హెలీనా బ్లావట్‌స్కీ

హెలీనా బ్లావట్‌స్కీ (ఆగస్టు 12, 1831 - మే 8, 1891) లేదా మేడమ్ బ్లావట్‌స్కీ రష్యా దేశానికి చెందిన మార్మికురాలు. ఈమె మరికొంతమందితో కలిసి 1875 లో దివ్యజ్ఞాన సమాజాన్ని స్థాపించింది. ఈమె రష్యా సమాజంలోని కులీన వర్గంలో జన్మించింది. ఈమె చాలావరకు సొంతంగానే చదువుకుంది. బాల్యంలో ఆ సామ్రాజ్యం అంతా తిరిగింది. టీనేజిలో ఉండగానే పాశ్చాత్య మార్మికత వైపు ఆకర్షితురాలైంది. ఆమె తరువాత వెల్లడించిన వివరాల ప్రకారం 1849లో యూరప్, అమెరికా, భారతదేశాల్లో పర్యటించింది. ఈపర్యటనల్లో ఆమె పురాతన ఆధ్యాత్మిక వేత్తలను కొంతమందిని కలిసినట్లు పేర్కొనింది. వారు ఆమె టిబెట్ లో షిగట్సే కు వెళ్ళి ఆధ్యాత్మిక, తాత్విక, విజ్ఞానశాస్త్ర రహస్యాలను గ్రహించమని ఆదేశించారు.

హెలీనా బ్లావట్‌స్కీ

1877 లో బ్లావట్‌స్కీ
జననం	ఎలీనా పెట్రోవా వాన్ హాన్ 12 August [O.S. 31 July] 1831 Yekaterinoslav, Yekaterinoslav Governorate, Russian Empire
మరణం	1891 మే 8(1891-05-08) (వయసు 59) లండన్, England
యుగం	ఆధునిక తత్వశాస్త్రం 19వ శతాబ్దపు తత్వశాస్త్రం
ప్రాంతం	రష్యన్ తత్వశాస్త్రం
తత్వ శాస్త్ర పాఠశాలలు	దివ్యజ్ఞాన సమాజం
ప్రధాన అభిరుచులు	మార్మికత మత తత్వం
సంస్థలు	దివ్యజ్ఞాన సమాజం
ప్రసిద్ధ ప్రసిద్ధ ఆలోచనలు	Causeless cause Masters of the Ancient Wisdom The Seven Shaktis (Devis Prakriti, Iccha, Jnana, Kriya, Kundalini, Mantrika, Para) Theosophical mysticism
ప్రభావితులు ప్లేటో ఎడ్వర్డ్ బుల్వర్ లిట్టన్ Eliphas Lévi
ప్రభావితమైనవారు మహాత్మా గాంధీ రుడాల్ఫ్ స్టైనర్ గిడో వాన్ లిస్ట్

ఆమె సమకాలికులైన విమర్శకులు, తర్వాత ఆమె జీవిత చరిత్ర రాసిన వారు ఈమె పేర్కొన్న ప్రపంచ పర్యటనలు అన్నీ లేదా కొన్ని కల్పితమై ఉండచ్చని, ఆ సమయంలో ఆమె యూరప్ లోనే ఉందని పేర్కొన్నారు. 1870 దశకంలో ఆమె ఆధ్యాత్మిక ఉద్యమాన్ని ప్రారంభించింది.

సమైఖ్య రష్యన్ దేశంలో( ఇప్పుడు ఉక్రెయిన్‌) డ్నిప్రో లో జన్మించిన బ్లావట్స్కీ చిన్నతనంలో దేశం మొత్తం విస్తృతంగా పర్యటించారు. స్వీయ-విద్యావంతురాలైన ఈమె తన యుక్తవయస్సులో పాశ్చాత్య సంసృతి, సాంప్రదాయక వాదం పై ఆసక్తిని పెంచుకుంది. ఆమె తరువాత 1849లో ఆమె యూరప్, అమెరికా మరియు భారతదేశాన్ని సందర్శించి, ప్రపంచ ప్రయాణాలను ప్రారంభించింది. ఈ కాలంలో తాను "మాస్టర్స్ ఆఫ్ ది ఏన్షియంట్ విజ్డమ్(Masters of the Ancient Wisdom)" అనే ఆధ్యాత్మిక భావన కలిగిన సమూహాన్ని కలుసుకున్నానని, వారు తనను టిబెట్‌లోని షిగాట్సేకి పంపిం మతం, తత్వశాస్త్రం, సైన్స్ మరియు సంశ్లేషణపై లోతైన అవగాహనను పెంపొందించడానికి ఆమెకు శిక్షణ ఇచ్చారని ఆమె పేర్కొంది.

సమకాలీన విమర్శకులు ఆమె విదేశీ సందర్శనలలో కొన్ని కల్పితమని, ఆమె ఈ కాలాన్ని ఐరోపాలో గడిపిందని వాదించారు. 1870ల ప్రారంభంలో, బ్లావట్స్కీ ఆధ్యాత్మికవాద ఉద్యమంలో పాల్గొన్నారు; ఆధ్యాత్మికవాద దృగ్విషయాల నిజమైన ఉనికిని సమర్థించినప్పటికీ, చనిపోయినవారి ఆత్మలు తిరిగి వస్తాయి అనే ఆధ్యాత్మికవాద ఆలోచనకు వ్యతిరేకంగా ఆమె వాదించారు. 1873లో యునైటెడ్ స్టేట్స్‌కు మకాం మార్చి హెన్రీ స్టీల్ ఓల్కాట్‌తో కలిసి ఆత్మల మాధ్యమంగా ప్రజల దృష్టిని ఆకర్షించింది.

