వాడుకరి:గుర్రం సీతారాములు/ఉపపేజీ1

Few Bones and a Few More Grains

‘"The flesh is heavy on my back; she’s my daughter, just turned fifteen. Feel her and be back soon." This sentence, from Jayanto Mahapatro’s "The Hunger," disturbed me a lot. It’s about a father aged sixty and a daughter aged fifteen, who struggle in their lives fishing in the sea. The shack they live in at the coast might get blown away even at a slight rainy-wind. The father and the daughter were not dressed adequately. Hers was a miserable plight of not having even a length of cloth to conceal her physic that was beyond her age. She used to accompany her father to the coast everyday. Her daily chore had been to wait for her father till the evening loitering at the coast. She was a burden; a responsibility beyond what the old man could manage. It became impossible for him to make the ends meet. Survival itself was a problem for them. He didn’t have either courage or leisure to think of marrying her off. It’s misfortune that inhabited in their house. ‘He reached back home from the sea. The sky seemed as though it might collapse any time with a thunder. He lost patience to remain standing, as he didn’t have food for two-three days. He was not in a position even to cry. The tears in his eyes seeped long ago. The coast was turbulent like the mind of the old man. As the visitors were hurrying up to leave for their houses, the coast was almost vacant. Each one was rushing in hurry. The university students would visit the shore for fun everyday. Groups together they would make fun jostling and shoving one against the other; they would scream and shout to tumble their sorrow into the waters. Some of them would come over there only to quench their bodily desires. As soon as they reach, they would gaze all eyes at the women folk. Those who could afford would come regularly; those who couldn’t, rarely. The old man noticed several times a youth coming over there for prostitutes to satisfy his desire by making some payment. He was fair and sturdy. He seemed to have hailed from a rich family since he sported a ring, chain and a costly watch. He seemed masculine. He was walking towards the old man dragging his feet in the sand and kicking the shells, complaining that he didn’t find anyone that day. The hopes of the old man that he had nurtured all these days got evaporated. He felt as though the sea that he had trusted swallowed him. He had been defeated in life for a long time; he got defeated only to survive. He would no longer stand the defeat. He had taken a decision only by means of bowing to his defeat. Having bowed to the plight, he called out to the boy. After conversing for some time, he could make out what the boy was looking for, "Boy! ‘This is my daughter; just turned fifteen the other day. The flush is heavy on my back; feel her and be back soon. Look boy! It might rain. It’s time for the last bus too. Go over there, and come back after completing the work," holding back his sorrow, the old man handed her to him, and disappeared from there. ‘The girl’s eyes seemed like the worn out marbles devoid of glow. When seen through her eyes, her bones could be seen. Having followed him disinterestedly, she spread her thighs involuntarily, and surrendered herself to him. The fish in the basket of the old man flickered.’ This poem, which I was teaching in the class, depicts the helplessness of the father who sold his daughter for quenching the hunger, and how an inert girl inevitably turns into a doll being crushed under the masculinity of the man. The poem narrates the fate of those who live by depending on their caste-occupation. While the poem was taught, some of the girls grew somewhat restless, head brooding. A few boys smiled to themselves enjoying amorously. I noticed the whirlpools in the eyes of some students the colors of whose faces changed. We were all in a kind of daze in the class for some time. I came to normalcy after a prolonged silence when someone said, ‘Sir! The bell rang.’ The pages of the anthology of Commonwealth Poetry seemed to be smeared by the powder of the bones, and the powder seemed to be dribbling along the way. It smelled the whiff of bones. I started for the staff room holding the book in the hand. Some of the people were running helter-skelter as though being chased by someone. They were screaming. I was walking towards the staff room. Groups of the senior students were ragging the newcomers while some others were sitting on the lawns. A few others were munching popcorn. Some were shouting. The premises of the college were abuzz with the visitors and parents. The welcome banners and hoardings of students’ organizations of various hues added festive atmosphere on the campus. Every student on the campus seemed to me like Jesus carrying the Cross. Amid emotional atmosphere, I reached the staff room, and relaxed in the chair. Yadaiah, a Telugu lecture, sitting beside me greeted, ‘Sunder Raju! What’s the matter? You seem dull?’ I told him that there was nothing specific, and took out a sheet of paper to make notes for the seminar to be held in the evening. When I was searching for my spectacles, ‘Here, sir your specs,’ a student by name Shyam handed them to me. Being the in-charge of the student’s welfare, I knew a little about every student. Yadaiah said, ‘Shyam too seems to be presenting a paper in the seminar?’ ‘Yes!’ He added, ‘Shyam is a good student; he takes active part in social activities.’ I was the in-charge of the hostel. I saw him first at the time of admissions when he came with a bag in one hand and an old suitcase wrapped in a rag in another. The handle being broken, he found it difficult to hold it. Though his hair was unkempt, and wore worn out sandals, there seemed a sense of determination in his eyes. He came into my room with very little luggage. I had learnt about him then. After completing the formalities of admissions, he left for his room. Shyam was an orphan hailing from a remote village at Palamuru, known for migrant labor. His father used to sew sandals. His mother died of anemia a few months after his birth. He lost his father too who died of ulcer having dragged on life without food. He underwent the trauma of hunger, untouchability, insults and hatred. Having been an unwelcome inmate in the welfare hostels, he used to live in the hostels by eating stale food and drinking water in the streets. He could reach the university braving the difficulties. I could learn these details about him because of the interest that he evinced in studies. I thought that it was this kind of background that made his eyes welled up in the class while teaching the poem. Thinking so, I immersed in making notes again. I didn’t feel like having lunch. I managed with tea, and continued to make notes. It was getting five in the evening. My colleagues were getting ready to leave. When my colleague asked me if I would accompany him for home, I said that I would participate in the seminar on the literature of the suppressed castes. I invited him should he be interested. When I started, I saw Shyam at the gate of the collage. I asked him, ‘How do you go to the seminar?’ ‘I’ll go with friends, sir.’ ‘It’s OK. But come to my house some time tomorrow,’ I caught the bus. The bus was overcrowded as some of the passengers were hanging on the footboard as though being chased. It got late by the time the seminar ended. A few prominent poets gave their messages. The seminar ended with the address of the vice chancellor. I started for home.

• * *

I read Victor Hugo’s The Last Day of a Condemned Man late in the night. He portrayed emotionally the last moments of a man who was sentenced to death and about be hung shortly. I didn’t quite know when exactly I fell asleep. I awoke when the sunrays fell on my face. The bed was full of papers and books. My eyes turned red these days because of sleeplessness. I came out of the house brushing my teeth. The women at the public tap were quarrelling among themselves. Some of them were returning with empty brass-pots. I washed my face, and switched on the TV. There was a panel discussion among a few editors of new papers; they were shouting on some issue. An editor, who seemed to be a Brahmin, was speaking on the freedom of editors that they didn’t have an agenda for themselves but to carry forward the agenda of the owners. As the discussion sounded lousy, I browsed through the newspapers that were full of routine news. Then there was a knock on the door. When I opened the door, it was Shyam. ‘Come on young man, how are you?’ I gave him some literary magazines for reading, and went into the kitchen to make tea. After a wile I came back with a bottle of water and two cups of tea. We watched the discussion on the TV while sipping tea. He commented, ‘What do they mean by freedom? Do they mean the freedom of journalists or owners? One is being pitted against the other.’ We turned off the TV as the discussion was lousy. ‘Sir! Where is madam? What are your children studying? Shyam asked me. ‘Nothing of that sort; I am not married so far,’ I continued, ‘How is your study going on? How do you find the hostel facility?’ He answered briefly. His attitude seemed as though he had come to discuss a big issue. Taking liberty he asked, ‘Sir I feel like knowing about your background. Please tell me about yourself,’ he asked. Though his question was not curious, I began so as not to discourage him. When he asked about my past, forty-five years of my life was running like a reel before my eyes. My eyes were streaming. The throat was getting parched. Yet, I overcame a bout of emotion, ‘There’s nothing great to tell about myself; I underwent travails like you. Having been born into a poor family from one of the remote villages, I faced acute hunger and the problem untouchability in my childhood. I can’t narrate artistically. Whatever I have to speak or write about my childhood, it is inevitably about hunger and untouchability. ‘By then, the Lal Bahadur canal of Nagarjuna sagar was yet to be dug. My village used to be reeled under severe draught. The Madigas of my village used to work as the annual field-laborers in the fields of farmers. One of such laborers was my father, Lachaiah. The villagers didn’t ever address him by his name. They used to address him ‘Lachchiga’ derogatively. Had he been born into a touchable caste, they would have perhaps addressed him Laxmaiah gaaru adding a respectable epithet. He became Lachchi gaadu only because he was born into an untouchable caste. I am the last of the six children in my family. I am the only one to have learnt the alphabet in piecemeal. We don’t possess even a cent of land. Amma and ayya, mother and father used to work as laborers. Our folk used to divide the houses of the upper castes into shares for rendering caste-services to them. Our folk used to work in their families during festivals and other celebrations too. They used to remove the carcass of the dead animals, and keep guard of the pyres if someone died in the upper castes. The Madigas had to remove shit from the dry lavatories manually. I didn’t use to understand their ethics of assigning the menial work to us. ‘My folk used to spend their lives in the agricultural work. What they ultimately used to get in turn was the left over grains in the threshing ground. At the most, they used to dole out a few measures of grains by means of alms. However hard they might have worked, they used to be bestowed with the empty grains mixed in the soil. I never used to understand as to why they did never fight for their share in the heaps of grains. ‘My childhood was spent most dreadfully. There were days when I used to pick the discarded betel leaves at the shacks, roast the tubers, roast and pound the millets, and eat by the side of the trenches. There were days when I used to gather grains by gleaning, bundle them in a shoulder-cloth, bury it in the ground, and have it cooked by burning twigs over ground. Though semi-cooked, I used to eat the same because of hunger. I used to gather raw grams for eating. Half of my childhood was spent in gathering nuts and wild fruits. After the school hours, we used to assemble at the main junction of my village. We used to fish in the rivulet and trenches, and bring home sundry varieties of fishes. Most of the days we used to eat this kind of stuff. There never used to be curds or curries available in my house. If at all anything was available, there used to be dry bullock meat and cucumber. We didn’t own a cent of land; affection among our folk used to be the sole asset. In fact the poor are capable of great love. If there is anything to speak about myself, it is but love and affection. Annayya, my elder brother was fixed for the annual field-labor right in his childhood. He used to eat his food at the landlords. On many an occasion, he would eat his morning-food, and hand me the lunch in the school, skipping his own lunch. If I were to write about the hunger that I underwent, the ink in my pen may not be sufficient to pen it. I feel like turning the blood that dripped from my eyes, into ink and write! ‘I told you already about the dry bullock meat. Several people didn’t allow us near them because we used to eat bullock meat. What’s wrong in eating the meat of the dead cattle as long as one does not kill the human beings for one’s selfish needs? In this country, the fourfold varna system had eaten the people alive. While they were arrogant, we at the dead cattle only to be alive. There is nothing wrong in it. Another incident worth remembering in my life is selling the dry bones of the cattle. It used to be difficult to collect them. When an animal died, they used to throw it far away from the village. Our houses used to be away from the village too. The carcass of the animals used to be dreadful even to look at. Having been putrefied, they used to smell. When it rained, the carcass used to swell. It used to be very awful even to go near by them. In spite of the smell, the white-warms used to swarm on them. As though competing with them, some red worms used to pound the bones. Eagles and vultures used to prey on them like the capitalists who suck and turn the economy of this country into pulp. One didn’t know how, but the moment an animal died, they would arrive timely. They used to eat away the flesh of the animal with a lot of understanding among themselves. They are more disciplined in eating than the human beings. We used to be in need of the bones left out by the vultures and the dogs. ‘Due to the prolonged draught in the villages, the people didn’t use to stay in the villages. They used to migrate en mass in search of work. The children and the aged used to be left out in the village. In the process of searching for livelihood, every village used to seem like parched crops. The locked doors used to mock at us. The children left behind used to be divided into groups for gathering bones. Having bound them into small bundles, we used to bring them home. At times they used to slip off the bicycle. It used to be very difficult to re-bundle them as the bones used to smell horrible stink. If the bundling was delayed, the villagers used to scold us. The kind of humiliation I used to undergo while bundling the bones in a hurried manner could only be understood by one’s own experience. The dry bones used to waft sever odor. I didn’t use to understand as to how the buyer of the bones would bear the odor for so long. He used to buy them visiting every village by his bicycle with a couple of gunny bags. He used to eat his lunch on his way at the trench in the outskirts. He would eat with the same hands that held the stinking bones. Gathering them the whole day, he used to sell them in the factory. One couldn’t afford to give up bone picking on the pretext of odor. There used to be a lot of quarrels, shouting, curses and abuses in the process of gathering them. W used to beat each other at times. The bones used to turn into weapons at times wounding ourselves. The wounds, the blood that dripped and the humiliation we underwent were countless.

• * *

As we felt sultry in the room, we both were sweating, and felt like eating something. There were some sweetmeats sent by Premalatha. We came out with the sweetmeats in the plates. When we were eating, the sky grew cloudy seeming like raining. ‘And then?’ asked Shyam. ‘There used to be a factory of bones just beside our village; it’s no longer there now. It belonged to a Leftist leader. He was one among thousands of people who migrated to our village in search of livelihood. A poor man that he was in the beginning, he has now earned crores of rupees. Either because of his caste or his party, he has earned a lot of clout, expensive apartments and foreign cars too. There might be several of his kind in the Telangana region. Today they accuse us that our ignorance is as big as the sky. To be a millionaire being a Leftist seemed strange. Further he teaches the Leftist ideology himself being in possession of a lot of wealth. The bones that we collected, we used to sell in his factory. The bones couldn’t change our lives; but could turn him into a millionaire. After a few years the villages of Telangana became barren. The cattle were pushed to the slaughterhouses instead of allowing them die of starvation. How long could the farmers feed them, themselves committing suicide by consuming pesticides that they had bought by mortgaging the thali, the nuptial string of their wives. ‘The flush was heavy on their back.’ The cattle became a burden to them. They had sold out their cattle herds and lorries together holding back their tears. It became a curse to have been a farmer in this country. Having been a cursed community, they became helpless in selling them out. Not merely cattle. The unnatural death of human beings too was usual to us. The pylons raised in memory of the martyrs would stand a witness to the number of people who had died. Then there was a draught of bones in my village. Our gaze, that used to explore the bones of the dead animals, had turned to the graveyards. We had dared to dig the graves of human beings. We had spent our nights more in the graveyard. The half-burnt logs in the pyres used to be afire at the winds. We used to get scared being reminded of the childhood tales of the peys; we used to get scared at the flames of pyres. But the fear was never a matter in the light of the hunger. We had dug graves for bones and for money because of hunger. So many graves were exhausted but we didn’t cease to search for the bones. Having noticed the difference in the size of the bones, the buyer of the bones once questioned us. Everybody came to know about it in the village, and made it a big issue. The vultures that were knocking away our wealth termed us the thieves. They scolded us and thrashed us. They proposed to excommunicate us from the village. They suggested for the consecration of the village so as to purify the portent that had taken place. But I didn’t really understand who the real thieves were. ‘We heard someone knock the door. It was a postman who delivered a parcel containg Siddi, a novel sent by its author Vemula Yellaiah. ‘The dress I used to wear was rather embarrassing since I had to go to the school in the same ragged dress. We used to make use of amma, mother’s old rags both for the bedding and bed sheets. Ever since my childhood I had been wearing torn rags. Baindla Veeraswami used to reside at next door. He used to serve in the shrines of Muthyalamma, Mysamma and other deities. People from the neighboring hamlets used to approach him for exorcising the evil spirits. He used to utter some chanting and make loud shouting. We were not allowed to speak to him. Once when I was roaming in the cemetery, he had flung aside the shroud of a dead body at the time of cremation. Everybody used to look at it with fear. I saw Veeraswami bring it home. Once I mustered courage, and went to his house. I saw lemons and other paraphernalia of exorcising at his threshold. I got scared. Having mustered courage I asked him, ‘Peddayya! I want a piece of cloth; can you spare one?’ ‘Why do you need it ra?’ he asked me. ‘I want to get a shirt stitched.’ I got a couple of shirts stitched out of the shroud he had given me. I used the shirts for a long time. This incident made me bold in speaking on certain occasions. Ever since, I began thinking rationally. It made me a rationalist. My teacher, Asha Devi helped me in studies after my high school. She made me stay with them for education. They were Brahmins, that too pious Vaishnavas. She had to fight with her family for making me stay with them; spend on my education. They were the chief priests in Bhadrachalam shrine. Having joined as a domestic help to them, I pursued my studies, and could reach up to the university education. It’s because of the similarities in suffering and ideology between us that made me share my experiences with Shyam. The upper castes showed discrimination against me; and the same kind of discrimination continues against Shyam too. Why does the discrimination continue even after a generation? Why hasn’t anything changed? The intellectuals claim using empty jargon that there is so much of development. If anything, there is a change only in the statistics. But everything remains where it is.

• * *

As we felt hungry, I said ‘Let’s get in. we’ll cook something and eat,’ we entered into the kitchen. I cooked some rice. Then I was reminded of Premalatha, my junior in the university who invited me for initiating maiden feeding to her daughter. Though I didn’t like the convention, I felt like going. I went there considering that it was a chance to pay a visit to them. I took along poornam, an eatable that she liked most. After meals when I was starting, she handed me a neat packet offering dry-bullock meat saying that I liked it so much. I opened the packet and cooked it. After having meals, finally we discussed about the deliberations in the seminar. He seemed a widely read man. There was a sudden change in the sky. It began to drizzle. The wind was blowing powerfully with lightening and thunder. And then there was a power cut. I took him into the reading room and drew the curtains. There was a little light. Our discussion then focused turned to caste versus class. ‘Sir! One thing is true. In this country there is caste in everything; including a dead body and a cemetery. Why so much. Let the intellectuals cite where there is no caste references. There has been a treachery against the ideas and arts of the sundry castes. The upper caste scholars have been belittling the arts and literatures of the Dalits. What they had dubbed became arts; literature. That’s why there was no place for our arts and ideas. We didn’t record our arts. They created a gulf between the arts of the upper castes and those of the lower castes. There is a great need to bridge the gulf; to create an alternative culture and literature. They discriminated against us thus far. Several intellectuals shed crocodile tears like the hired mourners at the mummies of Emperor Pharos. If we keep silent, they’ll take it for weakness. They will bury us, and laugh happily. One has to write one’s identity. We could work enough to sow the seeds of self-respect and identity movements. We’ll spread the seeds in all the directions. There’s a need to change drastically the falsified syllabus of the battles that took place for safeguarding the hegemony. ‘Sir! We have been the vanquished for thousands of years; cheated having been vanquished. How long would it last? The winners have constructed history. How I wonder the vanquished were the writers of the history! Our mfolk lived only to be vanquished all these years, one has to battle desperately. Who knows we might win the battle.’ I remained silent for a while after Shyam spoke. The silence seemed strange to me. I looked at Shyam intently for a while. I heard the noise of rattling bones. Original: (Telugu): konni emukalu inkonni ginjalu Gurram Seetaramulu EFL University seetaramulu@gmail.com

Comment »

దిక్కార స్వరాలుగా ఆఫ్రికా కవులు గుర్రం సీతారాములు 30/06/2009 GURRAM SEETARAMULU చే

ప్రపంచ వ్యాప్తంగా రచయితలు తమ తమ దేశాల్లో ఏం జరుగుతుందో రాయాలనుకుంటారనేది నిజం. అయితే ఆధునిక ప్రపంచం గురించి విపరీతమైన విషయం ఏమిటంటే తాము పుట్టిన దేశంలో ఏమి జరుగుతుందో వ్యాఖ్యానించడానికి ఎంతో మంది రచయితలు ఇంకొక దేశానికి వలస పోవలసి వచ్చింది. ఈ విషాదం మనం ఆఫ్రికా దేశాలలో చూస్తాం. ఆ క్రమంలో ఆ విషకోరల్లో ఎంతో మంది ఆఫ్రికా కవులు తమ ప్రాణాలను అర్పించారు. మరికొంత మంది దేశ బహిష్కారానికి గురైనారు.

