మధుమేహం
మధుమేహం లేదా చక్కెర వ్యాధిని వైద్య పరిభాషలో డయాబెటిస్ మెల్లిటస్ అని వ్యవహరిస్తారు. డయాబెటిస్ అని కూడా అనబడే ఈ వ్యాధి, ఇన్స్యులిన్ హార్మోన్ స్థాయి తగ్గడం వల్ల కలిగే అనియంత్రిత మెటబాలిజం, రక్తంలో అధిక గ్లూకోజ్ స్థాయి వంటి లక్షణాలతో కూడిన ఒక రుగ్మత [11]. అతిమూత్రం (పాలీయూరియా), దాహం ఎక్కువగా వేయడం (పాలీడిప్సియా), మందగించిన చూపు, కారణం లేకుండా బరువు తగ్గడం, బద్ధకం దీని ముఖ్య లక్షణాలు. మధుమేహం లేదా చక్కెర వ్యాధిని సాధారణంగా రక్తంలో మితి మీరిన చక్కెర స్థాయిని బట్టి గుర్తిస్తారు. ప్రపంచ ఆరోగ్య సంస్థ గణాంకాల ప్రకారం భారత దేశం, చైనా, అమెరికా సంయుక్త రాష్ట్రాలలో అత్యధికంగా ఈ వ్యాధి ప్రబలి ఉన్నది [12]. ఈ వ్యాధిని పూర్తిగా తగ్గించే మందులు లేవు. జీవితాంతం తగిన జాగ్రత్తలు తీసుకొన్నట్లయితే దీన్ని అదుపులో ఉంచుకోవడం సాధ్యం.
| Diabetes | |
|---|---|
 | |
| Universal blue circle symbol for diabetes[1] | |
| ఉచ్చారణ | |
| ప్రత్యేకత | Endocrinology |
| లక్షణాలు | |
| సంక్లిష్టతలు | |
| కాల వ్యవధి | Remission may occur, but diabetes is often life-long |
| రకాలు |
|
| కారణాలు | Insulin insufficiency or gradual resistance |
| ప్రమాద కారకములు | |
| రోగనిర్ధారణ పద్ధతి |
|
| చికిత్స | |
| ఔషధం | |
| తరుచుదనము | 463 million (8.8%)[10] |
| మరణాలు | 4.2 million (2019)[10] |
ప్రపంచ ఆరోగ్య సంస్థ గుర్తించిన మూడు డయాబెటిస్ మెల్లిటస్ రకాలు: వివిధ రకాల కారణాల వల్ల కలిగే డయాబెటిస్ మెల్లిటస్ టైప్ 1, డయాబెటిస్ మెల్లిటస్ టైప్ 2, జెస్టేషనల్ డయాబెటిస్ (గర్భిణీలలో వచ్చే డయాబెటిస్) [13]. అయినా, అన్ని రకాల మధుమేహాలకు మూల కారణం క్లోమ గ్రంధిలోని బీటా కణాలు పెరిగిన గ్లూకోస్ స్థాయిని అరికట్టడానికి సరిపడినంత ఇన్సులిన్‌ను ఉత్పత్తి చేయలేకపోవడమే [14]. మొదటి రకం డయాబెటిస్ సాధారణంగా బీటా కణాలను మన శరీరం స్వయంగా నాశనం చేయడం (ఆటోఇమ్యూనిటీ) వల్ల కలుగుతుంది. రెండవ రకం డయాబెటిస్‌లో ఇన్సులిన్ నిరోధకత వస్తుంది. దీనివల్ల అధికంగా ఇన్సులిన్ కావలసి వస్తుంది, బీటా కణాలు ఈ డిమాండ్ తట్టుకోలేనప్పుడు డయాబెటిస్ కలుగుతుంది. జెస్టేషనల్ డయాబెటిస్‌లో కూడా ఇన్సులిన్ నిరోధకత అగుపిస్తుంది.
జెస్టేషనల్ డయాబెటిస్ సర్వసాధారణంగా ప్రసవం తర్వాత తగ్గిపోతుంది, కానీ మొదటి రకం, రెండవ రకం మధుమేహాలు మాత్రం దీర్ఘకాలికంగా ఉంటాయి[11]. 1921లో ఇన్సులిన్ అందుబాటులోకి రావడంతో అన్ని రకాలను నియంత్రించడం సాధ్యమయ్యింది. ఆహార అలవాట్ల మార్పు కూడా భాగమయినప్పటికీ, ఇన్సులిన్ ఉత్పత్తి లేని మొదటి రకాన్ని నియంత్రించడానికి ఇన్సులిన్ ఇంజెక్షన్ ఇవ్వటం తప్పనిసరి మార్గం. రెండవ రకం ఆహార అలవాట్ల మార్పు, ఆంటీడయాబెటిక్ మందుల వాడకం వల్ల, అప్పుడప్పుడు ఇన్సులిన్ వాడకం వల్ల నియంత్రించవచ్చు. ఇంతకుమునుపు ఇన్సులిన్ పందుల క్లోమాల నుండి తీయబడేది, ప్రస్తుతము చాలా వరకు ఇన్సులిన్ ఉత్పత్తి జెనెటిక్ ఇంజనీరింగ్ ద్వారా జరుగుతుంది. ఈ జెనెటిక్ ఇంజనీరింగ్ పద్ధతులవల్ల ఉత్పత్తి చేయబడే ఇన్సులిన్ మానవ సహజ ఇన్సులిన్‌కు పూర్తి కాపీగా గాని, వివిధ ఆన్‌సెట్ అఫ్ యాక్షన్, యాక్షన్ చూపబడే సమయం ఉండే విధంగా తయారుచేయబడుతున్నాయి. ఇన్సులిన్‌ను ఇన్సులిన్ పంపుల ద్వారా నిర్విరామంగా అవసరానికి తగిన విధంగా సరఫరా చేయవచ్చు.