-- 1875లో, న్యూయార్క్ నగరంలో, బ్లావట్స్కీ ఓల్కాట్ మరియు విలియం క్వాన్ జడ్జితో కలిసి థియోసాఫికల్ సొసైటీని స్థాపించారు. 1877లో, ఆమె తన థియోసాఫికల్ వరల్డ్-వ్యూను వివరిస్తూ ఐసిస్ అన్‌వీల్డ్ అనే పుస్తకాన్ని ప్రచురించింది. దీనిని హెర్మెటిసిజం మరియు నియోప్లాటోనిజం యొక్క రహస్య సిద్ధాంతాలతో సన్నిహితంగా అనుబంధిస్తూ, బ్లావట్స్కీ థియోసఫీని "విజ్ఞానశాస్త్రం, మతం మరియు తత్వశాస్త్రం యొక్క సంశ్లేషణ"గా అభివర్ణించాడు, ఇది ప్రపంచ మతాలన్నింటికి అంతర్లీనంగా ఉన్న "ప్రాచీన జ్ఞానాన్ని" పునరుజ్జీవింపజేస్తోందని ప్రకటించాడు. 1880లో, ఆమె మరియు ఓల్కాట్ భారతదేశానికి తరలివెళ్లారు, అక్కడ సొసైటీ హిందూ సంస్కరణ ఉద్యమమైన ఆర్యసమాజ్‌కు అనుబంధంగా ఉంది. అదే సంవత్సరం, సిలోన్‌లో ఉన్నప్పుడు, ఆమె మరియు ఓల్కాట్ యునైటెడ్ స్టేట్స్ నుండి అధికారికంగా బౌద్ధమతంలోకి మారిన మొదటి వ్యక్తులు అయ్యారు.[1]

బ్రిటీష్ కలోనియల్ అడ్మినిస్ట్రేషన్ వ్యతిరేకించినప్పటికీ, థియోసఫీ భారతదేశంలో వేగంగా వ్యాపించింది, అయితే బ్లావట్‌స్కీ మోసపూరిత పారానార్మల్ దృగ్విషయాలను ఉత్పత్తి చేశాడని ఆరోపించబడిన తర్వాత అంతర్గత సమస్యలను ఎదుర్కొంది. అనారోగ్యంతో, 1885లో ఆమె లండన్‌లో బ్లావట్‌స్కీ లాడ్జ్‌ని స్థాపించి యూరప్‌కు తిరిగి వచ్చింది. అక్కడ ఆమె ది సీక్రెట్ డాక్ట్రిన్‌ను ప్రచురించింది, పురాతన టిబెటన్ మాన్యుస్క్రిప్ట్‌లు అని ఆమె పేర్కొన్న దానిపై వ్యాఖ్యానం, అలాగే ది కీ టు థియోసఫీ మరియు ది వాయిస్ ఆఫ్ ది సైలెన్స్ అనే మరో రెండు పుస్తకాలు ఉన్నాయి. ఆమె 1891లో ఇన్ఫ్లుఎంజాతో మరణించింది.

బ్లావట్‌స్కీ ఆమె జీవితకాలంలో వివాదాస్పద వ్యక్తి, జ్ఞానోదయం పొందిన ఋషిగా మద్దతుదారులచే సమర్థించబడింది మరియు విమర్శకులచే చార్లటన్‌గా ఎగతాళి చేయబడింది. ఆమె థియోసాఫికల్ సిద్ధాంతాలు పాశ్చాత్య దేశాలలో హిందూ మరియు బౌద్ధ ఆలోచనల వ్యాప్తిని అలాగే అరియోసోఫీ, ఆంత్రోపోసోఫీ మరియు న్యూ ఏజ్ మూవ్‌మెంట్ వంటి పాశ్చాత్య రహస్య ప్రవాహాల అభివృద్ధిని ప్రభావితం చేశాయి.

జీవితం తొలి దశలో

బ్లావట్‌స్కీ జీవితం యొక్క నిజమైన సమాచారాన్ని తీసుకోవడానికి జీవితచరిత్ర రచయితలకు కష్టంగా మారింది, ఎందుకంటే ఆమె ఉద్దేశపూర్వకంగా తన గతం గురించి విరుద్ధమైన సమాచారాన్ని అందించింది. 1873కి ముందు వ్రాసిన ఆమె స్వంత రచనలు చాలా తక్కువ మాత్రమే మిగిలి ఉన్నాయి, అంటే జీవిత చరిత్రకారులు విశ్వసనీయత లేని తరువాతి రాతలపై ఎక్కువగా ఆధారపడాల్సి వచ్చింది. ఆమె కుటుంబ సభ్యులు అందించిన ఆమె ప్రారంభ జీవితం యొక్క సమాచారాం కూడా జీవిత చరిత్రకారులకు సందేహాస్పదంగా మిగిలింది. ఈమె జీవితం 1831 నుండి 1849వరకూ సాగింది.

