గంగేశ్ ఉపాధ్యాయ
గంగేశ్ ఉపాధ్యాయ 13వ శతాబ్దపు భారతీయ గణిత శాస్త్రజ్ఞుడు ఇంకా నవ్య-న్యాయ తత్వశాస్త్ర సంప్రదాయానికి మార్గదర్శకుడైన ప్రఖ్యాత నైయాయికుడు . అతను వాచస్పతి మిశ్రా (900 - 980) భావజాలాన్ని విస్తరించాడు.
జీవిత విశేషాలు
మార్చుగంగేశ్ ఉపాధ్యాయ 13 వ శతాబ్దంలో జన్మించాడని, ఇతను మిథిలా నగర నివాసి అని అంచనా వేయబడింది. నవద్వీపానికి (బెంగాల్ ప్రాంతానికి చెందిన ఒక నగరము) చెందిన నైయాయికులు అతను చాలా పేద బ్రాహ్మణుడి ఇంట్లో జన్మించాడని చెబుతారు. అతని చిన్నతనంలో, అతని తండ్రి అతనిని చదివించడానికి చాలా ప్రయత్నాలు చేసాడు, కానీ ప్రయోజనం లేకపోవడంతో, అతను అతనిని తన తల్లి ఇంటికి పంపాడు. గంగేశ్ మామ మంచి పండితుడు. అక్కడ చాలా మంది శిష్యులు చదువుకున్నారు. అతని మామ ఇంకా ఇతర శిష్యులు కూడా అతనికి బోధించడానికి ప్రయత్నించారు. కానీ అవి కూడా విఫలమయ్యాయి. ఫలితంగా, అతను హుక్కా నింపే పనిలో పడ్డాడు. ఈ విధంగా అతను చాలా నిరాడంబరంగా జీవించడం కొనసాగించాడు.
ఒకరోజు, అతని మామ శిష్యుడు చాలాసేపు గడిపిన తర్వాత అతనిని నిద్రలేపి, హుక్కా తీసుకురావాలని ఆదేశించాడు. కళ్ళు తుడుచుకుంటూ లేచి పైప్‌పై పొగాకు వేసి ఇంట్లో వెతికినా ఎక్కడా నిప్పు కనిపించలేదు. మామయ్య ఇంటి ముందు విశాలమైన పొలం ఉంది. దానికి మరో చివర పొగలు కనిపించాయి. ఆ శిష్యుడు గంగేశ్ ని బెదిరించి అక్కడి నుండి నిప్పు తీసుకురావడానికి పంపించాడు. భయంతో ఏడుస్తూ నిప్పును సేకరించేందుకు అక్కడికి చేరుకోగా.. ఓ వ్యక్తి శవంతో సాధనలు చేస్తుండడం చూసి మొదట కంగారుపడి, ఆ తర్వాత ఆ వ్యక్తి కాళ్లపై పడ్డాడు. తాను రావడానికి గల కారణాన్ని ఆ వ్యక్తి అడిగి, తన దీనస్థితిని తెలుసుకుని, ఆతనిని తన వెంట తీసుకెళ్లాడు. ఆ శవసాధకుడి కృపతో అతడు పండితుడు అయ్యాడని, కొద్దిరోజుల్లోనే తన మాతృభూమికి చేరుకున్నాడని చెబుతారు.
ఇక్కడ ప్రజలు బాలుడు అగ్నిని సేకరించడానికి వెళ్ళాడని, కానీ దయ్యాలు అతనిని తినేశాయి భావిస్తారు. అతను తిరిగి వచ్చాడన్న వార్తలను వారు పట్టించుకోలేదు. అతను హఠాత్తుగా ఇలా కనిపించడం చూసి అందరూ ఆశ్చర్యపోయారు. అప్పుడు ఆతని పాండిత్యాన్ని ప్రదర్సించగా వూరి జనం గంగేశ్ ను పండితుడుగా భావిస్తారు.
గంగేశ్ ఉపాధ్యాయ కుమారుడు వర్ధమాన్ ఉపాధ్యాయ కూడా అతనిలాగే గొప్ప రాజకీయ నాయకుడు అయ్యాడు.అతను తన తండ్రి రచన తత్వచింతామణికి వ్యాఖ్యానం రాశాడు. అతను వ్రాసిన తత్త్వచింతామణి నవ్యన్యాయ గ్రంధము అతనికి చాలా కీర్తిని తెచ్చిపెట్టినది . అతను ఈ పుస్తకాన్ని గౌతముని యొక్క ఒకే ఒక సూత్రం, 'ప్రత్యక్షానుమనోపమాన్ శబ్ద: అత్తాతి' యొక్క వివరణలో రచించాడు. ఈ న్యాయ గ్రంధం నాలుగు విభాగాలుగా విభజించబడింది - ప్రత్యక్ష ఖండము, అనుమాన ఖండము, ఉపమానఖండము, శబ్ద ఖండము. ఇందులో అవచ్ఛేద్య-అవచ్ఛేదక, నిరూప్య-నిరూపక, అనుయోగి-పతియోగి మొదలైన పదజాలాన్ని ఉపయోగించి కొత్త స్వతంత్ర రచనా శైలికి తావునిచ్చాడు. ఆ తర్వాత అనేకమంది తత్వవేత్తలు దీనిని అనుసరించారు. తత్వచింతామణి తర్వాత రచించిన న్యాయ గ్రంథాలన్నీ నవ్యన్యాయ పేరుతో ప్రసిద్ధి చెందాయి.
తత్వచింతామణిపై ఇంత వివరంగా వ్రాసిన వ్యాఖ్యానాల సంఖ్య మరే ఇతర గ్రంథంపై వ్రాయబడలేదు. పక్షధర్ మిశ్రా దానిపై మొదట వ్యాఖ్యానించాడు; తదనంతరం అతని శిష్యుడు రుద్రదత్తుడు తన స్వంత వ్యాఖ్యానాన్ని సిద్ధం చేసుకున్నాడు. ఈ రెండింటికి భిన్నంగా వాసుదేవ సార్వభౌమ, రఘునాథ్ శిరోమణి, గంగాధర్, జగదీష్, మధురానాథ్, గోకుల్‌నాథ్, భావానంద్, శషధర్, శితికాంత్, హరిదాస్, ప్రగల్భ, విశ్వనాథ్, విష్ణుపతి, రఘుదేవ్, ప్రకాష్ధర్, చంద్రనారాయణ, మహేశ్వర్, హనుమాన్ రాసిన వ్యాఖ్యానాలు ఉన్నాయి. ఈ వ్యాఖ్యానాలకు కూడా లెక్కలేనన్ని వ్యాఖ్యానాలు వ్రాయబడ్డాయి.