలోనిహైటీలోని అతి పెద్ద సరసు " ఎటాంగ్ సామట్రే " సరోవరాలకు నౌకాశ్రంగా ఉంది.

హైతీ లోని " ప్లైన్ డి ఎల్ ఆర్టిబోనైట్ " మైదానం దక్షిణంగా ఉన్న " మాంటేగ్నస్ నోయర్క్‌ " లోయ వ్యవసాయపంటలకు అనుకూలంగా ఉంది. ఈ ప్రాంతం డొమినికన్ రిపబ్లిక్ యొక్క పశ్చిమ ప్రాంతంలో మొదలై మద్య హైతిహైటీ మద్యభూభాగం వరకు విస్తరించి ఉంది. ఇక్కడ ప్రవహిస్తున్న హిస్పానియోల నది దేశంలో అయంత పొడవైన నదీగ గుర్తించబడుతుంది.ఇది అధికంగా హైతిహైటీ మదూప్తాంతంలో ప్రవహించి " గల్ఫ్ ఆఫ్ గొంవేవ్ " లో సంగమిస్తుంది. ద్వీపం యొక్క [[తూర్పు]] మరియు కేంద్ర ప్రాంతంలో విశాలమైన ఎత్తైన పీఠభూమి ఉంది.

హైతీలో పలు ఆఫ్ షోర్ దీవులు ఉన్నాయి. టోర్టుగా (హైటి) (ఐల్ డి లా టోర్టు) ద్వీపం ఉత్తర హైతీ తీరంలో ఉంది. లా గోనావ్ అర్రోండిస్మెంట్స్ ఆఫ్ హైతిహైటీ అదే పేరు గల గల్ఫ్ ఆఫ్ గోనవ్ ద్వీపంలో ఉంది. గ్రానైట్ ద్వీపం గ్రామీణ గ్రామస్థులకు నివాసంగా ఉంది. ఫ్లె ఆ వాచె (ఆవు ద్వీపం), ఎన్నో అందమైన దృశ్యాలు కలిగిన లష్ ద్వీపం, నైరుతి హైతిహైటీ కొనలో ఉంది. కాయేమిట్స్ మరియు ఐలె డి అనాకానా హైతీలో భాగంగా ఉన్నాయి. " లా నవాస్సే హైతిహైటీ నైరుతి ద్వీపకల్పంలో జెరేమి హైతికిహైటీకి పశ్చిమంలో 40 కి.మీ దూరంలో ఉంది.<ref>{{cite web |url=http://www.latinamericanstudies.org/haiti/rock.htm |title=Whose Rock Is It? Yes, the Haitians Care |author=Larry Rohter |date=19 October 1998 |work=Port-au-Prince Journal (reprinted in New York Times)|accessdate=28 January 2012}}</ref> is subject to an ongoing territorial dispute with the United States.

పోర్ట్-ఓ-ప్రిన్స్ సగటు వార్షిక వర్షపాతం 1370 మి.మీ. రెండు వర్షపాతాలు ఉంటాయి. మొదటి ఏప్రిల్-జూన్ రెండవ సీజన్ [[అక్టోబర్]]-[[నవంబరు]] ఉంటుంది. హైతిలోహైటీలో సంభవించే కాలానుగుణ కరువులు మరియు వరదలకు అటవీ నిర్మూలన ఒక కారణంగా ఉంది. హైతీకి హరికేన్స్ కూడా ఒక బెదిరింపుగా ఉన్నాయి. హైతిహైటీ సాధారణంగా వేడి మరియు తేమతో కూడిన ఉష్ణమండల వాతావరణం ఉంటుంది.

మార్చి 2008 లో 18 వ కరేబియన్ జియోలాజిక్ సమావేశంలో ఒక పరిశోధనా బృందం " ఎన్రిక్విలో-ప్లాంటైన్ గార్డెన్ ఫాల్ట్ సిస్టం " గురించి ఒక ప్రమాదకరమైన అంచనాను అందించింది. ఇది పెద్ద ఒత్తిడిని పేర్కొంది. అంతకుముందు 40 సంవత్సరాల్లో కొన్ని భూకంపాలను నమోదు చేసిన కారణంగా, "అధిక ప్రాధాన్యత" కలిగిన ప్రాంతంగా చారిత్రక భూవిజ్ఞాన శాఖ అధ్యయనాలు సిఫార్సు చేసింది.<ref name="18cgc">{{cite web|url=http://www.ig.utexas.edu/jsg/18_cgg/Mann3.htm |title=Entiquillo-Plantain Garden Strike-Slip Fault Zone: A Major Seismic Hazard Affecting Dominican Republic, Haiti and Jamaica |publisher=18th Caribbean Geological Conference |author=Mann, Paul |author2=Calais, Eric |author3=Demets, Chuck |author4=Prentice, Carol S |author5=Wiggins-Grandison, Margaret |date=March 2008 |accessdate=13 January 2010 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100116160020/http://www.ig.utexas.edu/jsg/18_cgg/Mann3.htm |archivedate=16 January 2010 |deadurl=yes |df=dmy }}</ref> సెప్టెంబరు 2008 లో హైతిహైటీ '' లె మ్యాటిన్ '' [[వార్తాపత్రిక]]<nowiki/>లో ప్రచురించబడిన ఒక వ్యాసం భూగోళ శాస్త్రవేత్త ప్యాట్రిక్ చార్లెస్ వ్యాఖ్యానిస్తూ, పోర్ట్-ఓ-ప్రి సెస్మిక్ ఏక్టివిటీ ప్రమాదం అత్యధికస్థాయిలో ఉందని తెలియజేసాడు.<ref name="lematinhaiti">{{cite news |url=http://www.lematinhaiti.com/Article.asp?ID=14646 |archiveurl=https://www.webcitation.org/5mqlCDrAo?url=http://www.lematinhaiti.com/Article.asp?ID=14646 |archivedate=17 January 2010 |title=Haiti/ Menace de Catastrope Naturelle / Risque sismique élevé sur Port-au-Prince |last=Delacroix |first=Phoenix |date=25 September 2008 |accessdate=12 January 2010 |deadurl=yes |df=dmy }}</ref>

హైతిలోహైటీలో [[బంగారం]] వంటి అరుదైన నిలువలు కూడా ఉన్నాయి. మాంట్ ఆర్గనైజే పర్వతప్రాంతంలో బంగారు గని స్థాపించబడింది.<ref>[http://www.ute.gouv.ht/caracol/images/stories/docs/environmental%20assessment%20of%20the%20usaidhaiti%20north%20park%20power%20project.pdf ENVIRONMENTAL ASSESSMENT OF THE USAID/HAITI NORTH PARK POWER PROJECT]. United States Agency for International Development. ute.gouv.ht. June 2011</ref>

అటవీ నిర్మూలన మరియు నేల కోత హైతిలోహైటీలో కాలానుగుణమైన మరియు తీవ్రవరదలు సృష్టించాయి. ఉదాహరణకు 2004 సెప్టెంబరు 17 న డొమినికన్ రిపబ్లిక్‌ హైతీ దక్షిణ సరిహద్దులో సంభవించిన వరదలలో 3,000 మంది ప్రజలు మరణించారు. <ref>{{cite news |url=https://www.usatoday.com/weather/hurricane/2004-09-23-haiti-deforest_x.htm |title=Deforestation Exacerbates Haiti Floods |publisher=Usatoday.com |date=23 September 2004 |accessdate=24 July 2013}}</ref>యాభై సంవత్సరాల క్రితం దేశంలో 60 శాతం ఆటవీప్రాంతం విస్తరించి ఉంది. ప్రస్తుత పర్యావరణ విశ్లేషణ అధారంగా దేశంలో దాదాపు 30% వృక్షాలతో కప్పడి ఉంది.<ref>{{cite web |url=http://www.envirosociety.org/2016/05/haiti-is-covered-with-trees/ |title=Haiti Is Covered with Trees |website=EnviroSociety |author=Tarter, Andrew |accessdate=19 May 2016}}</ref>

2010 గణాంకాల ఆధారంగా హైతిహైటీ కొనుగోలుశక్తి జి.డి.పి. 12.15 నుండి 11.18 బిలియన్ల అమెరికన్ డాలర్లు. తలసరి కొనుగోలు శక్తి 1200 అమెరికన్ డాలర్లు.