21వ శతాబ్దంలోనికి దూసుకుపోతున్న ప్రపంచ సాహిత్యంలో రష్యా, చైనాల తర్వాత గొప్ప సాహిత్యం నేడు ఆఫ్రికా ఖండంలోని చాలా దేశాలలోనూ మరియు లాటిన్‌ అమెరికా దేశాల నుండీ వెలువడుతోంది. రెండవ ప్రపంచ యుద్ధం తర్వాత మట్టికాళ్ళ మహారాక్షసిలా పట్టిపీడిస్తూ విశృంఖలంగా వ్యాపిస్తున్న నయావలస విధానం, గ్లోబలైజేషన్‌ మూడవ ప్రపంచ దేశాలను నేడు ఒక తెగులుగా పట్టి పీడిస్తున్నాయి. ఆ క్రమంలో ఆయా దేశాల నుండి వెలువడుతున్న సాహిత్యం నేడు తెలుగు పాఠకులకు అంతంత మాత్రమే అందుబాటులో వుంది.

”రాజకీయాలు తెచ్చే మార్పులకన్నా సాహిత్యం తెచ్చే మార్పులు లోతైనవీ దీర్ఘకాలం నిలబడేవి” అన్నాడు మారియో వెర్గాస్‌ ల్లోసా.

సాహిత్యోద్యమాన్ని ఒక సామాజిక బాధ్యతాయుత కర్తవ్యంగా స్వీకరించి, కాలం చెల్లినా కొనసాగుతున్న కుళ్ళి కంపుకొడుతున్న భూస్వామ్య సంస్కృతిని అంతం చేసే లక్ష్యంతో సాంస్కృతిక వారసత్వాన్ని గుర్తించి దాన్ని నిరంతరం కాపాడుకుంటూ, భారత సమాజంలో వివిధ చారిత్రక దశల్లో వర్గ సంఘర్షణల ఫలితంగా వ్యాప్తిలోకి వచ్చిన ప్రగతిశీల పురోగామిక సాంస్కృతిక భావజాలాన్నీ కళాసాహిత్యాలనూ ‘జనసాహితి’ తన వారసత్వంగా స్వీకరించింది. అనువాద సాహిత్య సృజన పట్ల ఎంతో శ్రద్ధ వహించి ‘ఆఫ్రికా స్వేచ్ఛా గానం’ పేరుతో ఓ కాలమ్‌ను నిరంత రాయంగా నడిపిన ఏకైక పత్రిక ‘ప్రజాసాహితి’. ఆ అనువాద కృషిని వివరించే ప్రయత్నమే ఈ వ్యాస ఉద్దేశ్యం.

ఆ క్రమంలో వాళ్ళు కెన్‌ సారో వివా, ఒలె సొయింకా, చినువాఅచిబి, గూగీ వా థియాంగో, బ్రేటన్‌ బ్రేటన్‌బా, లియోపాల్డ్‌ సెగార్‌ సింఘార్‌, బెంజిమన్‌ మొలైసీ, పాట్రిస్‌లుముంబా, డెనిస్‌ బ్రూటస్‌, జీన్‌ జోషప్‌, రబి రోవేలా, ఫ్రెడరిక్‌ డగ్లస్‌, సిజైర్‌లాంటి ఎంతో మందిని గూర్చి ఎన్నో విలువైన వ్యాసాలను మరికొంతమంది మీద ప్రత్యేక సంచికలు ‘ప్రజాసాహితి’ తీసుకువచ్చింది. చినువా అచ్‌బీ రాసిన ‘ధింగ్సు ఫాల్‌ ఎపార్ట్‌’ అనే నవలను ‘చెదిరిన సమాజం’ పేరిట తెలుగులోకి అనువాదం చేయించి ప్రజాసాహితిలో ధారావాహికగా ప్రచురించారు. దీనినే జనసాహితి ప్రచురనగా వెలువరించారు. ఆయా సంచికల్లో చర్చించిన ఆఫ్రికన్‌ సాహిత్యం గురించి క్లుప్తంగా తెలుసుకుందాం.

”సంక్షోభ సమయాల్లో సాహిత్యాన్ని రాజకీయాల నుండి విడదీయకూడదు. నిజానికి సాహిత్యం రాజకీయాలలో నిలబడి జోక్యం చేసుకొని సమాజానికి ఉపయోగపడాలి. రచయితలు కేవలం సంతోషపెట్టడానికో గందరగోళంలో ఉన్న సమాజాన్ని విమర్శనాత్మకంగా చూడడానికో రచనలు చేయకూడదు” అని నైజీరియన్‌ రచయితా, ఒగోని ప్రజలనేతా అయిన కెన్‌ సారో వివా వెలిబుచ్చారు. నైజీరియాకు చెందిన కెన్‌ సారో వివా ఇబదానె యూనివర్శిటీలో ఫ్రభుత్వ స్కాలర్‌షిప్‌తో చదివాడు. రివర్స్‌ రాష్ట్రంలో 1941 అక్టోబర్‌ 1న జన్మించిన కెన్‌ సారో వివా, అత్యంత ఫ్రతిభావంతమైన విధ్యార్థి, గొప్ప జాతీయవాది, మహా మేధావి. విశ్వవిద్యాలయ అధ్యాపకుడిగా ఒగోని ప్రజల స్వయంనిర్ణయాధికారం కోసం హక్కుల కోసం ఉద్యమించాడు. 1970వ దశకంలో గొప్ప సృజనాత్మక రచనలు చేశాడు. వలస పాలనకు వ్యతిరేకంగా ప్రపంచాన్ని పట్టి పీడిస్తున్న సామ్రాజ్యవాదానికీ, బహుళజాతి సంస్థ అయిన ‘షెల్‌’ కంపెనీ సాగిస్తున్న పర్యావరణ విధ్వంసానికి వ్యతిరేకంగా సమర్ధవంతమైన ప్రజా పోరాటాలను సమీకరించిన వాడు కెన్‌సారో వివా.

1994 మే నెలలో అక్రమంగా అతనితోబాటు 13 మంది ఉద్యమకారులపై హత్యానేరారోపణ చేసి జైల్లో చిత్రహింసల పాలు చేసింది సామ్రాజ్యవాద ప్రపంచ కనుసన్నలలో పనిచేస్తున్న నైజీరియా ప్రభుత్వం. హత్యానేరం తర్వాత ప్రాసిక్యూషన్‌ జరుగుతున్న సమయంలో ఉరిశిక్ష ఖాయం అని తెలిసిన తర్వాత విలేకరులు ఆయన్ను ఇంటర్‌ర్వ్యూ చేస్తున్నప్పుడు మీ సమాధి మీద ఉండే శిలాఫలకం మీద ఏమి వ్రాస్తే బాగుంటుందనుకుంటున్నారని అడగా -

”నైజీరియా పాలకుల చేత మోసపోయిన మర్యాదస్తుడు ఇక్కడ శాశ్వత నిద్రపోతున్నాడు. వారు ఆయనకు ఆరడుగుల నేలను కూడా తిరస్కరించారు” అని వ్రాయమన్నాడు.

కెన్‌ సారో వివా జీవితమూ, పోరాటమూ ఇచ్చిన స్ఫూర్తితో నైజీరియా ప్రజలు ఉద్యమిస్తున్నారు. ప్రతి నియంత తాను శాశ్వత మనుకుంటాడు కానీ, ఏ నియంతా శాశ్వతం కాడు. ప్రజలు మాత్రమే సత్యమూ, శాశ్వతమూ. వారి ఉద్యమం ఉద్భవింపజేసిన కెన్‌ సారో వివా వంటి అద్భుత వీరుల్ని బలిగొన్న నియంతృత్వాన్ని వారు తప్పక మట్టి కరిపిస్తారు.

ఆఫ్రికాలో ఫ్రభుత్వ నిర్బంధానికి వ్యతిరేకంగా వచ్చిన సాహిత్యాన్ని, సాహిత్యకారుల్ని, వారి విజయాల్ని తుడిచివేయడానికి ప్రభుత్వం మూర్ఖమైన నిర్ణయం తీసుకుంది. 1966లో ప్రభుత్వ గెజిట్‌ 46గురు ప్రవాసులను చట్టప్రకారం కమ్యూనిస్టులని ముద్రవేసింది. వారిలో పీటర్‌ అబ్రహమ్స్‌, మ్ఫాలేలే, మాడిసేన్‌, థాంబా, మైమానే లాగుమా మొదలైనవారి రచనలను దక్షిణ ఆఫ్రికాలో చదవరాదు. కోట్‌ చేయరాదు అని చట్టం చేసింది. అయినా ఆ చట్టాలను ధిక్కరించి అనేక మంది తమ స్వరాల్ని ఎక్కుపెట్టారు.

దక్షిణ ఆఫ్రికా కవుల్లో డెనిస్‌ బ్రూటస్‌ ముఖ్యుడు. ఇతన్ని ప్రభుత్వం ఏ రాజకీయ సాంస్కృతిక కార్యక్రమాలలో పాల్గొనకుండా నిషేధించింది. 1962లో అతన్ని ఉద్యోగం నుండి తొలగించారు. 1963లో అరెస్టు చేశారు. జైలు నుండి తప్పించుకొనే ప్రయత్నంలో వెన్నులోంచి తుపాకీ గుండు దూసుకుపోయింది. తర్వాత 18 నెలల కారాగారశిక్ష తర్వాత 1966లో దేశాన్ని వదిలి అమెరికా చేరుకొని అక్కడి నుండి వెలి విధానానికి వ్యతిరేకంగా పోరాటం సాగించాడు.

ఇతను చిన్నప్పటి నుండి వర్ణవివక్షను అనుభవించాడు. పోర్ట్‌ ఎయిర్‌ యూనివర్శిటీలో ఉన్నత విద్యను అభ్యసించి ఇతను చాలా కాలం జైలులోనే జీవితం గడిపాడు.

ఆ సమయంలో అతని ఉద్వేగాలను కవిత్వీకరించాడు. రాయడానికి కాగితం లేకపోతే టాయిలెట్‌ పేపర్‌ మీద కవిత్వం రాశాడు. కానీ విడుదల అయ్యే ముందు అతని సెల్‌ను తనిఖీ చేసి రాసిన కాగితాలను కాల్చి పారవేశారు.

రెండు ప్రపంచ యుద్ధాల మధ్య మెడగాస్కర్‌ లోని ఒక నీగ్రో కవి దీనావస్థకు జీన్‌ జోషఫ్‌ రబెరివేలో జీవితం ఒక ఉదాహరణ. ‘నెగ్రిట్యూడ్‌’ ఉద్యమానికి మూలపురుషుడుగా కీర్తించబడుతున్న రబెరివేలో బాగా చితికిపోయిన ఒక ఉన్నత కుటుంబంలో జన్మించినప్పటికీ అతను చనిపోయేవరకు అతితక్కువ వేతనం దొరికే ఫ్రూఫ్‌రీడర్‌గానే గడిపాడు.

”వలసవాదుల క్రింద ఒకజాతి సంస్కృతి జీవితం ఎలా అణగారిపోతుందో, వ్యక్తి ఏ రకంగా దోపిడీ చేయబడతాడో, పరాయీకరణ పొందుతాడో, జీవన వైఫల్యం వల్ల కలిగే నిరాశ నిస్పృహల్ని రెబరివేలో కవిత్వం అంతర్లీనంగా వ్యక్తీకరిస్తుంది. మెడగాస్కర్‌లో సాహిత్య పునరుజ్జీవనానికి వైతాళికుడయినా అపారమైన ఏకాకితనం, ఓదార్పులేని జీవితం అతన్ని ఆత్మహత్య చేసుకోటానికి దారితీశాయి.

”మన బ్రతుకుల్నిండా తగినంతగా నల్లటి మట్టి వుంది/ నల్లటి మట్టిలో నల్లని శరీరాలు ఎర్రని కాంక్షల్తో ఎరుపెక్కుతాయి/ నుదుళ్ళని పాటపుట్టడానికి అనువైన కార్యక్షేత్రంగా తయారుచేసి సిద్ధంగా ఉంచా/ ఉరితీతలో ఎదురుకాల్పులో ఏవైతేనేం? ఇవన్నీ స్వేచ్ఛా సముపార్జన ముందు వెంట్రుక ముక్క” అన్న దక్షిణ ఆఫ్రికా జాతీయకవి పోరాటయోధుడు, స్వేచ్ఛా స్వాతంత్రాల కోసం పోరాడుతున్న దక్షిణ ఆఫ్రికా నల్లకవి విప్లవకారుడు బెంజిమన్‌ మొలైసీని జాత్యహంకార ప్రభుత్వం దారుణంగా ఉరితీసింది.

మాతృదేశ విముక్తికోసం తన కలం అంకితంచేసి స్వేచ్ఛాగానం చేసిన రచయితే దేశాధ్యక్షుడు కావడం చరిత్రలో అరుదైన విషయమే. కవీ, రచయితా, సాహితి సిద్ధాంత కర్త అయిన లియోపాల్డ్‌ సెగార్‌ సింఘార్‌ తన దేశ అధ్యక్షునిగా పనిచేశాడు. ఈయన ప్రపంచపు నాగరికతా విలువలను సమ్మిళితం చేసి ‘నెగ్రిట్యూడ్‌’ అనే పేరును మరో రచయిత అయిమీ సిజైర్‌తో కలిసి సిద్ధాంతీకరించారు. ఆయన ఆఫ్రికాలో గొడ్గూ గోదా కాస్తూ పొలాలవెంట తిరుగుతూ యధేచ్ఛగా గడిపాడు. తొలినాళ్ళలో ఆఫ్రికన్‌ జీవసారమూ, జీవిత విధానమూ అతని రక్తంలో ఇంకిపోయాయి. ఫ్రెంచి భాషా సాహిత్యాలను అధ్యయనంచేసి బోదలేర్‌ మీద పరిశోధన చేశాడు. ఈ దశలోనే కవిగా రాజకీయవాదిగా రూపొందాడు.

”ఆఫ్రికన్స్‌కి ఎలా జీవించాలో నేర్పడం ఫ్రెంచి వాళ్ళ ఆలోచనయితే ఆఫ్రికాయే ఫ్రెంచ్‌వాళ్ళకు ఎలా జీవించాలో నేర్పగలద”ని సెంఘార్‌ ధృఢనమ్మకం.

”ఆఫ్రికన్‌ సంస్కృతి అనేది దాని మట్టుకు అది పరిమితమైంది కాదనీ, ప్రపంచానికది కొత్త దృక్పథాన్ని ఇవ్వగలిగేదనీ, ఒక విశ్వజననీయ సంస్కృతిని రూపొందించడానికి అది మార్గదర్శకమివ్వగలదని, అది కవిత్వానికి అంతర్లయ” అని నెగ్రిట్యూడ్‌కు ఆయనిచ్చిన నిర్వచనం.

”బ్లాక్‌ విక్టిమ్స్‌” అనే పేర ఆయన రాసిన కవితలు అన్ని రకాలుగా అత్యున్నత స్థాయినందుకున్నాయి. తన జీవితపు పునాదులు, క్రిష్టియానిటీలో ఉండటంవల్లనో, పురాతన సంస్కృతిపట్ల మోజు వల్లనో, ఆఫ్రికన్‌ జీవిత విధానంపట్ల తరగని ఆకర్షణ ఉండటంవల్లనో, సెంఘార్‌ ఎప్పుడూ కమ్యునిస్టు కాలేకపోయాడు. మార్క్సిస్టు కాలేకపోయాడు. పైగా మార్క్సిజం యూరోపియన్‌ దేశాలకు వర్తిస్తుందనే గుడ్డినమ్మకం, మార్క్స్‌ సూచించిన వర్గాలు తమ దేశంలో లేవని అపోహ ఆయన్ను మార్క్సిజం వైపు మొగ్గనీయకుండా చేశాయి. ఏది ఏమైనా ఓ వైపు ఊపిరి సలపని రాజకీయాల్లో పాల్గొంటూ తన దేశ ప్రజల స్వేచ్ఛా స్వాతంత్య్రాలను కాంక్షించి విరామమెరుగక పోరాడుతూ ఆ పోరాటానికి తన కవిత్వాన్ని అంకితం చేసిన ఆఫ్రికన్‌ సహజకవి సెంఘార్‌.

ఆఫ్రికా తరచుగా తగులబెట్టబడి, శిధిలపర్చబడి, స్వచ్ఛపరచబడి మంటకు మారుపేరుగా నిలబడుతుందని మాతృభూమి స్వేచ్ఛకొరకు అంతర్మధనపడ్డ ఆఫ్రికా కవి బ్రేటన్‌ బ్రేటన్‌ బా. ప్రజల పోరాటానికి ప్రతీక అయిన డెనిస్‌ బ్రూటస్‌. స్వేచ్ఛా స్వాతంత్య్రాల కోసం పోరాడిన బెంజిమన్‌ మొలైసీ, వలసపాలనలో జీవన వైఫల్యాలను పలికించిన జీన్‌ జోషప్‌ రబెరో వెలా లాంటి వాళ్ళు ఎందరో మేధావులు, కవులు, కళాకారులు ఆఫ్రికా సాహిత్య, సాంస్కృతికోద్యమానికి తమ జీవితాలను త్యాగం చేశారు. వారిని గుర్చిన అనేక కవితలు, వ్యాసాలు, ఎంతో విలువైన సమాచారాన్ని అనువదించారు ‘ప్రజాసాహితి’ వారు.

