బిందుసారుడు
బిందుసారుడు భారతదేశ (క్రీ.పూ. 297 నుండి క్రీ.పూ. 272 వరకు) రెండవ మౌర్య చక్రవర్తి. ఇతను మౌర్య రాజవంశ స్థాపకుడు అయిన చంద్రగుప్త మౌర్య యొక్క కుమారుడు, అత్యంత ప్రసిద్ధ పరిపాలకుడు అయిన అశోకుడు ఈతని కుమారులలో ఒకడు. బిందుసారుడు జీవితము గురించి పెద్దగా ప్రాచుర్యం పొందడం జరుగలేదు. అదేవిధముగా ఈతని జీవిత చరిత్ర గురించి కూడా నమోదు కాబడలేదు. కాని, చంద్రగుప్త మౌర్యుడు, అశోకుడు వంటి చక్రవర్తుల జీవిత చరిత్రల గురించి చరిత్రలో నమోదు కాబడ్డాయి. బిందుసారుడు మరణించిన అనేక వందల సంవత్సరాలు తదుపరి మాత్రమే ఇతని గురించిన చాలా సమాచారం, అప్పటికే వ్రాయబడిన పురాణ గ్రంథాల ద్వారా తెలియ వచ్చింది. రాజనీతి శాస్త్రంలో దిట్ట అయిన చాణక్యుడు, చంద్రగుప్త మౌర్యుడికి గురువుగా ఉన్నాడు. చంద్రగుప్తుడు చ‌నిపోగానే బిందుసారుడు చక్రవర్తి అయి రాజ్యాన్ని పరిపాలించాడు. బిందుసారుడు తన తండ్రి సృష్టించిన సామ్రాజ్యాన్ని సంరక్షించడమేకాక, దాన్ని ఇంకా విస్తరించాడు, ఏకీకృతం కూడా చేశాడు. దక్షిణ భారతదేశంలో విస్తృతమైన విజయాలతో తన పరిపాలనను ఇతను కొనసాగించాడని, చాణుక్యుడు బిందుసారునికి కూడా ప్రధానమంత్రిగా ఉన్నట్లుగా 16వ శతాబ్దపు టిబెటన్ బౌద్ధ రచయిత తారానాథ తన రచనలో పేర్కొన్నాడు. కానీ కొందరు చరిత్రకారులు ఈ వాదన యొక్క చారిత్రక ప్రామాణికతను అనుమానించారు. ఇతను గ్రీకు రాజులతో కూడా సత్సంబంధాలను ఏర్పరిచాడు. బిందుసారుని కాలంలో భారతదేశానికి వచ్చిన వారిలో గ్రీకురాజు టోలమీ, సెల్యుకస్‌ కుమారుడు ఆంటియొనస్ ముఖ్యమైనవారు.
| బిందుసారుడు | |
|---|---|
| అమిత్రఘాత | |
 మౌర్య సామ్రాజ్యం (బిందుసార మరణం కొన్ని సంవత్సరాల తరువాత, సి. 269 బిసిఈ.) | |
| 2వ మౌర్య చక్రవర్తి | |
| పరిపాలన | క్రీ.పూ. 297 నుండి క్రీ.పూ. 272 వరకు |
| పూర్వాధికారి | చంద్రగుప్త మౌర్య |
| ఉత్తరాధికారి | అశోకుడు |
| మరణం | క్రీ.పూ. 273 |
| వంశము | సుశిమా, అశోక, విగాతశోక (కుమారులు) |
| రాజవంశం | మౌర్య సామ్రాజ్యం |
| తండ్రి | చంద్రగుప్త మౌర్య |
| తల్లి | దుర్ధర (జైన సిద్ధాంతం ప్రకారం) |
నేపథ్యం
మార్చుపురాతన, మధ్యయుగ మూలాలు బిందుసార జీవితాన్ని వివరంగా నమోదు చేయలేదు. ఆయన గురించి చాలా సమాచారం చంద్రగుప్తుడి మీద కేంద్రీకృతమై ఉన్న జైన ఇతిహాసాలు, అశోకుడి మీద దృష్టి సారించిన బౌద్ధ ఇతిహాసాల నుండి లభిస్తుంది. హేమచంద్ర పారిష్ఠ-పర్వను వంటి జైన ఇతిహాసాలు ఆయన మరణించిన వెయ్యి సంవత్సరాల తరువాత వ్రాయబడ్డాయి.[1] అశోకుడు ప్రారంభ జీవితం గురించి చాలా బౌద్ధ ఇతిహాసాలు కూడా అశోకు మరణం తరువాత అనేక వందల సంవత్సరాలు జీవించిన బౌద్ధ రచయితలు వ్రాతరూపం ఇచ్చినట్లు భావించబడుతున్నాయి. వీటికి చారిత్రక విలువలు తక్కువగా ఉన్నాయి.[2] ఈ ఇతిహాసాలు బిందుసార పాలన గురించి అనేక అనుమానాలు వ్యక్తం చేయబడడానికి ఉపయోగపడతాయి. అయితే అశోకుడు, బౌద్ధమతం మధ్య సన్నిహిత సంబంధం ఉన్నందున అవి పూర్తిగా నమ్మదగినవి కావు.[1]
బిందుసార గురించి సమాచారం బౌద్ధ వనరులైన దివ్యవదానం (అశోకవదన, పంసుప్రదనావదానం), దీపావంశ, మహావంశ, వంసత్తప్పకసిని (మహావంశ భాష్యం లేదా "మహావంశ వ్యాఖ్యానం" అని కూడా పిలుస్తారు), సమంతపసాడికా, 16 వ శతాబ్దపు రచనలు అందిస్తున్నాయి.[3][4][5] జైన వనరులలో హేమచంద్ర రాసిన 12 వ శతాబ్దపు పరిషీష్ట-పర్వను, దేవచంద్ర రాసిన 19 వ శతాబ్దపు రాజవళి-కథ ఉన్నాయి. [6][7] హిందూ పురాణాలు మౌర్య పాలకుల వంశావళిలో బిందుసార గురించి కూడా ప్రస్తావించాయి.[8] కొన్ని గ్రీకు మూలాలు ఆయనను "అమిట్రోచెట్సు" లేదా దాని వైవిధ్యాల ద్వారా కూడా ప్రస్తావించాయి.[9][6]
కుటుంబం