డయాబెటిస్ వల్ల అనేక కాంప్లికేషన్స్ వస్తాయి. త్వరగా, తీవ్రంగా (అక్యూట్) వచ్చే కాంప్లికేషన్స్ హైపోగ్లైసీమియా, కీటో అసిడోసిస్ లేదా నాన్‌కీటోటిక్ హైపర్‌ఆస్మొలార్ కోమా వ్యాధిని సరిగా నియంత్రించుకోకపోతే రావచ్చు. తీవ్రమైన దీర్ఘకాలిక కాంప్లికేషన్స్‌గా హృద్రోగాలు (రెట్టింపు ఆపద), దీర్ఘకాలిక మూత్రపిండాల బలహీనత, డయాబెటిక్ రెటినోపతి (రెటీనా చెడిపోవడం తద్వారా అంధత్వము కలుగుతుంది), డయాబెటిక్ న్యూరోపతి (చాలా రకాలైన నాడీ కణాలు చెడిపోవడం), సూక్షనాళికలు చెడిపోవడం వల్ల కలిగే పురుషత్వ లోపం, గాయాలు త్వరగా మానకపోవడం ముఖ్యమైనవి. గాయాలు సరిగా మానకపోవడం వల్ల ముఖ్యంగా కాళ్ళలో గాంగ్రీన్ రావడం వల్ల ఒక్కోసారి అవిటితనం కూడా రావచ్చు. డయాబెటిస్‌పై సరైన నియంత్రణ, రక్తపోటును అదుపులో ఉంచుకోవడం, దైనందిన విషయాలలో మార్పులు చేసుకోవడం వల్ల (సిగరెట్లు మానివేయడం లాంటివి), ఆరోగ్యకరమైన బరువును నిలుపుకోవడం చేస్తే పైన చెప్పబడిన చాలా వరకు కాంప్లికేషన్స్ వచ్చే అవకాశాలు తగ్గుతాయి. అభివృద్ధి చెందిన దేశాలలో యుక్తవయస్కులలో అంధత్వానికి, మూత్రపిండాలు దెబ్బతిని డయాలిసిస్ అవసరమయ్యే డయాబెటిక్ నెఫ్రోపతికి అతి ప్రధాన కారణం డయాబెటిస్
వ్యాధి లక్షణాలు
మార్చుమధుమేహం యొక్క లక్షణాలలో సాంప్రదాయిక త్రయంగా పాలీయూరియా (అతిగా మూత్రం రావడం), పాలీడిప్సియా (దాహం వేయడం), పాలీఫాజియా (అతిగా ఆకలి వేయడం) అను వాటిని చెప్పుతారు. మొదటి రకం డయాబెటిస్‌లో ఈ లక్షణాలు త్వరగా అగుపిస్తాయి (ముఖ్యంగా చిన్న పిల్లలలో). కానీ, రెండవ రకంలో మాత్రం వ్యాధి లక్షణాలు చాలా నెమ్మదిగా మొదలవుతాయి, ఒక్కోసారి ఈ లక్షణాలేమీ కనిపించకపోవచ్చు కూడా. మొదటి రకం డయాబెటిస్ వల్ల కొద్ది సమయంలోనే గుర్తించదగిన బరువు తగ్గడం (మామూలుగా తిన్నా, అతిగా తిన్నా కూడా), అలసట కలుగుతుంటాయి. ఒక్క బరువు తగ్గడం తప్ప మిగతా అన్ని లక్షణాలు, సరిగా నియంత్రణలలో లేని రెండవ రకం డయాబెటిస్ రోగులలో కూడా కనిపిస్తాయి. మూత్రపిండాల సామర్థ్యాన్ని దాటి రక్తంలో గ్లుకోస్ నిలువలు పెరిగితే, సన్నిహిత గొట్టం నుండి మూత్రపిండ గ్లూకోజ్ పునశ్శోషణం సరిగా జరగదు, కొంత గ్లూకోస్ మూత్రంలో మిగిలిపోతుంది. దీనివల్ల మూత్రం యొక్క ద్రవాభిసరణ పీడనం పెరిగి నీటి రీఅబ్సార్ప్షన్ ఆగిపోతుంటుంది, దానివల్ల మూత్రవిసర్జన ఎక్కువవుతుంది (పాలీయూరియా). కోల్పోయిన నీటి శాతాన్ని రక్తంలో పునస్థాపించడానికి శరీర కణాలలోని నీరు రక్తంలో చేరుతుంది, దీని వల్ల దాహం పెరుగుతుంది. ఎక్కువ కాలం రక్తంలో అధిక గ్లూకోస్ నిలువలు ఉండడం వల్ల కంటి లెన్స్‌లో గ్లూకోస్ పేరుకుపోయి దృష్టి లోపాలను కలుగజేస్తుంది. చూపు మందగించడం అనేది మొదటి రకం డయాబెటిస్ ఉందేమో అనే అనుమానాన్ని లేవనెత్తడానికి ముఖ్య కారణం.
రోగుల్లో (ముఖ్యంగా టైప్ 1) డయాబెటిక్ కీటో అసిడోసిస్ కూడా ఉండే అవకాశాలున్నాయి. దీనివల్ల మెటబాలిసమ్ నియంత్రణ కోల్పోయి శ్వాశలో అసిటోన్ వాసన రావడం, శ్వాశవేగంగా పీల్చుకోవడం, కడుపులో నొప్పి మొదలగు లక్షణాలు అగుపిస్తాయి. ఈ పరిస్థితి తీవ్రమైతే కోమా తద్వారా మరణం సంభవించవచ్చు. అతి అరుదైనదైనా తీవ్రమైన టైప్ 2 లో కలిగే నాన్ కీటోటిక్ హైపర్ ఆస్మొలార్ కోమా శరీరంలో నీటి శాతం తగ్గిపోవడం వల్ల కలుగుతుంది.
రకాలు
మార్చుమధుమేహం రెండు రకాలు. ప్రపంచ ఆరోగ్య సంస్థ ప్రకారం మొదటి రకం, రెండవ రకం అని రెండు వర్గాలుగా విభజంచబడినది (అమెరికన్ డయాబెటిస్ అసోసియేషన్ కూడా ఇదే పద్ధతిని పాటించింది). సాధారణంగా దీనిని గుర్తించడంలో జాప్యం జరుగుతుంటుంది. ఐతే, ఈ రెండు వ్యాధి లక్షణాలు దాదాపు ఒకే విధంగా ఉంటాయి. ఈ వ్యాధికి చెయ్యవలసిన వైద్యానికి సంబంధించి ప్రపంచ ఆరోగ్య సంస్థ 2000 జూన్ లో కొన్ని ప్రామాణికాలను నిర్ణయించింది.