హైతీలో పర్యాటక పరిశ్రమ విజయవంతంగా ఉన్నప్పటికీ హైతిహైటీ ప్రపంచ పేద దేశాలలో ఒకటిగా ఉంది. పేదరికం, అవినీతి, బలహీనమైన మౌలికనిర్మాణం, ఆరోగ్య సంరక్షణ లేకపోవడం మరియు ప్రధాన వనరైన విద్య లేకపోవడం వంటి సమస్యలతో అమెరికాలోని అత్యంత పేద దేశాలలో హైతిహైటీ ఒకటిగా ఉంది. 2010 హైతీ భూకంపం మరియు తరువాతి 2010 హైతీ కోల్లె వ్యాప్తి కారణంగా ఆర్థిక వ్యవస్థ పతనం అయింది. 2010 యునైటెడ్ నేషన్స్ " హ్యూమన్ డెవెలప్మెంట్ ఇండెక్స్ " లో 182 దేశాలలో హైతీ 145 వ స్థానంలో ఉంది. జనాభాలో 57.3% కనీసం HDI యొక్క పేదరికం చర్యలను కోల్పోయింది.<ref name="UNDP_2010">{{cite web|publisher=[[United Nations Development Programme]] |archiveurl=https://www.webcitation.org/5wu7eL0Db?url=http://hdrstats.undp.org/en/countries/profiles/HTI.html |archivedate=3 March 2011 |url=http://hdrstats.undp.org/en/countries/profiles/HTI.html |title=International Human Development Indicators: Haiti |year=2010 |others=2008 data in 2010 Report |deadurl=no |df=dmy }}</ref>వివాదాస్పదమైన 2000 ఎన్నికల తరువాత అధ్యక్షుడు ఆర్టిస్టైడ్ పాలన ఆక్షేపించబడింది.<ref>{{cite web|url=http://www.wow509.com/news/jean-bertrand-aristide-net-worth/|title=Jean Bertrand Aristide net worth|work=WOW509|access-date=2017-09-28|archive-url=https://archive.today/20141016002417/http://www.wow509.com/news/jean-bertrand-aristide-net-worth/|archive-date=2014-10-16|url-status=dead}}</ref> 2001 నుండి 2004 మద్య హైతిహైటీ దేశానికి యు.ఎస్. సహాయం నిలిపివేయబడింది.<ref>{{cite news |url=http://www.boston.com/news/nation/washington/articles/2004/03/07/before_fall_of_aristide_haiti_hit_by_aid_cutoff/ |title=Before fall of Aristide, Haiti hit by aid cutoff by |author=Farah Stockman |publisher=Boston.com |date=7 March 2004 |accessdate=24 July 2013}}</ref> 2004లో ఆర్టిస్టైడ్ పదవిని విడిచి వెళ్ళిన తరువాత సహాయం తిదిగి అందించబడింది. " యునైటెడ్ నేషంస్ స్టెబిలఒజేషన్ మిషన్ ఇన్ హైతిహైటీ " తరఫున హైతిలోహైటీలో శాంతిస్థాపన చేయడానికి బ్రెజిలియన్ సైన్యం నిలిపివేయబడింది.నాలుగు సంవత్సరాల కాలవ్యవధి తరువాత 2005లో ఆర్ధికం 1.5% అధికరించింది. <ref>{{cite web|url=https://globaledge.msu.edu/countries/haiti/economy/|title=Haiti: Economy|publisher=Michigan State University}}</ref> 2009 సెప్టెంబర్‌లో వరల్డ్ బ్యాంక్ " హెవీలీ ఇండెబ్టెడ్ పూర్ కంట్రీస్ " ప్రణాళికలో భాగంగా హైతీ విదేశీ ఋణాలు రద్దు చేయబడ్డాయి.

<ref>{{cite web |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/scr/2009/cr09288.pdf |title=Haiti: Enhanced Initiative for Heavily Indebted Poor Countries |publisher=International Monetary Fund |format=PDF |date=September 2009 |accessdate=24 July 2013}}</ref>హైతిహైటీ బడ్జెట్‌లో 90% [[వెనుజులా]] నాయకత్వంలోని ఆయిల్ సంకీర్ణంలో భాగం అయిన పెట్రోకార్బైడ్ ఒప్పందం ద్వారా లభిస్తుంది.<ref>{{cite web|url=http://www.heritage.org/index/pdf/2015/countries/haiti.pdf |title=Haiti Economy |accessdate=11 April 2015}}</ref>

1990 నుండి 2003 మద్యకాలంలో హైతిహైటీ విదేశాల నుండి 4 బిలియన్ల అమెరికన్ డాలర్ల సహాయం అందుకున్నది. ఇందులో యు.ఎస్. సహాయం 1.5 బిలియన్లు భాగంగా ఉంది.<ref>{{cite web |publisher=Thomson Reuters Foundation |url=http://www.trust.org/item/20090928173400-eslm0/?source=spotnewsfeed |title=Haiti's aid controversy |author=Anastasia Moloney |date=28 September 2009 |accessdate=24 July 2013}}</ref>వీరిలో అత్యధికంగా సహాయం చేసిన దేశం యు.ఎస్. తరువాత [[కెనడా]] మరియు యురేపియన్ యూనియన్లు ఉన్నాయి.<ref>{{cite news |url=https://www.nytimes.com/2004/07/21/world/1-billion-is-pledged-to-help-haiti-rebuild-topping-request.html |title=$1 Billion Is Pledged to Help Haiti Rebuild, Topping Request |author=Christopher Marquis | work = [[The New York Times]] |date=21 July 2004 |accessdate=24 July 2013}}</ref> 2010 జనవరి భూకంపం తరువాత యు.ఎస్. అధ్యక్షుడు " బారక్ ఒబామా " 1.5 బిలియన్ల డాలర్ల సహాయం అందిస్తానని మాట ఇచ్చాడు.<ref>{{cite news|first=Jonathan M.|last=Katz|url=http://www.foxnews.com/world/2010/04/11/haitis-police-struggle-control-ravaged-capital/|title=Haiti's police struggle to control ravaged capital|agency=Associated Press|date=11 April 2010|work=Fox News}}</ref> యురేపియన్ యూనియన్ 400 మిలితన్ల యోరోలు (600 అమెరికా డాలర్లు) సహాయం అందించింది.<ref>{{cite web|url=http://uk.news.yahoo.com/18/20100118/twl-haiti-fears-grows-despite-surge-in-r-4bdc673.html |title=Haiti fears grows despite surge in relief effort |publisher=[[Yahoo! News]] |date=18 January 2009 }}{{dead link|date=June 2016|bot=medic}}{{cbignore|bot=medic}}</ref>పొరుగున ఉన్న [[డొమినికన్ రిపబ్లిక్]] కూడా ధనం మరియు ప్రభుత్వ విశ్వవిద్యాలయ నిర్మాణాలకు <ref>{{cite news |url=http://elnuevodiario.com.do/app/article.aspx?id=272087 |title=Universidad de Haití donada por RD se llamará ahora "Roi Henry I" |author= | work = El Nuevo Diario |date=|accessdate=20 July 2016}}</ref>సరిహద్దుప్రాంత ప్రజలకు ఉచిత ఆరోగ్యరక్షణ మరియు భూకంపం తరువాత లాజిస్టికల్ సహాయం అందించింది.<ref>{{cite news |url=https://es.globalvoices.org/2010/01/16/republica-dominicana-ayuda-a-su-vecino-haiti-despues-del-terremoto/ |title=República Dominicana: Ayuda a su vecino Haití después del terremoto |author= | work = |date=|accessdate=20 July 2016}}</ref>

2013లో సి.ఐ.ఎ.వరల్డ్ ఫేస్ బుక్ ఆధారంగా " 2010 హైతిహైటీ భూకంపం " లో సంభవించిన 7.8 బిలియన్ల నష్టం హైతిహైటీ జి.డి.పి.ని ప్రభావితం చేసింది.

2015 " వరల్డ్ ఫేస్ బుక్ " ఆధారంగా హైతిహైటీ ప్రధాన దిగుమతులలో యు.ఎస్.26.8%, [[డొమినికన్ రిపబ్లిక్]] 35%, నెదర్లాండ్స్ ఆంటిల్లెస్ 8.7%, [[చైనా]] భాగస్వామ్యం వహిస్తున్నాయి.హైతిహైటీ ప్రధాన ఎగుమతులలో యు.ఎస్.83.5%కి భాగస్వామ్యం వహిస్తుంది.<ref>{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ha.html|title=The World Factbook|work=www.cia.gov|accessdate=24 May 2015}}</ref>2011 హైతిహైటీ వాణిజ్య లోటు 3 బిలియన్ల అమెరికన్ డాలర్లు (41% జి.డి.పి).