మార్చుబిందుసారుడికి సుశిమా, అశోక, విగాతశోకులనే ముగ్గురు కుమారులని తెలియ వచ్చింది. చంపా నగరంలోని ఒక నిరుపేద బ్రాహ్మణ కుమార్తె అయిన సుభద్రాంగి జన్మించినప్పుడు, ఆమెకు జన్మించే కుమారులలో ఒకరు రాజు కాగా, మరొకరు మతాచార్యుడు అవుతారని ఒక జ్యోతిష్కుడు అంచనా వేసి చెప్పాడు. ఆమె పెరిగి పెద్దయ్యాక, ఒకనాడు ఆమె తండ్రి ఆమెను పాటిలీపుత్రములోని బిందుసారుని రాజభవనంలోకి తీసుకువెళ్ళాడు. బిందుసారుడు యొక్క భార్యలు ఆమె అందాన్ని చూసి అసూయ చెందారు. ఒకసారి, చక్రవర్తి ఆమె తలవెంట్రుకలను పెంచే నైపుణ్యాలను చూసి సంతోషించినప్పుడు, సుభద్రాంగి తను రాణిని కావాలని ఉందని మనసులో ఉన్న కోరికను రాజు ముందు వ్యక్తం చేసింది. బిందుసారుడు ఆమె ఒక తక్కువ తరగతికి చెందినది అని ముందుగా ఆందోళన పడ్డాడు. కానీ తను బ్రాహ్మణ సంతతి చెందినట్లు గుర్తించి తెలుసుకున్న తర్వాత ఆమెను రాణిని చేసాడు. బిందుసారుడు, సుభద్రాంగి జంటకి అశోక, విగాతశోక అను ఇద్దరు కుమారులు కలిగారు[10]మౌర్య సామ్రాజ్యానికి బిందుసారుని మరణం అనంతరం క్రీ.పూ.269లో ప్రపంచ చరిత్రలోని గొప్ప చక్రవర్తుల్లో ఒకడు అయిన అశోకుడు, బిందుసారుని వారసుడుగా చక్రవర్తి అయ్యాడు. [11] బిందుసారునికి భార్యలైన 16 మంది మహిళల ద్వారా 101 మంది కుమారులు ఉన్నారు. వీరిలో పెద్దవాడు సుమాన, టిష్యా (లేదా టిస్సా) చిన్నవాడు. అశోక, టిష్యా ఒకే తల్లికి జన్మించారు అని ఒక వాదన కూడా ఉంది.[11]
ఆరంభకాల జీవితం
మార్చుతల్లితండ్రులు
మార్చుమౌర్య సామ్రాజ్యం స్థాపకుడు చంద్రగుప్తుడికి బిందుసారుడి జన్మించాడు. వివిధ పురాణాలు, మహావంశాల వంటి అనేక వనరులు దీనిని ధృవీకరించాయి.[11] మరోవైపు, దీపావంశం, బిందుసారుడిని శిశునాగ రాజు కుమారుడిగా పేర్కొన్నాడు.[3] అశోకవదన గద్య సంస్కరణలో బిందుసారుడు నంద కుమారుడు, బింబిసారా 10 వ తరం వారసుడుగా పేర్కొనబడింది. దీపవంశం మాదిరిగా ఇది చంద్రగుప్తుడి పేరును పూర్తిగా వదిలివేస్తుంది. అశోకవదన ఇతర ప్రతులలో కొన్ని వైవిధ్యాలతో సమానమైన వంశవృక్షాన్ని కలిగి ఉంది.[3]
చంద్రగుప్తుడు సెల్యూసిదులతో వివాహ సంబంధాన్ని కలిగి ఉన్నాడు. ఇది బిందుసార తల్లి గ్రీకు లేదా మాసిడోనియను అయి ఉండవచ్చు అనే ఊహాగానాలకు దారితీసింది. అయితే దీనికి ఎటువంటి ఆధారాలు లేవు.[12] 12 వ శతాబ్దపు జైన రచయిత హేమచంద్ర పారిష్ఠ-పర్వను అభిప్రాయం ఆధారంగా బిందుసార తల్లి పేరు దుర్ధర.[7]
పేరు
మార్చుస్వల్ప వ్యత్యాసాలతో "బిందుసార" అనే పేరు బౌద్ధ గ్రంధాలైన దీపవంశం, మహావంశ ("బిందుసారో") చేత ధృవీకరించబడింది; పారిష్ఠ-పర్వను వంటి జైన గ్రంథాలు; విష్ణు పురాణం ("విందుసార") వంటి హిందూ గ్రంథాలు.[13][14] ఇతర పురాణాలు చంద్రగుప్తుడి వారసుడికి వేర్వేరు పేర్లను ఇస్తాయి; ఇవి ఉచ్ఛారణా లోపాలుగా కనిపిస్తాయి.[13] ఉదాహరణకు, భాగవత పురాణం వివిధ పునరావృత్తాలు ఆయనను వరిసర లేదా వరికారా అని పేర్కొన్నాయి. వాయు పురాణం విభిన్న సంస్కరణలు అతన్ని భద్రాసర లేదా నందసర అని పిలుస్తాయి.[8]మహాభాష్యం చంద్రగుప్తుడి వారసుడిని అమిత్ర-ఘాటా (సంస్కృతంలో "శత్రువులను చంపేవాడు") అని పేరు పెట్టింది.[4] గ్రీకు రచయితలు స్ట్రాబో ఎథీనియసు ఆయనను వరుసగా అల్లిట్రోచేడ్సు, అమిట్రోచెట్సు అని పేర్కొన్నారు; ఈ పేర్లు బహుశా సంస్కృత శీర్షిక నుండి ఉద్భవించాయి. అదనంగా బిందుసారుడికి దేవనాంప్రియ ("దేవతలకు ప్రియమైనవారు") అనే బిరుదు ఇవ్వబడింది. ఇది అతని వారసుడు అశోకుడికి కూడా వర్తించబడింది. జైన రచన రాజవళి-కథ ఆయన జన్మ పేరు సింహాసేన అని పేర్కొంది.[6]