డయాబెటిస్ అనగానే డయాబెటిస్ మెల్లిటస్ స్ఫురిస్తుంది. కొన్ని అరుదైన వ్యాధులను కూడా డయాబెటిస్ అంటారు. వాటిల్లో డయాబెటిస్ ఇన్సిపిడస్ ముఖ్యమైనది, మూత్రపిండాలు లేదా పీయూష గ్రంధి పాడవడం వల్ల కలిగే, ఈ వ్యాధిలో మూత్రము చప్పగా ఉంటుంది.
ముఖ్యమైన రెండురకాలైన డయాబెటిస్ మెల్లిటస్ రకాలు టైప్ 1, టైప్ 2. టైప్ 1 డయాబెటిస్ అనే పదము ఇంతకుముందున్న జువెనైల్-డయాబెటిస్, ఇన్సులిన్ డిపండెంట్ డయాబెటిస్ వంటి పదాలకు ప్రస్తుతం వాడుకలో ఉన్న పదం. అలాగే టైప్ 2 నాన్ ఇన్సులిన్ డిపెండెంట్ డయాబెటిస్ వంటి వాటికి ప్రత్యమ్నాయంగా వాడబడుతుంది.
డయాబెటిస్ మెల్లిటస్ మొదటి రకం
మార్చుటైప్ 1 డయాబెటిస్ మెల్లిటస్
టైప్ 1 డయాబెటిస్ మెల్లిటస్, క్లోమ గ్రంధిలోని ఐలెట్స్ ఆఫ్ లాంగర్‌హాన్స్‌లో ఇన్సులిన్‌ను ఉత్పత్తి చేసే బీటా కణాలు సంఖ్యలో తగ్గిపోవడం లేదా నశించడం వల్ల ఏర్పడే ఇన్సులిన్ కొరత వల్ల కలుగుతుంది. ఆటోఇమ్మ్యూనిటీ వల్ల టి-కణాలు బీటా కణాలపై దాడి చేయడం ముఖ్యకారణం.[14] ప్రస్తుతము తెలిసిన ప్రొఫైలాక్సిస్ ఏమీ లేదు. ఈ వ్యాధి ప్రారంభానికి ముందు ఆరోగ్యంగా ఉండి మంచి బరువును కలిగి ఉంటారు. ఈ వ్యాధి పెద్దలలో గానీ పిల్లలోగాని ఎవరిలోనైనా రావచ్చు. కానీ సాంప్రదాయకంగా చిన్న పిల్లలలో వచ్చే ఈ వ్యాధిని 'జువినైల్ డయాబెటిస్' అని అంటారు. ఈ వ్యాధికి చికిత్స, ప్రారంభదశలోనైనా సరే, జాగ్రత్తగా రక్తంలోని గ్లుకోస్ నిలువలను గ్లుకోమీటర్‌లతో కనిపెట్టుకుంటూ ఇన్సులిన్ వాడడమే. శరీరంలో ఇన్సులిన్ సరిపడినంతగా లేకపోతే డయాబెటిక్ కీటో అసిడోసిస్ ద్వారా కోమా లేదా మరణం సంభవించవచ్చు. చికిత్సా విధానంలో ప్రస్తుతం లైఫ్‌స్టైల్ మార్పులు (ఆహార అలవాట్లు, శారీరక శ్రమ) కూడా చేర్చారు. ఇన్సులిన్‌ను సబ్‌క్యుటేనియస్ ఇంజెక్షన్ల ద్వారానే కాకుండా ఇన్సులిన్ పంపుల ద్వారా కూడా అందించవచ్చు.
టైప్ 2 డయాబెటిస్ మెల్లిటస్
మార్చుఇన్సులిన్ పై- ఆధారపడని మధుమేహం
మార్చు
దీనిని టైప్ 2 డయాబెటీస్ అంటారు. ఇది జీవనశైలిలో మార్పుల వల్ల వస్తుంది. జంక్ ఫుడ్ ఎక్కువగా తినడం.. సమయానికి నిద్రాహారాలు లేకపోవడం.. వాతావరణ కాలుష్యం వంటివి ఇందుకు కారణాలుగా ఉంటాయి. టైప్1లో వంశపారంపర్యంగా వచ్చే వ్యాధికాబట్టి ప్రాక్లియాన్స్ ఇన్సులిన్ ను ఉత్పత్తి చేయవు. టైప్ 2లో అలా కాదు. ప్రాక్లియాన్స్ యథావిధిగానే ఇన్సులిన్ ను ఉత్పత్తి చేస్తాయి. అయితే.. వాటిని రక్తంలోని గ్లూకోజ్ ను సమతుల్యంగా పెట్టేందుకు తీసుకెళ్లే నాళాలు సరిగా పనిచేయవు. దీని వల్ల గ్లూకోజ్ హెచ్చుతగ్గులు జరుగుతాయి. వ్యాయామం, నడక, సాత్వికాహారం, మందుల వల్ల షుగర్ ను అదుపులో పెట్టుకోవచ్చు.
టైప్2 డయాబెటిస్ మెల్లిటస్ ఇన్సులిన్ నిరోధకత (insulin resistance) వల్ల కలుగుతుంది. కొన్ని సందర్భాలల్లో ఇన్సులిన్ ఉత్పత్తి కూడా తగ్గవచ్చు. కణ త్వచంలో ఉండే ఇన్సులిన్ రిసెప్టార్లు (insulin receptor) వివిధ శరీర భాగాల్లో సరిగా విధిని నిర్వర్తించకపోవడం ముఖ్య కారణంగా భావిస్తారు. ప్రారంభ దశలో ఇనులిన్ నిరోధకత వల్ల రక్తంలో ఇన్సులిన్ నిలువలు పెరుగుతాయి. ఈ సమయంలో హైపర్‌గ్లైసీమియాను చాలా వరకు మందుల ద్వారా నివారించవచ్చు. ఈ మందులు ఇన్సులిన్ నిరోధకతను తగ్గించడం కానీ కాలేయంలో గ్లుకోస్ ఉత్పత్తిని గానీ తగ్గిస్తాయి. వ్యాధి ముదిరే కొద్దీ ఇన్సులిన్ వాడాల్సిన పరిస్థితికి దారి తీస్తుంది.