”నియంతృత్వం ముందు నిశ్శబ్దంగా ఉండే అందరిలో మనిషి చచ్చిపోతాడని” నినదించిన మరో నల్లజాతి కవి ఒలె సోయింకా. నైజీరియాకు చెందిన ఇతను నోబెల్‌ బహుమతిని అందుకున్న మొదటి నల్లజాతి కవి. 1986న బహుమతి స్వీకరిస్తూ చారిత్రకమైన ఉపన్యాసాన్ని ఇచ్చాడు. దాన్ని నెల్సన్‌ మండేలాకు అంకింతం ఇచ్చాడు.

నైజీరియాలో అభికుటి పట్టణంలో మత ప్రచారకుల కుటుంబంలో పుట్టిన ఇతని బాల్యమంతా మత వాతావరణంలోనే గడిచింది. అంతేకాకుండా స్వయంగా రాజకీయాల్లో చురుకుగా పాల్గొన్నాడు. 1965లో నైజీరియా స్థానిక సంస్థల ఎన్నికల్లో అన్యాయాలు జరిగినా వాటిని ప్రభుత్వం రేడియో ప్రచారం చేయలేదు. అప్పుడు సొయింకా రైఫిల్‌తో రేడియో కేంద్రంలోకి ప్రవేశించి ఎన్నికల్లో అన్యాయాల్ని గూర్చి ప్రసారం చేయమని సిబ్బందిని భయపెట్టాడు. ఆ నేరానికి అతను శిక్ష అనుభవించవలసి వచ్చింది.

”ప్రపంచాన్నంతా ”నాగరీకం” చేస్తామనే ‘ఉద్యమానికి’ వారు చూపించిన కారణం తాము తప్ప ఇతరులు నాగరిక మానవులే కాదన్న దృక్పథమే”నంటూ ప్రపంచవ్యాప్తంగా వలసవాదాన్ని ప్రోత్సహించిన నాగరిక దేశాల గుట్టు విప్పారు సొయింకా. ప్రపంచ వ్యాప్తంగా విముక్తి యుద్ధాల వేదన అనుభవించిన మరికొన్ని దేశాల నేల మీద ఇంకా అజ్ఞాత అమరవీరులైన అమాయకుల మృతకళేబరాళు పచ్చిగా పడి ఉన్నాయి. ఈనాడు ఆ దేశాల్లోని ప్రజలు తమను ఒకనాడు బానిసల్ని చేసిన వారితో కలిసి పక్కపక్కనే జీవిస్తున్నారని విమర్శించిన ధైర్యశాలి ఒలె సొయింకా.

కెన్యా దేశానికి చెందిన మరో మేధావి, కవి నవలా రచయిత గూగీ వా థియాంగో. ఇతను ప్రపంచవ్యాప్తంగా ప్రాచుర్యం పొందినవాడు. ‘డికాలనైజింగ్ ద మైండ్‌’, ‘మాటిగిరి’, ‘పెటల్స్‌ ఆఫ్‌ ద బ్లడ్‌’, ‘ది రివర్‌ బిట్వీన్‌’, ‘డెవిల్‌ ఆన్‌ ది క్రాస్‌’, ‘ప్రిజన్‌ నోట్స్‌’, ‘గాహికా దీండా’ లాంటి ప్రసిద్ద రచనలు ప్రపంచానికి అందించాడు. స్వదేశంలో ఎన్నో శతృ నిర్బంధాలకు గురై ఉద్యోగాన్ని వదిలి డిటెన్యూగా మారాడు. అలా జైలులో ఉంటూనే టాయిలెట్‌ పేపర్‌ మీద తన భావాలకు అక్షర రూపం ఇచ్చాడు. అక్కడ శతృ నిర్బంధాలు ఎంత కఠినంగా ఉండేవంటే నిర్బంధించే అధికారులు కేవలం గాయపర్చడంతో తృప్తి చెందరు. ఆ గాయం లోకి ఎప్పుడూ వేడి కత్తులు దూర్చి తిప్పుతూ అది మానకుండా ఉండాలని చూసే క్రూరులు వాళ్ళు.

నైరోబి విశ్వవిద్యాలయంలో ఇంగ్లీష్‌ విభాగంలో పనిచేస్తూనే వలసపాలనకు చిహ్నమైన ఆంగ్లం స్థానంలో ఆఫ్రికా భాషలను అధ్యయనం చేయవలసిన ఆవశ్యకతను గుర్తెరిగి వాటి వ్యాప్తికి పరిశోధనకు పెద్దపీటవేయాలని తమ మాతృభాష అయిన గికుయు భాషలో తన రచనను కొనసాగించాడు.

”సాంస్కృతిక సామ్రాజ్యవాదమే మానసిక అంధత్వాన్నికి, బధిరత్వానికి జన్మనిస్తుంది. అది ప్రజలు తమ దేశంలో తామేం చేయాలో విదేశీయులే నిర్ణయించేలా చేస్తుంది” అని పాశ్చాత్య సంస్కృతి మీద కత్తి గట్టిన గూగీ కుటుంబం నిత్యం కల్లోలాలతోనే సహజీవనం సాగిస్తోంది. గూగీ కొడుకు ‘మకోమ’ కూడా మంచి రచయిత.

పైన పేర్కొన్న కవులూ, రచయితలూ వారి ఆచరణ, ప్రాపంచిక దృక్పథాన్ని పరిశీలించినట్లయితే వారిలో ఎక్కువ మందికి మార్క్సిజం పట్ల గల అచంచల విశ్వాసాన్ని గమనించవచ్చు. ఆఫ్రికాలో ఆయా దేశాల్లో జరిగిన వలసవాద వ్యతిరేక పోరాటాలు, స్వాతంత్రోద్యమ పోరాటాలు మన రాష్ట్రంలో జరిగిన సాహిత్య సాంస్కృతికోద్యమాలకూ కొంత సారూప్యత ఉంది. ఉదాహరణకు కెన్యాలో జరిగిన మౌ మౌ విముక్తి పోరాటం (1952-56)కు మన తెలంగాణా సాయుధ పోరాటం, శ్రీకాకుళ పోరాటాలకు సారూప్యత గమనించవచ్చు. వీటి రూపాలు వేరయినా సారం ఒక్కటే.

మౌ మౌ విముక్తి పోరాటంలో స్వయంగా పాల్గొన్న జోమొకెన్యట్టా (మన నెహ్రూలాగే) ఓ బహురూపి. అక్కడ కెన్యట్టా సహచరులు ఎంతో మంది టెర్రరిస్టులుగా ముద్ర వేయబడి డిటెయిన్‌ చేయబడ్డారు. చిత్రహింసలు అనుభవించారు. కెన్యా మౌ మౌ సాయుధ పోరాటం గురించి గాదరింగ్ సీ వీడ్‌ (Gathering Sea weed: African Prison Writing) అనే పుస్తకాన్ని సమకూర్చి ముందుమాట రాసిన జాక్‌మపంజీ మాటల్లో ”కెన్యాలో కెన్యట్టాతో బాటు ఎంతో మంది విశ్వవిద్యాలయ అధ్యాపకులు, కవులు, రచయితలు ప్రాణాలు లెక్కచేకుండా చిత్రహింసలు అనుభవించారు. ఇక్కడ విచారకరమైన విషయమేమంటే కెన్యాకు స్వాతంత్య్రం వచ్చిన తర్వాత దేశ నాయకుడి హోదాలో కెన్యట్టా ఒకప్పుడు తన సహచరులను, తర్వాత అతనితో రాజకీయంగా విభేదించిన కవులను, మేధావులను అంతరంగిక భద్రతా చట్టం పేరుతో ఎంతో మందిని తీవ్రవాదుల నెపంతో అరెస్టు చేయించాడు. అందులో ఎక్కువ భాగం నష్టపోయినవాడు గూగీ వా థియాంగో. ఇతను కెన్యట్టా మరణం తర్వాతనే విడుదల చేయబడ్డాడు”.

కెన్యట్టాను చూసి ఆ దేశ ప్రజలు ఎన్ని భ్రమలు పెంచుకున్నారో మన దేశంలో కూడా కొందరు కమ్యునిస్టులు నెహ్రూ జేబుకు ఉన్న ఎర్ర గులాబీలో సోషలిజాన్ని చూసినవారూ ఉన్నారు. తెలంగాణ పోరాట (1948-51) కాలంలో ప్రజలే ‘రంగురంగుల మారి నెవురయ్యా! నీ రంగు బయిరంగ మాయె నెవురయ్యా! తేనె పూసిన కత్తి నీవు నెవురయ్యా’ అని పాటలు పాడారు.

”స్వాతంత్య్రాన్ని వాంఛిస్తామని ఓ వైపు ప్రకటిస్తూనే మరో వైపు ఆందోళనను నిరసించేసేవాళ్ళు, అరక దున్నకుండా పంట పండాలని కోరుకునేటటువంటి వాళ్ళు, ఉరుములు మెరుపులు లేకుండా వాన కురవాలనుకొనేవాళ్ళు, సముద్రం హోరెత్తకుండా ఉండాలనుకునేవాళ్ళు” అని నల్లజాతి నాయకుడు ఫ్రెడరిక్‌ డగ్లస్‌ చేసిన వ్యాఖ్య విశ్వజననీయమైంది. ఇది మన రాష్ట్రం లోనూ కొన్ని సమూహాలకు వర్తిస్తుంది.

ఇలా ఒకనాటి చీకటి ఖండం నల్లని సంకెళ్ళను తెంచుకొని తమ మనుగడకోసం పోరాటాన్ని ఏనాడో ప్రారంభించింది. ఆ పోరాటాల్లో జాతీయతను సుస్థిరం చేసుకొనే లక్ష్యం నుండి ప్రజారాజ్యాలకోసం తపనపడే విముక్తి పోరాటాలే దాని సంకేతంగా మారాయి.

కవులూ, కళాకారుల మీద నిర్బంధాలు స్థలకాలకు అతీతంగా ప్రపంచ వ్యాప్తంగా జరుగుతున్నవే. ఆక్రమంలో మన రాష్ట్రంలో ఎందరో మేధావులు కృషి చేశారు. నమ్మిన విశ్వాసానికి తన ప్రాణాలను అర్పించారు. వాళ్ళంతా వ్యవస్థలోని అసమానతలకు కలత చెందారు. కాబట్టే అలా రాయగలిగారు.

వ్యస్థలోని అపసవ్యత కళాకారుడికి ప్రేరణ కావాలి. తత్‌ఫలితంగా కళారూపం నిలవాలి.

A poet’s mind exudes poetry only when he is disturbed. Only turblance roduces some thing worth remembering.

ఆఫ్రికాలోని కవులూ, మేధావులూ ఆ వ్యవస్థకు కలత చెందారు కాబట్టే ఇప్పుడు మనం చర్చించిన ఇంత సృజన రాబట్టగలిగారు.

ఎంతో హింసను మనం నిత్యం చూస్తున్నాం. దమనకాండను అనుభవిస్తున్నాం. అభద్రతా భావంతో, భావ ప్రకటనా స్వేచ్ఛను పాక్షికంగానే అనుభవిస్తున్నాం. అది వాకపల్లి మహిళల ఆర్తనాదం కావచ్చు. మరి ఏదండి సృజన?

”దేహాన్ని చంపేవాళ్ళంటే భయపడనక్కర్లేదు కానీ, చైతన్యాన్ని చంపేవాళ్ళంటేనే భయపడాలి. వాళ్ళు ఇతరులను చంపినట్లే నన్ను కూడా చంపినప్పటికీ, నా చైతన్యాన్ని మాత్రం చంపెయ్యలేరు. స్వతంత్రంగా నిలబడాలనే ఈ దేశం సంకల్పాన్ని వాళ్ళు చంపలే”రని సామ్రాజ్యవాదుల నుద్దేశించి వరరు కాంజా చేసిన ప్రకటన కేవలం ఆఫ్రికాకే పరిమితం కాదు. ఇది విశ్వవ్యాప్తం అవుతుంది.

ఇక్కడ కేవలం ”వ్యక్తులను” నిర్మూలించే పనిలో ఉన్నవాళ్ళు ”చైతన్యాన్ని” మాత్రం ఎప్పటికీ చంపలేరని ఎన్నాళ్ళకు తెలుసుకోవాలి?

References:

1. Gathering sea weed African prison Writing/ Edited by Jack Mapanje. (Heinemann ప్రచురణ: 2002). 2. Mau Mau Patriotic Songs – a letter from Prison kinathi 3. Ken Saro Wiwa – Defence Statement. 4. N.Gugi – Refusing to Die/ toilet paper 5. N.Gugi – Devil On the Cross/ Matigiri/ Prison notes 6. ప్రపంచ సాహిత్యంలో తిరుగుబాటు ఉద్యమాలు – నిఖిలేశ్వర్‌ 7. ‘ప్రజాసాహితి’ ప్రత్యేక సంచికలు – 1980-2000 8. Literature for Composition/ Harper Collins Publication by Sylan Bernet 9. Chinua Achibe – Death and Kings Horseman

ప్రపంచ సాహిత్యం, సాహిత్య వ్యాసాలు

2 అభిప్రాయాలు vemuganti మార్చ్ 2008 1

african literature meeda manchi essay

koresh ఏప్రిల్ 2008 2

సహిత్య విద్యర్దికి తెలిని ఇన్ని విషయాలు ఉన్నయా

Litrary Criticism లో రాసారు | Leave a Comment »

నీవు లేవు నీ మాట ఉంది… మిత్రుల స్మృతుల్లో……వరవరావు , శివసాగర్, గుర్రం సీతారాములు. 30/06/2009 GURRAM SEETARAMULU చే

- గుఱ్ఱం సీతారాములు.

వైద్యవృత్తినివదిలి సమాజానికి శస్త్రచికిత్స చేయడం కోసం ప్రాణాలర్పించిన డా చాగంటి భాస్కరరావు త్యాగం గూర్చి మనకు తెలుసు. పౌరహక్కుల ఉద్యమంలో రాజ్యం కసాయి తనానికి బలి అయిన డా రామనాధం కూడా తెలుసు. వారి స్ఫూర్తితో శాస్త్రీయ అవగాహన, సేవానిరతి, త్యాగం అలపర్చుకొని ప్రజలకు వైద్య సేవలందిస్తూ వచ్చిన ఖమ్మం పట్టణ ప్రముఖ వైద్యులు డా కానూరి హరీష్‌ మనకికలేరు. వారు సెప్టెంబర్‌ 22, 2006న కన్నుమూసారు.

తెలంగాణాలో ప్రజా ఉద్యమాల్లో పాల్గొన్నవారిలో కాకతీయ వైద్య విద్యార్ధుల పాత్రగానీ, ఉస్మానియా ఇంజనీరింగు విద్యార్థుల పాత్రను గానీ తక్కువగా అంచనా వేయలేము. ఆ క్రమంలో డాక్టర్లలో మొదట అమరులయింది డా రామనాధం అయితే రెండో వ్యక్తి డా అంకం బాబూరావు. తెలంగాణా వైద్య విద్యార్ధుల కార్యకలాపాలను గూర్చి రాసేటప్పుడు ఆ ఇద్దరినీ జ్ఞాపకం చేసుకోవాలి.

మహోన్నత నక్సల్బరీ, శ్రీకాకుల రైతాంగ పోరాటాల స్ఫూర్తితో కాకతీయ వైద్య విద్యార్ధులు, అందున 1960 – 70 చివర రోజుల్లో ఆ భావాజాలాన్ని అందుకున్న మొదటి తరం వాళ్ళలో డా హరీష్‌ ఒకరు. డా హరీష్‌ 1942 నవంబర్‌ 2న క్రిష్ణాజిల్లా పెదమద్దాలి గ్రామంలో జన్మించారు. ఖమ్మంలో స్థిరపడి, వైద్యవృత్తిని అభ్యసించడం కోసం 1962లో వరంగల్‌ కాకతీయ వైద్య కళాశాలలో చేరారు. అందరూ ఊహిస్తున్నట్లు వైద్య విద్యార్ధులు కేవలం పుస్తకాల పురుగులు కారని, వారిలో సామాజిక స్పృహ ను రగిల్చితే సమాజానిక వారెంతో సేవ చేయగలరని నిరూపించిన మొదటి తరం విప్లవ విద్యార్ధుల్లో డా హరీష్‌ ఒకరు. ఒక మనిషి కమ్యూనిస్టు అయినప్పుడు కమ్యూనిస్టు సంస్కృతిని ఆచరిస్తాడు. దానికి నిదర్శనంగా వైద్యం చదివే రోజుల్లో వాళ్ళంతా కమ్యూన్‌ జీవితాన్ని అలవర్చుకొన్నారు. అక్కడే డా కావూరి రమేష్‌బాబు, వాసిరెడ్డి రామనాథం తదితరులు వీరి సహ విద్యార్ధులు. వీరంతా 60, 70వ దశకాలలో ఉవ్వెత్తున లేచిన ప్రజా ఉద్యమాల పట్ల సహజంగానే ఆకర్షితులైనారు.కొందరు వ్యక్తులు ఈ సమాజంలో వైరుద్యాల పరిష్కారానికి పోరాటాల ద్వారా రాజకీయరంగంలో ఉండి ప్రయత్నిస్తే, మరికొందరు ‘ప్రజలకుసేవ’ అనే విలువ ద్వారా, ఆచరణ ద్వారా, సాంస్కృతిక రూపంలో సాంస్కృతిక రంగం ద్వారా ప్రయత్నిస్తారు. నాకు తెలిసి ఆచరణ ద్వారా, నమ్మిన విశ్వాసానికి, వ్యక్తిగత ఆచరణకు తక్కువ వైరుధ్యాలున్న వ్యక్తులలో డా హరీష్‌ ఒకరు. ఆ విషయం వారి ఆచరణ, వాళ్ళ ఇంట్లో పనిచేసేవారిని, వారి సంస్థల్లో పనిచేసే ఉద్యోగులను అడిగితే తెలుస్తుంది.