బౌద్ధ, జైన గ్రంథాలు రెండూ బిందుసారుడికి ఈ పేరు ఎలా వచ్చాయనే దాని గురించి ఒక పురాణాన్ని పేర్కొన్నాయి. రెండు సంప్రదాయ గ్రంధాల ఆధారంగా చంద్రగుప్తుడి మంత్రి చాణక్యుడు విషపూరిత ప్రయత్నాలకు వ్యతిరేకంగా రోగనిరోధక శక్తిని పెంచడానికి చక్రవర్తి ఆహారంలో చిన్న మోతాదులో విషాన్ని కలిపి ఇచ్చాడు. ఒక రోజు చంద్రగుప్తుడు విషం గురించి తెలియక తన గర్భవతి అయిన భార్యతో తన ఆహారాన్ని పంచుకున్నాడు. బౌద్ధ ఇతిహాసాల ప్రకారం (మహావంశ, మహావంశ భాష్యం), ఈ సమయంలో రాణి ప్రసవానికి ఏడు రోజుల దూరంలో ఉంది. రాణి విషపూరితమైన ఆహారం తినేసమయంలో చాణుక్యుడు వచ్చి ఆమె చనిపోతుందని గ్రహించిన ఆయన పుట్టబోయే బిడ్డను రక్షించాలని నిర్ణయించుకున్నాడు. ఆయన రాణి తలను కత్తిరించి, పిండం బయటకు తీయడానికి కత్తితో ఆమె కడుపుని కత్తిరించి పిండాన్ని వెలుపలకు తీసాడు. తరువాతి ఏడు రోజులలో ఆయన పిండాన్ని ప్రతి రోజు తాజాగా ఒక మేక కడుపు ఉంచి దానిని చంపుతూ వచ్చాడు. ఏడు రోజుల తరువాత చంద్రగుప్తుడికి కొడుకు "పుట్టాడు". పుట్టే సమయంలో ఆయన శరీరం మేక రక్తం చుక్కలతో ("బిందు") గుర్తించబడినందున అతనికి బిందుసారా అని పేరు పెట్టారు.[15] జైన వచనం పారిశిష్ట-పర్వను రాణిని దుర్ధర అని పేరు పెట్టింది. ఆమె కూలిపోయిన క్షణంలోనే శిశువును రక్షించడానికి చాణక్యుడు గదిలోకి ప్రవేశించాడని పేర్కొంది. పిల్లవాడిని కాపాడటానికి ఆయన చనిపోయిన రాణి గర్భాన్ని తెరిచి, శిశువును బయటకు తీసాడు. ఈ సమయానికి ఒక చుక్క విషం ("బిందు") అప్పటికే శిశువును చేరుకుని తలను తాకింది. అందువల్ల చాణక్యుడు ఆయనకు బిందుసార అని పేరు పెట్టాడు. దీని అర్థం "చుక్క బలం".[7]
కుటుంబం
మార్చుఅశోకవదన గద్య సంస్కరణలో బిందుసారుడికి ముగ్గురు కుమారులు ఉన్నారు: సుశిమా, అశోకుడు, విగాటశోక. అశోకుడు, విగాటశోకుడు ఇద్దరికీ తల్లి చంపా నగరానికి చెందిన బ్రాహ్మణుడి కుమార్తె సుభద్రాంగి అనే మహిళ. ఆమె జన్మించినప్పుడు ఒక జ్యోతిష్కుడు ఆమె కుమారులలో ఒకరు రాజు అవుతారని, మరొకరు మతగురువు ఔతాడని చెప్పాడు. ఆమెకు యుక్తవయసు వచ్చిన తరువాత ఆమె తండ్రి ఆమెను పాటలీపుత్రలోని బిందుసార భవనానికి తీసుకెళ్లారు. ఆమె అందం పట్ల అసూయపడే బిందుసారుడి భార్యలు ఆమెను రాజ మంగలిగా శిక్షణ ఇచ్చారు. ఒకసారి చక్రవర్తి ఆమె వెంట్రుకలను దువ్వి దిద్దే నైపుణ్యాన్ని చూసి ప్రశంశించిన సమయంలో ఆమె రాణి కావాలనే కోరికను వ్యక్తం చేసింది. బిందుసారుడు ముందుగా ఆమె తక్కువ జాతికిచెందిన స్త్రీ అని భావించి ఆమెను వివాహం చేసుకోవడానికి భయపడ్డాడు కాని ఆమె బ్రాహ్మణ జాతికి చెందిన స్త్రీ అని గ్రహించిన తరువాత ఆమెను వివాహం చేసుకుని ప్రధాన రాణిగా చేసాడు. ఈ దంపతులకు ఇద్దరు కుమారులు ఉన్నారు: అశోకుడు, విగాటశోకుడు. అశోకుడి "అవయవాలు స్పర్శించినప్పుడు కఠినంగా " ఉన్న కారణంగా బిందుసారుడు అశోకుడిని ఇష్టపడలేదు.[10]
దివ్యవదానలోని మరొక పురాణం అశోకుడి తల్లిని జనపదకళ్యాణి అని పేర్కొంది.[16] వంసత్తప్పకాసిని (మహావంశ భాష్యం) ఆధారంగా అశోకుడి తల్లి పేరు ధమ్మ.[17] బిందుసారునికి 16 మంది మహిళల నుండి 101 మంది కుమారులు ఉన్నారని మహావంశం పేర్కొంది. వీరిలో పెద్దవాడు సుమన, చిన్నవాడు తిష్య (లేదా టిస్సా). అశోకుడు, టిష్యా ఒకే తల్లికి జన్మించారు.[11]
పరిపాలన
మార్చుక్రీ.పూ.298-277ల మధ్య కాలంలో బిందుసారుడు తన పరిపాలనను సాగించినట్లుగా తెలుస్తున్నది. [4] చరిత్రకారుడు ఉపేదర సింగు అంచనా ఆధారంగా క్రీ.పూ. 297 నాటికి బిందుసారుడి పాలన మొదలైందని పేర్కొన్నాడు.[4]
భూభాగ సంఘర్షణలు
మార్చు-
మగధ సామ్రాజ్య విస్తరణ అజాతశత్రుతో ప్రారంభం -
నంద సామ్రాజ్యం తన శిఖరంలో -
చంద్రగుప్త మౌర్య సామ్రాజ్యం నంద సామ్రాజ్యాన్ని జయించి, సౌరాష్ట్రలో సుదర్శన సరోవరం నిర్మించి మరియు సెల్యూకస్ నుండి నాలుగు ప్రాంతాలను (గేడ్రోశియా, అరాకోసియా, ఆరియా - హెరాట్, మరియు పరోపమిసాది) గెలిచింది -