టైప్ 2 డయాబెటిస్ ఎందువల్ల వ్యాపిస్తుందో తెలిపేందుకు చాలా సిద్దాంతాలు వివరించబడ్డాయి. సెంట్రల్ ఒబెసిటీ (నడుం చుట్టూ కొవ్వు పేరుకుపోవడం) ఇన్సులిన్ రెసిస్టన్స్‌కు ముఖ్యకారణంగా చెప్పుకోవచ్చు. టైప్ 2 డయాబెటిస్ ఉన్న 55% రోగులలో ఒబెసిటీ ఉన్నట్టుగా గుర్తించబడింది.[15] ఇతర కారణాలుగా వృద్దాప్యం, డయాబెటిస్‌కు సంబంధించిన కుటుంబం చరిత్రలను చెప్తారు. గడిచిన దశాబ్దంలో ఈ వ్యాధి చిన్న పిల్లలు, యుక్త వయస్కులలో కూడా ఎక్కువగా కనిపిస్తోంది, దీనికి కూడా ఒబెసిటీనే కారణంగా గుర్తించారు.[16]
టైప్ 2 డయాబెటిస్ లక్షణాలు ఆరంభ దశలో అంత సులువుగా గుర్తించడం సాధ్యపడదు, దానివల్ల తరువాతి దశలో గుర్తించకపోవడం వల్ల డయాబెటిక్ నెఫ్రోపతి వల్ల మూత్ర పిండాలు చెడిపోవడం, రక్త నాళాలకు సంబంధించిన వ్యాధులు, డయాబెటిక్ రెటినోపతి వల్ల చూపు మందగించడం జరుగుతాయి. ఈ రకమైన వ్యాధిని మొదట వ్యాయామం, ఆహారంలో కార్బోహైడ్రేట్లను నియంత్రించడం, బరువు తగ్గించడం ద్వారా నియంత్రిస్తారు. వీటివల్ల ఇన్సులిన్ నిరోధకత తగ్గుతుంది. తరువాత యాంటీ డయాబెటిక్ మందుల ద్వారా నియంత్రిస్తారు.[17] ఈ చికిత్స కూడా పనిచేయకపోతే ఇన్సులిన్ వాడుక తప్పనిసరి అవుతుంది.
కారణాలు
మార్చువంశపారంపర్యంగా మధుమేహం వచ్చే అవకాశం ఉంది. శారీరక శ్రమ పూర్తిగా లోపించడం, గంటల తరబడి కూర్చోని ఉండటం, పోషకపదార్థాలు సరిగా లేని ఆహారం, వేపుడు కూరలు, అధికంగా కొవ్వు ఉండే పదార్థాలు, మాంసాహారం, బేకరీ పదార్థాలు, నిల్వఉండే పచ్చళ్లు, తీపి పదార్థాలు, కొన్ని రకాల మందుల దుష్ఫరిణామాలు ఈ వ్యాధికి కారణం. స్టెరాయిడ్స్, కొన్ని రకాల వైరస్, ఇన్ఫెక్షన్స్, హార్మోన్ల అసమతుల్యత వల్ల మధుమేహం వస్తుంటుంది. మధుమేహం రకాలు టైప్ 1 మధుమేహం: కొందరిలో అసలు ఇన్సులిన్ ఉత్పత్తి జరగదు. వీరికి బయట నుంచి ఇన్సులిన్ ఇవ్వడం జరుగుతుంది. దీన్ని టైప్ 1 డయాబెటిస్ అంటారు. ఇది చిన్న పిల్లల్లో వచ్చే అవకాశం ఉంది. టైప్ 2 మధుమేహం: వివిధ కారణాల వల్ల ఇన్సులిన్ ఉత్పత్తి తగినంత కాదు. పాంక్రియాస్, ఇన్ఫెక్షన్స్ వల్లగాని, ఆహార నియమాలు సరిగా లేకపోవడం చేత, క్రమంగా ఇన్సులిన్ ఉత్పత్తి తగ్గుతుంది. గెస్టెషనల్ డయాబెటిస్: గర్భవతుల్లో 2 నుంచి 5 శాతం వరకు ఈ డయాబెటిస్ వచ్చే అవకాశం ఉంది. ఈ డయాబెటిస్‌కు సరిగా వైద్యం అందించకపోతే తల్లీ, బిడ్డలకు ప్రమాదం సంభవించే అవకాశం ఉంది. కొన్నిసార్లు ప్రసవం తర్వాత డయాబెటిస్ ఉండవచ్చు.
జాగ్రత్తలు
మార్చుచక్కెరవ్యాధిగ్రస్తులు ఆ జబ్బు గురించి అవగాహన పెంచుకోవాలి. ఇతర రోగులతో కలిసి తమకు తెలిసిన విషయాలను మిగిలిన వారితో పంచుకోవాలి. పాదాలు, మూత్ర పిండాలు, గుండె, నరాలు మొదలైన అవయవాలపై ఈ వ్యాధి ప్రభావం ఎలా ఉంటుందో వీరు తెలుసుకోవాలి.
- రోజూ కనీసం 30 నిమిషాల పాటు వ్యాయామం చేయాలి. తద్వారా శరీరం బరువు పెరగకుండా చూసుకోవాలి.
- భోజనానికి అరగంట ముందు మాత్రలు వేసుకోవాలి. మాత్రలు వేసుకోవడం మాత్రమే కాదు. వాటిని ప్రతిరోజూ సరియైన సమయంలోనే వేసుకోవాలి. సమయ పాలన లేకపోతే మందులు వేసుకుంటున్నా శరీరంలో ఒక అపసవ్య స్థితి ఏర్పడుతుంది.
- ప్రతి రోజూ ఒక నిర్ణీత సమయంలోనే భోజనం చేయాలి.
- ఇన్సులిన్ వేసుకోవడంలోనూ కాల నియమాన్ని పాటించాలి.