<ref>{{cite web|url=http://m.theglobeandmail.com/news/world/lighting-the-way-forward-in-haiti/article1319729/?service=mobile |title=Lighting the way forward in Haiti |author=Leeder, Jessica |publisher=The Global and Mail |year=2012 }}</ref>ప్రస్తుతం హైతిహైటీ విద్యుత్తు అవసరాల కొరకు అధికంగా " పెట్రోకారిబ్ " మీద ఆధారపడి ఉంది. సమీపకాలంలో కొన్నిసంవత్సరాలుగా జలవిద్యుత్తు, సూర్యశక్తి మరియు పవనశక్తి ద్వారా విద్యుత్తు తయారు చేయబడుతుంది. <ref>{{cite web |url=https://www.clintonfoundation.org/our-work/clinton-foundation-haiti/programs/powering-haiti-clean-energy |title=Powering Haiti with Clean Energy}}</ref>

విదేశీద్రవ్యనిలువకు విదేశాలలో పనిచేస్తున్న ఉద్యోగుల నుండి లభిస్తుందని వరల్డ్ ఫేస్ బుక్ అభిప్రాయపడుతుంది.ఇది జి.డి.పి.లో 20% భాగస్వామ్యం వహిస్తూ ఎగుమతులకు ఐదింతలు ఉందని 2012 గణాంకాలు తెలియజేస్తున్నాయి.<ref>{{cite web |title=The World Factbook |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ha.html |work=www.cia.gov |accessdate=24 May 2015}}</ref> హైతియన్హైటీయన్ ప్రభుత్వ ఆర్ధికరంగానికి విదేశీ ఉపాధినిధి ప్రధాన ఆధారంగా ఉందని భావించబడుతుంది.2004 లో వరల్డ్ బ్యాంక్ హైతిలోనిహైటీలోని పట్టబధ్రులలో 80% విదేశాలలో నివసిస్తున్నారని పేర్కొన్నది.<ref>{{cite web |archiveurl=https://www.webcitation.org/5wuDIPQgH?url=http://web.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/NEWS/0,,contentMDK:21109448~pagePK:64257043~piPK:437376~theSitePK:4607,00.html?cid=3001 |archivedate=3 మార్చి 2011 |url=http://web.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/NEWS/0,,contentMDK:21109448~pagePK:64257043~piPK:437376~theSitePK:4607,00.html?cid=3001 |publisher=[[World Bank]] |title=Latin America Shouldn't Bet Everything On Remittances |date=31 October 2006 |deadurl=no |df=dmy |website= |access-date=28 సెప్టెంబర్ 2017 |url-status=live }}</ref>హైతిహైటీ ఆర్ధికరంగాన్ని " హైతిహైటీ భూకంపం (2010) " తీవ్రంగా కుదిపివేసింది.భూకంపంలో దాదాపు 30,000 మంది మరణించారు. 1.5 మిలియన్ల ప్రజలు నివాసాలను పోగొట్టుకున్నారు.<ref name = "CIA" >[http://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ha.html CIA World Factbook], Haiti entry, accessed 1 June 2012.</ref>

హైతిహైటీ వట్టివేరు ఉత్పత్తికి ప్రసిద్ధిచెందింది. విలాసవంతమైన సెంటు తయారీకి, ముఖ్యమైన ఆయిల్ తయారీకి మరియు సువాసన ద్రవ్యాలతయారీకి వట్టివేరు ఉపయోగించబడుతుంది.ప్రంపచ సరఫరాలో సగం వట్టివేరు హైతిలోహైటీలో తయారుచేయబడుతుంది. <ref>{{cite web|url=http://www.tradeforum.org/Frager-Haiti-shortening-the-perfume-chain-to-become-world-number-one/ |title=Frager, Haiti: shortening the perfume chain to become world number one |editor1=International Trade Centre |editor2=International Trade Forum |accessdate=12 April 2015}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.theguardian.com/business/2014/mar/04/chanel-perfume-legislation-guerlain-loreal |title=Perfume manufacturers must cope with the scarcity of precious supplies |editor=The Guardian |accessdate=12 April 2015}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.fida-pch.org/index.php?p=stories.View&story=11 |title=FEATURE-Perfumers promote fair

trade for Haiti's 'super-crop' |author=Adams, David |date=24 April 2014 |publisher=Reuters UK |accessdate=12 April 2015}}</ref>హతి వ్యవసాయరంగంలో సగభాగానికి వట్టివేరు ఉత్పత్తి ప్రాముఖ్యత వహిస్తుంది. <ref name=feedh/> హైతిహైటీ ఆహార అవసరాలకు 50% మరియు బియ్యం కొరకు 80% దిగుమతి మీద ఆధారపడుతుంది.<ref name=feedh>{{cite news |title=Feeding Haiti: A new menu |url=https://www.economist.com/news/americas/21579875-government-tries-load-up-plates-poorest-people-americas-new-menu?zid=305&ah=417bd5664dc76da5d98af4f7a640fd8a | work = [[The Economist]] |accessdate=24 July 2013 |date=22 June 2013}}</ref>హైతిహైటీ మామిడి, కొకో, కాఫీ, బొప్పాయి, మహోగనీ, స్పినాచ్ మరియు కర్రపెండెలం వంటి ఉత్పత్తులను ఎగుమతి చేస్తుంది.<ref name="ute.gouv.ht">{{cite web|url=http://www.ute.gouv.ht/caracol/images/stories/docs/environmental%20assessment%20of%20the%20usaidhaiti%20north%20park%20power%20project.pdf |title=Environmental Accessment of the USAID/Haiti North Park Power Project |page=23 |publisher=USAID |year=2011 |accessdate=20 April 2015}}</ref> వ్యవసాయ ఉత్పత్తులు ఎగుమతులలో 6% భాగస్వామ్యం వహిస్తున్నాయి.

హతి జాతీయ ద్రవ్యం పేరు " హైతియన్హైటీయన్ గుర్డే ".హతియన్ డాలర్ 5 గుర్డేలకు సమానం.వ్యాపారం మరియు ఇతర అవసరాలకు అధికంగా యు.ఎస్.డాలర్లను ఉపయోగిస్తుంటారు. అయినప్పటికీ వీధివ్యాపారులు గార్డులకు ప్రాముఖ్యత ఇస్తుంటారు. ప్రాంతీయవాసులు డాలర్లను " అమెరికన్ డాలర్లు " లేక డాలర్ అంటారు.

2014లో హైతినిహైటీని 12.50,000 మంది పర్యాటకులు సందర్శించారు.వీరు అధికంగా క్రూసీషిప్పుల ద్వారా హైతిహైటీ చేరుకున్నారు. 2014లో పర్యాటక రంగం నుండి దేశానికి 200 మిలియన్ డాలర్లు లభించాయి.<ref name="daniel5"/><!---hard and soft copy sources do not match but are identical articles---> 2014 డిసెంబర్‌లో " యు.ఎస్. స్టేట్ డిపార్టుమెంటు " హతిలో బందిపోటు గురించి పర్యాటకులను హెచ్చరించింది. ప్రత్యేకంగా " పోర్ట్ ఔ ప్రింస్ " ప్రాంతం " లో దోపిడీ జరుగుతుందని హెచ్చరిక చేయబడింది. అయినప్పటికీ వేలాది అమెరికన్లు సురక్షితంగా పర్యటనచేయగలుగుతున్నారు.