బిందుసార సామ్రాజ్యం దక్షిణ విజయం తర్వాత -
అశోక సామ్రాజ్యం కలింగ జయించిన తర్వాత -
సమ్రాట్ అశోక గరిష్ఠ అంగీకృత శాసనాలు లేదా స్తూపం వల్ల పొందబడిన రికార్డులు
మౌర్య సామ్రాజ్యం ఇప్పటికే చంద్రగుప్తుని పాలనలో పశ్చిమ సముద్రం (సౌరాష్ట్ర పక్కన) నుండి తూర్పు సముద్రం (బెంగాల్ పక్కన) వరకు విస్తరించిందని సైలేంద్ర నాథు సేను పేర్కొన్నాడు. అంతేకాకుండా దక్షిణ భారతదేశంలో దొరికిన అశోక శాసనాలు బిందుసారుడు దక్కను (దక్షిణ భారతదేశం) ను జయించడం గురించి ఏమీ ప్రస్తావించలేదు. దీని ఆధారంగా బిందుసారుడు మౌర్య సామ్రాజ్యాన్ని విస్తరించలేదని కానీ చంద్రగుప్తుడు నుండి వారసత్వంగా పొందిన భూభాగాలను నిలుపుకోగలిగాడని సేను తేల్చిచెప్పాడు.[18]
మరొకవైపు కె. కృష్ణారెడ్డి అశోక శాసనాలు దక్షిణ భారతదేశాన్ని జయించినందుకు ప్రగల్భాలు పలుకుతాయని వాదించాడు. అందువలన బిందుసారుని పాలనలో మౌర్య సామ్రాజ్యం మైసూరు వరకు విస్తరించిందని రెడ్డి అభిప్రాయపడ్డారు. ఆయన అభిప్రాయం ఆధారంగా దక్షిణాది రాజ్యాలు మౌర్య సామ్రాజ్యంలో భాగం కానప్పటికీ బహుశా దాని ఆధిపత్యాన్ని అంగీకరించాయి.[19]
బిందుసారుడు దక్కను ప్రాంతాన్ని కలిగి ఉన్న ఒక సామ్రాజ్యాన్ని వారసత్వంగా పొందాడని, సామ్రాజ్యానికి ప్రాదేశిక చేర్పులు చేయలేదని అలైను డానియౌలో అభిప్రాయపడ్డారు. అయినప్పటికీ బిందుసారుడు చేరాలు, చోళులు, సత్యపుత్రాలు దక్షిణ భూభాగాలను నామమాత్రపు మౌర్య నియంత్రణలోకి తీసుకువచ్చారని, అయినప్పటికీ ఆయన వారి సైన్యాన్ని అధిగమించలేకపోయాడని డానిలౌ అభిప్రాయపడ్డాడు. ఆయన సిద్ధాంతం ప్రాచీన తమిళ సాహిత్యం వంబ మోరియారు (మౌర్య ఆక్రమణ) ను సూచిస్తుంది. అయినప్పటికీ మౌర్య యాత్రల గురించి ఎటువంటి వివరాలు ఇవ్వలేదు. డానియౌలో అభిప్రాయం ఆధారంగా చంద్రగుప్త నుండి వారసత్వంగా పొందిన సామ్రాజ్యం నిర్వహణ, ఏకీకరణ బిందూసారుడి ప్రధాన సాధనగా భావించబడుతుంది.[20]
తక్షశిల తిరుగుబాటు
మార్చుబిందుసారుడు తన కుమారుడు అశోకను ఉజ్జయిని రాజప్రతినిధిగా నియమించాడని మహావంశం సూచిస్తుంది. [11] తక్షశిల ముట్టడి కోసం బిందుసారుడు అశోకుడిని పంపినట్లు అశోకవదన పేర్కొంది. అశోకుడి యాత్రకు ఆయుధాలు లేదా రథాలు ఇవ్వడానికి చక్రవర్తి నిరాకరించాడు. అప్పుడు దేవతలు (దేవతలు) అద్భుతంగా అతనికి సైనికులను, ఆయుధాలను తీసుకువచ్చారు. ఆయన సైన్యం తక్షశిల చేరుకున్నప్పుడు, నగరవాసులు ఆయన వద్దకు వచ్చారు. వారు బిందుసారుడి అణచివేత మంత్రులను మాత్రమే వ్యతిరేకించారని వారు ఆయనకు చెప్పారు; వారికి చక్రవర్తి లేదా యువరాజుతో ఎటువంటి సమస్య లేదని చెప్పారు. అశోకుడు అప్పుడు ప్రతిపక్షం లేకుండా నగరంలోకి ప్రవేశించాడు, దేవతలు ఒక రోజు మొత్తం భూమిని పాలించమని ప్రకటించారు. బిందుసారుడి మరణానికి కొంతకాలం ముందు తక్షశిలలో రెండవ తిరుగుబాటు జరిగింది. ఈసారి తిరుగుబాటును అరికట్టడానికి సుశిమాను పంపారు, కాని ఆయన ఆ పనిలో విఫలమయ్యాడు.[10]
మంత్రులు
మార్చుపరిపాలనను బిందుసారుడికి అప్పగించిన తరువాత, చంద్రగుప్తుడి ప్రధానమంత్రి చాణక్యుడు ఆయనతో పదవీ విరమణ కొరకు అటవీప్రాంతానికి వచ్చారని రాజవళి-కథ పేర్కొంది.