- మధుమేహంలో కాళ్లల్లో స్పర్శజ్ఞానం పోయిందన్న విషయం చాలాకాలం వరకు తెలియదు. అందుకే వారు ఏటా ఒకసారి పాదాల్లో స్పర్శ ఎలా ఉందో తెలుసుకోవాలి. స్పర్శ లేకపోతే ప్రతి ఆరుమాసాలకు వీలైతే మూడు మాసాలకు ఒకసారి పరీక్ష చేయించాలి.
- పాదాల మీద చర్మం కందిపోవడం, గాయాలు, పుండ్లు, ఆనెలు ఏమైనా ఉన్నాయేమో గమనించాలి. డాక్టర్‌ సమక్షంలో అవసరమైన చికిత్స తీసుకోవాలి.
- గోళ్లు తీసే సమయంలో ఎక్కడా గాయం కాకుండా జాగ్రత్త వహించాలి. పాదాలను ప్రతి రోజూ గోరు వెచ్చని నీటితో శుభ్రం చేయాలి.
- ఇన్‌ఫెక్షన్లతో కాళ్లకు చీము పడితే చాలా తీవ్రమైన విషయంగా పరిగణించాలి. డాక్టర్‌ సలహాతో యాంటీబయాటిక్స్‌, అవసరమైతే ఇన్సులిన్ తీసుకోవాలి.
- అధిక రక్తపోటు, కొలెస్ట్రాల్‌ పరీక్షలు, అలాగే కళ్లు, కిడ్నీ పరీక్షలు కూడా డాక్టర్‌ సలహా మేరకు చేయించుకోవాలి.
- మధుమేహం ఉన్న వారికి మూత్ర పిండాలు దెబ్బతినే అవకాశం ఉంది. దీనివల్ల మూత్రంలో ఆల్బుమిన్‌ అనే ప్రొటీన్‌ విసర్జించబడుతుంది. అంతిమంగా ఇది కిడ్నీ దెబ్బ తినడానికి దారి తీస్తుంది. అందుకే ప్రతి మూడు మాసాలకు, ఆరు మాసాలకు పరీక్ష చేసి మూత్రంలో ఆల్బుమిన్‌ ఉందా లేదా కనుగొనాలి.
- మధుమేహం ఉన్న వారిలో గుండె కండరాలకు రక్తాన్ని కొనిపోయే కరొనరీ రక్తనాళాలు మూసుకుపోయే ప్రమాదం ఉంది. అందుకే గుండె నొప్పి ఉన్నా లేకపోయినా ప్రతి ఏటా ఇసిజి, ట్రెడ్‌మిల్‌ పరీక్షలు చేయించుకోవడం అవసరం. అలాగే కొలెస్ట్రాల్‌ పరిమాణాన్ని తెలిపే లిపిడ్‌ ప్రొఫైల్‌ పరీక్షలు చేయించాలి.
- ధాన్యాలు, పిండిపదార్థాలు తగ్గించి పీచు పదార్థాలు అధికంగా ఉండే కూరగాయలు ఎక్కువగా తీసుకోవాలి.
- రక్తంలో త్వరగా కరిగిపోయే పీచుపదార్థాలను కలిగి సోడియం కొలెస్టరాల్ లేని జామపండు మధుమేహ వ్యాధిగ్రస్థులు తినతగిన పండ్లలో ఒకటి. మధుమేహాన్ని నియంత్రిస్థుందని ఆధునిక విజ్ఞానం వివరిస్తుంది.
ఆయుర్వేదంలో మధుమేహం
మార్చువేదకాలంలో మధుమేహ ప్రస్తావన ఉంది.ఆ కాలంలో మధుమేహాన్ని అశ్రవ అనే పేరుతో గుర్తించారు.ఈ వ్యాధి ఎలా వస్తుంది వ్యాధి లక్షణాలు ఏమిటి అని చరక సంహిత , శుశ్రవసంహిత , నాగబట్ట గ్రంధాలలో వర్ణించబడింది.క్రీస్తుశకానికి వెయ్యి సంవత్సరాల క్రిందట ఈ వ్యాధి వర్ణన ఉంది. యజ్ఞాలలో సమయాలలో దేవతలకు సమర్పించబడే హవిస్సును భుజించడం వలన ఈవ్యాధి వచ్చినట్లు వర్ణించబడింది.దక్షప్రజాపతి చేసిన యజ్ఞంలో హవిస్సు భుజించడం వలన ఈ వ్యాధి వచ్చినట్లు ప్రస్తావన ఉంది.క్రీస్తు శకం ఆరవ శతాబ్దంలో అష్టాంగ హృదయ అనే గ్రంధంలో మధుమేహం అనే పదం వాడబడింది. తేనెను మధువు అని అంటారు కనుక ఈ వ్యాధిగ్రస్థుల మూత్రం తేనెరంగు ఉంటుందని దీనికి ఈ పేరు వచ్చిందని భావన.1400 సంవత్సరాల క్రితమే ఈ వ్యాధికి పథ్యం, ఔషధం, వ్యాయామంతో క్రమపరచవచ్చని పేర్కొన్నారు.దాదాపు ఇప్పటికీ అనుసరిస్తున్న విధానం అదే కావడం గమనార్హం.
ఆయుర్వేదంలో గుర్తించిన వ్యాధి కారక అలవాట్లు.
- అతిగా పాలుత్రాగడం.పాల ఉత్పత్తులు భుజించడం.
- అతిగా చక్కెర ఉపయోగించడం.చక్కెర రసాలు త్రాగడం.
- క్రొత్తగా పండిన ధాన్యాలను వంటలలో వాడడం.
- తాజాగా చేసిన సురను (మధువును) సేవించడం.
- అతిగా నిద్ర పోవడం, శరీరశ్రమ కావలసినంత చేయకపోవడం.
- మానసిక ఆందోళన, భారీ కాయం, అహారపు అలవాట్లు.
- ముందుగా తిన్నది జీర్ణంకాకముందే తిరిగి భుజించడం.ఆకలి లేకున్నా ఆహారం తీసుకోవడం.అతిగా ఆహారం తీసుకోవడం.