డా హరీష్‌కు సాహిత్య, సంస్కృతిక రంగాలతో గత మూడు దశాబ్దాలుగా ఉంది. ఆయా సంస్థల పట్ల సానుభూతి పరుడుగా ఆయన చేసిన కృషి అసమాన్యమైనది. చారిత్రిక విరసం మొదటి మహాసభ నిర్వహణకాని, రైతు కూలీ సంఘం సభకాని, ”చెరబండరాజు స్మారక పురస్కారం” పేరుతో ప్రగతిశీల కవులకు ఇస్తున్న చేయూత చూస్తే వారి భావ జాలం ఏమిటో తెలుస్తుంది. అసాధారణ ప్రతిభాపాటవాలు ఉన్న వారికి సంగీతం అన్నా, సినిమా అన్నా అత్యంత ప్రీతిపాత్రమైనవి. లక్షలాది రూపాయలతో ఆయన సేకరించిన విలువైన పుస్తకాలు, సినిమాలు, మ్యూజిక్‌ క్యాసెట్లు, ఇందుకు సజీవ సాక్ష్యాలు. మార్కెట్లోకి వచ్చిన ప్రతి పుస్తకాన్ని దాదాపు నాల్గు దశాబ్దాలుగా సేకరించారు. సేకరించిన పుస్తకాలు కేవలం అలంకరణ కోసం కాదని, నిత్యం చదువుతూ, చదివేవారిని ప్రోత్సహిస్తూ, జీవితాంతం పుస్తకాల మధ్యనే గడిపారు. ఆ క్రమంలోనే వారు నాకు అలగ్జాండర్‌ కుప్రిన్‌, ఆల్బర్ట్‌ మురావియో, సాల్‌బెల్లో తదితర రచనలను పరిచయం చేసి ప్రోత్సహించారు. కొందరు తన వారసులకు బంగారం, భవనాలు ఇస్తారు. హరీష్‌గారు తన వారికి లక్షలాది పుస్తకాలను, సినిమాలను, విలువైన పెయింటింగులను ఉదారమైన తన భావజాలాన్ని ఇచ్చి వెళ్ళారు. మంచివిమర్శకులైన హరీష్‌ ‘రామారావు’ పేరుతో మంచి కథలు వ్రాశారు. తానే స్వయంగా ‘స్వేచ్ఛ ప్రచురణ’లు పేరుతో క్రిస్టఫర్‌ కాడ్‌వెల్‌, ఫాలోఫ్రేయిరీ, గ్రాంసీ, ఏ.పి. యట్‌ క్రాస్‌ రోడ్స్‌ తదితర రచనలను తెలుగువారికి అనువదింపజేసి అందించారు.

ప్రముఖ విప్లవ కవి ‘శివసాగర్‌ సాహిత్యం’ మొత్తం ఒకే సంకలనంగా వేసి నాతో ప్రతి కవితకు పుట్‌నోట్స్‌ వ్రాయించి, అచ్చు వేయించారు. 1970 నుండి రావిశాస్త్రి, కారా మాస్టారు, శ్రీపాద, వేగుంట, పతంజలి లాంటి సాహితీవేత్తలను ఖమ్మం రప్పించారు. ‘చేరా మాస్టారు అభినందన సభ’కు తానే గౌరవాధ్యక్షులుగా ఉండి గొప్పగా నిర్వహించారు. మితభాషి, సునిశితమైన పరిశీలన కలిగినవారు మన ‘శ్రీశ్రీ’ అనే కవితలో శ్రీశ్రీ గురించి చెప్పడం చరిత్ర ముడివిప్పడం గత కాలపు కందిరీగ తుట్టెను కదిలించడం ఒక శతాబ్దాన్ని ఇంతగా కల్లోలపరిచిన కొద్ది మందిలో శ్రీశ్రీ ఒకరని గొప్ప విశ్లేషణ చేశారు.

నేటి మనిషి మానవ సంబంధాలను , అనుబంధాలను డబ్బుతోనే మారకం వేసుకుంటున్నాడనీ, మనిషి పరాయికరణకు గురైన వస్తువని, డబ్బు ఖర్చు పెట్టనిదే మనిషి శవం చుట్టూ చేరి కన్నీరు కార్చడానికి కూడా ఎవరికీ తీరికలేదని, సమాజపు సందుల్లో ఒక రాబోట్‌లా, పందిలా మిగిలాడని, నేడు మరో తెల్ల దేశపు బానిస కాబోతున్నాడనీ, బానిసగా అమ్ముడుపోబోతున్నాడని మానవ నైజాన్ని వివరించారు. చరిత్రలో వెనుక నడిచే వారికి బాట చూపించడానికి నేడు రక్త తర్పణ తప్పదనీ, రక్తంతోనే రహదారి వేయాలనీ, లేకపోతే దారి తప్పుతారనీ, పరోక్షంగా ఈ దేశంలోనే సాయుధ పోరాటాన్ని సమర్ధిస్తూ చెప్పిన విషయాన్ని గమనించవలసి ఉంది. అలాసాగే ఈ క్రమంలో పతితులు, భ్రష్టులూ, మూలనున్న ముసలవ్వలు, దగాపడిన తమ్ముళ్ళు, దౌర్భాగ్యులు మరి జేబుదొంగలు అందరూ ఒకరుగా ఏకంకాక తప్పదనీ, ఈ సమాజం సృష్టించిన దిష్ఠిబొమ్మలు వాళ్ళు అని వాపోయారు. ఎంతో వ్రాయగలిగే సామర్థ్యం ఉండి, వ్రాయకుండా ఉన్న ఆయన నిర్లప్తతను నేను ఒకసారి ప్రశ్నించాను. ”నేను ప్రస్తుతం జీవించే జీవితానికి, ఆచరణకు వైరుద్యం ఉందని అందుకే రాయాలని అనిపించడం లేదని చెప్పారు”. అందుకే ఇన్ని వైరుద్యాలున్న ఈ వ్యవస్థలో మనిషి కనుమరుగు అవుతున్నాడని అన్నారు. అయినా వైద్యరంగంలోనే తన జీవిత చరమాంకాన్ని గడిపారు.

ఖమ్మం – ఫిలింసొసైటీ, పూలె – అంబేద్కర్‌ నేషనల్‌ ఇన్‌స్టూట్‌ ఆఫ్‌ సోషల్‌ సైన్సెస్‌, జనవిజ్ఞాన వేదిక, రెడ్‌క్రాస్‌, సాహితీ స్రవంతి, లింబ్‌సెంటర్‌ తదితర 20 సంస్థలు వెతుక్కుంటూ హరీష్‌ను గౌరవధ్యక్షునిగా చేసి తమ ఔన్నత్యాన్ని చాటుకున్నారు. వారిని ఉత్తేజపర్చింది కమ్యూనిస్టు విప్లవ భావజాలం గనుకనే ఆయన ఇలా ధృడ చిత్తంతో తుదకంటూ తన కృషిని కొనసాగించగలిగారు.

ప్రతిరోజు సాయంత్రం స్థానిక ప్రజాశక్తి పుస్తకాల షాపులో సాహితీ మిత్రులతో రెండు, మూడు గంటలు గడిపే అలవాటు. ఎంతో మంది డాక్టర్లు, కవులు, కళాకారులు, విద్యావేత్తలు ఆ సాయంకాల సమయాన్ని పంచుకొనే వారు. ఆ మిత్ర బృందంలో అత్యంత చిన్న వయస్సు నాదే. ఆయన నా పట్ల ప్రత్యేక వాత్సల్యాన్ని చూపేవారు.

ఖమ్మం నెహ్రునగర్‌లోని హరీష్‌ గారి నిలయం ”నెలవంక”. నిత్యం సాహితీ మితృలకు చల్లని పందిరి. కొత్త ఆకాశాలకోసం అరమోడ్సు కళ్ళతో తలపించిన ‘నెలవంక’ కలల్లేని తనంతో వెలవెల బోతూంది. ఇప్పటికీ సాయంకాల సమావేశాలం కొనసాగుతూనే ఉన్నాయి. కాని వారి కుర్చీ ఖాళీగానే ఉంది. ఆ శూన్యాన్ని మేము భరించలేకుండా ఉన్నాం.

మా కవి మిత్రుడు షుకూర్‌ మున్నేటి ఒడ్డున విగత జీవిగా ఆయన భౌతికకాయం చితిమంటలలో చూసి చలించి ఇలా చెప్పారు

”నువ్వులేవు నీ మాట ఉంది. ఆఖరి సభలో అశువ్రులే పేక్ష్రకులు నీ జ్ఞాపకాలు తప్ప ఏవిూ కనిపించలేదు ఒక్క నీ మౌనం తప్ప ఏవిూ వినిపించలేదు”…

• * *

ఆ రోజులు – డాక్టర్‌ హరీష్‌

- వరవరరావు

1968 లో వరంగల్‌ ఆంధ్ర విద్యాభివర్ధిని జూనియర్‌ కళాశాలలో వరంగల్‌ జిల్లా రచయితల సభలు జరిగాయి. అందుకు పూనుకున్నవాళ్ళు ముఖ్యంగా సంపత్‌ కుమార్‌, సుప్రసన్న, యం.ఎస్‌. ఆచార్య (జనధర్మ సంపాదకులు), జగదీశ్వర్‌రావులు అనుకుంటాను. అప్పటికి వరంగల్‌ ఆర్ట్‌ ్స కాలేజిలో తెలుగు లెక్చరర్‌గా ఉన్న నర్సింహారెడ్డి ఇటువంటి సాహిత్య సౌరంభంలో క్రీయాశీలకంగా ఉండేవాడు. ఆయన పట్టుదల వల్లనే నన్ను ‘రచయిత-నిబద్ధత’ అనే అంశం మీద ప్రసంగ వ్యాసం చదవాల్సిందిగా పిలిచాడు. నేను అప్పుడు జడ్చర్లలో పనిచేస్తున్నాను. సృజన అప్పటికే (1966) ప్రారంభమైంది. ఆ సభల్లోనే పి.వి. నర్సింహారావు అధ్యక్షతన రెండవరోజు ముగింపు సమావేశంలో కవి సమ్మేళనం జరిగింది.

రెండవ రోజు అనుకుంటాను నేను నా ప్రసంగ వ్యాసం చదివాక, భోజన విరామ సమయంలో ‘విూతో మాట్లాడాలి మేము కాకతీయ వైద్య కళాశాల విద్యార్ధులం సృజన పాఠకులం’ అని నా దగ్గరకు వచ్చారు. వాళ్ళు కనీసం 8 మంది ఉంటారు. నాకు స్పష్టంగా గుర్తున్నవాళ్ళు మాత్రం ఒకరు రావి భుజంగరావు, ఇంకొకరు డాక్టర్‌ హరీష్‌. ఎ.వి.వి. జూనియర్‌ కాలేజీ (మొదట ఉన్నత పాఠశాల) యం.జి.యం. ప్రక్కనుండి బట్టల బజారుకు వెళ్ళే రోడ్లో అప్పటి జయభారత్‌ టాకీస్‌ ఎదురుగా డౌన్‌లో ఉంటుంది. బయటకు వచ్చి ఆ టాకీస్‌ ఎదురుగా ఉన్న చిన్న కాకా హోటల్లో కూర్చున్నాము. అందరూ నా కన్న బలంగా ఉన్నారు. వయస్సు కూడా నాకు అప్పుడు 28 ఏళ్ళే. వాళ్ళు 20 ల్లో ఉవారు. మాటల్లో వారందరూ సాహిత్యం సంగతి ఎలా ఉన్నా, మార్కి ్సస్టు జ్ఞానంలో నాకన్న పెద్ద వాళ్ళని కాసేపటి చర్చల్లోనే అర్థమైంది.

‘మేమంతా రెగ్యులర్‌గా ‘సృజన’ పత్రిక చదువుతాం. సృజన ఆధునిక సాహిత్య వేదికగా ఒక ప్రయోగం. ప్రగతి శీలత, శాస్త్రీయ దృక్పధం కలిగి ఉంటానని ప్రకటించుకున్నందుకు మాకు మీతో ఈ చర్చ చేసే అవకాశం కలిగిందనుకుంటున్నాం. శాస్త్రీయ దృక్పథం అంటే ఏమిటో ? ప్రగతి అంటే ఏమిటో గందరగోళం ఏమి లేదు. ప్రయోగం అంటేనే ఎటువంటి ప్రయోగం, దాని ప్రయోజనమేమిటి’ ? అనే ప్రశ్నలు వస్తాయి అని ప్రారంభించారు. ఇదే మాటలు కాకపోవచ్చు గాని భావం ఇదే. అయితే రక్త చలన సంగీత శృతి (సృజన మూడవ సంచికలో ప్రచురితమైన చందనం అనే విద్యార్థి కవిత) దాని ప్రక్కన ‘చల్లనలో తెల్లన- తెల్లనలో చల్లన’ (సంజీవదేవ్‌ వ్యాసం) అనే వాక్యానికి అర్థం ఏమిటి అని ప్రశ్నించారు. ”మీకు ఒక స్పష్టమైన సాహిత్య దృక్పథం ఉండాలి” అని హితవు చెప్పారు. అప్పటికి నేనేమో ఇంకా చాలా ప్రభావాల్లో ఉన్నాను. నక్సలబరీ గురించి కూడా నాభి గర్భంగా తెల్సుకున్నానో, లేదో నాకు అట్లా మొదటి పాఠం చెప్పిన వైద్య కళాశాల విద్యార్ధుల్లో డాక్టర్‌ హరీష్‌ ఒకరు. బహుశ అప్పటికి ఆయన, డాక్టర్‌ కవూరి రమేష్‌ బాబు, డాక్టర్‌ కరుణ మొదలైన వాళ్ళు చదువు పూర్తి చేసుకోబోతున్నారు. కొండపల్లి సీతారామయ్య, కె.జి. సత్యమూర్తి డాక్టర్‌ నాగేశ్వరరావులతో కలిసి వరంగల్‌లో విద్యార్థి ఉద్యమ నిర్మాణంలో ఉన్నారు. అట్లా నాకు హరీష్‌తో తొలి పరిచయం అయింది.

కొద్ది రోజుల్లోనే 1968 అక్టోబర్‌లో నేను అదే కళాశాల ఆవరణలో ప్రారంభమైన చందా కాంతయ్య స్మారక కళాశాలలో వచ్చి చేరాను. ‘సృజన’ వరంగల్‌కు మారింది. సి.కె.యం. కాలేజ్‌, పోస్టుబాక్స్‌నెం. 67 చిరునామాయే అప్పటి సృజన చిరునామా. రోజు కె.యం.సి. మీదుగానే సి.కె.యం.కు ప్రయాణం. హనుమకొండ నుండి ఎక్కడో ఒకచోట ఈ బృందం కలుస్తూ ఉండేది.

సృజన 1969 కల్లా ”ట్రిగర్‌ మీద వేళ్లతోరా…” అని స్పష్టమైన పిలుపు నిచ్చే సాహిత్య పత్రికగా మారిపోయింది. యువతరానికి ‘ఆయుధాలకు పిలుపు’ (కాల్‌ టు ఆర్మ్‌ ్స) ఇచ్చిన సుప్రసిద్ధ చైనా రచయిత లూస్సన్‌ సాహిత్యం తరువాత రోజుల్లో చదివాను. డాక్టర్‌ హరీష్‌ అప్పటికే భారతి, యువ లాంటి పత్రికల్లో కథలు వ్రాసి ఉన్నాడు. నాకు కలిసిన వైద్య విద్యార్థి బృందంలో స్వయంగా రచయితలు, రాజకీయాలతో పాటు సాహిత్యాభి నివేశం ఉన్నవాళ్ళు కూడా హరీష్‌, భుజంగరావులే. ఇంకా అక్కడ నుండి ఉద్యమమే మా ఊపిరి.

జూలై 4, 1970న హైద్రాబాద్‌లో విరసం ఏర్పడింది. అర్థరాత్రి ఆవిర్భవించిన విరసం చరిత్ర అందరికి తెలుసు. ఆ చారిత్రక పత్రంపై సంతకం చేసినవారిలో భుజంగరావు ఒకరు. డాక్టర్‌ హరీష్‌ అప్పటికే వైరాలో ప్రాక్టీస్‌ మొదలు పెట్టాడు.

ఖమ్మంలో విరసం ప్రథమ మహాసభలు :

అడహాక్‌ కమిటీతో విరసం ఏర్పడ్డాక మహా సభలు ఎక్కడ పెట్టాలి అనే చర్చ వచ్చింది. అప్పటికే ‘దిగంబర కవులను’ ఖమ్మం తీసకవెళ్ళి సంచలనాత్మక సభ నిర్వహించి ఉన్న క్రాంతికార్‌ విరసం సభలను నిర్వహిస్తామని ముందుకు వచ్చారు. ఖమ్మంలో నిర్వహిస్తామని అన్నా ఆ క్రాంతికార్‌ వెనక ఉన్న శక్తి డాక్టర్‌ హరీష్‌, రంగయ్య గారు ఇంకా చాలా మంది విప్లవాభిమానులు. కె.వి. సుబ్బారావు లాంటి న్యాయవాదులు ఉన్నారు. అక్కడ విప్లవాభిమానులందరికి ప్రతినిధులుగా నిలిచిపోయిన జ్ఞాపకాలు మాత్రం రంగయ్య గారు, హరీష్‌.

1970 అక్టోబర్‌ 8, 9 తేదాలలో ఖమ్మంలో సుబ్బారావు పాణిగ్రహి నగర్‌ (వర్తక సంఘం) లో విరసం ప్రథమ మహాసభలు ఎంతో చారిత్రాత్మకంగా జరిగినవి. ఇవ్వాళ్ళ అదంతా నిర్మాణం అవుతున్న చరిత్రలో భాగమే. ఇక్కడ ఒక జ్ఞాపకం మాత్రం చెప్పాలి. విరసం ప్రణాళిక రచించి, కె.వి.ఆర్‌. మహాసభ ప్రతినిధుల సమావేశంలో ప్రవేశపెట్టారు. అందులో స్పష్టంగా ”దీర్ఘకాలిక సాయుధ పోరాటాన్ని బలపరుస్తాం” అని క్రాంతికార్‌ ప్రవేశపెట్టిన తీర్మానాన్ని మహాసభ ఆమోదించింది. ఆ తీర్మానాన్ని బలపరిచినవారిలో డాక్టర్‌ హరీష్‌, రంగయ్యగార్లు ఉన్నారు. అప్పటికే మేము వర్గ పోరాటాన్ని, శ్రామిక వర్గ పోరాటాన్ని, మార్కి ్సజాన్ని పూర్తిగా బలపరుస్తామని చెప్పుకొని ఉన్నాము. ఈ చర్చను ఒక కొలిక్కి తెద్దామనే ఉద్దేశ్యంతో కొంత హాస్యస్ఫూరకంగా కొడవటి గంటి కుటుంబరావు గారు పోరాటం తొందరగా విజయంతం అయితే మీకేమైన అభ్యంతరమా అన్నారు. దీర్ఘకాలిక సాయుధపోరాటం మూడవ ప్రపంచ దేశాల వ్యవసాయ విప్లవానికి అవసరమని భావించే సభలో ఉన్న ప్రతినిధులందరి తరపున డాక్టర్‌ హరీష్‌ లేచి ”రష్యాలో జరిగిన సాయుధ తిరుగుబాటుకు, అందులో కార్మికవర్గ భూమికకు చైనాలో జరిగిన దీర్ఘకాల నూతన ప్రజాస్వామిక విప్లవానికి ఉన్న పోలికలు, తేడాలు వివరించి – ఇది మా కోరిక ఇష్టానిష్టాలకు సంబంధించిన విషయం కాదు. ప్రజలకు కూడా తమ ఇష్టానుసారం చరిత్రను నిర్మించలేరా ? మార్చలేరా ?” అని చెప్పడానికే అన్నాడు.