పోర్ట్ ఔ ప్రింస్ ప్రాంతణ్లోని తుర్గ్యూలో " ఫోర్ స్టార్ మారియట్ ఇంటర్నేషనల్ " హోటెల్,<ref>{{cite news|author=with Barbara De Lollis |url=http://travel.usatoday.com/hotels/post/2011/11/marriott-announces-first-hotel-in-haiti-port-au-prince/574010/1 |title=Marriott announces first hotel in Haiti |publisher=Travel.usatoday.com |date=29 November 2011 |accessdate=24 July 2013 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120626145655/http://travel.usatoday.com/hotels/post/2011/11/marriott-announces-first-hotel-in-haiti-port-au-prince/574010/1 |archivedate=26 June 2012 }}</ref> మరియు పోర్ట్ ఔ ప్రింస్ ప్రాంతంలో కొన్ని హోటెల్స్ అభివృద్ధి, లెస్ కేస్, కాప్ - హైతియన్హైటీయన్ మరియు జాక్మెల్ వంటి హోటళ్ళు ప్రారంభించబడ్డాయి. {{citation needed|date=March 2014}} ఇతర పర్యాటక గమ్యాలలో ఐలె-అ-వాచె, కాంప్-పెర్రిన్,పిక్ మాక్యా ప్రధానమైనవి.{{citation needed|date=March 2014}}హైతియన్హైటీయన్ కార్నివల్ కరీబియన్ ద్వీపాలలో న్rain ర్వహించబడుతున్ ప్రధాన కార్నివల్స్‌లో ఒకటిగా ప్రసిద్ధి చెందింది. 2010 లో ఈ కార్నివల్స్‌ను పోర్ట్ ఔ ప్రింస్‌లో నిర్వహిస్తున్నట్లు ఇతర నగరాలలో నిర్వహించాలని హైతిహైటీ ప్రభుత్వం నిర్ణయించింది.<ref name="haitilibre.com">{{cite web |url=http://www.haitilibre.com/en/news-5009-haiti-culture-more-than-300-000-people-celebrated-the-carnival-2012-in-les-cayes.html |title=More than 300,000 people celebrated the Carnival 2012 in Les Cayes |publisher=Haitilibre.com |date=22 February 2012 |accessdate=24 July 2013}}</ref><ref>{{cite web|url=http://magazine.nd.edu/news/47009-global-doc-kanaval/ |title=Global Doc: Kanaval |author=DeGennaro, Vincent |accessdate=23 November 2014}}</ref> ది నేషనల్ కార్నివల్, ఫిబ్రవరి లేక మార్చి మాసాలలోని వారాంతంలో జాక్మెల్ కార్నివల్ నిర్వహించబడుతుంది.<ref name="haitilibre.com"/>

2012 అక్టోబర్‌లో హైతియన్హైటీయన్ అధ్యక్షుడు " మైకేల్ మార్టెల్లీ " యు.ఎస్. సెక్రెటరీ హిల్లారీ క్లింటన్, బిల్ క్లింటన్, రిచర్డ్ బ్రాంస్టన్, బెలన్ స్టిల్లర్ మరియు సీన్ పెన్ కలిసి కారకోల్ పారిశ్రామిక పార్క్ ప్రారంభించారు.{{convert|600|acre}}ఇది కరీబియన్ ద్వీపాలలో అతిపెద్ద పారిశ్రామికవాడగా గుర్తించబడుతుంది.

<ref name="usatoday.com">{{cite news |url=https://www.usatoday.com/story/news/world/2012/10/22/clinton-haiti-earthquake/1650763/ |title=Clintons land in Haiti to showcase industrial park | work = [[USA Today]] |date= 22 October 2012 |accessdate= 11 January 2014}}</ref> 300 మిలియన్ల అమెరికన్ డాలర్ల విలువైన ఈ పారిశ్రామికవాడలో 10- మగావాట్ల విద్యుత్తును ఉత్పత్తి చేయగలిగిన పవర్ ప్లాంట్, వాటర్ ట్రీట్మెంట్ ప్లాంటు మరియు వర్కర్ హౌసింగ్ ప్లాంటు అంతర్భాగంగా ఉన్నాయి. ఇది ఉత్తర హైతీలో 65,000 మందికి ఉపాధి సౌకర్యం కల్పిస్తుంది.<ref name="usatoday.com"/>ఈ పార్క్ హైతిహైటీ ఉత్తర మరియు ఈశాన్య డిపార్టుమెంటులో భాగంగా ఉంది.ఈ ప్రణాళికలో " కాప్ హైతియన్హైటీయన్ ఇంటర్నేషనల్ ఎయిర్ పోర్ట్ " ను అంతర్జాతీయ పెద్ద విమానాల రాకపోకలకు అనువుగా విస్తరించడం, ఫోర్ట్ - లిబర్టె అంతర్జతీయ నౌకాశ్రయ నిర్మాణం, కాప్ హైతియన్హైటీయన్ సమీపంలో రాయ్ హెంరీ క్రిస్టీఫె కాంపస్ నిర్మాణం కూడా ఈ ప్రణాళికలో భాగంగా ఉన్నాయి.<ref>{{cite news |url=https://www.reuters.com/article/2012/10/22/haiti-clinton-caracol-idUSL1E8LM3BF20121022 |title=Clintons preside at star-studded opening of Haitian industrial park |publisher=Reuters.com |date=22 October 2012 |accessdate=24 July 2013}}</ref>పార్క్‌లో స్థాపించబడిన సౌత్ కొరియాకు చెందిన దుస్తుల తయారీ సంస్థ " సా-ఏ- ట్రేడింగ్ కొ లిమిటెడ్ " 5,000 పర్మనెంటు ఉద్యోగాలను కల్పిస్తుంది.ఈ సంస్థ తన ఉద్యోగుల కొరకు సమీప ప్రాంతాలలో 8,600 గృహాలను నిర్మించింది.ఈ పార్క్ పూర్తిగా అభివృచేయబడితే 65,000 మందికి ఉపాధి కల్పించబడుతుందని విశ్వసిస్తున్నారు.<ref>{{cite web|url=http://www.uspolicy.be/headline/state-dept-fact-sheet-haitis-caracol-industrial-park |archive-url=https://archive.is/20150421070053/http://www.uspolicy.be/headline/state-dept-fact-sheet-haitis-caracol-industrial-park |dead-url=yes |archive-date=21 April 2015 |title=State Dept. Fact Sheet on Haiti's Caracol Industrial Park |publisher=US Policy |date=22 October 2012 |accessdate=20 April 2015 }}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.usaid.gov/haiti/caracol-industrial-park |title=Caracol Industrial Park |publisher=USAID |year=2014 |accessdate=20 April 2015 |website= |archive-url=https://web.archive.org/web/20150219063300/http://www.usaid.gov/haiti/caracol-industrial-park |archive-date=19 ఫిబ్రవరి 2015 |url-status=dead }}</ref>

హైతీలో రెండు ప్రధాన రహదారులు ఉన్నాయి. ఇవి దేశంలోని ఒక సరిహద్దు నుండి మరొక సరిహద్దును అనుసంధానం చేస్తూ ఉన్నాయి. ఉత్తర రహదారి " రూట్ నేషనల్ No. 1" (నేషనల్ హైవే వన్) పోర్ట్-ఓ-ప్రింస్ వద్ద ఆరంభమై మాంట్రోయిస్ మరియు గోనాయివ్స్ దాటుతూ ఉత్తరతీరంలో ఉన్న " పోర్ట్ కాప్ హైతియన్హైటీయన్ వద్ద ముగుస్తుంది. దక్షిణ రహదారి " రూట్ నేషనల్ నెంబర్ 2 " (నేషనల్ హైవే 2) లయోగ్నే మరియు పెటిట్-గూవేవ్ దాటుతూ లెస్ కేస్‌ " పోర్ట్-ఓ-ప్రింస్ " వద్ద ముగుస్తుంది.

పోర్ట్-ఓ-ప్రిన్స్ వద్ద ఉన్న " పోర్టు ఇంటర్నేషనల్ డీ పోర్ట్-ఓ-ప్రిన్ " నౌకాశ్రయం, దేశంలోని ఇతర డజను పోర్టుల కంటే ఎక్కువ నౌకలను నమోదుచేస్తుంది. పోర్ట్ సౌకర్యాలలో క్రేన్ (యంత్రం)లు, పెద్ద బెర్త్ (మూరింగ్స్) మరియు గిడ్డంగిలు ప్రధానంగా ఉన్నాయి. అయితే ఈ సదుపాయాలు సరైన స్థితిలో లేవు. ఈ పోర్ట్ తగినంతగా ఉపయోగంలో లేదు పోర్ట్ అధికరుసుము వసూలు చేయడం ఇందుకు కారణం కావచ్చని భావిస్తున్నారు. సెయింట్-మార్క్ పోర్ట్ ప్రస్తుతం హైతీలోకి వస్తున్న వినిమయ వస్తువులను దేశంలోకి రావడానికి అనుమతిస్తుంది. పోర్ట్-ఔ-ప్రిన్స్ ట్రాఫిక్ రద్దీ మరియు అనేక హైతియన్హైటీయన్ నగరాలకు కేంద్ర స్థానం నుండి దూరంగా ఉండటం ఇందుకు ప్రధాన కారణాలుగా భావిస్తున్నారు.