మధుమేహం కరోనా
మార్చుకరోనా ఇన్‌ఫెక్షన్‌ (కొవిడ్‌-19) మధుమేహం, అధిక రక్తపోటు, గుండెజబ్బులు, దీర్ఘకాల శ్వాసకోశ సమస్యలు గలవారికి పెను శాపంగా మారుతోంది.టైప్ వన్, టైప్ టూ డయాబెటిస్ ఉన్నవారిలో కరోనావైరస్ లక్షణాలు తీవ్రంగా ఉండవచ్చు[18] ఇప్పటివరకు మరణించినవారిలో 16-22% మంది మధుమేహులే. భారతదేశం కరోనాతో మరణించినవారిలో మధుమేహుల సంఖ్యే ఎక్కువ. మరో ముఖ్య విషయం- మధుమేహం గలవారికి వయసుతో సంబంధం లేకుండా కరోనా ప్రమాదంగా మారే అవకాశముండటం. భారతదేశంలో 7 కోట్ల మంది మధుమేహంతో బాధపడుతున్నారని అంచనా.
వైరస్, బ్యాక్టీరియా, ఫంగస్‌ వంటివి ఒంట్లోకి ప్రవేశించాయని గుర్తించగానే రోగనిరోధక వ్యవస్థలో భాగమైన తెల్ల రక్తకణాలు, యాంటీబాడీలు చుట్టూ చేరిపోతాయి. వాటిని ఒంట్లోంచి బయటకు పంపించటానికి ప్రయత్నిస్తాయి. ఈ క్రమంలో తుమ్ములు, దగ్గు, జ్వరం వంటి లక్షణాలు బయలుదేరతాయి. ఒకరకంగా ఇవన్నీ క్రిముల నుంచి శరీరాన్ని కాపాడే ప్రయత్నాలే. ఇలాంటి రక్షణ వ్యవస్థలన్నీ మధుమేహుల్లో మందగిస్తుండటమే ప్రమాదం ఎక్కువ కావటానికి దారితీస్తోంది. రక్తంలో గ్లూకోజు మోతాదులు ఎక్కువగా ఉంటున్నా, దీర్ఘకాలం నుంచి బాధపడుతూ గ్లూకోజు స్థాయులు మామూలుగానే ఉన్నా వీరిలో రోగనిరోధక వ్యవస్థ గాడితప్పొచ్ఛు ముఖ్యంగా తెల్ల రక్తకణాల కదలికలు తగ్గుతాయి. దీంతో క్రిములున్న చోటుకు అంత వేగంగా వెళ్లవు. క్రిములను నిర్మూలించే రసాయనాలను విడుదల చేయలేవు. ఒకవేళ విడుదల చేసినా అవి అంత సమర్థంగా పనిచెయ్యవు. మరోవైపు యాంటీబాడీలూ వెంటనే తయారుకావు. మధుమేహుల్లో రక్త ప్రసరణ దెబ్బతినటం, రక్తంలో గ్లూకోజుతో కూడిన (గ్లైకేటెడ్‌) హిమోగ్లోబిన్‌ ఉండటం మరో సమస్య. ఇది 7% కన్నా ఎక్కువగా ఉంటే ఆక్సిజన్‌ పంపిణీ వ్యవస్థ దెబ్బతింటుంది. ముఖ్యంగా ఊపిరితిత్తుల్లో ఆక్సిజన్‌ మార్పిడి సరిగా జరగదు. మనం పీల్చుకున్న గాలిలోని ఆక్సిజన్‌ను ఊపిరితిత్తుల్లోకి, అక్కడ్నుంచి శరీరంలోని ఇతర భాగాలకు చేరవేసే ప్రక్రియ అస్తవ్యస్తమవుతుంది. కరోనా ప్రభావం ప్రధానంగా ఊపిరితిత్తుల దిగువ భాగంలోనే ఉంటోంది కదా. మధుమేహుల్లో ఆర్‌ఎన్‌ఏ సైతం సరిగా పనిచేయదు. దీంతో ప్రొటీన్లు విచ్ఛిన్నమై అమైనో ఆమ్లాలుగా, అవి తిరిగి ప్రొటీన్లుగా మారే ప్రక్రియ దెబ్బతింటుంది. ఇదీ రోగనిరోధక వ్యవస్థను అస్తవ్యస్తం చేస్తుంది. స్వయం చాలిత నాడీ వ్యవస్థ దెబ్బతినటం వల్ల దగ్గు, తుమ్ములు, జ్వరం వంటి రక్షణ వ్యవస్థలూ పనిచేయవు. అందువల్ల లక్షణాలేవీ పైకి కనిపించకుండానే లోపల్లోపల సమస్య తీవ్రమవుతూ వస్తుంటుంది. ఇవన్నీ మధుమేహులకు కొవిడ్‌-19 పెను శాపంగా మారేలా చేస్తున్నాయి.
మానుకోవలసిన అలవాట్లు
మార్చు- తీపి పదార్థాలు, ఐస్‌క్రీములు మానుకోవాలి. అతి పరిమితంగా తీసుకున్నప్పుడు అయితే, ఆరోజు మామూలుగా తీసుకునే ఆహార పదార్థాల మోతాదును బాగా తగ్గించాలి. అలాగే నూనె పదార్థాలు కూడా బాగా తగ్గించాలి.
- కొన్ని ప్రత్యేక పరిస్థితుల్లో శరీరంలో చక్కెర శాతం హఠాత్తుగా పెరిగిపోవచ్చు. అప్పుడు మాత్రలు ఆ స్థితిని అదుపు చేయలేకపోవచ్చు. అలాంటప్పుడు డాక్టర్‌ సూచిస్తే ఇన్సులిన్ తీసుకోవాలి. ఆ తరువాత చక్కెర అదుపులోకి వచ్చాక మళ్లీ మాత్రలకే పరిమితం కావచ్చు. ఒకసారి ఇన్సులిన్ తీసుకుంటే జీవితాంతం ఇన్సులిన్ తీసుకోవలసి వస్తుందన్నది సరికాదు. ఆ కారణంగా ఇన్సులిన్ తీసుకోవడానికి వెనుకాడకూడదు.
- పాదరక్షలు లేకుండా నడవకూడదు.