జననం మరియు కుటుంబ నేపథ్యం

బ్లావట్స్కీ అప్పటి ఉమ్మడి రష్యన్ సామ్రాజ్యంలో భాగమైన యెకాటెరినోస్లావ్ పట్టణంలో హెలెనా పెట్రోవ్నా హాన్ వాన్ రోటెన్‌స్టెర్న్‌గా జన్మించింది.[5] ఆమె పుట్టిన తేదీ ఆగష్టు 12, 1831, అయితే 19వ శతాబ్దపు రష్యాలో ఉపయోగించిన జూలియన్ క్యాలెండర్ ప్రకారం అది జూలై 31.ఆమె పుట్టిన వెంటనే, ఆమె రష్యన్ ఆర్థోడాక్స్ చర్చిలో బాప్టిజం పొందింది. ఆ సమయంలో యెకాటెరినోస్లావ్ కలరా మహమ్మారి వ్యాపించింది, ఆమె తల్లి ప్రసవించిన కొద్దిసేపటికే కలరా వ్యాధి బారిన పడింది. చనిపొతరు అనుకున్న వైద్యుల అంచనాలు దాటి, తల్లి, బిడ్డ ఇద్దరూ మహమ్మారి నుండి బయటపడ్డారు.

బ్లావట్స్కీ కుటుంబం కులీనులు. ఆమె తల్లి హెలెనా ఆండ్రీయేవ్నా హాన్ వాన్ రోటెన్‌స్టెర్న్ (రష్యన్: Елена Андреевна Ган, 1814-1842; నీ ఫదేయేవా), డోల్గో పావ్‌రుక్యాట్నా కుమార్తె. స్వీయ విద్యాభ్యాసం చేసిన 17 ఏళ్ల వయస్సు గల యువరాణి యెలెనా పావ్‌రుక్రాట్, బ్లావట్‌స్కీ తండ్రి ప్యోటర్ అలెక్సీవిచ్ హాన్ వాన్ రోటెన్‌స్టెర్న్ (రష్యన్: Пётр Алексеевич Ган, 1798-1873), జర్మన్ హాన్ కులీన కుటుంబానికి చెందిన వారసుడు, అతను తరువాత రష్యన్ రోయిల్లోన్‌లో కెప్టెన్‌గా, తదుపరి హెచ్‌ఆర్సీ ర్యాంక్‌ పొందినవాడు. రష్యా పాలనకు వ్యతిరేకంగా జరిగిన నవంబరు తిరుగుబాటును అణచివేయడానికి పోలాండ్‌లో పోరాడుతూ తన కుమార్తె పుట్టినప్పుడు ప్యోటర్ అక్కడ లేడు. తరువాత ఆరు నెలల వయస్సులో ఉన్నప్పుడు ఆమెను మొదటిసారి చూశాడు. ఆమె వంశపారంపర్యంగా రష్యన్, జర్మన్ తో పాటు బ్లావాట్‌స్కీ వలన ఫ్రెంచ్ వారసత్వాన్ని కూడా కలిగిఉంది, ఈమె ఒక ముత్తాత ఫ్రెంచ్ హ్యూగెనాట్ కులీనుడు, అతను హింస నుండి తప్పించుకోవడానికి రష్యాకు పారిపోయాడు, అక్కడ కేథరీన్ ది గ్రేట్ కోర్టులో పనిచేశాడు.

ప్యోటర్ కెరీర్ ఫలితంగా, కుటుంబం తరచుగా వారి సేవకులతో పాటు సామ్రాజ్యంలోని వివిధ ప్రాంతాలకు తరలివెళ్లింది,[14] మొబైల్ బాల్యం తరువాతి జీవితంలో బ్లావట్‌స్కీ యొక్క సంచార జీవనశైలిని ప్రభావితం చేసి ఉండవచ్చు.[15] ప్యోటర్ యెకాటెరినోస్లావ్‌కు వచ్చిన ఒక సంవత్సరం తర్వాత, కుటుంబం సమీపంలోని ఆర్మీ పట్టణం రోమకోవోకు మకాం మార్చింది.[16] బ్లావట్‌స్కీకి రెండు సంవత్సరాల వయస్సు ఉన్నప్పుడు, ఆమె తమ్ముడు, సాషా, వైద్య సహాయం దొరకనప్పుడు మరొక సైనిక పట్టణంలో మరణించాడు.[17] 1835లో, తల్లి మరియు కుమార్తె ఒడెస్సాకు తరలివెళ్లారు, ఇక్కడ ఇంపీరియల్ అధికారులకు సివిల్ అడ్మినిస్ట్రేటర్ అయిన బ్లావట్‌స్కీ తల్లితండ్రులు ఆండ్రీ ఫదేయేవ్ ఇటీవల నియమించబడ్డారు. ఈ నగరంలోనే బ్లావట్స్కీ సోదరి వెరా పెట్రోవ్నా జన్మించింది.[18] సెయింట్ పీటర్స్‌బర్గ్, పోల్టావా మరియు సరాటోవ్