గతంలో హైతీలో రైలు రవాణాను ఉపయోగంలో ఉంది. పునరావాసం ఖర్చు హైతియన్హైటీయన్ ఆర్ధికవ్యవస్థకు మించినకారణంగా రైలు మార్గాల నిర్వహణ కష్టతరంగా మారింది.

" టౌస్సియెట్ లౌవేటూర్ ఇంటర్నేషనల్ ఎయిర్పోర్ట్ " పోర్ట్ - ఓ ప్రింస్ నౌకాశ్రయానికి ఈశాన్యంలో 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది.దేశంలో ప్రవేశించడానికి మరియు నిష్క్రమించడానికి ఇది ప్రధాన రవాణా కేంద్రంగా ఉంది. ఇది హైతీ ప్రధాన జెట్వే, మరియు క్యాప్-హైతిన్హైటీన్ ఇంటర్నేషనల్ ఎయిర్పోర్ట్ ఉత్తర నగరమైన కాప్-హైతికుహైటీకు సమీపంలో ఉంది. ఇది అనేక అంతర్జాతీయ విమానాల రాకపోకలకు సహకరిస్తుంది. జామెల్, జెరెమీ, లెస్ కేస్ మరియు పోర్ట్-డే-పాయిక్స్ వంటి నగరాలు ప్రాంతీయ ఎయిర్లైన్స్ మరియు ప్రైవేట్ ఎయిర్ క్రాఫ్ట్ తక్కువ స్థాయిలో సేవలు అందిస్తున్నాయి. ఇవి ప్రాంతీయ విమానాలకు మరియు ప్రైవేట్ విమానాలకు సేవలు అందిస్తున్నాయి. కేరిటింటైర్, సన్ రైజ్ ఎయిర్వేస్ మరియు టార్టుగ్ ఎయిర్.మొదలైన సంస్థలు ఈ విమానాశ్రయాల నుండి సేవలు అందుకుంటున్నాయి.<ref>{{cite web|url=http://www.haitilibre.com/en/news-9270-haiti-tourism-official-launch-of-project-tourist-destination-ile-a-vache.html|title=Haiti – Tourism : Official launch of project "Tourist destination Ile-à-Vache" – HaitiLibre.com : Haiti news 7/7|work=HaitiLibre.com}}</ref>

హైతిహైటీ నీటి సరఫరా మరియు పారిశుధ్యంలో ముఖ్య సవాళ్లను ఎదుర్కొంటుంది.

1950లో మొదటిసారిగా నిర్వహించబడిన గణాంకాల ఆధారంగా హైతిహైటీ జనసంఖ్య 3.1 మిలియన్లు.<ref>{{cite web |url=http://countrystudies.us/haiti/21.htm |title=Haiti – Population |publisher=[[Library of Congress Country Studies]] |accessdate=24 July 2013}}</ref>

మిగిలినవారిలో [[ఐరోపా]] సంతతికి మరియు అరబ్ హైతీయన్స్ <ref name="joshuaproject.net">{{cite web |url=http://www.joshuaproject.net/peopctry.php |title=Aimaq, Firozkohi of Afghanistan Ethnic People Profile |publisher=Johyshua Project |accessdate=14 January 2010}}</ref><ref>{{cite web |url=https://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/vjw/haiti.html |title=The Virtual Jewish History Tour: Haiti |publisher=Jewishvirtuallibrary.org |accessdate=14 January 2010}}</ref>మరియు మొదటిప్రపంచ యుద్ధం మరియు రెండవప్రపంచ యుద్ధం సమయంలో వలసరాజ్యాల నుండి ఇక్కడ స్థిరపడిన ఐరోపియ సంతతికి చెందిన ప్రజలు ఉన్నారు.తూర్పు ఆసియన్ ఇండియన్లు లేక ఈస్టిండియన్లు 400 కంటే అధికంగా ఉన్నారు.మిలియన్ల మంది యినైటెడ్ స్టేట్స్, [[డొమినికన్ రిపబ్లిక్]], [[క్యూబా]], [[కెనడా]] (ప్రధానంగా మాంట్రియల్), [[బహామాస్]],[[ఫ్రాంస్]],ఫ్రెంచి అంటిల్లెస్, ది టర్క్స్ అండ్ కైకోస్, [[జమైకా]],యూరొటో రికో, వెనెజుయేలా, [[బ్రెజిల్]],[[సురినామె]] మరియు ఫ్రెంచి గయానా దేశాలలో నివసిస్తున్నారు. యునైటెడ్ స్టేట్స్‌లో దాదాపు 8,81,500 మంది హైతియన్లుహైటీయన్లు నివసిస్తున్నారు.<ref>{{cite web|url=http://factfinder2.census.gov/faces/tableservices/jsf/pages/productview.xhtml?pid=ACS_10_1YR_B04003&prodType=table|title=American FactFinder – Results|first=U.S. Census|last=Bureau|publisher=|accessdate=14 December 2016}}</ref>డొమినికన్ రిపబ్లిక్‌లో 800,000 <ref name=pinadep>{{cite web |url=http://www.ipsnews.net/news.asp?idnews=37018 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090215084725/http://www.ipsnews.net/news.asp?idnews=37018 |archivedate=2009-02-15 |title=DOMINICAN REPUBLIC: Deport Thy (Darker-Skinned) Neighbour |accessdate=14 October 2008 |author=Pina, Diógenes |publisher=Inter Press Service (IPS)|date=21 March 2007}}</ref> క్యూబాలో 300,000 <ref>[http://www.afrocubaweb.com/haiticuba.htm Haiti in Cuba] Retrieved 30 December 2013.</ref> కెనడాలో 100,000 <ref>{{cite web|url=http://www12.statcan.ca/english/census06/data/highlights/ethnic/pages/Page.cfm?Lang=E&Geo=PR&Code=01&Table=2&Data=Count&StartRec=1&Sort=3&Display=All |title=Ethnic origins, 2006 counts, for Canada, provinces and territories – 20% sample data |accessdate=2009-04-26 |deadurl=bot: unknown |archiveurl=https://web.archive.org/web/20081205060008/http://www12.statcan.ca/english/census06/data/highlights/ethnic/pages/Page.cfm?Lang=E&Geo=PR&Code=01&Table=2&Data=Count&StartRec=1&Sort=3&Display=All |archivedate=5 December 2008 |df=dmy }}, Statistics Canada (2006).</ref> ఫ్రాంస్‌లొ 80,000 <ref>{{cite web |url=http://gulfnews.com/news/world/other-world/france-suspends-expulsions-of-illegal-haitians-1.567985 |title=France Suspends Expulsions Of Illegal Haitians |publisher=Gulfnews.com |date=14 January 2010 |accessdate=24 July 2013}}</ref> మరియు బహామాస్‌లో 80,000 మంది ఉన్నారు.

<ref>{{cite news |last=Davis |first=Nick |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/8257660.stm |title=Bahamas outlook clouds for Haitians |publisher=BBC News |date=20 September 2009 |accessdate=24 July 2013}}</ref> అలాగే స్వల్పసంఖ్యలో చిలీ, స్విడ్జర్లాండ్, జపాన్ మరియు ఆస్ట్రేలియా దేశాలలో కూడా ఉన్నారు.2015 గణాంకాల ఆధారంగా హైతిహైటీ ప్రజల ఆయుఃపరిమితి 63 సంవత్సరాలు.