- పొగతాగడం పూర్తిగా మానుకోవాలి.
- మానసిక ఒత్తిళ్లను తగ్గించుకోవాలి.
- కొలెస్ట్రాల్‌ అధికంగా ఉండే కొవ్వు ఉన్న మాంసం, గుడ్లు తినడం మానుకోవాలి.
- దేశంలో డయాబెటీస్ విజృంభించడానికి మొదటి కారణం జీవనశైలిలో మార్పు.
- ఒకేచోట కూర్చుని ఉద్యోగం చేయాల్సి రావడం, శరీరానికి తగిన వ్యాయమం లేకపోవడం కూడా డయాబెటీస్‌కు దారి తీస్తోంది.
మందులు
మార్చు1. సల్ఫనైల్‌యూరియా మందులు: గ్త్లెపిన్‌క్లమైడ్‌ (డయానిల్‌), గ్త్లెబిజైడ్‌ (గ్త్లెనేస్‌), గ్త్లెక్లిజైడ్‌ (డయామైక్రాన్‌), గ్త్లెమిపెరైడ్‌ (యమరిల్‌) - వేసుకున్న అర గంటలోపు రక్తంలోకి చేరి, పాంక్రియాస్‌లో ఇన్సులిన్ ఎక్కువగా ఉత్పత్తి అయ్యేలా ప్రేరేపిస్తాయి. అయితే ఇవి రక్తంలో ఉన్నంతసేపూ పాంక్రియాస్‌లోని బీటా కణాలను ప్రేరేపిస్తూనే ఉంటాయి కాబట్టి.. వీటివల్ల ఇన్సులిన్ ఉత్పత్తి పెరిగి.. రక్తంలో గ్లూకోజు బాగా తగ్గే అవకాశం కూడా ఉంటుంది.
2. బైగ్వానైడ్‌ (మెట్‌ఫార్మిన్‌): గ్త్లెకోమెట్‌, గ్త్లెసిఫేజ్‌ - రక్తంలో గ్లూకోజు మోతాదు తగ్గేందుకుదోహదం చేస్తాయి.
3. ఆల్ఫా గ్లూకోజైడైజ్‌ ఇన్‌హిబిటార్స్‌: అకార్బోజ్‌, మిగ్లిటాల్‌, ఓగ్లిబోజ్‌ -ఇవి ఆహారం జీర్ణం అయ్యాక.. అది గ్లూకోజు రూపంలో పేగుల్లో నుంచి వెళ్లి రక్తంలో కలవకుండా అడ్డుకోవటం, లేదా చాలా నెమ్మదిగా కలిసేలా చూస్తాయి
4. గ్లిటజోన్స్‌: రాసి గ్లిటజోన్‌, పయో గ్లిటజోన్‌. శరీరంలోని కొవ్వు ఒకచోట పేరుకుపోకుండా.. ఒళ్లంతా వెళ్లేలా చూస్తాయి.కణాల్లోకి గ్లూకోజును ఎక్కువగా పంపేలా కూడా చేస్తాయి.
5. గ్లిప్టిన్స్‌: సిటాగ్లిప్టిన్‌ (జెనూవియా), విల్డాగ్లిప్టిన్‌ (జాల్రా), శాక్సాగ్లిప్టిన్‌ (ఆంగ్లయిజా) - రక్తంలో గ్లూకోజు పెరిగినప్పుడే పాంక్రియాస్‌ను ప్రేరేపిస్తుంటాయి. అంటే శరీరానికి అవసరమైనప్పుడే ఇన్సులిన్ ఉత్పత్తి పెరిగేలా చేస్తాయి. కాబట్టి రక్తంలో గ్లూకోజు మరీ పడిపోదు. బరువు పెరగటమన్నదీ ఉండదు.
6. ఇన్స్‌లిన్‌:మధుమేహం 10 ఏళ్ల కంటే మించి ఉన్నా, వయసు 65 ఏళ్ల కన్నా ఎక్కువగా ఉన్నా, రక్తంలో గ్లూకోజు పరగడుపున 250 కంటే ఎక్కువ, తిన్న తర్వాత రెండు గంటలకు 500 కంటే ఎక్కువ, హెచ్‌బీఏ1సీ 10 కంటే ఎక్కువ, ట్రైగ్లిజరైడ్లు 600 కంటే ఎక్కువ ఉన్నవాళ్లు ఇన్సులిన్ తీసుకోవటం మేలు.
7. ఇంక్రిటిన్స్‌: ఇంజక్షన్‌ -నేరుగా పాంక్రియాస్‌లోని బీటా కణాలను ప్రేరేపించే రకం ఇది. వీటివల్ల గ్లూకోజు బాగా పడిపోయి హైపోగ్లసీమియా రావటమన్నది ఉండదు, బరువు పెరగరు.
8. ఆస్ప్రిన్‌: రక్తాన్ని కొద్దిగా పల్చగా ఉంచే ఈ మందును తక్కువ మోతాదులో మధుమేహులంతా వేసుకోవాలి. స్టాటిన్లు: రక్తంలో కొలెస్ట్రాల్‌ను తగ్గించే మందులివి. వీటితో ఇతరత్రా ప్రయోజనాలూ ఉన్నాయి. బీటా బ్లాకర్లు: అటెన్‌లాల్‌, మెటప్రొలాల్‌ వంటి ఈ మందులు అధిక రక్తపోటును నియంత్రిస్తాయి. ఫైబ్రేట్లు: కొలెస్ట్రాల్‌ను, కొవ్వును తగ్గిస్తాయి.ఫోలిక్‌ యాసిడ్‌: భారతీయుల్లో హోమోసిస్టీన్‌ ఎక్కువగా ఉంటోంది. ఇది ఎక్కువ గలవారికి గుండె పోటు కూడా అధికంగా వస్తుంది. దీన్ని తగ్గించేందుకు ఫోలిక్‌ యాసిడ్‌ ఉపకరిస్తుంది. నియాసిన్‌: చెడ్డకొలెస్ట్రాల్‌ను నియంత్రిస్తుంది.