గ్రామీణ ఉక్రెయిన్‌కు తిరిగి వచ్చిన తర్వాత, ప్యోటర్‌ని సెయింట్ పీటర్స్‌బర్గ్‌కు పంపారు, అక్కడ కుటుంబం 1836లో మారింది. బ్లావట్‌స్కీ తల్లి ఈ నగరాన్ని ఇష్టపడింది, అక్కడ తన సొంత సాహిత్య వృత్తిని స్థాపించింది, "జెనైడా R-va" అనే మారుపేరుతో నవలలు రాసింది మరియు రచనలను అనువదించింది. రష్యన్ ప్రచురణ కోసం ఆంగ్ల నవలా రచయిత ఎడ్వర్డ్ బుల్వెర్-లిట్టన్.[19] ప్యోటర్ ఉక్రెయిన్‌కు తిరిగి వచ్చినప్పుడు c.1837, ఆమె నగరంలోనే ఉండిపోయింది.[20] ఫదేవ్‌ను మధ్య ఆసియాలోని కల్మిక్ ప్రజలకు ట్రస్టీగా నియమించిన తర్వాత, బ్లావట్‌స్కీ మరియు ఆమె తల్లి అతనితో కలిసి ఆస్ట్రాఖాన్‌కు వెళ్లారు, అక్కడ వారు కల్మిక్ నాయకుడు తుమెన్‌తో స్నేహం చేశారు.[21] కల్మిక్‌లు టిబెటన్ బౌద్ధమతం యొక్క అభ్యాసకులు, మరియు ఇక్కడే బ్లావట్‌స్కీ మతంతో తన మొదటి అనుభవాన్ని పొందింది.[22] "టూ హెలెన్స్ (హెలెనా హాన్ మరియు హెలెనా బ్లావాట్‌స్కీ)" 1844-1845 పేరుతో బ్లావట్‌స్కీ మరియు ఆమె తల్లి పెయింటింగ్

1838లో, బ్లావట్స్కీ తల్లి తన కుమార్తెలతో కలిసి పోల్టావాలో తన భర్తతో కలిసి వెళ్లింది, అక్కడ ఆమె బ్లావట్స్కీకి పియానో ​​వాయించడం నేర్పింది మరియు ఆమె నృత్య పాఠాలు నేర్చుకునేలా ఏర్పాటు చేసింది.[23] ఆమె ఆరోగ్యం సరిగా లేకపోవడంతో, బ్లావట్‌స్కీ తల్లి ఒడెస్సాకు తిరిగి వచ్చింది, అక్కడ బ్లావాట్స్కీ బ్రిటిష్ గవర్నెస్ నుండి ఇంగ్లీష్ నేర్చుకున్నాడు.[24] తర్వాత వారు సరాటోవ్‌కు వెళ్లారు, అక్కడ లియోనిడ్ అనే సోదరుడు జూన్ 1840లో జన్మించాడు.[25] కుటుంబం పోలాండ్‌కు వెళ్లి, ఆపై ఒడెస్సాకు తిరిగి వెళ్లింది, అక్కడ బ్లావట్స్కీ తల్లి క్షయవ్యాధితో జూన్ 1842లో 28 ఏళ్ల వయస్సులో మరణించింది.[26]

బతికి ఉన్న ముగ్గురు పిల్లలను సరాటోవ్‌లో వారి తాతయ్యల వద్ద నివసించడానికి పంపారు, అక్కడ వారి తాత ఆండ్రీని సరతోవ్ గవర్నరేట్ గవర్నర్‌గా నియమించారు.[27] చరిత్రకారుడు రిచర్డ్ డావెన్‌పోర్ట్-హైన్స్ యువ బ్లావాట్‌స్కీని "పెంపుడు జంతువు, అవిధేయుడు, చెల్లని పిల్లవాడు"గా అభివర్ణించాడు, అతను "మాయచేసే కథకుడు".[28] బంధువులు అందించిన ఖాతాల ప్రకారం, ఆమె ఎక్కువగా దిగువ తరగతి పిల్లలతో సాంఘికంగా ఉండేదని మరియు ఆమె చిలిపి ఆటలు మరియు చదవడం వంటి వాటిని ఆస్వాదించిందని తెలుపుతుంది.[29] ఆమె ఫ్రెంచ్, కళ మరియు సంగీతంలో విద్యాభ్యాసం చేసింది, ఆమె భర్తను కనుగొనడానికి వీలుగా అన్ని విషయాలలో రూపొందించబడింది.[30] ఆమె తాతముత్తాతలతో కలిసి తుమెన్ యొక్క కల్మిక్ సమ్మర్ క్యాంప్‌లో సెలవు తీసుకుంది, అక్కడ ఆమె గుర్రపు స్వారీ మరియు కొంత టిబెటన్ నేర్చుకుంది.[31]

తర్వాత సరతోవ్‌లో ఆమె తన ముత్తాత, ప్రిన్స్ పావెల్ వాసిలెవిచ్ డోల్గోరుకోవ్ (డి. 1838) యొక్క వ్యక్తిగత లైబ్రరీని కనుగొన్నట్లు పేర్కొంది; ఇది నిగూఢమైన విషయాలపై అనేక రకాల పుస్తకాలను కలిగి ఉంది, ఆమె దానిపై పెరుగుతున్న ఆసక్తిని ప్రోత్సహిస్తుంది.[32] డోల్గోరుకోవ్ 1770ల చివరలో ఫ్రీమాసన్రీలోకి ప్రవేశించాడు మరియు అతను కఠినమైన ఆచారం యొక్క ఆచారానికి చెందినవాడు; అతను అలెశాండ్రో కాగ్లియోస్ట్రో మరియు కౌంట్ ఆఫ్ సెయింట్ జర్మైన్‌లను కలిశాడని పుకార్లు వచ్చాయి.[33] ఆమె జీవితంలో ఈ సమయంలో తాను ఒక "మిస్టిరియస్ ఇండియన్" వ్యక్తిని ఎదుర్కొన్న దర్శనాలను అనుభవించడం ప్రారంభించానని మరియు తరువాత జీవితంలో ఈ వ్యక్తిని కలుస్తానని కూడా ఆమె పేర్కొంది.[34] చాలా మంది జీవితచరిత్ర రచయితలు ఆమె జీవిత కథలో "మాస్టర్స్" యొక్క మొదటి ప్రదర్శనగా భావించారు.[35]