[21] అయినప్పటికీ చాణుక్యుడు బిందుసారుడి ప్రధానమంత్రిగా కొనసాగినట్లు పారిష్ఠ-పర్వను పేర్కొంది. ఇది చాణక్య మరణం గురించి ఒక పురాణాన్ని ప్రస్తావించింది: సునాంధు అనే వ్యక్తిని తన మంత్రులలో ఒకరిగా నియమించాలని చాణక్యుడు చక్రవర్తిని కోరాడు. అయితే సుభాంధు ఉన్నత మంత్రి కావాలని కోరుకుని చాణక్యుడి మీద అసూయ పడ్డాడు. కనుక చాణక్యుడు బిదుసారుడి తల్లి కడుపుని తెరిచినట్లు బిందుసారుడితో చెప్పాడు. మంత్రసానులతో కథను ధృవీకరించిన తరువాత బిందుసారుడు చాణక్యుడిని ద్వేషించడం ప్రారంభించాడు. ఫలితంగా అప్పటికి చాలా వృద్ధుడైన చాణక్యుడిని పదవీ విరమణ చేయించి ఆకలితో చనిపోయేలా చేయాలని నిర్ణయించుకున్నాడు. ఇంతలో బిందూసారుడు తాను పుట్టిన వివరణాత్మక పరిస్థితుల గురించి తెలుసుకుని తన మంత్రి విధులను తిరిగి ప్రారంభించమని చాణక్యుడిని వేడుకున్నాడు. చాణక్యుడు బాధ్యత వహించడానికి నిరాకరించినప్పుడు, చక్రవర్తి సుబందును శాంతింపజేయమని ఆదేశించాడు. సుబంధు చాణక్యుడిని ప్రసన్నం చేసుకుంటున్నట్లు నటిస్తూ, ఆయనను తగలబెట్టాడు. కొంతకాలం తర్వాత చాణక్యుడి శాపం కారణంగా సుబంధు స్వయంగా పదవీ విరమణ చేసి సన్యాసిగా మారవలసి వచ్చింది.[7][22]
బిందుసారుని సభలో 500 మంది రాజ సలహాదారులు ఉన్నారని అశోకవదన సూచించాడు. ఇందులో బిందుసారుడు మరణించిన తరువాత ఆయన కుమారుడు అశోకుడు చక్రవర్తి కావడానికి సహాయం చేసిన ఖల్లాటకా, రాధగుప్తా అనే ఇద్దరు అధికారులు ఉన్నారు.[10]
విదేశీ సంబంధాలు
మార్చుబిందుసారుడు గ్రీకులతో స్నేహపూర్వక దౌత్య సంబంధాలను కొనసాగించాడు. సెలూసిదు చక్రవర్తి మొదటి ఆంటియోకసు రాయబారిగా డీమాచోసు (ప్లాటియా)బిందుసారర న్యాయస్థానంలో ఉన్నాడు.[23][18][24] డీమాచోసు "ఆన్ పైటీ" (పెరి యూసేబియాసు) పేరుతో ఒక గ్రంథం రాసినట్లు తెలుస్తోంది.[25] 3 వ శతాబ్దపు గ్రీకు రచయిత ఎథీనియసు. తన డీప్నోసోఫిస్టేలో, హెగెసాండరు రచనల నుండి తాను నేర్చుకున్న ఒక సంఘటన గురించి ప్రస్తావించాడు: బిందుసారుడు తనకు తీపి వైన్, ఎండిన అత్తి పండ్లను, సోఫిస్టును పంపమని ఆంటియోకసును అభ్యర్థించాడు.[9] ఆంటియోకసు ఆయన వైన్, అత్తి పండ్లను పంపుతానని బదులిచ్చాడు. కాని గ్రీకు చట్టాలు అతన్ని ఒక సోఫిస్టు విక్రయించడాన్ని నిషేధించాయి.[26][27][28] ఒక సోఫిస్టు కోసం బిందుసారుడు చేసిన అభ్యర్థన గ్రీకు తత్వశాస్త్రం గురించి తెలుసుకోవాలనే అతని ఉద్దేశాన్ని ప్రతిబింబిస్తుంది.[29]
పాలిబోత్రా రాజు (పటాలిపుత్ర, మౌర్య రాజధాని) గ్రీకు రచయిత ఇయాంబులసును స్వాగతించాడని డయోడోరసు పేర్కొన్నాడు. ఈ రాజును సాధారణంగా బిందుసారుడిగా గుర్తిస్తారు.[18] ఈజిప్టు రాజు ఫిలడెల్ఫసు డియోనిసియసు అనే రాయబారిని భారతదేశానికి పంపించాడని ప్లినీ పేర్కొన్నాడు.[29][30] సైలేంద్ర నాథు సేన్ అభిప్రాయం ఆధారంగా ఇది బిందుసారుడి పాలనలో జరిగినట్లు తెలుస్తుంది.[18]
తక్షశిల తిరుగుబాటు
మార్చుబిందుసారుడు తన కుమారుడైన అశోకుడును ఉజ్జయినీకి వైస్రాయ్‌గా నియమించాడు, తక్షశిల ముట్టడికి కూడా పంపించాడు. అశోకుడి దండయాత్రకు ఎటువంటి ఆయుధాలు లేదా రథాలను బిందుసార చక్రవర్తి అందించేందుకు నిరాకరించాడు. [11] బిందుసారుని మరణానికి కొద్దికాలం ముందు, తక్షశిలలో రెండవ తిరుగుబాటు జరిగింది. ఈసారి, తిరుగుబాటును అణచివేయడానికి సుశీమా పంపబడ్డాడు, కానీ అతను ఆ పనిలో విఫలమయ్యాడు. [10]
మతం
మార్చు
బౌద్ధ గ్రంధాలు సమంతపసాదిక, మహావంశ, బిందుసార బ్రాహ్మణిజాన్ని అనుసరించారని ఆయన "బ్రాహ్మణ భట్టో" ("బ్రాహ్మణుల ఓటరు") అని పిలుస్తారు.[5][32] జైను వర్గాల సమాచారం ఆధారంగా బిందుసారుడు తండ్రి చంద్రగుప్తుడి మరణానికి ముందు జైన మతాన్ని స్వీకరించాడు. అయినప్పటికీ వారు బిందుసారుడి మతవిశ్వాసం మీద మౌనంగా ఉన్నారు. బిందుసారుడు ఒక జైనుడని చూపించడానికి ఎటువంటి ఆధారాలు లేవు.[33]సాంచి వద్ద లభించిన క్రీ.పూ. 3 వ శతాబ్దానికి చెందిన ఆలయం 40 శిధిలాలలోని ఒక విచ్ఛిన్న శాసనం బహుశా బిందుసారాను సూచిస్తుంది. ఇది సాంచి వద్ద బౌద్ధస్థూపంతో బిందుసారుడికి ఉన్న సంబంధాన్ని సూచిస్తుంది.[4][31]