ఇటువంటి సాహిత్య చర్చలకే కాదు ఆ సభలకు ఆర్ధికంగా నిర్వాహణ పరంగా అన్ని విధాల విజయం వంతం చేసినవాళ్ళల్లో డాక్టర్‌ హరీష్‌ ముందుండేవాడు.

విరసం ఏర్పడిన ఐదు నెలలకే విరసం కవితా సంకలనం ‘ఝంఝ’, పెంఢ్యాల కిషన్‌రావు సంపాదకత్వంలో జులై నాలుగున వెలువడిన ‘మార్చ్‌’ నిషేదానికి గురి అయ్యాయి. 10 నెలలు తిరగకుండానే 71 ఆగస్టులో జ్వాలాముఖి, నిఖిలేశ్వర్‌, చెరబండరాజులు పి.డి.యాక్ట్‌ కింద అరెస్ట్‌ అయ్యారు. ఈ కాలమంతా మా కష్టసుఖాల్లో మాకు అండగా నిలిచినవారిలో ఖమ్మం నుంచి ఎందరో సానుభూతిపరులు, డాక్టర్లు, న్యాయవాదులు ఉన్నారు. వాళ్లను కూడగొట్టినవారిలో హరిష్‌ ముఖ్యడు. మేము 73 అక్టోబర్‌లో ఆంతరంగిక భద్రత చట్టం క్రింద అరెస్ట్‌ అయి నవంబర్‌లో విడుదల కాగానే నన్ను, చెరబండరాజును, యం.టి.ఖాన్‌ను, పత్తిపాటిని పిలిచి హరీష్‌ ఖమ్మంలో విజయోత్సవ సభ పెట్టాడు. ఎమర్జెన్సీరోజులు దాకా ఖమ్మం నుండి విరసంకు అందిన సహాయ సహకారాలకు డాక్టర్‌ హరీష్‌ వాహిక.

సృజనకు జీవిత సభ్యత్వాలు కట్టించాలని నిర్ణయం జరిగినప్పుడు బహుశ అప్పటికే హరీష్‌ ఖమ్మం మారాడు. మయూరి లాడ్జిలో కలుసుకునేవాళ్లం. సృజనకు చాల మంది డాక్టర్లను సభ్యులుగా చేర్చారు. ఎవరి జీవిత కాలం అడిగాడు హరీష్‌ ‘ఎవరిది ముందైతే వారిదే’ నన్నాను. సృజన జీవితమే ఎన్నో ఒడిదుడుకులతో నడిచింది. 1992 లో ముగిసింది. అయితే సృజన ఆగిపోదు. సమైక్యంగా కూడా ప్రయత్నిస్తే, పూనుకుంటే మళ్ళా ప్రారంభించవచ్చునేమో కూడా కానీ గత సంవత్సరం కన్నుమూసిన డాక్టర్‌ హరీష్‌ మళ్ళీ వస్తాడా ? సాహిత్యం, మార్కి ్సజం, చర్చించటానికి, సునిశిత పరిశీలనలు, వ్యాఖ్యలు చేయడానికి.

చెరబండరాజు అనారోగ్యం, అమరత్వం శివసాగర్‌ సమగ్ర కవితా సంకలనం ప్రచురణ వంటి సందర్భాలలో డాక్టర్‌ హరీష్‌ ప్రస్తావన, పేరు వింటున్నాను. కాని యమర్జెన్సీ తరువాత మేము కలుసుకున్నది తక్కువ. 1974 అనుకుంటాను, ఖమ్మంలో ఏదో సభ ఏర్పాటు చేసి క్రాంతికార్‌ నన్ను పిలిచాడు. మయూరి లాడ్జిన దిగమన్నాడు. దిగాను. అయితే ఆ సభకు అనుమతి లభించకపోవడమే కాదు, ఊళ్ళో 144 సెక్షన్‌ పెట్టారు. నన్ను అరెస్ట్‌ చేస్తామని, ఖమ్మం వస్తాడేమో కాని, ఎట్లా పోతాడో చూస్తామని యస్‌.పి. అనడం. ఎట్లాగైతేనేం హరీషే నన్ను వరంగల్‌ పంపాడు. 1979 రాడికల్‌ యూనియన్‌ సభలు మళ్ళీ ఖమ్మంలో జరిగాయి. విరసం సభలను మరిపించాయి. బెయిల్‌ మీద విడుదలయి స్వయంగా, కొండపల్లి సీతారామయ్య, ఆ సభల్లో పాల్గొని పెద్ద ఆకర్షణ అయ్యాడు. భారతదేశంలో నిర్వహించవలసిన వ్యవసాయ విప్లవం గురించి ఆయన చరిత్రాత్మకమైన ప్రసంగం అప్పటిదే. ”పేదవాళ్ల కోసం పెద్ద వాళ్ళ ఇంటిలో పుట్టిన కమ్యూనిస్టు పార్టీ పేదవాళ్ళను వెతుకుతూ బయలుదేరింది” అని ఆయన చేసిన వ్యాఖ్యానం ఆ సభలో కలకలం రేపింది.

నేను 2005 మార్చిలో జైలు నుండి విడుదలవగానే హరీష్‌ నుండి ఫోన్‌ వచ్చింది. నేను డాక్టర్‌ హరీష్‌ను జ్ఞాపకం ఉన్నానా అని. అదేమిటి, మిమ్ములను ఎట్లా మర్చిపోతాను. అన్నాను. అప్పుడు ఆయన జ్ఞాపకాల దొంతర. ఆయనేదో నిర్ణయం తీసుకోవడానికి సలహాకావల్సి వచ్చింది. ఆయన నా సలహా పాటించింది, లేనిది తెలియదు.

మార్కి ్సస్టు స్టడీ సర్కిల్‌ రాధాకృష్ణ ఫోన్‌ చేసి చెప్పాడు. హరీష్‌ గారు హాస్సిటల్‌లో వెంటిలేటర్స్‌ పై ఉన్నారు. డాక్టర్లు ఇంటికి తీసుకుపొమ్మన్నారు. వెంటనే వెళ్ళి చూసాను. వరంగల్‌లో సంభాషణకు, చర్చకు 4 దశాబ్ధాలక్రితం పిలిచిన హరీష్‌ను ఏ మాట, ఏ చర్చలేకుండా – బహుశ మృత్యువుతో ఘర్షణ పడుతున్న మిత్రుడిని ఆఖరిసారి చూశాను. మౌనంగా ఇంచుమించు 40 ఏళ్ళ జ్ఞాపకాన్ని తొలగిస్తూ…

• * *

మంచి మిత్రుడు

- శివసాగర్‌

అవి ‘చైనా ఇండియా సరిహద్దు సంఘర్షణ’ జరిగిన రోజులు – ఉమ్మడి కమ్యూనిస్టు పార్టీ చీలిపోతున్న రోజులు – వసంతకాల మేఘ గర్జన’ ఇంకా వినిపించని రోజులు -

అప్పుడు నేను కాజీపేట సెయింట్‌ గాబ్రియేల్స్‌ హైయ్యర్‌ సెకండరీ స్కూల్లో టీచర్‌ని. డా హరీష్‌ వరంగల్‌లోని కాకతీయ ప్రైవేట్‌ మెడికల్‌ కాలేజిలో విద్యార్థి.

వరంగల్‌లో పాలక రాజకీయ పార్టీలు రౌఢీల, నాయకత్వంలో ఉన్నాయి. కమ్యూనిస్టులు విద్యాలయాల్లో విద్యార్థి సంఘాలు పెట్టడానికి వీల్లేదు. వరంగల్‌ పట్టణంలో రిక్షా వర్కర్స్‌ యూనియన్‌ పెట్టడానికి వీల్లేదు. అజంజాహి మిల్లులో ఫాక్టరీ మేనేజిమెంట్‌, పోలీసు, కాంగ్రెస్‌ ట్రేడ్‌ యూనియన్‌ సంఘాలు, పరిపాలక వర్గ సంఘ నాయకులు, సానుభూతి పరులపై పట్టపగలు బహిరంగ దాడి చేయగా, పార్టీ నాయకత్వం ప్రతిదాడి చేయడానికి నిరాకరించి లొంగిపోయిన రోజుల్లో తలెత్తిన రౌఢీ ముఠాలు, నగరాన్ని తమ ఆధిపత్యంలోకి తీసుకున్నాయి.

వరంగల్‌ జిల్లా మార్కి ్సస్ట్‌ పార్టీ నాయకులు ఈ పరిస్థితుల్లో చేయగలిగినది ఏమీ లేదని, రౌఢీ ముఠాలతో ఘర్షణ రాకుండా తప్పుకు తిరగాలనే పంథాను మా ముందు ప్రతిపాదించింది. ఇలా ప్రతిపాదించింది విడిపోయిన మార్క్సిస్ట్‌ పార్టీ నాయకత్వమే. దీన్ని మేము ఆమోదించలేదు. ఈ రౌఢీ ముఠాలు కాగితం పులులనీ, దెబ్బకు దెబ్బ తియ్యాలని, అకస్మిక రహస్య దాడులు చేయ్యాలనే పంథాను సూచించాము. ఈ విప్లవ పంథాను ఆమోదించిన మెడికల్‌ కాలేజీ విద్యార్ధులో డా హరీష్‌ ఒకరు.

చాలా కాలం వరకు దాడి చేస్తున్నది ఎవరో శత్రువుకు తెలియని పరిస్థితి. దాడి చేసి తిరిగి వచ్చిన వారిని అజ గట్టుకోవడంలో డా హరీష్‌ తనవంతు పాత్రను పోషించారు.

ఎప్పుడు వెళ్ళినా ఏదో చదువుతూ ఉండేవాడు, ఎదో రాస్తూ ఉండేవాడు. హరీష్‌కు సాహిత్యం అంటే పిచ్చి అని, ఏదో రాస్తూ ఉంటాడని, వాటిని వార్త పత్రికలు ప్రచురిస్తూ ఉంటాయని చెప్పేవారు. రౌఢీలను అదుపు చేసిన తరువాత వరంగల్‌లో జరిగిన డెమాక్రటిక్‌ స్టూడెంట్‌ యూనియన్‌ ప్రథమ మహాసభలో ఆయన కూడా పాల్గొన్నారు. తర్వాత అటు శ్రీకాకుళ ఉద్యమ నాయకత్వానికి, పుల్లారెడ్డి – నాగిరెడ్డి పార్టీలకు మధ్య జరిగిన చర్చల్లో ఆయన శ్రీకాకుళ నాయకత్వంలో ఉన్నారు.

తెలంగాణాలో, అదిలాబాద్‌లో ఉన్న కొండపల్లి సీతారామయ్య, వరంగల్‌లో ఉన్న నేను మరియు ఇంజనీరింగు, మెడికల్‌ కాలేజీ విద్యార్ధులు మేమంతా శ్రీకాకుళం సాయుధ పోరాటం ప్రారంభించాలనే పంథాను బలపర్చాము. అదే కాలంలో జరిగిన ప్రత్యేక తెలంగాణ ఉద్యమాన్ని బలపర్చాము.

ఆ రోజుల్లో నేను రాసిన ‘తూర్పు పవనం వీచెనోయ్‌’ పాటను నాతో హరీష్‌ పాడించుకునేవాడు.

1969లో నేను రహస్య జీవితానికి వెళ్లి పోయాను. తర్వాత రోజుల్లో ఆయన ఖమ్మం వెళ్లిపోయాడు. రహస్య జీవితంలో అప్పటి డా హరీష్‌తో సహా వరంగల్‌ మెడికల్‌ విద్యార్ధులెవ్వరినీ నేను కలుసుకోలేదు. పార్వతీపురం కుట్ర కేసులో ”విప్లవం నా జన్మ హక్కు” అని నేను చేసిన ప్రకటనను డా హరీష్‌ చాలా మెచ్చుకున్నాడని మిత్రులు చెప్పేవారు.

1972లో, వరంగల్‌ జిల్లా గురిమెళ్ళ అడవుల్లో ”సత్యమూర్తి ఎన్‌కౌంటర్‌లో చనిపోయాడ”ని పోలీసులు ప్రకటించినపుడు హరీష్‌ ‘నరుడు చనిపోయాడని’ ఏడ్వకుండానే అన్నాడు. మూడు రోజుల తర్వాత ” చనిపోయింది సత్యమూర్తి కాదు కొల్లిపర రామ నరసింహారావు” అని పార్టీ సన్నిహితుల ద్వారా తెలిసినపుడు ”తిరిగి లేచాడు” అన్నాట్ట ఏడుస్తూ.

1987లో నన్ను పార్టీ నుండి బహిష్కరించిన తర్వాత ‘ముఠాలు కట్టలేని వాడికి రాజకీయాలెందుకు’ అని వాఖ్యానించాడని అంటారు.

2003లో ప్రజా ప్రతిఘటన పార్టీ నాయకత్వానికి రాజీనామా చేసి బయటకు వచ్చిన తర్వాతనే మొట్టమొదటి సారిగా ఖమ్మంలో డా గోపినాథ్‌ గారి ఇంట్లో డా హరీష్‌ను కలుసుకున్నాను. నన్ను చూడగానే ‘నర్రెంగసెట్టు కింద నరుడో భాస్కరుడా’ అని నిశ్శబ్ధంగా హమ్మింగు చేసాడు. రైల్వేస్టేషన్‌లో దిగబెడతాను రమ్మని తన కారులో ఎక్కించుకున్నాడు. డాక్టరువి అయిన నీకు గుండెనొప్పి ఏమిటని అడిగాను. ఆయన పెద్దగా నవ్వి ‘ఈ కారు కొన్నాను, నడవడం మానేసాను’ అన్నాడు. ఇద్దరం ఖమ్మం రైల్వేస్టేషన్‌ చేరాము. విజయవాడ రైలు కోసం నిరీక్షిస్తూ ఒక ప్రక్కగా కూర్చున్నాం. శివసాగర్‌ కవితా సంకలనం ప్రచురించాలని అనుకుంటున్నాం అన్నాడు. ఆమోదంగా తలూపాను.

‘ జీవితమా ! నా యవ్వనాన్ని తిరిగి నాకివ్వు’ అనే కవిత నాకు నచ్చింది. అది నీవు నిజం మాట్టాడుతున్నట్లుగా ఉంది అన్నాడు. అది ఏ పరిస్థితుల్లో రాసానో క్లుప్తంగా వివరించాను.

2001 లో ఖమ్మంజిల్లా గుండాల అటవీ ప్రాంతంలో దళాలకు రాజకీయ తరగతులు నిర్వహిస్తుండగా పోలీసు బలగాలు మమ్మల్ని నాలుగు వైపులా చుట్టముట్టడం, ఆ చక్రబంధం నుండి తప్పుకోవడం, సురక్షిత ప్రాంతానికి చేరిన తర్వాత ఆదమరచి నిద్రపోవడం, ఉదయమే లేచి గుక్కతిప్పుకోకుండా ఈ కవితను రాయడం జరిగిందన్నాను. ”పుస్తకం – అచ్చువేయిస్తాను, కవర్‌ పేజీ ఎలా ఉండాలో నాకు వదిలేయండి, గుర్రం సీతారాములు అన్ని బాధ్యతలు చూస్తాడు” అని చెప్పాడు. రైలుకు సిగ్నల్‌ ఇచ్చారు. ”చూడు శి.సా.,” నువ్వొకసారి మా ఇంటికి రావాలి. నాతో కలసి భోంచేయ్యాలి, ఒక రోజంతా మనం కలిసి ఉండి సాహిత్యం గురించి, రాజకీయం గురించి మాట్లాడు”కోవాలి అన్నాడు.

అలాగే అన్నాను. నేను కలుసుకోకముందే ఆయన వెళ్ళిపోయాడు. డాక్టర్‌ హరీష్‌ మంచి మిత్రుడు.

Uncategorized లో రాసారు | 1 అభిప్రాయం »

శివసాగర్ ముద్ర శాశ్వతం: గుర్రం సీతారాములు

మొట్టమొదటి సారి శివసాగర్ కవిత్వాన్ని సంకలనం చేసిన ఖ్యాతి గుర్రం సీతారాములుదే! ఎన్నో కష్టానష్టాలకోర్చి తగిన సమయంలో శివసాగర్ కవితలన్నీ వొక పొత్తంగా కూర్చి మనకి అందించిన సీతారాములు తెలుగు, ఆంగ్ల సాహిత్య విమర్శల పట్ల ఆసక్తితో హైదరబాద్ లోని ప్రతిష్టాత్మకమయిన సీఫెల్ యూనివర్సిటీలో చేరారు. గత కొన్నేళ్లుగా ఆయన చేస్తున్న పరిశోధనల ఫలాలు ఇంకా మనకి అందాల్సి వుంది. కానీ, సామాజిక, సాహిత్య, సాంస్కృతిక రంగాలలో ఈ తరానికి ప్రాతినిధ్యం వహిస్తూ సీతారాములు పీడిత స్వర నగారా వినిపిస్తున్న కార్యశీలి. శివసాగర్ కి ఎంతో సన్నిహితుడయిన సీతారాములుతో కాసేపు:

శివసాగర్ కవిత్వ సంకలనం తేవాలనే ఆలోచన ఎందుకు వచ్చింది ?

- ఒకరోజు శిఖామణి ‘కిర్రుచెప్పుల భాష’ చదువుతున్నా. తుమ్మపూల సౌందర్యం పేరుతో శివసాగర్ రాసిన ముందుమాట చదివా, అండర్ గ్రౌండ్ లో ఉన్న నాయకుడు అలా రాయడం నాకయితే కుతూహలం కలిగింది . అంతకు ముందు అతని కవిత్వం అక్కడక్కడా చదివా , అతని గురించి విన్నా , “ఉద్యమ నెలబాలుడు” చదవాల నిపించింది 1983 లో వచ్చిన పుస్తకం అది అప్పుడు అందుబాటులో లేదు ఖమ్మం లో ఒక మిత్రుడి వద్ద తీసుకొని చదివా అది కవిత్వం అందం కంటే ఒక అణు విస్పోటనం అంటే బాగుంటది . నాకయితే కవిత్వం కంటే దాని వెనక ఉన్న విప్లవ సాహిత్య సాంస్కృతిక చరిత్ర చదివిన అనుభూతి కలిగింది. శివసాగర్ రాసిన మరో సంకలనం “నెలవంక” తర్వాత ఎన్నో కవితలు రాసినా అవి అందుబాటులో లేవు అని అతని కవితల సేకరించడం మొదలుపెట్టా. అప్పుడే ఎమ్మే చదివి నిరుద్యోగిగా ఉన్నా ఖమ్మం లో ఒక చిన్న కాలేజీ లో పనిచేస్తున్న , శివసాగర్ తో కలిసి పనిచేసిన కొందరి మిత్రుల సహకారం తో పుస్తకం అచ్చువేసా .