కాలనీ హైతిలోహైటీలో హైతియన్హైటీయన్ ములాటోలు ఆధిఖ్యత కలిగి విశేషాధికారాలు కలిగి ఉన్నారు. హైతిహైటీ చరిత్రలో భాగస్వామ్యం వహించిన పలువురు నాయకులు హైతియన్హైటీయన్ ములాటో జాతికి చెందినవారు ఉన్నారు. వీరు దేశజనాభాలో 5% ఉన్నారు. ములాటోలు రాజకీయంగా, ఆర్ధికంగా, సాంఘికంగా మరియు సాంస్కృతికంగా ప్రధాన్యత కలిగి ఉన్నారు.<ref>{{cite web|last=Smucker|first=Glenn R|url=http://lcweb2.loc.gov/cgi-bin/query/r?frd/cstdy:@field%28DOCID+ht0033%29|title=A Country Study: Haiti; The Upper Class|editor=Richard A. Haggerty|publisher=[[Library of Congress]] [[Federal Research Division]]|date=December 1989}}</ref>

కాలనీపాలనలో బానిసలకు విద్య, ఆదాయం మరియు వృత్తులకు సంబంధించి పరిమిత అవకాశాలు ఇవ్వబడ్డాయి. స్వతంత్రాన్ని పొందిన తరువాత కూడా ఎగువ మరియు దిగువ తరగతుల మధ్య అసమానత సంస్కరించబడనందున సాంఘిక నిర్మాణం తగినంతగా మార్పులు సంభవించలేదు.<ref>www.jstor.org/stable/2574763</ref> ఫలితంగా స్వల్పసంఖ్యలో ఉన్న పైతరగతి ప్రజలు తమకుతాముగా ఉన్నతమైన గౌరవనీయమైన స్థితిని ఏర్పరచుకున్నారు. <ref>www.jstor.org/stable/2769747</ref> హైతియన్హైటీయన్ తల్లికి మరియు ఫ్రెంచి తండ్రికి జన్మించిన అలెగ్జాండర్ పెషన్ రిపబ్లిక్ మొదటి అధ్యక్షునిగా ఎన్నికచేయబడ్డాడు.

హతియన్ వొడౌ మతం ఆఫ్రికన్ మూలాల నుండి ఆరంభం అయింది. ఇది [[క్యూబా]] మరియు [[బ్రెజిల్]] లో కూడా ఉంది. ఇది కాలనీ కాలంలో హైతిలోహైటీలో ప్రారంభం అయింది. <ref>{{cite book | last = Blier |first = Suzanne Preston |editor-first = Cosentino |editor-last = Donald J. |title = Sacred Arts of Haitian Vodou | publisher = Los Angeles: UCLA Fowler Museum of Cultural History |year = 1995 |pages = 61–87 |chapter = Vodun: West African Roots of Vodou |isbn = 0-930741-47-1 |ref = harv}}</ref><ref>{{cite web |url=http://wesscholar.wesleyan.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1015&context=div2facpubs |title=The Madonna of 115th St. Revisited: Vodou and Haitian Catholicism in the Age of Transnationalism |author=McAlister, Elizabeth |work=In S. Warner, ed., Gatherings in Diaspora. Philadelphia: Temple Univ. Press {{ISBN|1-56639-614-X}}. |year=1998 |accessdate=24 July 2013}}</ref>హైతీలోని అల్పసంఖ్యాక మతాలకు చెందినవారిలో ఇస్లాం, బహై, జ్యూడిజం మరియు బుద్ధిజం ప్రధానమైనవి.<ref name="CIA_20110303" />

హైతిలోహైటీలో ఫ్రెంచి మరియు హైతియన్హైటీయన్ క్రియోల్ అధికార భాషలుగా ఉన్నాయి. వ్రాయడానికి మరియు ప్రభుత్వ నిర్వహణకు ఉపయోగిస్తున్న ఫ్రెంచి భాష 42% ప్రజలకు వాడుకభాషగా ఉంది.<ref>{{cite book|title=La langue française dans le monde 2014|date=2014|publisher=Nathan|isbn=978-2-09-882654-0|url=http://www.francophonie.org/Langue-Francaise-2014/projet/Rapport-OIF-2014.pdf|accessdate=20 May 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150412002239/http://www.francophonie.org/Langue-Francaise-2014/projet/Rapport-OIF-2014.pdf|archive-date=12 ఏప్రిల్ 2015|url-status=dead}}</ref><ref>À ce propos, voir l'essai ''Prétendus Créolismes : le couteau dans l'igname'', Jean-Robert Léonidas, Cidihca, Montréal 1995</ref> ఫ్రెంచి విద్యావంతులైన హైతీయన్లు అధికంగా మాట్లాడుతుంటారు.ఇది చాలా పాఠశాలల్లో బోధన మాధ్యమంగా మరియు ఇది వ్యాపార రంగంలో ఉపయోగించబడుతుంది. ఇది వివాహాలు, గ్రాడ్యుయేషన్లు మరియు చర్చి మాస్ వంటి ఉత్సవ కార్యక్రమాలలో కూడా ఉపయోగించబడుతుంది. అమెరికా ఖండాలలో ఫ్రెంచి అధికార భాషగా ఉన్న రెండు దేశాలలో హైతిహైటీ ఒకటి. రెండవ దేశం [[కెనడా]].హైతియన్హైటీయన్ క్రియోల్‌కు <ref>{{cite journal|url=http://www.indiana.edu/~creole/creolenatllangofhaiti.html |title=Creole: The National Language of Haiti |author=Valdman, Albert |journal=Footsteps|volume= 2|issue=4|pages= 36–39 |publisher=Indiana University Creole Institute }}</ref> ప్రస్తుతం అధికంగా ముఖ్యత్వం ఇది హైతియన్లుహైటీయన్లు అందరికీ వాడుక భాషగా ఉంది.<ref>{{cite web |url=http://www.indiana.edu/~creole/creolenatllangofhaiti.html |title=creolenationallanguageofhaiti |publisher= [[Indiana University]] |accessdate= 11 January 2014}}</ref>

ఫ్రెంచి ఆధారిత క్రియోల్ భాషలలో హైతియన్హైటీయన్ క్రియోల్ ఒకటి. ఈ భాషాపదాలు 90% ఫ్రెంచి నుండి గ్రహించబడ్డాయి. ఈ బాషా వ్యాకరణం పశ్చిమ ఆఫ్రికన్ వ్యాకరణాన్ని పోలి ఉంటుంది.ఈ భాషను టైనో, స్పెయిన్ మరియు పోర్చుగీసు భాషలు కూడా ప్రభావితం చేస్తున్నాయి.<ref>{{cite web|last=Bonenfant|first=Jacques L.|title=History of Haitian-Creole: From Pidgin to Lingua Franca and English Influence on the Language|url=http://www.fmuniv.edu/wp-content/uploads/2013/12/History_of_haitian_review_of_higher_education.pdf|editor=Haggerty, Richard A. |publisher=[[Library of Congress]] [[Federal Research Division]]|date=December 1989}}</ref> హైతియన్హైటీయన్ క్రియోల్ ఇతర ఫ్రెంచి క్రియోల్ భాషలతో సంబంధితమై ఉన్నప్పటికీ అమెరికన్ మరియు లూసియానా క్రియోల్ భాషలతో సన్నిహితసంబంధం కలిగి ఉంది.

1804 నుండి హైతియన్హైటీయన్ వలసప్రజలు [[అమెరికా]] మరియు [[కెనడా]] దేశాల సాంఘికజీవితంలో అంతర్భాగంగా ఉన్నారు.<ref name="HammondCanadaHaiti2010">{{cite web|last1=Hammond|first1=Stuart|title=Canada and Haiti: A brief history|url=http://canadahaitiaction.ca/canada-haiti-history|website=Canada Haiti Action Network|accessdate=13 August 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160202034558/http://canadahaitiaction.ca/canada-haiti-history|archivedate=2 February 2016|date=2010}}</ref><ref name="PBSResourceBank">{{cite web|title=People & Events French West Indian refugees in Philadelphia 1792 – 1800|url=https://www.pbs.org/wgbh/aia/part3/3p466.html|website=PBS.org|accessdate=13 August 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304063339/https://www.pbs.org/wgbh/aia/part3/3p466.html|archivedate=4 March 2016}}</ref>ప్రభావవంతులైన అమెరికన్ సెటిలర్లు మరియు స్వతంత్రులైన నల్లజాతి ప్రజలు(జీన్ బాప్టిస్టే పాయింట్ డూ సేబుల్ మరియు డబల్యూ.ఇ.బి. డూ బోయిస్) హైతియన్హైటీయన్ సంతతికి చెందినవారై ఉన్నారు. <ref name="Kinzie 1856 190">{{Harvnb|Kinzie|1856|p=190}}</ref><ref name="Meehan 1963 445">{{Harvnb|Meehan|1963|p=445}}</ref><ref name="Cohn2009">{{cite book|last=Cohn|first=Scotti|title=It Happened in Chicago|year=2009|publisher=Globe Pequot|isbn=0-7627-5056-1|pages=2–4}}</ref><ref name="Lewis18">Lewis, p. 18.</ref>జీన్ బాప్టిస్టే పాయింట్ డూ సేబుల్ సెయింట్ డోమినిక్యూ (ప్రస్తుత హైతిహైటీ రిపబ్లిక్) నుండి అమెరికా చేరుకుని యునైటెడ్ స్టేట్స్‌లోని అతిపెద్ద నగరాలలో మూడవ నగరమైన [[చికాగో]]లో నాన్‌ఇండిజెనిస్ సెటిల్మెంటును స్థాపించాడు. ఇల్లినాయిస్ రాష్ట్రం మరియు చికాగో నగరం " సేబుల్ " ను చికాగో స్థాపకుడుగా (1968 అక్టోబర్) ప్రకటించాయి.<ref name="Kinzie 1856 190"/><ref name="Meehan 1963 445"/><ref name="Cohn2009"/>