కొన్ని బౌద్ధ గ్రంధాలలో బిందుసారుడి ఆస్థానంలో అజివికా జ్యోతిష్కుడు లేదా పూజారి అశోక యువరాజు గొప్పతనాన్ని ప్రవచించాడని పేర్కొన్నారు.[34] పంసుప్రదానవదన (దివ్యవదానంలో భాగం) ఈ మనిషిని పింగళవత్స అని పేరు పెట్టింది.[35] వంసత్తప్పకసిని (మహావంశ వ్యాఖ్యానం) మజ్జిమా నికాయ మీద వ్యాఖ్యానం ఆధారంగా ఈ వ్యక్తిని జనసనా అని పేరు పెట్టింది.[5]
పింగళవత్స అజివికా పరివరాజక (సంచరిస్తున్న గురువు) అని దివ్యవదాన సంస్కరణ పేర్కొంది. ఇద్దరు యువరాజులు ఆడుకోవడం చూస్తుండటంతో తరువాతి చక్రవర్తిగా రాజుల సామర్థ్యాన్ని అంచనా వేయమని బిందుసారుడు కోరాడు. పింగళవత్స అశోకుడిని అత్యంత అనువైన యువరాజుగా గుర్తించినప్పటికీ అశోకుడు బిందుసారుడి అభిమాన కుమారుడు కానందున చక్రవర్తి ఖచ్చితమైన సమాధానం ఇవ్వలేదు. అయినప్పటికీ అశోకుడి భవిష్యత్తు గొప్పతనాన్ని రాణి సుభద్రాంగికి చెప్పాడు. చక్రవర్తి సమాధానం చెప్పమని బలవంతం చేసే ముందు రాణి అతనిని రాజ్యాన్ని విడిచిపెట్టమని కోరింది. బిందుసారుని మరణం తరువాత పింగలవత్స తిరిగి సభకు వచ్చాడు.[34]
మహావంశ వ్యాఖ్యానం జనసనా (జరసోన లేదా జరసనా కూడా) రాణి కులుపాగా (రాజ గృహానికి సన్యాసి) అని పేర్కొంది. ఆయన కస్సపా బుద్ధుని కాలంలో కొండచిలువగా జన్మించాడు. భిక్షుల చర్చలను విన్న తర్వాత చాలా తెలివైనవాడు అయ్యాడు. రాణి గర్భం గురించి ఆయన చేసిన పరిశీలనల ఆధారంగా, అశోకుడి భవిష్యత్తు గొప్పతనాన్ని ఆయన ప్రవచించారు. తెలియని కారణాల వల్ల ఆయన రాజసభను విడిచిపెట్టినట్లు తెలుస్తోంది. అశోకుడు పెరిగినప్పుడు రాణి కుమారుడితో జనసనా అశోకుడి గొప్పతనాన్ని అంచనా వేసినవిషయం వివరించాడు. రాజధాని పాటలీపుత్రకు దూరంగా పేరులేని ప్రదేశంలో నివసిస్తున్న జనసానను తిరిగి తీసుకురావడానికి అశోకుడు ఒక బండిని పంపాడు. పాటలీపుత్రకు తిరిగి వెళ్ళేటప్పుడు, ఆయనను ఒక అస్సాగుత్త బౌద్ధమతంలోకి మార్చారు.[34]
ఈ ఇతిహాసాల ఆధారంగా ఎ. ఎల్. బాషం వంటి పండితులు బిందుసారుడు అజివికలను పోషించారని తేల్చారు.[34][4]
మరణం, తరువాత వారసత్వం
మార్చుబిందుసారుడు క్రీస్తుపూర్వం 270 లో మరణించినట్లు చారిత్రక ఆధారాలు సూచిస్తున్నాయి. ఉపీందరు సింగు అభిప్రాయం ఆధారంగా బిందుసారా క్రీస్తుపూర్వం 273 లో మరణించాడని భావిస్తున్నారు.[4] అలైను డానియౌలో ఆయన క్రీ.పూ 274 లో మరణించాడని విశ్వసిస్తున్నారు.[20] క్రీస్తుపూర్వం 273-272లో ఆయన మరణించాడని సైలేంద్ర నాథు సేన్ అభిప్రాయపడ్డాడు. ఆయన మరణం తరువాత నాలుగు సంవత్సరాల వారసత్వ పోరాటం జరిగింది. తరువాత ఆయన కుమారుడు అశోకుడు క్రీస్తుపూర్వం 269-268లో చక్రవర్తి అయ్యాడు.[18]
మహావంశం ఆధారంగా బిందుసార 28 సంవత్సరాలు పాలించాడు.[36] వాయు పురాణం చంద్రగుప్తుడి వారసుడిని "భద్రాసార" అని పేర్కొన్నది. భద్రసార ఆధారంగా బుందుసారుడు 25 సంవత్సరాలు పరిపాలించాడని పేర్కొంది.[37] బౌద్ధ గ్రంథం మంజుశ్రీ-ములా-కల్ప తాను 70 సంవత్సరాలు పేర్కొన్నప్పటికీ ఇది చారిత్రాత్మకంగా ఖచ్చితమైనది కాదని భావించబడుతుంది.[38]
ఈ వారసత్వం గురించి భిన్నమైన వర్ణనలను అందించినప్పటికీ బిందుసారుని తరువాత ఆయన కుమారుడు అశోకుడు వచ్చాడని అన్ని వర్గాలు అంగీకరిస్తున్నాయి. మహావంశం ప్రకారం అశోకుడిని ఉజ్జయిని వైస్రాయిగా నియమించారు. తన తండ్రి ప్రాణాంతక అనారోగ్యం గురించి విన్న అశోకుడు రాజధాని పాటలీపుత్రకు పరుగెత్తాడు. అక్కడ ఆయన తన 99 మంది సోదరులను చంపి (టిష్యాను మాత్రమే వదిలి) కొత్త చక్రవర్తి అయ్యాడు.[11]