ఆమె కొన్ని తరువాతి కథనాల ప్రకారం, 1844-45లో బ్లావట్‌స్కీని ఆమె తండ్రి ఇంగ్లాండ్‌కు తీసుకెళ్లారు, అక్కడ ఆమె లండన్ మరియు బాత్‌లను సందర్శించింది.[36] ఈ కథనం ప్రకారం, లండన్‌లో ఆమె బోహేమియన్ స్వరకర్త ఇగ్నాజ్ మోస్చెల్స్ నుండి పియానో ​​పాఠాలను అందుకుంది మరియు క్లారా షూమాన్‌తో కలిసి ప్రదర్శన ఇచ్చింది.[37] అయితే, కొంతమంది బ్లావట్స్కీ జీవితచరిత్ర రచయితలు ఈ బ్రిటన్ పర్యటన ఎప్పుడూ జరగలేదని నమ్ముతారు, ప్రత్యేకించి ఆమె సోదరి జ్ఞాపకాలలో దీని గురించి ప్రస్తావించలేదు.[38] రష్యా సామ్రాజ్యానికి కాబోయే మొదటి ప్రధాన మంత్రి సెర్గీ విట్టే తల్లి అయిన ఆమె అత్త యెకాటెరినా ఆండ్రీవ్నా విట్టేతో కలిసి ఒక సంవత్సరం గడిపిన తర్వాత, ఆమె జార్జియాలోని టిఫ్లిస్‌కు వెళ్లింది, అక్కడ ఆమె తాత ఆండ్రీని ప్రభుత్వ భూములకు డైరెక్టర్‌గా నియమించారు. ట్రాన్స్‌కాకాసియా.[40] ఇక్కడ ఆమె అలెగ్జాండర్ వ్లాదిమిరోవిచ్ గోలిట్సిన్, ఒక రష్యన్ ఫ్రీమాసన్ మరియు గోలిట్సిన్ కుటుంబ సభ్యునితో స్నేహాన్ని ఏర్పరుచుకున్నట్లు బ్లావట్‌స్కీ పేర్కొంది, ఆమె రహస్య విషయాలలో ఆమె ఆసక్తిని ప్రోత్సహించింది.[41] ఈ సమయంలో తనకు మరింత అసాధారణమైన అనుభవాలు, ఆస్ట్రల్ ట్రావెలింగ్ మరియు దర్శనాలలో తన "నిగూఢమైన భారతీయుడిని" మళ్లీ ఎదుర్కొన్నానని కూడా ఆమె పేర్కొంది.[42]