హైతిహైటీ దేశానికి సుసంపన్నమైన మరియు అసమానమైన సస్కృతిక ప్రత్యేకత ఉంది. హతియన్ సంస్కృతి ఫ్రెంచి మరియు ఆఫ్రికా తీవ్రంగా ప్రభావితమై గణనీయంగా స్పానిష్ మరియు స్థానిక టైనో సంస్కృతిని కలుపుకుని విభిన్నమైన మిశ్రిత సంస్కృతిగా రూపొందింది.<ref name="Yurnet-Thomas">>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=giQaoQz8N0AC&pg=PA13&lpg=PA13&dq=haiti+is+known+for+their&source=bl&ots=WVVu_pO4t2&sig=TAKVRPsTOyTk_O-oAVWuJfVNMJM&hl=en&sa=X&ei=nk-CVfPgMYKo-QHHo4OYCA&ved=0CDwQ6AEwCQ#v=onepage&q=haiti%20is%20known%20for%20their&f=false |title=A Taste of Haiti |author=Yurnet-Thomas, Mirta |pages=13–15 |year=2002 |isbn=0781809983 |accessdate=18 June 2015}}</ref>

హైతియన్హైటీయన్ కళలు శిల్పాలు మరియు పెయింటింగ్స్‌తో ప్రత్యేకత కలిగి ఉంటుంది.ఇది ప్రత్యేకమైన కళాత్మక భావాల ప్రతీకగా పేరుగడించింది.<ref name="Yurnet-Thomas" /><ref>{{cite web |url=http://globalfaithinaction.org/haiti-culture-and-sports/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20120427211956/http://globalfaithinaction.org/haiti-culture-and-sports/ |dead-url=yes |archive-date=27 April 2012 |title=Haiti – Culture And Sports |author=Onofre, Alejandro Guevara |accessdate=2 September 2014 }}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.pbs.org/newshour/art/haiti/ |title=In Haiti, Art Remains a Solid Cornerstone |author=Legro, Tom |date=11 January 2011}}</ref>

ప్రకాశవంతమైన రంగులు సరళ కళాదృక్పథాలు మరియు తెలివితక్కువ హాస్యరసప్రధానమైన అంశాలు హైతికళలలోహైటీకళలలో భాగంగా ఉంటాయి.

హైతిహైటీ లోతైన చరిత్ర మరియు బలమైన ఆఫ్రికన్ సంబంధాలు ఫలితంగా చిహ్నాలు హైతియన్హైటీయన్ సమాజంలో గొప్ప అర్థాన్ని ఇస్తుంటాయి.

హైతియన్హైటీయన్ సంగీతాన్ని ఈ కరీబియన్ ద్వీపంలో స్థిరపడిన పలువురు వ్యక్తులు ప్రభావితం చేసారు. ఇది ఫ్రెంచ్, ఆఫ్రికన్ లయలు, స్పానిష్ ఆంశాలు మరియు హిస్పానియోలా, అల్పసంఖ్యాక స్థానిక టైనో సంగీతశైలిని ప్రతిబింబిస్తుంది.అసమానమైన హైతీ సంగీతంలోని పాటలు హైదరా వడోవవు వేడుకల సంప్రదాయాలు నేపథ్యంలో రూపుదిద్దుకుంటున్నాయి.హతియన్ సంగీత బాణిలో రారా పారడాజింగ్ మ్యూజిక్, ట్యుబోడా '' జానపదాలు '', మినీ-జాజ్ రాక్ బ్యాండ్లు, రాసిన్ ఉద్యమం, హైతియన్హైటీయన్ హిప్ హాప్ క్రెయోల్, మెరెంగ్యూ <ref>{{cite web|url=http://www.afropop.org/radio/radio_program/ID/692/Music%20and%20the%20Story%20of%20Haiti|archiveurl=https://web.archive.org/web/20071113022326/http://www.afropop.org/radio/radio_program/ID/692/Music%20and%20the%20Story%20of%20Haiti|archivedate= 13 November 2007 |title=Music and the Story of Haiti |publisher=Afropop Worldwide |accessdate=24 July 2013}}</ref> మరియు కాంపస్ ప్రాధాన్యత వహిస్తున్నాయి. యువకులు " డిస్కోస్ " మరియు బాల్ అనబడే నైట్ క్లబ్బులలో పార్టీలకు హాజరౌతూ ఉంటారు.కాంపాస్ (కొంపా) <ref>{{cite web |url=http://www.heritagekonpa.com/The%20Haitian%20Music%20Billboard.htm |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100210081147/http://www.heritagekonpa.com/The%20Haitian%20Music%20Billboard.htm |archivedate=10 February 2010 |title=Haitian music billboard |publisher=Web.archive.org |date=10 February 2010 |accessdate=24 July 2013}}</ref> ఆఫ్రికన్ లయలు మరియు యురేపియన్ బాల్‌రూం నృత్యాల మిశ్రితరూపంగా హైతీ బర్గియోస్ సంస్కృతిని కలుపుకుని ప్రదర్శించబడుతుంది.ఇది మెరిక్యూ లయ ఆధారంగా ఉత్పత్తి చేయబడిన రిఫైండ్ మ్యూజిక్‌గా ప్రసిద్ధి చెందింది. 1937 వరకు హైతీలో సంగీతం రికార్డు చేయబడలేదు.

హైతీ ఎప్పుడూ సాహిత్య ప్రాధాన్యత కలిగిన దేశంగా ఉంది.హైతిహైటీ నుండి కవిత్వం, నవలలు మరియు అంతర్జాతీయ గుర్తింపు పొందిన నాటకాలు వెలువడ్డాయి. సెయింట్ డొమినింగ్ ఫ్రెంచ్ భాషను సంస్కృతి మరియు గౌరవ స్థానంగా స్థాపించిన తరువాత సాహిత్య ఇతి వృత్తాలు మరియు సాహిత్యప్రక్రియలను ఫ్రెంచి ఆధిఖ్యత చేసింది. అయినప్పటికీ 18వ శతాబ్దం నుండి హైతీయన్ క్రియోల్‌లో వ్రాయడానికి నిరంతర కృషి జరిగింది. క్రియోల్ అధికారిక భాషగా గుర్తించడం నవలలు, కవితలు మరియు సాహిత్యప్రక్రియలు క్రియోల్‌భాషలో నాటకాలు విస్తరించడానికి దారితీసింది.<ref>{{Cite journal |last=[http://www.voicesfromhaiti.com/2012/06/meet-dr-marie-jose-nzengou-tayo/ Nzengou-Tayo] |first= Marie-José |title=Creole and French in Haitian Literature |url=https://books.google.com/books?id=4xbGzLuBvWwC&pg=PA153&dq=Haitian+Creole+literature&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwj-ntCL2uDQAhWCMSYKHfRmCNoQ6AEIIDAB#v=onepage&q=Haitian%20Creole%20literature&f=false |journal=The Haitian Creole Language: History, Structure, Use, and Education |language=English |publisher=Lexington Books |pages=153–176 |isbn=0739172212}}</ref> 1975లో ఫ్రెంచి భావనలను విచ్ఛిన్నం చేస్తూ " ఫ్రాంకెటియెన్నె " పూర్తిగా క్రియోల్ భాషలో రచించబడిన " డెజాఫి " నవలను మొదటి క్రియోల్ నవలగా ప్రచురించాడు. ఈ నవల హైతియన్హైటీయన్ జీవనవిధానం కవిత్వరూపంలో అందించబడింది.<ref>{{Cite book |url=https://books.google.com/books?id=ewyPMi4WZPAC |title=Frankétienne and Rewriting: A Work in Progress |last=Douglas |first=Rachel |publisher=Lexington Books |year=2009 |isbn=0739136356 |pages=50–60}}</ref>

హైటియన్ ఆహారసంస్కృతి వివిధ జాతుల సమూహాల ఆహారవిధానాల మరియు సాంప్రదాయాల సమ్మేళనంగా ఉంటుంది. ప్రధానంగా హిస్పానియోల ద్వీపంలో నివసించిన ఫ్రెంచ్ ప్రజల వంటకాలు ,ఆఫ్రికన్ వంటకాలు, స్పానిష్ వంటకాలు మరియు స్వదేశీ టైనోల వంటకాలు హతి ఆహారాలను విపరీతంగా ప్రభావితం చేసాయి.హైతియన్హైటీయన్ ఆహారవిధానాలు మిగిలిన లాటిన్-కరేబియన్ దేశాల ఆహారాలను పోలి ఉంటాయి. ఏది ఏమైనప్పటికీ ప్రాంతీయ సహచర దేశాల ఆహారాలకు భిన్నమైన ప్రత్యేకమైన మసాలను చేర్చిన హైతిహైటీ వంటకాలు తన ప్రత్యేకతను చాటుతుంటాయి.