అశోకవదన గద్య సంస్కరణ ఆధారంగా బిందుసారుడు అభిమాన కుమారుడు సుశిమా ఒకసారి తన గ్లోవును ప్రధానమంత్రి ఖల్లాటక మీద విసిరాడు. ఈ చర్యతో సుశిమా చక్రవర్తి కావడానికి అనర్హుడని మంత్రి భావించారు. అందువలన ఆయన 500 మంది రాజ సలహాదారులను సంప్రదించి, బిందుసారుడి మరణం తరువాత అశోకుడిని చక్రవర్తిగా నియమించాలని సూచించాడు. అశోకుడు విశ్వ పాలకుడిగా దేవతలు ఊహించారని ఎత్తి చూపారు. కొంతకాలం తరువాత బిందుసారుడు అనారోగ్యానికి గురైన తరువాత పరిపాలనను తన వారసుడికి అప్పగించాలని నిర్ణయించుకున్నాడు. సుశిమాను చక్రవర్తిగా అశోకుడిని తక్షశిల రాజప్రతినిధిగా నియమించాలని ఆయన తన మంత్రులను కోరాడు. అయినప్పటికీ ఈ సమయానికి సుశిమాను తక్షశిలాకు పంపారు. అక్కడ ఆయన తిరుగుబాటును అరికట్టడంలో విఫలమయ్యాడు. చక్రవర్తి మరణశయ్య మీద ఉన్నప్పుడు, మంత్రులు అశోకుడిని తాత్కాలిక చక్రవర్తిగా నియమించాలని, తక్షశిల నుండి తిరిగి వచ్చిన తరువాత సుశిమాను చక్రవర్తిగా తిరిగి నియమించాలని సూచించారు. అయినప్పటికీ ఈ సూచన విన్న బిందుసారుడు ఆగ్రహించాడు. అప్పుడు అశోకుడు బిందుసారుడి వారసుడు కావాలని అనుకుంటే, దేవతలు అతన్ని చక్రవర్తిగా నియమిస్తారని ప్రకటించారు. దేవతలు ఆశ్చర్యకరంగా రాజ కిరీటాన్ని ఆయన తలపై ఉంచగా, బిందుసారుడు మరణించాడు. ఈ వార్త విన్న సుశిమా సింహాసనాన్ని పొందటానికి పాటలీపుత్ర వైపు వెళ్ళాడు. అయినప్పటికీ అశోకుడి శ్రేయోభిలాషి రాధాగుప్తుడు వ్యూహాత్మకంగా సుశిమాను బొగ్గును తగలబెట్టిన గుంటలోపడేలా చేయడంతో సుశిమా మోసపోయి మరణించాడు.[10][1]
సింహాసనాన్ని అశోకుడికి అప్పగించిన తరువాత బిందుసారుడు పదవీ విరమణ చేసినట్లు రాజవళి-కథ పేర్కొంది.[21]
బిందుసారుడు 270వ దశకంలో మరణించినట్లు సూచిస్తున్నాయి. ఉపేంద్ర సింగ్ ప్రకారం, బిందుసారుడు సుమారు క్రీ.పూ.273 లో మరణించాడు. [4]అదేవిధముగా, క్రీ.పూ.274 సమయంలో అతను మరణించినట్లు అలైన్ డానీయు అభిప్రాయపడ్డాడు. [20] శైలేంద్ర నాథ్ సేన్ అభిప్రాయం ప్రకారం, అతను క్రీ.పూ.273-272 క్రీ.పూ. మధ్య కాలంలో చనిపోయాడని, అతని మరణం తర్వాత వరుసగా నాలుగేళ్ల పోరాటం జరిగిందని, అటు తర్వాత అతని కుమారుడు అశోకుడు క్రీ.పూ.269-268 క్రీ.పూ. కాలంలో చక్రవర్తి అయ్యాడు అని సూచించాడు. [18]
ప్రబల సంస్కృతిలో
మార్చుగ్రంథ పట్టిక
మార్చు- Daniélou, Alain (2003). A Brief History of India. Inner Traditions / Bear & Co. ISBN 978-1-59477-794-3.
- Guruge, Ananda W. P. (1993). Aśoka, the Righteous: A Definitive Biography. Central Cultural Fund, Ministry of Cultural Affairs and Information. ISBN 978-955-9226-00-0.
- Kosmin, Paul J. (2014), The Land of the Elephant Kings: Space, Territory, and Ideology in Seleucid Empire, Harvard University Press, ISBN 978-0-674-72882-0
- Mookerji, Radha Kumud (1988) [first published in 1966], Chandragupta Maurya and his times (4th ed.), Motilal Banarsidass, ISBN 81-208-0433-3
- Sastri, K. A. Nilakanta (1988). Age of the Nandas and Mauryas. Motilal Banarsidass. ISBN 9788120804661.
- Sen, Sailendra Nath (1999). Ancient Indian History and Civilization. New Age International. ISBN 9788122411980.
- Singh, Upinder (2008). A History of Ancient and Early Medieval India: From the Stone Age to the 12th Century. Pearson Education India. ISBN 978-81-317-1120-0.
- Srinivasachariar, M. (1974). History of Classical Sanskrit Literature. Motilal Banarsidass. ISBN 9788120802841.
మూలాలు
మార్చు- ↑ 1.0 1.1 1.2 Singh 2008, p. 331-332.
- ↑ Srinivasachariar 1974, pp. lxxxvii–lxxxviii.
- ↑ 3.0 3.1 3.2 Srinivasachariar 1974, p. lxxxviii.