9. మోడరేట్: మోడరేట్[19] అనేది భోజనానికి ముందు తీసుకొనే ఒక అద్భుతమైన సప్లిమెంట్. భోజనానికి వెళ్లడానికి కేవలం 10 నిమిషాల ముందు ఒక గ్లాసు నీటితో దీనిని తీసుకోవడం వల్ల భోజనం చేసిన తర్వాత పెరిగే చక్కెర స్థాయిలను చాలా వరకు నియంత్రించవచ్చు.
మధుమేహ దినోత్సవం
మార్చుప్రతి సంవత్సరం నవంబరు 14న ప్రపంచ మధుమేహ దినోత్సవం నిర్వహించబడుతుంది.[20] మధుమేహం (షుగర్ వ్యాధి) వ్యాధి నియంత్రణకోసం కృత్రిమ ఇన్సులిన్‌ను కనుగొన్న శాస్తవ్రేత్త ఫ్రెడరిక్ బాంటింగ్ గౌరవార్థం ఆయన పుట్టినరోజున ఈ దినోత్సవం జరుపుకుంటారు.[21][22]
మందులు
మార్చుఇవికూడా చూడండి
మార్చుమూలాలు
మార్చు- ↑ "Diabetes Blue Circle Symbol". International Diabetes Federation. 17 March 2006. Archived from the original on 5 August 2007.
- ↑ 2.0 2.1 2.2 2.3 2.4 "Diabetes". www.who.int (in ఇంగ్లీష్). Retrieved 1 October 2022.
- ↑ ఉల్లేఖన లోపం: చెల్లని
<ref>ట్యాగు;ADA2009అనే పేరుగల ref లలో పాఠ్యమేమీ ఇవ్వలేదు - ↑ Krishnasamy S, Abell TL (July 2018). "Diabetic Gastroparesis: Principles and Current Trends in Management". Diabetes Therapy. 9 (Suppl 1): 1–42. doi:10.1007/s13300-018-0454-9. PMC 6028327. PMID 29934758.
- ↑ Saedi E, Gheini MR, Faiz F, Arami MA (September 2016). "Diabetes mellitus and cognitive impairments". World Journal of Diabetes. 7 (17): 412–422. doi:10.4239/wjd.v7.i17.412. PMC 5027005. PMID 27660698.
- ↑ "Causes of Diabetes". National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases. June 2014. Archived from the original on 2 February 2016. Retrieved 10 February 2016.
- ↑ Heinrich J, Yang BY (January 2020). "Ambient air pollution and diabetes: a systematic review and meta-analysis". Environmental Research. 180: 108817. Bibcode:2020ER....180j8817Y. doi:10.1016/j.envres.2019.108817. PMID 31627156. S2CID 204787461. Retrieved 21 April 2022.
- ↑ ఉల్లేఖన లోపం: చెల్లని
<ref>ట్యాగు;AFP09అనే పేరుగల ref లలో పాఠ్యమేమీ ఇవ్వలేదు - ↑ Brutsaert EF (February 2017). "Drug Treatment of Diabetes Mellitus". MSDManuals.com. Retrieved 12 October 2018.
- ↑ 10.0 10.1 "IDF DIABETES ATLAS Ninth Edition 2019" (PDF). www.diabetesatlas.org (in ఇంగ్లీష్). Retrieved 18 May 2020.
- ↑ 11.0 11.1 (ఆంగ్లము) L M Tierney, S J McPhee, M A Papadakis (2002). Current medical Diagnosis & Treatment. International edition. New York: Lange Medical Books/McGraw-Hill. pp. 1203–1215. ISBN 0-07-137688-7.
- ↑ (ఆంగ్లము) Wild, S (2004). "Global Prevalence of Diabetes" (PDF). Diabetes Care. 27: 1047–1053.
- ↑ (ఆంగ్లము) World Health Organisation Department of Noncommunicable Disease Surveillance (1999). "Definition, Diagnosis and Classification of Diabetes Mellitus and its Complications" (PDF). Archived from the original (PDF) on 2014-08-21. Retrieved 2008-04-13.
- ↑ 14.0 14.1 (ఆంగ్లము) Rother, KI (2007). "Diabetes Treatment — Bridging the Divide". N Engl J Med. 356 (15): 1499–1501. Archived from the original on 2009-09-03. Retrieved 2008-04-13.
- ↑ Eberhart, MS; Ogden C, Engelgau M, Cadwell B, Hedley AA, Saydah SH (19 November 2004). "Prevalence of Overweight and Obesity Among Adults with Diagnosed Diabetes --- United States, 1988--1994 and 1999--2002". Morbidity and Mortality Weekly Report. 53 (45). Centers for Disease Control and Prevention: 1066–1068. Retrieved 2007-03-11.
{{cite journal}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link) - ↑ Arlan Rosenbloom, Janet H Silverstein (2003). Type 2 Diabetes in Children and Adolescents: A Clinician's Guide to Diagnosis, Epidemiology, Pathogenesis, Prevention, and Treatment. American Diabetes Association,U.S. pp. 1. ISBN 978-1580401555.
- ↑ "Effect of intensive blood-glucose control with metformin on complications in overweight patients with type 2 diabetes (UKPDS 34). UK Prospective Diabetes Study (UKPDS) Group". Lancet. 352 (9131): 854–65. 1998. doi:10.1016/S0140-6736(98)07037-8. PMID 9742977.
- ↑ "కరోనావైరస్: డయాబెటిస్, బీపీ, ఆస్తమా ఉన్నవారికి ఈ వైరస్ ప్రాణాంతకమా.. సోకితే ఏం చేయాలి". BBC News తెలుగు. 2020-03-18. Retrieved 2020-04-17.
- ↑ https://letsmoderate.com/products/moderate
- ↑ us, Contact; Federation, International Diabetes. "World Diabetes Day | Diabetes: protect your family".
- ↑ "The history of the discovery of insulin". Portsmouth Daily Times. Archived from the original on 8 నవంబరు 2017. Retrieved 14 November 2019.
- ↑ ఆంధ్రభూమి, ఈ వారం స్పెషల్ (11 November 2017). "తేనె పూసిన కత్తి". www.andhrabhoomi.net. కృష్ణతేజ. Archived from the original on 15 జనవరి 2018. Retrieved 14 November 2019.