వంటకాలు సరళంగా రుచికలిగి ఉంటాయి. ఫలితంగా హైతియన్హైటీయన్ వంటకాలు తరచుగా మధ్యస్తమైన కారంగా ఉంటాయి. ప్రధానమైన ఆహారంలో బియ్యం మరియు బీన్స్, అనేక వైవిధ్యమైన తరహాలో పచనం చేయబడుతూ ఉంటాయి.

హతి వంటకం మాస్ మౌలు ("మేయి మౌలెన్") సాస్ పాయిస్ ("సాస్ పావా") తో తినవచ్చు, ఇది కిడ్నీ బీన్ , పింటో బీన్ , చిక్పాలు లేదా పిగ్యోన్ పీలు ( కొన్ని దేశాలలో గండూల్స్ అని పిలుస్తారు) వంటి పలు బీన్స్‌ను రుబ్బి చేసిన పిండి తయారుచేస్తారు.మాయిస్ మౌలిన్ ను చేపలతో (తరచుగా లుట్జనస్ కాంపెనస్) కలిపి తింటారు. లేదా వ్యక్తిగత ప్రాధాన్యతపై ఆధారపడి ఉంటుంది. హైతియన్హైటీయన్ వంటలలో ఉపయోగించే అనేక మొక్కలలో టమోటా, ఒరెగానో, క్యాబేజీ,అవోకాడో, బెల్ పెప్పర్‌లు ప్రధానమైనవి. మరొక ప్రసిద్ధ హైతియన్హైటీయన్ ఆహారం బనానా పెసి,ప్లాంటియన్ (చదరం చేసిన అరటి ముక్కలను నూనెనో దేవి తయారు చేసే ప్లాంటియన్

అనే ఆహారం ప్రధానమైనవి. దీనిని స్నాక్‌గా మరియు భోజనంలో భాగంగా తింటారు మరియు తరచూ '' టాస్సట్ '' మరియు '' గ్రిట్ '' (వేయించిన మేక మరియు పంది మాంసంతో)చేర్చి తింటారు.<ref>{{cite web|url=http://www.haitian-recipes.com/recipes/103_griot-fried-pork.html|title=Haitian Recipes ::|work=haitian-recipes.com}}</ref>జనవరి 1 న స్వంత్రదినం రోజున హైతియన్లుహైటీయన్లు సంప్రదాయమైన జౌమౌ సూపును తీసుకుంటారు.<ref>{{cite web|url=http://www.creolemadeeasy.com/cmejom/free/recipes/127-pumpkin-soup-soup-joumou.html|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140521034622/http://www.creolemadeeasy.com/cmejom/free/recipes/127-pumpkin-soup-soup-joumou.html|archivedate=2014-05-21|title=Pumpkin Soup – Soup Joumou |publisher=Creolemadeeasy.com |accessdate= 22 May 2014}}</ref>

హతి రమ్ము తయారీకి ప్రసిద్ధం. అంతర్జాతీయంగా గుర్తిపు పొందిన " రం బార్బంకోర్ట్ " హైతిలోహైటీలో తయారు చేయబడుతుంది.<ref name=b1>{{cite book|author=Chery, Rene |title=Women and Children's Tribulation In Haiti|url=https://books.google.com/books?id=B6XkMTtunh0C&pg=PA55|date= 2011|publisher=Xlibris Corporation|isbn=978-1-4628-8814-6|page=55}}</ref>

1982 లో హైతిహైటీ లోని శాంస్- సౌసి ప్యాలెస్ " మరియు " సిటాడెల్లె లాఫరియరె " ప్రపంచ వారసత్వ సంపదగా గుర్తించబడ్డాయి.<ref>{{cite web |url=http://whc.unesco.org/en/list/180 |title=National History Park – Citadel, Sans the great Souci, Ramiers |publisher=UNESCO.org |accessdate=23 January 2010}}</ref>హైతీ నేషనల్ పార్కులలో ఒకటైన " నార్తెన్ మాసిఫ్ డూ నార్డ్ " 19వ శతాబ్ధం ఆరంభంలో స్థాపించబడింది.<ref name="heritage">{{cite web |url=http://whc.unesco.org/en/news/579 |title=Heritage in Haiti |date=20 January 2010 |publisher=UNESCO.org |accessdate=23 January 2010}}</ref>

హైతిహైటీ ఫ్రాంస్ నుండి స్వాతంత్ర్యం పొందాక మొదటిసారిగా నిర్మించబడిన భవనాలు ఇక్కడ ఉన్నాయి. ఉత్తర హైతిలోహైటీలో అమెరికా ఖండాలలో అతిపెద్ద కోటగా గుర్తించబడుతున్న " సిటాడెల్లె లాఫర్రియరె " కోట ఉంది. ఇది 1805 మరియు 1820 మద్యకాలంలో నిర్మించబడింది. ప్రస్తుతం ఈ కోటను హైతియన్లుహైటీయన్లు 8వ ప్రపంచవింతగా అభివర్ణిస్తుంటారు.<ref name="news.google.com"/>కాలనీ పాలనలో స్థాపించబడిన " జాక్మెల్ " నగరం ప్రపంచవారసత్వ సంపదగా గుర్తించబడింది. 2010 హైతిహైటీ భూకంపం ఈ నగరాన్ని అధికంగా ధ్వంశం చేసింది.<ref name="heritage"/>

" ది యాంకర్ ఆఫ్ క్రిస్టోఫర్ కొలంబస్ " అతి పెద్ద నౌక శాంటా మరియా " ప్రస్తుతం పోర్ట్ ఓ ప్రింస్‌లో ఉన్న " మౌసీ డూ పాంతియాన్ నేషనల్ హైతియన్హైటీయన్ " లో ప్రదర్శించబడుతుంది.<ref>{{cite journal|url=http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1468-0033.2011.01744.x/full |title=MUPANAH and the Promotion of Historical and Cultural Values |accessdate=15 July 2014 |doi=10.1111/j.1468-0033.2011.01744.x |volume=62 |journal=Museum International |pages=39–45}}</ref>

హైతిహైటీ జానపదసాహిత్యానికి ప్రఖ్యాతి గడించింది.<ref>{{cite book|author= Munro, Martin|title=Exile and Post-1946 Haitian Literature: Alexis, Depestre, Ollivier, Laferrière, Danticat|url=https://books.google.com/books?id=JC-m0n2yww8C&pg=PA14|date=2013|publisher=Liverpool University Press|isbn=978-1-84631-854-2|pages=14–}}</ref>

| '' మూవబుల్ ఫీస్ట్ '' ||హైతియన్హైటీయన్ కార్నివల్ /మార్డి గ్రాస్ || ''కార్నివల్ /మార్డి గ్రాస్ ''

| 5 డిసెంబర్ ||డిస్కవరీ డే|| ''డికవర్టే డీ హైతిహైటీ '' ||1492లో క్రిస్టోఫర్ కొలంబస్‌ హిస్పానియోలాలో అడుగుపెట్టిన రోజును గుర్తుచేసుకోవడం.

ఫిబ్రవరిలో కార్నివాల్ హైతిలోహైటీలో అత్యంత ఉత్సాహంగా జరుపుకునే పండుగ (హైతియన్హైటీయన్ క్రియోల్ లేదా మార్డి గ్రాస్లో కనావాల్ గా పిలువబడుతుంది).