- ↑ 4.0 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6 4.7 Singh 2008, p. 331.
- ↑ 5.0 5.1 5.2 S. M. Haldhar (2001). Buddhism in India and Sri Lanka (c. 300 BC to C. 600 AD). Om. p. 38. ISBN 9788186867532.
- ↑ 6.0 6.1 6.2 Daniélou 2003, p. 108.
- ↑ 7.0 7.1 7.2 7.3 Motilal Banarsidass (1993). "The Minister Cāṇakya, from the Pariśiṣtaparvan of Hemacandra". In Phyllis Granoff (ed.). The Clever Adulteress and Other Stories: A Treasury of Jaina Literature. Translated by Rosalind Lefeber. pp. 204–206.
- ↑ 8.0 8.1 Guruge 1993, p. 465.
- ↑ 9.0 9.1 Kosmin 2014, p. 35.
- ↑ 10.0 10.1 10.2 10.3 10.4 10.5 Eugène Burnouf (1911). Legends of Indian Buddhism. New York: E. P. Dutton. pp. 20–29.
- ↑ 11.0 11.1 11.2 11.3 11.4 11.5 11.6 Srinivasachariar 1974, p. lxxxvii.
- ↑ Arthur Cotterell (2011). The Pimlico Dictionary Of Classical Civilizations. Random House. p. 189. ISBN 9781446466728.
- ↑ 13.0 13.1 Vincent Arthur Smith (1920). Asoka, the Buddhist emperor of India. Oxford: Clarendon Press. pp. 18–19. ISBN 9788120613034.
- ↑ Rajendralal Mitra (1878). "On the Early Life of Asoka". Proceedings of the Asiatic Society of Bengal. Asiatic Society of Bengal: 10.
- ↑ Trautmann, Thomas R. (1971). Kauṭilya and the Arthaśāstra: a statistical investigation of the authorship and evolution of the text. Brill. p. 15.
- ↑ Singh 2008, p. 332.
- ↑ Sastri 1988, p. 167.
- ↑ 18.0 18.1 18.2 18.3 18.4 18.5 Sen 1999, p. 142.
- ↑ K Krishna Reddy (2005). General Studies History. New Delhi: Tata McGraw-Hill. p. A42-43. ISBN 9780070604476.
- ↑ 20.0 20.1 20.2 Daniélou 2003, p. 109.
- ↑ 21.0 21.1 B. Lewis Rice (1889). Epigraphia Carnatica, Volume II: Inscriptions and Sravana Belgola. Bangalore: Mysore Government Central Press. p. 9.
- ↑ Hemachandra (1891). Sthavir̂aval̂i charita, or, Pariśishtaparvan. Translated by Hermann Jacobi. Calcutta: Asiatic Society. pp. 67–68.
- ↑ Mookerji, Radhakumud (1966). Chandragupta Maurya and His Times (in ఇంగ్లీష్). Motilal Banarsidass. p. 38. ISBN 9788120804050.
- ↑ Talbert, Richard J. A.; Naiden, Fred S. (2017). Mercury's Wings: Exploring Modes of Communication in the Ancient World (in ఇంగ్లీష్). Oxford University Press. p. 295. ISBN 9780190663285.
- ↑ Erskine, Andrew (2009). A Companion to the Hellenistic World (in ఇంగ్లీష్). John Wiley & Sons. p. 421. ISBN 9781405154413.
- ↑ Mookerji 1988, p. 38.
- ↑ J. C. McKeown (2013). A Cabinet of Greek Curiosities: Strange Tales and Surprising Facts from the Cradle of Western Civilization. Oxford University Press. p. 99. ISBN 9780199982110.
- ↑ Athenaeus (of Naucratis) (1854). The Deipnosophists, or, Banquet of the learned of Athenaeus. Vol. III. Literally Translated by C. D. Yonge, B. A. London: Henry G. Bohn. p. 1044. Original Classification Number: 888 A96d tY55 1854. Archived from the original on 31 డిసెంబరు 2013.
- ↑ 29.0 29.1 Irfan Habib & Vivekanand Jha 2004, p. 20.
- ↑ India, the Ancient Past, Burjor Avari, p.108-109
- ↑ 31.0 31.1 Singh, Upinder (2016). The Idea of Ancient India: Essays on Religion, Politics, and Archaeology (in అరబిక్). SAGE Publications India. ISBN 9789351506454.
- ↑ Beni Madhab Barua (1968). Asoka and His Inscriptions. Vol. 1. New Age. p. 171.
- ↑ Kanai Lal Hazra (1984). Royal patronage of Buddhism in ancient India. D.K. p. 58.
- ↑ 34.0 34.1 34.2 34.3 Basham, A.L. (1951). History and Doctrines of the Ājīvikas (2nd ed.). Luzac & Company. pp. 146–147. ISBN 81-208-1204-2.
- ↑ Guruge 1993, p. 27.
- ↑ Kashi Nath Upadhyaya (1997). Early Buddhism and the Bhagavadgita. Motilal Banarsidass. p. 33. ISBN 9788120808805.
- ↑ Fitzedward Hall, ed. (1868). The Vishnu Purana. Vol. IV. Translated by H. H. Wilson. Trübner & Co. p. 188.
- ↑ Sudhakar Chattopadhyaya (1977). Bimbisāra to Aśoka: With an Appendix on the Later Mauryas. Roy and Chowdhury. p. 102.
- ↑ Sukanya Verma (24 అక్టోబరు 2001). "Asoka". rediff.com. Archived from the original on 24 ఆగస్టు 2017.
- ↑ "Happy Birthday Sameer Dharamadhikari", The Times of India, 25 సెప్టెంబరు 2015, archived from the original on 17 మే 2017
- ↑ "Avneet Kaur joins 'Chandra Nandni' opposite Siddharth Nigam". ABP Live. 10 ఆగస్టు 2017. Archived from the original on 24 ఆగస్టు 2017.
| ఇంతకు ముందు ఉన్నవారు: చంద్రగుప్త మౌర్య |
మౌర్య చక్రవర్తి 298BC—272BC |
తరువాత వచ్చినవారు: అశోకుడు |