వేయడం అయితే జరిగింది కానీ పుస్తకాలు ఇంకెవరో అచ్చు వేసారు అని హైదరాబాద్ లో చెప్పుకోడం బాధ వేసింది అలా పుస్తకం వేసే క్రమం ఎన్నో విషయాలు తెలిసినవి విప్లవ సాహిత్యం, రాజకీయాలు చదివే అవకాశం నాకు ఈ పుస్తక ప్రచురణ ద్వారానే కలిగింది . పుస్తకం అయితే వేసా కానీ ఆపుస్తకం ఇంకొకరు వేసినట్లు జరిగిన ప్రచారం కొంచం ఇబ్బంది పెట్టింది . ఆయన రాజకీయాలు మంచా చెడ్డా అనే చర్చ పక్కనపెడితే తెలుగు నేలమీద శివసాగర్ అటు శిల్పం లో కానీ ఇటు దృక్పదం లో కానీ ఎప్పటికీ తనదయిన ముద్రవేసి పోయాడు . అది పూడ్చే ప్రయత్నం ఇటు విరసంలోకానీ బయటకానీ జరగలేదు. ఒక్క కౌముది మినహాయిస్తే ఎవరూ లేరనే చెప్పవచ్చు . తెలుగు సాహిత్యం లో ఒక చెరబండ రాజు , శివసాగర్ ఒక ట్రెండ్ సెట్టర్స్ , వాళ్ళు బాపనోళ్ళ కులం లో పుడితే చరిత్ర ఇంకో రకంగా ఉండేది .

ఇప్పుడు క్షుద్ర సాహిత్యాన్ని ముద్రిస్తున్నా విరసం శివసాగర్ , చెరబండ రాజు లని మర్చి పోయింది . ఇలా చరిత్రలో శివసాగర్ వ్యక్తిత్వాన్ని తుడిచేసే, మరుగున పరిచే ప్రయత్నాలు జరిగాయి ఆయన పోయాక ‘శివసాగర్ ఆ నాడు విరసం చనిపోయింది” అన్నాడు నేడు శివసాగరే చనిపోయాడు ఇప్పుడు విరసం ఆయన సంస్మరణ సభ జరుపుతోంది” అనడం బాదపెట్టింది ఆమాట అన్నవాళ్లు జీవితం లో ఎంత నిజాయితీగా ఉంటున్నారో కాలం చూస్తూనే ఉంది అందుకే శివసాగర్ సాహిత్యం ప్రచురించాను .

శివసాగర్ తో నా అనుబంధం ?

-ఇది రాయాలంటే చాలా ఉంది అతను ఒక మహోన్నతుడు. ఒక సాదారణ మనిషికి ఉండే చిన్న చిన్న లోపాలు ఉన్నప్పటికీ వ్యక్తి గత ఆస్తి , కుటుంబం విషయం లో చాలా మంది కంటే అతను అత్యంత నిజాయితీ గా ఉన్నాడు నిన్ననే ఒక విషయం తెలిసింది అయన తండ్రి సుప్రసన్నరావు కొంత కాలం మిలటరీలో పనిచేసాడు (రెండవ ప్రపంచ యుద్ధం లో పాల్గొన్నాడు ) తర్వాత బడిపంతులు గా కూడా పనిచేసాడు అతని నుండి వారసత్వంగా వచ్చిన భూమి అతను అండర్ గ్రౌండ్ లో ఉ న్నప్పుడు ఎవరో ఆక్రమించి చేపల చెర్వుగా మార్చు కున్నరనీ దాని కోసం జరిగే ప్రయత్నాలను ఆపి నేను ఏ వ్యక్తిగత ఆస్తులకు వ్యతిరేకంగా ఇన్ని సంవత్సరాలు పోరాడానో దాన్ని కాదని ఇప్పుడు నేను నా స్వంత ఆస్తి ఇది అని కోర్టు కేక్కటమా అలాంటి పనులకు , వ్యక్తిగత ఆస్తులకు నేనెప్పుడు దూరం దయచేసి నన్ను అలాంటి పనులు చేయమని ఎప్పుడు వత్తిడి పెట్టకండి. అని చాలా చాలా గట్టిగా చెప్పటం కాదు వార్నింగ్ ఇచ్చారు

శివసాగర్ కొడుకు సిధార్థ క్లాస్స్ మాటే కాకాని చెప్పగా విన్నా ఆయన ఆచరణ గురించి ఇలాంటివి వందలు. అతను వరంగల్ లో ఉన్నప్పుడు కాకతీయ మెడికల్ కాలేజీలో చదివే ఒక విప్లవ సానుభూతిపరుడు అతని కుటుంబ సభ్యులకు ఒక కుట్టు మిషన్ కొని పెట్టినందుకు ఆయన కోపంతో “కామ్రేడ్ మీరు ఏదయినా సహాయం చేయాలనుకుంటే పార్టీ కి చేయండి నా కుటుంబానికి చేయకండి” అని వార్నింగ్ ఇచ్చాడు అని చెప్పగా విన్నా . కట్టు కతలతో అగ్రకుల ప్రోగ్రెసివ్ శక్తులు అల్లిన , చలామణి లో ఉన్న కుహనా చరిత్ర పురుషుల లోగుట్టు తిరగ రాసే అవసరం వచ్చ్చింది శివసాగర్ తో అనుబందం నాకు ఇదే నేర్పింది ఇక ముందు ముందు కూడా ఇలాంటి పనులకు పునరంకితం కావాలని , ఒక రకంగా చెప్పాలంటే ఆయన తో కలిసి పనిచేయక పోయినా చాలా దగ్గరగా చూసిన తనం ఒక తండ్రికి కొడుకు చేసినట్లు సేవింగ్ , స్నానం చేయించే పనులు దాకా ఇక పోతే ఆయన విప్లవ రాజకీయాలకు ఒకింత దూరం అయినా తన కివిత్వం నన్ను విప్లవ రాజకీయాలకు దగ్గర చేసింది బహుశా శివసాగర్ తో నా అనుభందం నాకు విప్లవ దిశా ప్రాపంచిక దృష్టి కలిగించింది

దళిత అస్తిత్వం శివసాగర్ సాహిత్య కీర్తిని వెనక్కు నేట్టిం దా ?

- అలాకాదు ఎందుకంటె నిజానికి అతను విప్లవ పార్టీలో ఉన్నప్పుడు దళిత అస్తిత్వం తో ఉన్నాడు అనుకోవడం లేదు అందరు అనుకున్నట్లు ఆయన పీపుల్స్ వార్ జాతీయ ప్రదాన కార్యదర్శి అయింది కొండపల్లి సీతారామయ్య అరెస్ట్ అవడం మూలానే నిజానికి సీతారామయ్య గొప్ప సిద్దాంత కారుడు అలాగని సత్యమూర్తి సీతారామయ్య కంటే బాగా చదవు కున్న వాడు బాగా రాయగలిగిన వాడు అంతర్ జాతీయ సాహిత్య సాంసృతిక విప్లవ అవగాహన సీతారామయ్య కంటే శివసాగర్ కే ఎక్కువ అని అతనితో పనిచేసిన వాళ్ళు ఎంతో మంది చెప్పగా విన్నా , పార్టీ లో అతనికి రావాల్సినంత పేరు రాక పోగా గ్రూపులు కడుతున్నాడు అనడం వివక్షగానే చూడాలి .

ఇక పోతే సాహిత్య్హ్యం లో అయన లాగా రాయ గలిగిన ప్రతిభ అతి తక్కువ మందికి మాత్రమే ఉంది . చాలా మంది ద్రోహులు , అల్పులు, చనిపోయాక మహానుభావులు గా కీర్తి పొందడం వెనక కులం ఉంది .సత్యమూర్తి అగ్రకులం లో పుట్టి ఉంటె చరిత్ర వేరే రకంగా ఉండేది ఇది పాక్షికంగా నిజమే .అని నేను నమ్మితున్నా .దళిత అస్తిత్వం ఆయన కీర్తిని వెనక్కు నేట్టలేదు కానీ దళిత ఉద్యమ కారులు ఆయనను ఒక విప్లవ వ్యతిరేక కార్యక్రమాలకు వాడుకొని ఆయన వ్యక్తిత్వాన్ని కొంచం తక్కువ చేసిన మాట వాస్తవమే ముక్యంగా డెబ్బై , ఎనభై ఏళ్ళ వాణ్ని ప్రశాంతంగా ఉంచడం లో దళిత నాయకుల వైఫల్యం ఉంది అని నేను అనుకుంటున్నా .

ఇప్పుడు వస్తున్న కవిత్వం లో శివసాగర్ స్థానాన్ని  ఎలా అంచనా వేస్తారు ?

- ఇప్పుడు వస్తున్న విప్లవ అస్తిత్వ సాహిత్యం కేవలం నినాద ప్రాయం గా ఉంది అధ్యయనం లేదు. విప్లవస్ఫూర్తి అవగాహన తక్కువ ,ఇప్పుడు విరసం లో రాయని భాస్కరులే ఎక్కువ ఈ మాట పదిహేను ఏళ్ళనుండి అనుకుంటున్నదే , వాళ్ళ దృక్పదం కమిట్ మెంట్ ను తక్కువ చేయడం నా లక్ష్యం కాదు కానీ వ్యక్తివాద పోకడలు స్వీయ తప్పిదాల తో సతమతం అవుతున్నారు . అంతెందుకు తాను రాసిన కవిత కాగితం చూడకుండా అలవోకగా చెప్పగలిగే వాడే నిజమయిన కవి అంతా కాపీ కవిత్వ్యం . ఇప్పుడు అసలు కవిత్వం నిజంగా వస్తుందా అనే సందేహం కలుగుతోంది ఓ సందర్భం లో విమర్శకుడు అఫ్సర్ “ప్రస్తుతం వున్న సామాజిక సంవాద సందర్భంలో కవిత్వం బలహీనమయిన ప్రక్రియ అన్నది నా అభిప్రాయం. ఒక సామాజిక సంవాదం చెయ్యాలంటే కేవలం కవిత్వం మీదే ఆధారపడలేం. ఎందుకంటే, కవిత్వం ఎంత కాదన్నా ఉద్వేగ భాష”అన్న మాట ను కవులు అర్ధం చేసుకోలేగా పోగా ఎన్నో అపార్దాలకు దారితీసింది. ఇప్పుడు సోషల్ నెట్ వర్క్స్ లో వస్తోన్న వ్యక్తీకరణ బాగుంది కాకుంటే అది గురి తప్పిన బాణం లాగా ఉంది ఈ సందిగ్ధ సమయంలో శివసాగర్ స్తానం అంచనా వేయాలంటే ఆయన కవిత్వమంత నిలువెత్తు మనిషి. బహుశా శివసాగర్ తో పోల్చ గలిగిన , కవి లేడనే ఈ విష్యం లో శ్రీ శ్రీ కంటే ఒక పది మెట్లు ఎత్తులో శివసగరే ఉన్నాడు . ఇప్పుడు వస్తోన్న కవిత్వం లో మరుగుజ్జులే ఉన్నారు ఇప్పుడు అంతటా బోన్సాయి వృక్షాలే, సైబర్ సెక్స్ వాసనా ముక్కుపుటాలు అదిరే టట్లు ఉంది.

దస్త్రం:SHIVASAGAR

SHIVASAGAR

ఒక సామాజిక సంవాదం చెయ్యాలంటే కేవలం కవిత్వం మీదే ఆధారపడలేం - గుర్రం సీతారాములు

(ఆంధ్రజ్యోతి వివిధ లో అచ్చయిన అఫ్సర్ గారి ఇంటర్వ్యూ పూర్తి పాఠం ఇదీ… )

అఫ్సర్…. ఈ పేరు తెలుగు సాహిత్య జీవులకు పెద్దగా పరిచయం చేయాల్సిన అవసరం లేదు . ఖమ్మం జిల్లాలో ఒక మారు మూల గ్రామం అయిన చింతకాని ఊరుబడి నుండి టెక్సాస్ యూనివర్సిటీ దాకా అతని నడక, మేధో యాత్రలో ఆలోచనల్ని ప్రోది చేసుకొనే క్రమం అంత సులువుగా జరిగింది కాదు. తండ్రి కౌముది నించి అభ్యుదయ సాహిత్య వారసత్వం, తల్లి వేపు కుటుంబం నించి వామ పక్ష రాజకీయాల ప్రభావం…వీటన్నీటి పునాది మీద నిర్మించుకున్న అస్తిత్వ వేదన అఫ్సర్. ఆమెరికాలో ఉన్నా తన వూరితో ముడిపడిన మూలాల వెతుకులాట అఫ్సర్. అవే అఫ్సర్ ని కవిగా, కథకుడిగా, విమర్శకుడిగా, పరిశోధకుడిగా ముందుకు నడిపిస్తున్నాయి; స్థానికత మాత్రమే ప్రపంచీకరణకి సమాధానం అనే దృక్పథం వేపు తీసుకు వెళ్ళాయి. సూఫీ కథనాల మీద రాయబోతున్న కొత్త పుస్తకానికి సంబంధించి పరిశోధనలో లో భాగంగా ఇటీవల మన రాష్ట్రం వచ్చిన అఫ్సర్ హైదరాబాద్ లో జరిగిన వివిధ సాహిత్య సమావేశాలలో తన పరిశోదన విషయాలను, సాహిత్య అనుభవాలను సాహితీ మిత్రులతో పంచుకున్నారు.

‘80లలో తెలుగు సాహిత్యం లో అస్తిత్వ , ఆధునిక ఉద్యమాల మార్పు వాటి ధోరణుల నాడి, సరిగా అంచనా వేసిన అఫ్సర్ విమర్శకుడిగా కూడా బలమయిన ముద్ర వేశారు. ఒకటి నిజం– తెలుగు కవిత్వ విమర్శలో ఒక లోతయిన ఖాళీ ఉంది దాన్ని పూరించే పని కొంత మేరకు అఫ్సర్ చేసారు. 1991లో “ఆధునికత- అత్యాధునికత” అనే విమర్శ పుస్తకంతో అస్తిత్వ ధోరణులమీద సాధికారికంగా ఆయన చేసిన చర్చలు ఇప్పుడు మరీ విలువయినవి. ఇక అంతర్జాతీయ స్థాయిలో – అమెరికన్ విశ్వ విద్యాలయం నించి డాక్టరేట్ తీసుకున్న తొలి తెలుగు కవి అఫ్సర్. అస్తిత్వ ధోరణుల మీద చర్చని అంతర్జాతీయ వేదికల దాకా తీసుకు వెళ్ళిన విమర్శకుడు కూడా ఆయనే.

ముఖ్యంగా స్థానికత , మౌఖిక రీతులు దేశీయ మౌఖిక కధనాలు దర్గా సూఫీ సంస్కృతుల మీద ఎన్నో అంతర్జాతీయ పత్రికలలో ఆసక్తికరమయిన పరిశోదనా వ్యాసాలను రాసారు . స్థానిక కథనాలు అస్తిత్వ నిర్మాణంలో ఎలాంటి పాత్ర పోషిస్తాయో చెప్తూ, వివిధ అంతర్జాతీయ సదస్సులలో తన స్వరం వినిపించారు. సాహిత్య సాంస్కృతిక రంగాలలో మైనారిటీ డిస్కోర్సు కి సిద్ధాంత బలాన్ని తీసుకు రావడం తన ప్రధానమయిన ప్రయత్నమని ఆయన అంటారు. పీర్ల పండగ మీద ఆయన ఇంగ్లీషులో రాసిన పుస్తకం త్వరలో అంతర్జాతీయ ప్రచురణ సంస్థ ద్వారా అచ్చు కానుంది. కథకుడిగా మొదలెట్టి అంతర్జాతీయ స్థాయి పరిశోధకుడిగా అఫ్సర్ సాగించిన ఈ సుదీర్ఘ ప్రయాణంలో ఆయన లేవనెత్తిన పలు అంశాలు ఇంకా చర్చకు దారి తీయబోతున్నాయి. ఈ నేపధ్యంలో అఫ్సర్ తో ఈ ముఖాముఖి .

1 అఫ్సర్ మీరు దాదాపు ఒక దశాబ్ద కాలంగా అమెరికాలో వున్నారు. అక్కడి/ఇక్కడి సాహిత్యమూ/ పరిశోధనలూ చూశారు. చాల సందర్భాలలో నేడున్న సంక్లిష్ట వ్యక్తీకరణకు కవిత్వ్యం సరిపోదనీ నిజంగా కవిత్యం తన రూపం మార్చు కోవాల్సిన అవసరం ఉందని అన్నారు ఒక కవిగా మీ అస్తిత్వాన్ని ఉనికిని ఎలా వ్యక్తీక రించుకుంటారు ? మీరన్నట్లు ఇంత కాలం కవిగా మీ ఉనికి లేదా మీ కున్న అవగాహన ఎలా అర్ధం చేసుకోవాలో వివరిస్తారా ?