Further reading

• Barker, A. Trevor, ed. (1923). The Mahatma letters to A. P. Sinnett from the Mahatmas M. & K. H. London: T. Fisher Unwin. OCLC 277224098.
• Blavatsky, Helena P. (1877a). Isis unveiled: a master-key to the mysteries of ancient and modern science and theology. Vol. 1. New York: J. W. Bouton. OCLC 7211493.
• —— (1877b). Isis unveiled: a master-key to the mysteries of ancient and modern science and theology. Vol. 2. New York: J. W. Bouton. OCLC 7211493.
• —— (October 1879). "What is Theosophy?". The Theosophist. 1 (1): 2–5. Archived from the original on 2023-06-02. Retrieved 2024-07-03.
• —— (1888a). The secret doctrine: the synthesis of science, religion, and philosophy. Vol. 1. London: The Theosophical Publishing Company. OCLC 8129381. Please note other editions vary. Reprinted without original diacritical marks in Blavatsky, Helena P. (1999) [1888]. The secret doctrine: the synthesis of science, religion, and philosophy. Vol. 1 (photoreprint of original 1st ed.). Pasadena: Theosophical University Press. ISBN 978-1-55700-001-9.
• —— (1888b). The secret doctrine: the synthesis of science, religion, and philosophy. Vol. 2. London: The Theosophical Publishing Company. OCLC 8129381. Please note other editions vary. Reprinted without original diacritical marks in Blavatsky, Helena P. (1999) [1888]. The secret doctrine: the synthesis of science, religion, and philosophy. Vol. 2 (photoreprint of original 1st ed.). Pasadena: Theosophical University Press. ISBN 978-1-55700-001-9.
• —— (December 1888). "Dialogue between the two editors on astral bodies, or doppelgangers". Lucifer. 3 (16): 328–333. OCLC 804337810. Reprinted in De Zirkoff, Boris; Eklund, Dara, eds. (1988) [1964]. Collected writings. Vol. 10 (Reprint ed.). Wheaton, Il: Theosophical Publishing House. pp. 217–226. ISBN 978-0-8356-7188-0.
• —— (1918) [1892]. Mead, George R. S. (ed.). The theosophical glossary (Reprint of 1st ed.). Los Angeles: Theosophical Publishing Society. OCLC 679877592.
• —— (1925). Barker, A. Trevor (ed.). The letters of H.P. Blavatsky to A.P. Sinnett, and other miscellaneous letters. London: T. Fisher Unwin.
• —— (1937). Neff, Mary K. (ed.). Personal memoirs of H. P. Blavatsky. New York: Dutton. OCLC 311492.
• —— (1962) [1889]. The key to theosophy being a clear exposition in the form of question and answer of the ethics, science, and philosophy for the study of which the Universal brotherhood and Theosophical society has been founded (Reprint of original 1st ed.). Los Angeles: Theosophical Company. OCLC 26116335. Please note other editions vary. Reprinted without original diacritical marks in The key to theosophy being a clear exposition in the form of question and answer of the ethics, science, and philosophy for the study of which the Universal brotherhood and Theosophical society has been founded (Theosophical University Press electronic ed.). Pasadena: The Theosophical Society. 1962. ISBN 978-1-55700-046-0.
• —— (2004). Goodrick-Clarke, Nicholas (ed.). Helena Blavatsky. Western esoteric masters series. Berkeley: North Atlantic Books. ISBN 978-1-55643-457-0.
• Bleiler, Everett Franklin (1948). The checklist of fantastic literature; a bibliography of fantasy, weird and science fiction books published in the English language. Chicago: Shasta Publishers. OCLC 1113926.
• Boase, Frederic (1908). "Blavatsky, Helena Petrovna". Modern English biography: containing many thousand concise memoirs of persons who have died since the year 1850. Vol. 4. Truro: Netherton and Worth. col. 428–429. OCLC 2704608.
• Caldwell, Daniel H (2000). The esoteric world of Madame Blavatsky: insights into the life of a modern sphinx. Theosophical Pub. House. ISBN 978-0-8356-0794-0.
• Carroll, Robert T. (2003). "Theosophy". The Skeptic's Dictionary: A Collection of Strange Beliefs, Amusing Deceptions, and Dangerous Delusions. Hoboken: Wiley. ISBN 978-0-471-27242-7.
• Carter, Steven R. (1998). James Jones: an American literary orientalist master. Urbana, Il and Chicago: University of Illinois Press. ISBN 978-0-252-02371-2.
• Coleman, William E. (1895) [essay composed 2 August 1893]. "Appendix C. The sources of Madame Blavatsky's writings". In Solovyov, Vsevolod S.; Leaf, Walter (eds.). A Modern Priestess of Isis. Abridged and translated on behalf of the Society for Psychical Research. London: Longmans, Green. pp. 353–366. OCLC 468865051.
• "Court notes" (PDF). The New York Times. New York. 9 July 1878. p. 3. ISSN 0362-4331. Retrieved 14 May 2014.
• మూస:Cite ODNB
• Fields, Rick (1992) [1981]. How the swans came to the lake: a narrative history of Buddhism in America (3rd rev. and updated ed.). Boston; London: Shambhala Publications. ISBN 978-0-87773-583-0.
• Fodor, Nandor (2003). "Mme Helene Petrovna Blavatsky (1831–91)". Encyclopaedia of Psychic Science (reprint ed.). London: Arthurs Press. pp. 31–32. ISBN 978-0-7661-3931-2. Retrieved 25 January 2015.
• French, Brendan J. (2000). The theosophical masters: an investigation into the conceptual domains of H.P. Blavatsky and C.W. Leadbeater (PhD thesis). Sydney: University of Sydney (published 2001). hdl:2123/7147. OCLC 223328198.
• Gandhi, Mohandas K. (1927). "Acquaintance with religions". In Desai, Mahadev H. (ed.). An autobiography, or, The story of my experiments with truth. Ahmedabad: Navajivan Publishing House. LCCN 32031578. via "Acquaintance with religions". columbia.edu. Transcribed and proofread by Frances W. Pritchett. New York: Columbia University. 2007. Archived from the original on 27 June 2010. Retrieved 14 May 2014{{cite web}}: CS1 maint: others (link)