ప్రస్తుతం వున్న సామాజిక సంవాద సందర్భంలో కవిత్వం బలహీనమయిన ప్రక్రియ అన్నది నా అభిప్రాయం. ఒక సామాజిక సంవాదం చెయ్యాలంటే కేవలం కవిత్వం మీదే ఆధారపడలేం. ఎందుకంటే, కవిత్వం ఎంత కాదన్నా ఉద్వేగ భాష. వ్యక్తిగత స్థాయిలో ఉద్వేగ భాషకి వున్న ప్రాధాన్యాన్ని గౌరవిస్తూనే మనం వొప్పుకోవాల్సింది ఏమిటంటే, ఇప్పుడు మనకి కావలసింది మనల్ని ఆలోచింపజేసే భాష. ఆలోచనాత్మకమయిన భాష లేని చోట అవగాహన పెరగదు. అవగాహన లేని చోట అసహనమే వుంటుంది. అపోహలు పెరుగుతాయి. కవిత్వ భాషతో సంబంధం లేని నిర్దిష్టమయిన వచనం కూడా మనం రాయగలిగి వుండాలి. లేకపోతే, కవిత్వం అంతా వొక ఆక్రోశంగా మిగిలిపోతుంది. ముఖ్యంగా అస్తిత్వ ఉనికి వాదాల గురించి స్పష్టత వచనం ద్వారానే సాధ్యపడుతుందని నేను గట్టిగా నమ్ముతున్నాను. కవిత్వం పట్ల వున్న సెంటిమెంటుని వదిలించుకొని ఈ విషయాలు చర్చించుకోవాలి మనం. కవిత్వం అనేది అనేక పరిమితులున్న వ్యక్తీకరణ రూపం అన్న స్పృహ పెరిగితే తప్ప దాన్ని మార్చాలన్న ఆలోచన రాదు. దానికేదో మంత్ర శక్తి వుందనుకున్నంత కాలం మనం దాన్ని అపురూపంగా చూసుకుంటాం. అది చాలా సాధారణమయిన వ్యక్తీకరణ రూపం అనుకుంటే గాని, దాంతో స్వేచ్ఛగా ఆడుకోలేము. అలా ఆడుకునే వెసులుబాటు లేని చోట కవిత్వమే కాదు, ఏ సాహిత్య రూపమయినా కుంచించుకు పోతుంది.

మీరడిగిన రెండో ప్రశ్న ఇంత కాలంగా కవిగా నా వునికి గురించి- ఆ విషయం నేను కాదు మీరు మాట్లాడాలి. నన్ను మాట్లాడమని అడిగితే, నన్నెవరయినా కేవలం కవి అంటే నేను అసలే వొప్పుకోను. ఆ కవి అనే ముద్ర నాకే కాదు, ఎవరికయినా సుఖంగా వుంటుంది. బుద్ధిపరంగా వొక సుఖానికి అలవాటు పడిపోతాం ఆ ముద్ర పడగానే! కవి అనే లేబుల్ చుట్టూ మనకి చాలా గ్లామర్ వుంది. ఆ గ్లామర్ అర్థం లేనిది. కవులు అని పిలవబడుతున్న వాళ్ల కంటే తెలుగులో కథకులు, వ్యాస రచయితలు, పత్రికా రచయితలు చేస్తున్న కృషి కొన్ని రెట్లు మెరుగు. ఎంత కాదన్నా, తెలుగులో కవిత్వం ఎంత సామాజికతతో/ సామూహికతతో రాసినా “నేను” కేంద్రితమే! ఈ “నేను”కూడా ఎగువ మధ్యతరగతి సృష్టించుకున్న “నేను.”

2 . మూడు దశాబ్దాలు ఒక కవిగా పరిశోదకుడిగా ఉన్నప్పటికీ మిమ్మల్ని తెలుగు సమాజం ఒక కవిగానే చూసింది ఈ సందర్భం లో కవిత్వానికి కాలం చెల్లింది అనే సంచలన మయిన ప్రసంగానికి మీ కవి మిత్రుల నుండి వ్యతిరేక త వచ్చింది ? ఈ విషయాన్ని ఎలా సమర్దించు కుంటారు ? ఇక నుండి మీరు కవిత్యం రాయరా ?

తెలుగు సమాజం నన్ను కవిగానే చూసిందని నేను అనుకోవడం లేదు. నేను రాసిన విమర్శ వ్యాసాలు గానీ, విమర్శ పుస్తకాలు గానీ కొంత వాద వివాదాలకు దారి తీసాయి. 1980ల తరవాతి సాహిత్య గతిని గురించి మాట్లాడుకోవడానికి అవి ఎంతో కొంత సాధనా లయ్యాయి. కవిత్వం కంటే ముందు నేను కథకుడిని, విమర్శకుడిని. నా లోపలి ఆ రెండు వ్యక్తిత్వాలకు తగినంత గుర్తింపు ఈ ముప్ఫయేళ్ళలో వచ్చిందనే నా నమ్మకం. అదలా వుంచితే, ఈ పదేళ్ళలో నేను సూఫీ రంగంలో అంతర్జాతీయ స్థాయిలో ప్రచురించిన రచనలు నా మటుకు నాకు వొక అర్థవంతమయిన మలుపు.

ముఖ్యమయిన విషయం: కవిత్వానికి కాలం చెల్లింది అని నేను అనడం లేదు. అది చాలా అరిగిపోయిన స్టేట్మెంట్..మళ్ళీ నేను ఇవ్వక్కరలేదు. నేను అంటున్నది బౌధ్ధిక స్థాయిలో కవిత్వానికి రూప పరంగా వున్న పరిమితుల్ని గుర్తించమని మాత్రమే. ఏ సాహిత్య రూపానికయినా వొక కాలం వుంటుందని నేను అనుకోను. అయితే, మన ఆలోచనారాహిత్యం వల్లనో, వుద్వేగ మనస్తత్వం వల్లనో మనం కవిత్వానికి అవసరానికి మించి ప్రాముఖ్యం ఇచ్చాం. దానికి వొక కేంద్రీకృత శక్తిగా మార్చాం. అన్ని విధాలుగా కేంద్రరాహిత్యాన్ని కోరుకుంటున్న, వికేంద్రీకరించుకుంటున్న దశలో వున్న మనం కవిత్వాన్ని మాత్రం ఆ కేంద్ర శక్తిగా ఎందుకు కొలవాలి అన్నదే నా ప్రశ్న. ఈ ప్రశ్న వేయడం ద్వారా మనం ఇంకా కృషి చేయాల్సి వున్న వచన ప్రక్రియల వేపు నేను దృష్టి మళ్లించే ప్రయత్నం చేస్తున్నా.

ఇక నేను కవిత్వం రాయడం గురించి…నేను కవిత్వం రాయకపోవడం అంటూ వుండదు. అది నా basic instinct. ఇక రాయొద్దు అనుకున్నప్పుడు ఇంకా ఎక్కువ రాసే ప్రమాదం కూడా లేకపోలేదు. నా లోపల సహజంగా వున్న ధిక్కార స్వభావానికి అది తక్షణ వ్యక్తీకరణ. కానీ, ధిక్కారమే సరిపోదనే స్థితి వేపు నేను వెళ్తున్నాను. ఆ స్థితి రాయించే కొత్త కవిత్వం కోసం నా ఎదురు చూపులు.

3 ఒక జర్నలిస్టు గా కవిగా పరిశోదకుడిగా రూపాంతరం చెందిన మీ ప్రస్తానం -ఇటు ఇండియా లో అమెరికా/ యౌరోపెయన్ అకడమిక్ లో మీరు గమనించిన మార్పులు పరిశోదన విషయమా లో ఇక్కడ ఉన్న పరిశోధకుల అవగాహన మీరు ఎలా అంచనా వేయగలరు ? పరిశోధన లో మీ రు ఏం గమనించారు ?

చాలా పెద్ద ప్రశ్న. మొదట వొక సవరణ. మీరన్నట్టు, నేను జర్నలిస్టుగా నా ప్రస్థానం మొదలు పెట్టలేదు. మొదట నేను విమర్శ వ్యాసాలు రాశాను. తరవాత కథలు రాశాను. జర్నలిజంలోకి రావడం వొక యాక్సిడెంట్. జర్నలిస్టుగా కూడా నేను చేసిన పనికి – సాహిత్య పేజీల నిర్వహణ ద్వారా సాహిత్య జర్నలిజం వేపు వెళ్ళడం- లాంటివి నాకు తగినంత గుర్తింపుని తెచ్చాయి. కాబట్టి, సాహిత్య జీవిగా నాకు అప్పటికే వుండిన వొక అన్వేషణకి జర్నలిజం వొక సాధనం అయ్యింది. మొదటి నించీ నేను అస్తిత్వ వాదిని – నిర్దిష్ట ఉనికి, గుర్తింపు వాదాల పక్షపాతిని. అవి వొక ఉద్యమ రూపం దాల్చక ముందు నించీ వాటి అవసరాన్ని నేను చెప్తూ వస్తున్నా. ఇప్పుడు నా పరిశోధనా కృషి కూడా ఆ అస్తిత్వ ప్రశ్నలకు సమాధానాలు వెతుక్కునే ప్రయత్నమే. అయితే, అమెరికాలోని విశ్వ విద్యాలయాలలో లభించిన శిక్షణ, ఆదాన ప్రదాన అవకాశాల వల్ల అవి పదునెక్కాయి. అంతే కాదు, సమకాలీన అధ్యయనాలలో స్థానిక ఇస్లాం ల ప్రాధాన్యానికి వొక గుర్తింపు తేవడానికి నేను ప్రయత్నిస్తున్నాను. ఈ ప్రయత్నం చాలా మటుకు సఫలమవుతోంది కూడా!

మన పరిశోధన కూడా స్థానికత మీద మరింత దృష్టి కేంద్రీకరించాలని నా అభిప్రాయం. అది సాహిత్యమా, సాంస్కృతిక అధ్యయనాలా అన్నది వేరే చర్చ. కానీ, స్థానికత మీద దృష్టి పెరిగే కొద్దీ మీ అంతర్జాతీయ దృష్టి పెరుగుతుంది. మొత్తంగా ప్రపంచాన్ని అర్థం చేసుకునే ధోరణిలో మార్పు వస్తుంది. మనకి అంతర్జాతీయ ప్రమాణాలకి ఏ మాత్రం తగ్గని పరిశోధకులున్నారు. కానీ, పడమటి గాలులకి తలలూపే ధోరణిలో పడిపోతున్నారు. అలా కాకుండా మన పరిసరాల్లో మేధో సంచారం చేయగల పరిశోధకులు కావాలని అనుకుంటున్నా. మనం పడమటి సాధనాలు మన స్థానికతని అర్థం చేసుకునేంత వరకే తీసుకోవాలి. మన స్థానికతని గందరగోళం చేసేట్టయితే, ఆ సాధనాల్ని నిరభ్యంతరంగా నిరాకరించాలి.

4. బాబ్రి మస్జిద్ / లేదా సెప్టెంబర్ 11 లాంటి ఒక సంక్లిష్ట సందర్భం లో మీరు ఇస్లాం ను ఒకన టెర్రరిస్టు గా బూచి గా చూపించిన అమెరికన్ సొసైటీ లో ఏమయినా ఇబ్బందులు పడ్డారా ?

సమస్య అమెరికా మాత్రమే కాదు, మన దేశంలోనూ అలాంటి సమస్యలు వున్నాయి, అలాంటి ఇబ్బందులు పడే అవకాశాలున్నాయి. వొకే అమెరికా, వొకే ఇండియా అనే జాతీయవాద భావన ప్రమాదకరం ఎప్పుడయినా! అమెరికా భిన్న సంస్కృతుల కలయిక. ఆ భిన్నత్వాన్ని చెరిపేసి, “వొకే” అమెరికా అన్న భావనని పెంచే ప్రయత్నాలు ఇప్పుడు జరుగుతున్నాయి. అదృష్ట వశాత్తూ, దీనికి ప్రజల నించి సమ్మతి లేదు. అలాంటి ఎకోన్ముఖీకరణ మన దేశంలోనూ జరుగుతోంది. అయితే, మన దేశంలో దానికి తగినంత ప్రతిఘటన లేదు.

ఇక రెండో విషయం: వలసలో ఎప్పుడూ కొన్ని కష్టాలూ, సాహసాలూ వుంటాయి. అది ఖమ్మం నించి హైదరబాద్ కావచ్చు, హైదరబాద్ నించి ఢిల్లీ కావచ్చు. దేశం నించి ఇంకో దేశం కావచ్చు. అయితే, అదృష్టం బాగుండి, నేను పని చేసిన రెండు యూనివర్సిటీలు – అప్పుడు విస్కాన్సిన్, ఇప్పుడు టెక్సాస్- రెండూ వొక విధంగా కొంచెం బహుళ సాంస్కృతిక వాద అనుకూల ప్రదేశాలు. ఇంకో కొత్త సంస్కృతిలోకి అడుగేట్టినప్పుడు కొన్ని అస్తిత్వ సమస్యలు ఎదుర్కొక తప్పదు – అది అమెరికా అయినా, ఉత్తర భారతమయినా, మన పొరుగు వూరే అయినా. ఆ సంస్కృతికి సంబంధించిన అంశాలు కొన్ని మనల్ని సవాల్ చేస్తాయి. వాటిని ఎదుర్కొని నిలబడడం కష్టమే,కానీ అసాధ్యం కాదు. నేను అమెరికాలో అడుగుపెట్టిన మొదటి రోజు నారాయణ రావు గారు అన్న మాట ఇప్పటికీ బాగా గుర్తు పెట్టుకుంటా. “అంతర్జాతీయ అస్తిత్వం చాలా సాహసంతో కూడుకున్నది. మీరు చాలా పెద్ద సాహసానికి సిద్ధ పడాలి. వొక తెలుగుకవిగా మీరు సంపాదించుకున్న పేరు ప్రతిష్టలు మాత్రమే ఇక్కడ సరిపోవు. చాలా కొత్త విషయాలు నేర్చుకోవాల్సి వుంటుంది. ఇప్పటి దాకా నేర్చుకున్నది మరిచిపోవాల్సి వుంటుంది కూడా.”

అయితే, నేను స్థానికతని బాగా నమ్మే వ్యక్తిని. ఆ స్థానికత నేను పెరిగిన చిన్న వూరు చింతకానిది అయినా, అమెరికాలోని ఆస్టిన్ ది అయినా…నేర్చుకోవాల్సింది/ మారాల్సింది చాలా వుంటుందన్న వాస్తవికతకి నేనెప్పుడూ సిద్ధమే.

అలాగే, నాలోపల వొక జంగమ ప్రవృత్తి కూడా వుంది. అందుకే వొక కవితలో “జంగమం నా ఇలాకా” అని రాసుకున్నా. అలాంటప్పుడు నాకు కృత్రిమ స్థావరాలు సృష్టించే అడ్డుగోడల మీద నమ్మకం లేదు. అలాంటప్పుడు ఇబ్బందులు పడడమూ వుండదు.

5. ఈ నేపధ్యం లో అంతర్ జాతీయ సమాజం మీ సృజనాత్మక రచనల లో ఈ సంక్షోభం సమర్ద వంతంగా ప్రతిఫలించింది అని భావిస్తున్నారా ?

అవును. ఆ అంతర్జాతీయత ప్రతిఫలనాలు తప్పక కనిపిస్తాయి. “రక్తస్పర్శ”లోని నా కవితల్లో వొక విధమయిన అంతర్జాతీయత కనిపిస్తుందని చేకూరి రామారావు గారు వొక చోట రాశారు. ఇటీవలి నా పుస్తకం “ఊరిచివర”లో కూడా అంతర్జాతీయత కనిపిస్తుంది. కానీ, రక్తస్పర్శలో కనిపించేది పరోక్ష అంతర్జాతీయత, వూరిచివరలో అది ప్రత్యక్ష అంతర్జాతీయత – అంటే, మిగిలిన కవుల మాదిరిగా అంతర్జాతీయతని నేను వూహించుకొని కవిత్వం రాయడం లేదు. అది వొక వ్యక్తి జీవితంలో భాగంగా ఇంకిపోతే ఎలా వుంటుందో “ఊరిచివర”లో కనిపిస్తుంది.

6 . సెప్టెంబర్ 11   తరవాత ఇస్లాం ప్రపంచం పై అమెరికా రాజ్యం  అవలంబించిన విదానం పై దేశం లోని బుద్ధి జీవుల నుండి రావాల్సినంతగా   ప్రతిస్పందన రాలేదు. దాన్ని ప్రస్తుత మైనార్టీ డిస్కోర్సు ద్వారా ఎలా అర్ధం చేసుకోవచ్చు?

అంతర్జాతీయ స్థాయిలో మేధావులు స్పందించినంత తీవ్రంగా మన దేశంలోని బుద్ధిజీవులు దీని మీద స్పందించ లేదన్నది వాస్తవం. దానికి ప్రధానమయిన కారణం: మనం సెప్టెంబర్ 11 అనంతర ప్రపంచాన్ని సరిగా అర్థం చేసుకోలేకపోవడమే! మొత్తంగా ప్రాపంచికదృక్పథాన్ని మార్చడంలో దీని ప్రభావాన్ని మనం ఇప్పటికీ అంచనా వేసుకోలేక పోతున్నాం. అసలు మైనారిటీ డిస్కోర్సు వొకటి వుందన్న చైతన్యం అమెరికాలోనూ/ ఇతర దేశాల్లోనూ కలిగింది ఈ సెప్టెంబరు 11 తరవాతనే- అమెరికాలో రాజ్య విధానాలకూ, ప్రజలకూ మధ్య వున్న వైరుద్ధ్యం బాగా అర్థమయింది కూడా దీని తరవాతనే. ఈ వైరుద్ధ్యం అర్థమయిన తరవాత మైనారిటీ డిస్కోర్స్ తేలికగా అర్థమవ్వడం మొదలయ్యింది. అమెరికాలోని మైనారిటీల స్వరం అటు సాహిత్యంలోనూ, ఇటు పబ్లిక్ స్పేస్ లోనూ బాగా వినిపించడం మొదలయ్యింది. అలాగే, ఇస్లాం అంటే ఏమిటో అందులో ఎంత విభిన్నత వుందో తెలిసి వచ్చింది. చాలా కాలంగా ఇస్లాం అంటే కొందరు మతాచార్యుల గుప్పిట్లో బందీ అనే భావనని ప్రపంచం పెంచి పోషిస్తూ వచ్చింది. అది వొక్క సారిగా బద్దలయి, ఇస్లాంలోని అభ్యుదయ శక్తులు ముందుకొచ్చి, ప్రతిఘటనని వ్యక్తం చేశాయి. ఇది మన దేశంలో కూడా జరగాల్సి వుంది. ఇస్లాంలో వున్న అభ్యుదయ శక్తులు బలపడితే తప్ప, ముస్లిం సమాజాలకు విముక్తి లేదు.

7. అలాగే ఇక్కడ తెలుగు లో మైనారిటీ డిస్కోర్సు ఒక సంకుచితత్వంలోకి పోయింది అంటే ఆ వాదాన్ని సమర్ద వంతంగా తీసుకెళ్లడం లో మైనారిటీ కవుల లోపాన్ని ఎలా అంచనా వేస్తారు ?  

ఇంతకు ముందే చెప్పినట్టు, ఇప్పుడు అంతర్జాతీయ సాహిత్యం అంతా వొక మైనారిటీ డిస్కోర్స్ ని వెతుక్కుంటోంది. అంచులలో వున్న జీవన దృశ్యాల ఆవిష్కరణ అన్ని భాషల్లోనూ కనిపిస్తోంది. తెలుగులో ఈ ప్రక్రియ మొదట ప్రారంభమయినంత బలంగా కొనసాగలేకపోతోంది. దానికి ముఖ్య కారణం: అది కవిత్వం గుప్పిట్లో వుండిపోవడమే! ఈ విషయంలో వొక్క దళితస్త్రీ వాదులే కొంత మినహాయింపు. దళిత స్త్రీవాదులు తరవాతి దశలో వచనంలోకి చేసిన ప్రయాణం గొప్ప మలుపు నా దృష్టిలో. అది మిగిలిన మైనారిటీ వాదులకి ఆదర్శం కావాలి. ముఖ్యంగా ముస్లిం వాదులకి!ముస్లిం వాదం ఇప్పుడు రాస్తున్నది తక్కువ, వివాదాలు ఎక్కువ అన్నట్టుగా వుంది. వ్యక్తిగత అహంకారపూరిత రాజకీయాల వల్ల ముస్లింవాదంలోని బలం బలహీనతగా మారుతోంది. ఈ రాజకీయాలు మానేసి, ముస్లిం రచయితలు నిజంగా సృజనాత్మకత మీద దృష్టి పెడితే బాగుంటుంది. సృజనాత్మకత విషయంలో నాకు దళిత వాదం సృష్టించిన మాడల్స్ బాగా నచ్చాయి. ఏ వాదానికయినా ఆ వాదం పరిధిలోకి వచ్చే నిజ జన సమూహాలతో ఆత్మీయ సంబంధం వుండాలి. తెలుగు ముస్లిం రచయితలకు –ముఖ్యంగా కవులకు- వాళ్ళ తక్షణ సమూహం అంటే ముస్లింలతో దగ్గిర సంబంధాలు లేవు. అది వాళ్ళ రచనల్లో కూడా కనిపిస్తున్న లోపమే! అలా సమూహ సంబంధం లేని సాహిత్యం డొల్లగా వుంటుంది.

8. ఆదునికత, ఉత్తరాదునికత తదితర భావ జాలాల మీద పనిచేసిన మీరు తరవాత స్తానికత గురించి మాట్లాడడం మొదలెట్టారు. మీ విమర్శనీ, పరిశోదననీ తెలుగు సమాజం సరిగా అంచనా వెయ లేక పోయిందని మీరు భావిస్తున్నారా  ?

స్థానికత అత్యాధునికతలో ప్రధానమయిన కోణం. 1991లో వెలువడిన “ఆధునికత- అత్యాధునికత” వ్యాసాలు మళ్ళీ చదివితే ఆ వాదంలో స్థానికత పాత్ర ఏమిటో తెలుస్తుంది. తెలుగు సమాజం వీటిని ఎలా అంచనా వేస్తుంది అన్నది నాకు అంత పట్టింపు లేదు. నేను చెప్పాలనుకున్నది నేను చెప్తున్నా. అంతే! కానీ, ఆ వ్యాసాలు వెలువడినప్పుడు, తరవాత నేను అస్తిత్వ వాదాల మీద రాసినప్పుడు కూడా అనుకూల/వ్యతిరేక స్పందనలు గట్టిగానే వచ్చాయి. అయితే, నేను కవిని అన్న విషయం మీరు మరచిపోతే తప్ప, విమర్శకుడిగా నేనేం చెప్తున్నానో మీకు అర్థం కాదు. స్థానికత అనేది ఇప్పటికిప్పుడు అవసరమయిన సాహిత్య ప్రమాణం అని ఇప్పటికీ నేను అనుకుంటున్నా- అది ప్రవాస స్థానికత కూడా కావచ్చు. అమెరికా తెలుగు రచయితలు ఇటీవలి కాలంలో వెతుక్కుంటున్న ప్రవాస స్థానికత కూడా ఇందులో భాగమే.

9. దక్కనీ సమాజం దాదాపు 11 వందల ఏళ్ళ పాటు సూఫీ ప్రభావం లో ఉంది ఈ క్రమం లో మీరు చేస్తున్న దర్గాలు సూఫీ సంస్కృతల మీద పరిశోదన మైనారిటీ డిస్కోర్సు కు ఏవిదం గా దోహద పడుతుందని భావిస్తున్నారు ?

దక్కనీ సమాజ అధ్యయనాలలో మనం అంతగా పట్టించుకోని రంగం: సూఫీవాదం. సూఫీ అనగానే మనం రూమీ దాకా వెళ్తున్నాం కానీ, మన పక్కనే వున్న సూఫీల జోలికి మాత్రం పోవడం లేదు. మన స్థానికత మీద మనకి అంత శ్రద్ధ లేదనడానికి ఇదొక వుదాహరణ. నేను ఈ సారి ట్రిప్ లో ఆంధ్ర, తమిళ్ నాడు, కర్నాటకలలో అనేక సూఫీ స్థలాలు తిరిగా. తిరిగిన చోటల్లా కుప్పలు పడి వున్న చరిత్ర కనిపిస్తున్నది. అది మనకు తెలియని మన చరిత్ర. కానీ, సాధారణ ప్రజానీకానికి ఈ చరిత్రకి సంబంధించిన చైతన్యం వుంది. లేనిదల్లా, చదువుకున్న మనలోనే! మనం కులాలుగా, మతాలుగా చీలిపోయాం. విడదీసే అంశాల మీద వున్నంత ఆసక్తి మనల్ని కలిపే అంశాల మీద లేదు. సూఫీ వాదం అందరినీ కలిపే సంస్కృతి. రూమీ గురించి కాదు, మన గ్రామాల సూఫీల గురించి ముందు నేర్చుకోవాలి. మైనారిటీ డిస్కోర్సుని బలంగా వినిపించిన వాళ్ళు మొదట సూఫీలే! ఇవాళ మనం మాట్లాడుకుంటున్న చాలా అంశాలు ఆ రోజుల్లో వాళ్ళు మాట్లాడారు. వాటి వర్తమానికతని మనం అర్థం చేసుకోవాలి.

10. మీ పరిశోధన లో మీకు ఆసక్తి కరంగా తోచిన విషయాలు వివరిస్తారా ?

చాలా వున్నాయి. ముఖ్యంగా, మానవ సంబంధాల గురించి సూఫీలు చెప్పిన విషయాలు, ప్రేమని వొక అద్భుతమయిన ప్రత్యామ్నాయంగా వాళ్ళు దర్శించిన పద్ధతి. ఇటీవలి నా కవితల్లో ఆ ప్రేమ భావనకి సంబంధించిన భిన్న పార్స్వాలు చెప్పే ప్రయత్నం చేస్తున్నా.

11. ఈ పరిశోదన ద్వారా పశ్చిమ దేశాలు తేలుచు కోవాల్సిన విషయాలు ఏమయినా ఉన్నాయా ?

పశ్చిమ దేశాలు ఏం నేర్చుకుంటాయని కాదు, నా మొదటి లక్ష్యం నేనేం నేర్చుకుంటున్నానో అది ముఖ్యం. అది వొక వ్యక్తిగా, రచయితగా నాకు తక్షణ అవసరం. నా చుట్టూ వాళ్ళకి దాని ద్వారా నేనేం చెప్పగలనన్నది రెండో అవసరం. ముస్లిం సమాజాల స్వభావం గురించి పశ్చిమ దేశాలే కాదు, మనం నేర్చుకోవాల్సిన విషయాలు కూడా చాలా వున్నాయి. ముఖ్యంగా, ముస్లిం సమాజాలు సంకుచితం అనే అపోహ చాలా మందిలో వుంది, ముస్లిం సమాజాలు అభ్యుదయం వేపు చూడడం లేదన్న నిరంతర విమర్శ వుంది. ముస్లిం సమాజాల్లో వున్న అనేకత్వాన్ని చెప్పడానికి సూఫీజమ్ బాగా వుపయోగపడుతుంది, ఎందుకంటే, ముస్లింల వాస్తవ పరిస్తితి చెప్పేది వాళ్ళ సూఫీ చరిత్ర మాత్రమే!

12. ఈ పరిశోధన ద్వారా పశ్చిమ దేశాల కేంద్రిత అవగాహనను విబేధించే పరిశోధక అంశాలను మీరేమయినా స్పృశించారా?

మొత్తంగా ఈ పరిశోధన అంతా పశ్చిమ-కేంద్రిత అవగాహనతో విబేధించడమే. స్థానికత అనే వాదంలోనే ఆ విభేదం వుంది. స్థానిక సాహిత్యాల/సంస్కృతుల అధ్యయనం కేవలం వొక భాషకి సంబంధించిన విషయం కాదు. అది ఇంకో స్థాయిలో సైద్ధాంతిక/రాజకీయ ప్రకటన కూడా. వివిధ అంతర్జాతీయ పత్రికలలో/ సంకలనాల్లో నా వ్యాసాలు చదివితే, ఇది నేనెలా చేశానో అర్థమవుతుంది. ఈ వ్యాసాల్లో కొన్నీటిని తెలుగులోకి అనువదించడానికి మిత్రులు ప్రయత్నం చేస్తున్నారు. కానీ, ఈ ప్రయత్నం చెయ్యడం అంటే తెలుగులో ఆ సైద్ధాంతిక పరిభాషని కూడా నిర్మించడమే! దానికి ముందు పశ్చిమ-కేంద్రిత పరిశోధన నించి మనం నేర్చుకోవాల్సిన విషయాలు కూడా చాలా వున్నాయి. పరిశోధనా పద్ధతి, విశ్లేషణ, ప్రశ్నలకి సమాధానాలు వెతుక్కునే దారి మనకి ఇంకా అంత స్పష్టంగా లేదు.

13. అఫ్సర్ మీరు చెప్పండి గడిచిన కొన్ని దశాబ్దాలుగా వర్తమాన మేదో సమాజం యూరప్ కేంద్రకంగా ఒక తిరుగులేని స్తితి లో ఉంది . దానికి కౌంటర్ గా మధ్య ప్రాచ్యం, లాటిన్అమెరికా లో జరిగిన (ఎడ్వర్డ్ సైద్, ఫాన్నోన్ ) ప్రత్యామ్నాయ మేధో స్రవంతి దక్షిణ ఆసియా నుండి రాలేక పోవడానికి , మన బుద్ధిజీవుల / మేధో వైఫల్యం ఉందని భావిస్తున్నారా ? అలా జరగక పోవడానికి కారణాలు ఏమయి ఉంటవి అని అనుకుంటున్నారు ?

సంఘర్షణ అనేది కేవలం సమాజాల్లో జరిగినంత మాత్రాన్న సరిపోదు. మేధో సమూహాలు ఆ సంఘర్షణలో పాల్గొన్నప్పుడే దానికి సరిదీటు అయిన సాహిత్యమూ, సిద్ధాంత చర్చా జరుగుతుంది. దక్షిణాసియా దాకా ఎందుకు గానీ, తెలుగు సమాజానికే పరిమితమయి మాట్లాడితే- పబ్లిక్ ఇంటెక్చ్యుయల్స్ మనకి లేరు, తెలుగులో అలా నిలబడేది వొక్క బాలగోపాల్ మాత్రమే. అయితే, గుండె లోతుల్లోంచి, లేదా మేధో లోతుల్లోంచి మాట్లాడే బుద్ధిజీవిని తట్టుకునే శక్తి తెలుగు సమాజానికి ఎంత వుందో ప్రశ్నార్థకమే. మనకి ఆలోచించే వాళ్ళంటే భయం. ఆలోచన పెరుగుతుందంటే భయం. అందుకే, మన చర్చలు చాలా మటుకు ఉద్వేగ స్థాయికి మాత్రం వెళ్ళి, కవిత్వంలో చతికిలబడ్తాయి. కవిత్వాన్ని చిన్న చూపు చూడడం కాదు, మరీ పెద్ద చూపు చూడడం వల్ల మన మేధోప్రపంచం చిన్నదయిపోతున్నదని నా బాధ. మన మేధో వికాసానికి అదొక అడ్డంకి. ఆలోచనల్ని కూడదీసుకునే శక్తి లేని చోట సమూహాల్ని సమీకరించే శక్తి కూడా వుండదు. ఈ విషయంలో మన కంటే పాకిస్తాన్, బంగ్లా దేశ్ లాంటివి చాలా నయం. వాళ్ళ మేధో వికాసం, సాహిత్య వికాసం మనకి వొక నమూనా కావాలి. పాకిస్తాన్ స్త్రీవాద కవయిత్రులూ, బంగ్లాదేశ్ ముస్లిం రచయితలూ ఏం చేస్తున్నారో వొక సారి గమనించాలి. మనకి ఆ తులనాత్మక దృష్టి పెరిగితే తప్ప మనకి మనంగా ఏం చెయ్యాలో తెలియదు.

రెండు: మన ప్రతిఘటన ఉద్యమాలలో వొక నిలకడ లేదు. రాజ్య హింస మీద ఇప్పటికీ మన ప్రతిఘటన బలహీనంగానే వుంది. తెలంగాణ తో సహా వివిధ అస్తిత్వ ఉద్యమాలు నిజానికి ప్రజల ఆకాంక్షలకు తగ్గట్టుగా నడవడం లేదు. వొక వేపు కార్పొరేట్ శక్తుల విష కౌగిలిలో చిక్కుకొని వున్నాం కూడా. ఇంకో వేపు అగ్రవర్ణ ఆధిపత్యం కొనసాగుతూనే వుంది. ఇక మిగిలిన అరకొర బుద్ధిజీవులు నిశ్శబ్దంలోకి వెళ్లిపోతున్నారు, లేదా ఉద్దేశ పూర్వక మౌనం ప్రకటిస్తున్నారు. వొక విధమయిన కృతిమ మేధో వాతావరణం మధ్య నిజమయిన బుద్ధిజీవి నిజానికి భయంకరమయిన వొంటరితనాన్ని అనుభవించే స్థితి తెలుగు నాట వుంది.

మూడు: అంచుల నించి వస్తున్న అభిప్రాయాల మీద మనకి చిన్న చూపు. అంటే, వొక కొత్త అభిప్రాయాన్ని దళితులో, స్త్రీలో, ముస్లింలో, పల్లె నించి వచ్చే బుద్ధిజీవులో వ్యక్తం చేసినప్పుడు దాన్ని సీరియస్ గా తీసుకునే సహనం ఇంకా మనకి రాలేదు. అదే అభిప్రాయం పట్టణ ప్రాంతాల అగ్ర వర్ణాలు వ్యక్తం చేస్తే జయహో అంటున్నాం. ఈ ధోరణి మనలోని బానిసతత్వాన్ని, పరాధీనతని, వ్యక్తిత్వలేమిని చెప్తుంది.

14. ఇలాంటి ప్రతిఘటన లేకపోవడానికి ఈ దేశ సామాజిక పరిస్తితి ,ఈ దేశ రాజకీయ వ్యవస్తకు మధ్య ఎలాంటి సంబంధం ఉంది ? దానికి ప్రత్యామ్నాయ ప్రతి ఘటన సాహిత్య రూపాలు తీసుకొని రావడం లో దళిత బహుజన వైఫల్యం ఉందని అనుకుంటున్నారా ?

ప్రజల్లో నిజమయిన ప్రతిఘటన వుంది. దాన్ని గుర్తించినా ముందుకు తీసుకువెళ్లే రాజకీయ వాతావరణం మనకు లెదు. ఇక మన ప్రతిఘటన సాహిత్య రూపాల మీద కూడా మన చదువుల ప్రభావం వుంది. మన చదువులు, మన మేధోలోకం ఇంకా వలస వాద చట్రంలో వున్నాయి. ఆ చట్రం నించి బయట పడే శక్తి ఇంకా మనకి రాలేదు. విశ్వవిద్యాలయాలు మాత్రమే ఈ పని చేయాలని అనుకోవడం మన పొరపాటు. అలాగే, ఎంత కాలం ఈ బ్రాహ్మణ పండిత వర్గాల్ని తిట్టుకుంటూ కూర్చుందాం? మన పరిస్తితికి ఇతరుల కంటే మనమే బలమయిన కారణం. మనల్ని మనమే ముందు నిందించుకోవాలి. బ్రాహ్మణ అని కాదు కానీ, అగ్రవర్ణ అంటాను. వాళ్ళలో వున్న ఐక్యత ఇంకెక్కడా లేదు. అలాగే, కుడి పక్షం ఎప్పుడూ ఐక్యంగా వుంటుంది. వామపక్షం చీలికలు పీలికలయి పోతూ వుంటుంది. విశ్వవిద్యాలయాలలో అగ్రవర్ణ ఆధిపత్యం ఇంకా వుంది. మైనారిటీలు, అణగారిన వర్గాలు తమ లోపలి బలహీనతల్ని గుర్తించి, తమ బలాన్ని పెంచుకునే శక్తి సంపాదించుకోవాలి.

15. మీరు అమెరికాలో అధ్యాపకుడిగా మారాక మీ ఆలోచన / అవగాహన లో / మేధో శ్రమ లో అస్తిత్వ రాజకీయాలలో ఏ మార్పులు గ్రహించారు?

అధ్యాపకుడిగా పని చేస్తూ వుండడం వల్ల కొత్త తరం సంవేదనలూ, అనుభవాలూ, ఆలోచనలూ నాకు తెలుస్తున్నాయి. అట్లాగే, నా తరగతి గదుల్లో భిన్న దేశాల భిన్న సంస్కృతుల విద్యార్ధులు వుండడం వల్ల ఆ భిన్నత్వం నా ఆలోచనల్ని తప్పనిసరిగా మారుస్తుంది. నా విద్యార్థులు నా నించి ఎంత నేర్చుకుంటున్నారో నేనుగా చెప్పలేను గాని, ప్రతి విద్యార్థినించీ నేను నేర్చుకుంటూనే వుంటాను. అధ్యాపకుడయినా, వ్యక్తి అయినా నిరంతరం ఆ విద్యార్థి స్తితిలో వుండాలి అనుకుంటా. అందు వల్ల మీలోపల పీఠాలు ఏమయినా నిర్మితమవుతూ వుంటే, అవి వెంట వెంటనే కుప్పకూలిపోతాయి వాటికి అవే! ఇందులో చాలా మేధో శ్రమ వుంటుంది. మీ అస్తిత్వం నిరంతరం ప్రశ్నల మధ్య వూగిసలాడడమూ వుంటుంది. ఇది మేధో ఆరోగ్యానికి చాలా మంచిది. వొక్క ప్రశ్న కూడా పుట్టని రోజు నేను నిలవ నీరయిపోయినట్టే లెక్క. వొక కవితలో రాసుకున్నట్టు “ ఎక్కడో వొక చోట గడ్డ కట్టుకుపోలేను.”

(గుర్రం సీతారాములు)

ఇంటర్వ్యూ: గుర్రం సీతారాములు, డాక్టోరల్ ఫెలో ఇంగ్లీష్ ,విదేశీ భాషల విశ్వవిద్యాలయం, హైదరాబాద్.