• Garrett, Edmund (1894). Isis Very Much Unveiled: Being the Story of the Great Mahatma Hoax. Cover title:Isis very much unveiled :the story of the great Mahatma hoax. London. {{cite book}}: |work= ignored (help)
• Godwin, Joscelyn; Chanel, Christian; Deveney, John P., eds. (1995). The Hermetic Brotherhood of Luxor: initiatic and historical documents of an order of practical occultism. York Beach, ME: S. Weiser. ISBN 978-0-87728-825-1.
• Gombrich, Richard F. (2003) [1988]. Theravāda Buddhism: a social history from ancient Benares to modern Colombo. Library of religious beliefs and practices (Reprint of 1st ed.). London; New York: Routledge & Kegan Paul. ISBN 978-0-415-07585-5.
• Greer, John M. (2003). The New Encyclopedia of the Occult. St. Paul, MN: Llewellyn Publications. ISBN 978-1-56718-336-8.
• Guénon, René (2004) [2003]. Theosophy: history of a pseudo-religion. translated by Alvin Moore, Jr. Hillsdale, NY: Sophia Perennis. ISBN 978-0-900588-79-2. Translation of Guénon, René (1921). Le théosophisme: histoire d'une pseudo-religion (PDF) (in ఫ్రెంచ్). Paris: Nouvelle librairie nationale. Archived from the original on 14 October 2010. Retrieved 26 June 2013.
• Hanson, Virginia (1988). H.P. Blavatsky and The secret doctrine. A Quest book. Theosophical Pub. House. ISBN 978-0-8356-0630-1. OCLC 17477685.
• Harrison, Vernon (1997). H. P. Blavatsky and the SPR: an examination of the Hodgson Report of 1885. Pasadena: Theosophical University Press. ISBN 978-1-55700-117-7. Revision of Harrison, Vernon (Apr 1986). "J'accuse. An Examination of the Hodgson Report of 1885". Journal of the Society for Psychical Research. 53 (803): 287–310. ISSN 0037-9751.
• Hower, Edward (26 February 1995). "The medium with a message". The New York Times (book review). New York. p. BR13. ISSN 0362-4331. Retrieved 31 October 2009.
• Johnson, K. Paul (1994). The masters revealed: Madame Blavatsky and the myth of the Great White Lodge. SUNY series in Western esoteric traditions. Albany: State University of New York Press. ISBN 978-0-7914-2063-8.
• Karma-gliṅ-pa (2000) [1927]. Evans-Wentz, Walter Y. (ed.). The Tibetan book of the dead: or, The after-death experiences on the Bardo plane, according to Lāma Kazi Dawa-Samdup's English rendering. with a new foreword and afterword by Donald S. Lopez, Jr (3rd ed.). London: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-513311-0.
• Kingsford, Anna Bonus; Maitland, Edward (1919) [1882]. "Appendix xv: The secret of satan". The perfect way: or, the finding of Christ (7th ed.). New York: Macoy Publishing & Masonic Supply. pp. 359–364. hdl:2027/uc2.ark:/13960/t66401z2m. OCLC 681713510. Also reprinted in Kingsford, Anna Bonus; Maitland, Edward (1889). "Lambda or the last of the gods being the secret of satan". "Clothed with the sun": being the book of the illuminations of Anna (Bonus) Kingsford. London: George Redway. pp. 263–269. OCLC 381443.
• MacMahan, David L. (2008). The making of Buddhist modernism. New York: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-518327-6.
• "Madame Blavatsky, co-founder of the Theosophical Society, was unjustly condemned, new study concludes" (Press release). London: The Incorporated Society for Psychical Research. 8 May 1986. Archived from the original on 2 February 1999. Retrieved 26 November 2009 – via blavatsky.net.
• Mead, G. R. S. (1920) [First published 1904]. Concerning H.P.B.: (stray thoughts on theosophy). Adyar pamphlets. Adyar, Madras, India: Theosophical Pub. House. OCLC 212946490.
• Melton, J. Gordon, ed. (2001). "Theosophical Society". Encyclopedia of Occultism & Parapsychology. Vol. 2 (5th ed.). Detroit: Gale Research Company. pp. 1557–1559. ISBN 978-0-8103-8570-2. ISSN 0731-7840. OCLC 8262489. OL 16977697W.
• Minderovic, Zoran (2011). [[[:మూస:AllMusic]] "Alexander Scriabin (Biography)"]. AllMusic. Retrieved 18 June 2011. {{cite web}}: Check |url= value (help)
• Müller, Friedrich M. (May 1893a). "Esoteric Buddhism". The Nineteenth Century. 33 (195): 767–788. ISSN 2043-5290.
• —— (Aug 1893b). "Esoteric Buddhism: a rejoinder". The Nineteenth Century. 34 (198): 296–303. ISSN 2043-5290.
• —— (1902) [letter composed 10 June 1893]. "[letter] To Colonel Olcott". In Müller, Georgina A. (ed.). The life and letters of the Right Honourable Friedrich Max Müller. Vol. 2. London: Longmans, Green. pp. 297–299. hdl:2027/uc1.b3334965. OCLC 700634676.
• Murphet, Howard (1988) [1975]. When daylight comes: a biography of Helena Petrovna Blavatsky. A quest book. Wheaton, Illinois: Theosophical Publishing House. ISBN 978-0-8356-0461-1.
• Newman, Hannah (2005). "Blavatsky, Helena P. (1831–1891)". In Levy, Richard S. (ed.). Antisemitism: A Historical Encyclopedia of Prejudice and Persecution. Vol. 1. Santa Barbara: ABC-CLIO. pp. 72–73. ISBN 978-1-85109-439-4.
• Nilakant (May 1886). Judge, William Q. (ed.). "Theosophical symbolism". The Path. 1 (2): 51. LCCN 2003221012. Transcribed in "Theosophical symbolism". Pasadena: theosociety.org. Archived from the original on 9 February 2008. Retrieved 17 December 2011.
• "Obituary". The Times. No. 33320. London. 9 May 1891. p. 11. ISSN 0140-0460.
• Olcott, Henry S. (January 1891). "Constitution and Rules of the Theosophical Society". The Theosophist. 12 (4): 65–72. ISSN 0040-5892. As Revised in Session of the General Council, all the Sections being represented, at Adyar, December 27, 1890.
• Oldmeadow, Harry (2004). Journeys East: 20th Century Western Encounters with Eastern Religious Traditions.
• Pearsall, Ronald (1972). The table-rappers. London: Michael Joseph. OCLC 248009137.
• Petsche, Johanna (Jun 2011). "Gurdjieff and Blavatsky: Western esoteric teachers in parallel". Literature & Aesthetics. 21 (1): 98–115. ISSN 2200-0437. Archived from the original on 14 May 2014. Retrieved 14 May 2014. 
• Randi, James (1997) [1994]. "Blavatsky, Helena Petrovna". An encyclopedia of claims, frauds, and hoaxes of the occult and supernatural: decidedly skeptical definitions of alternative realities. New York: St. Martin's Press. ISBN 978-0-312-15119-5. Reprinted in "Blavatsky, Helena Petrovna". randi.org. Retrieved 2 May 2014.
• Reigle, David (1983). The Books of Kiu-te, or The Tibetan Buddhist tantras: a preliminary analysis. Secret doctrine reference series. San Diego: Wizard's Bookshelf. ISBN 978-0-913510-49-0. OCLC 10745775.
• Reitemeyer, Frank (Summer 2006). "Open questions in HP Blavatsky's genealogy: review: 'Ein deutschbaltischer Hintergrund der Theosophie?' by Peter Lauer" (PDF). Fohat: The Mystical, the Magical. 10 (2): 35–36. ISSN 1205-9676. Archived from the original (PDF) on 21 May 2014. Retrieved 21 May 2014.
• Richard-Nafarre, Noël (1991). Helena P. Blavatsky ou La réponse du sphinx (in ఫ్రెంచ్). Paris: Noël Richard-Nafarre, distributed by Éditions François de Villac. ISBN 978-2950626103.
• Ryan, Charles J; Knoche, Grace F (1937). H.P. Blavatsky and the theosophical movement: a brief historical sketch. Theosophical University Press. ISBN 978-1-55700-090-3.
• Sedgwick, Mark (2004). Against the modern world: traditionalism and the secret intellectual history of the twentieth century. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-515297-5.
• Sinnett, Alfred P., ed. (1886). Incidents in the life of Madame Blavatsky: compiled from information supplied by her relatives and friends. London: George Redway. OCLC 1876380.
• —— (Jun 1893). "Esoteric Buddhism: a reply". The Nineteenth Century. 33 (196): 1015–1027. ISSN 2043-5290.
• Spielvogel, Jackson J.; Redles, David (1986). "Hitler's racial ideology: content and occult sources". Simon Wiesenthal Center Annual. 3. ISSN 0741-8450. Archived from the original on 23 June 2007. Retrieved 22 August 2007.
• Symonds, John (2006) [1959]. The lady with the magic eyes: Madame Blavatsky, medium and magician. Kessinger Pub. ISBN 978-1-4254-8709-6. OCLC 122353386.
• "Theosophical Society Membership Statistics 2007/2008". teozofija.info. Theosophy in Slovenia. January 2009. Archived from the original on 25 February 2021. Retrieved 22 June 2011.
• Thibaux, Jean-Michel (1992). Héléna Blavatsky, les sept esprits de la révolte (in ఫ్రెంచ్). Paris: Éditions n° 1. ISBN 978-2-86391-500-4.
• Tillett, Gregory J. (1986). Charles Webster Leadbeater 1854–1934: a biographical study (PhD). Sydney: University of Sydney (published 2007). hdl:2123/1623. OCLC 220306221. 
• Tingley, Katherine (1921). Helena Petrovna Blavatsky: foundress of the original Theosophical Society in New York, 1875, the international headquarters of which are now at Point Loma, California. Point Loma: The Woman's International Theosophical League. OCLC 261329238.
• Wakoff, Michael B. (1998). "Theosophy". In Edward Craig (ed.). Routledge Encyclopedia of Philosophy. Vol. 9. New York: Routledge. pp. 363–366. ISBN 978-0-415-18714-5.
• Wolff, Hannah M. (11 December 1891). "Madame Blavatsky". Two Worlds: 671–672.
• Zirkoff, Boris de (Winter 1967–1968). "Who played that trick on H.P.B.?: the puzzle of The Theosophical Glossary". Theosophia. 24 (3). Transcribed in Caldwell, Daniel H. (11 May 2001). "Who played that trick on H.P.B.? by Boris de Zirkoff". http://www.theos-talk.com/archives/200105/tt00067.html. 
• Вишневский, К. Д., ed. (2001). "Долгорукий Павел Васильевич". Пензенская энциклопедия (in రష్యన్). Пенза: Министерство культуры Пензенской области. ISBN 978-5852702340. Archived from the original on 9 November 2007. Retrieved 14 May 2014.
• Кайдаш, Светлана. Елена Блаватская в России. Утренняя Звезда (in రష్యన్). – almanac of the International Roerich Centre, No. 2–3, 1994–1997
• Клейн, Лев Самуилович (June 2011). "Рациональный взгляд на успехи мистики". Здравый смысл (in రష్యన్). 16 (2): 11. ISSN 1814-0416.
• —— (1999) [1996]. Данилов, Леонид Лукьянович (ed.). Е.П. Блаватская: Жизнь и творчество основательницы современного теософского движения (in రష్యన్) (2nd ed.). Рига: Лигатма. ISBN 978-5-7738-0017-0. Translation of Cranston, Sylvia L. (1993). HPB: the extraordinary life and influence of Helena Blavatsky, founder of the modern Theosophical movement.
• Писарева, Елена Ф. (1909). Елена Петровна Блаватская (биографический очерк) (in రష్యన్). Transcribed in "IPage" Елена Петровна Блаватская (биографический очерк). magister.msk.ru (in రష్యన్). Archived from the original on 19 December 2000. Retrieved 19 May 2014.
• Толстой, Лев Н. (1935). Чертков, Влади́мир Г. (ed.). Полное собрание сочинений (in రష్యన్). Vol. 54. Moscow: Гос. изд-во худож. лит-ры. LCCN 51015050. OCLC 6321531.
• —— (1955). Чертков, Влади́мир Г. (ed.). Полное собрание сочинений (in రష్యన్). Vol. 80. Moscow: Гос. изд-во худож. лит-ры. LCCN 51015050. OCLC 6321531.