చూడసామా రాజవంశం
9 వ - 15 వ శతాబ్దాల మధ్య భారతదేశంలోని ప్రస్తుత గుజరాతు రాష్ట్రంలోని సౌరాష్ట్ర ప్రాంతం. వారి రాజధాని జునాగడు వామనస్థలిలో ఉంది. తరువాత వారు రాజపుత్ర వంశాలుగా వర్గీకరించబడ్డారు. వారు కృష్ణుడు పుట్టిన చంద్రవంశానికి చెందిన వారు పేర్కొన్నారు.[1]
Chudasama dynasty | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| c. 9th century–1472 | |||||||||
| రాజధాని | Vamanasthali Junagadh | ||||||||
| మతం | Hinduism | ||||||||
| ప్రభుత్వం | Monarchy | ||||||||
• c. 9th century | Chudachandra | ||||||||
• c. 10th century | Graharipu | ||||||||
• late 11th century | Navaghana | ||||||||
• early 12th century | Khengara | ||||||||
• 1294 - 1306 | Mandalika I | ||||||||
• 1451 - 1472 | Mandalika III | ||||||||
| చరిత్ర | |||||||||
• స్థాపన | c. 9th century | ||||||||
• పతనం | 1472 | ||||||||
| |||||||||
చుడసామా రాజవంశం ప్రారంభ చరిత్ర దాదాపుగా అదృశ్యం అయింది. జానపద ఇతిహాసాలు పేర్లు, క్రమం, సంఖ్యలు చాలా భిన్నంగా ఉంటాయి కనుక అవి విశ్వసించతగినవిగా పరిగణించబడవు. సాంప్రదాయకంగా ఈ రాజవంశం 9 వ శతాబ్దం చివరలో చుడాచంద్రచే స్థాపించబడిందని భావిస్తున్నారు. తరువాతి పాలకులైన గ్రాహరిపు, నవఘన, ఖెంగారా చాళుక్య పాలకులు ములరాజా, జయసింహ సిద్ధరాజాలను (వైవిధ్యనామాలతో) యుద్ధాలలో ఎదుర్కొన్నారు. ఆ విధంగా వారు సమకాలీన సాహిత్యంలోనే కాక తరువాత రచించబడిన జైన వృత్తాంతాలలో ప్రస్తావించబడ్డారు. గుజరాతులోని చాళుక్య రాజవంశం తరువాత పాలనసాగించిన వాఘేలా రాజవంశం ముగిసిన తరువాత చూడసామాలు స్వతంత్రంగా, వారసత్వ రాజ్యాలు, ఢిల్లీ సుల్తానేటు, గుజరాతు సుల్తానేటుల పాలనలో సామంతులుగా కొనసాగారు. శాసనాల ఆధారంగా చూడసామా రాజవంశానికి మొట్టమొదటి పాలకుడు మొదటి మండలికా కాలంలో గుజరాతు మీద ఢిల్లీని పాలిస్తున్న ఖిల్జీ రాజవంశం దాడిచేసి ఆక్రమించింది. రాజవంశం చివరి రాజు మూడవ మండలికా, 1472 లో గుజరాతు సుల్తాను మహముదు బెగాడ చేతిలో ఓడిపోయి బలవంతంగా ఇస్లాం మతంలోకి మార్చబడ్డాడు. ఆయన రాజ్యం కూడా గుజరాతు సుల్తానేటులో విలీనం చేసుకున్నాడు.[2][3]
బిరుదులు
మార్చుచుడాసామా రాజవంశం పాలకులు రా, రావు, రావలు, రౌలు వంటి బిరుదుల్స్ను స్వీకరించారని వారి శాసనాలు, వ్రాతపూర్వక ఆధారాలు, జానపద కథనాలు వంటి సాహిత్యాలలో చూడవచ్చు.
రాంచోడ్జీ అమర్జీ, దివాను లేదా జునాగడు రాజ్య ప్రధాన మంత్రి 1825 లో పర్షియా భాషలో వ్రాసిన తారిఖ్-ఇ-సోరతులో చూడసామాలు చంద్రవంశీ రాజపుత్ర వమ్శానికి చెందినవారని, వారు శ్రీ సదాశివ వారసులని, సింధుప్రాంతం నుండి వచ్చినవారని రాంచోడ్జీ రాశారు.[4] చూడసాములను కొన్నిసార్లు అభిరా రనక లేదా అహిరు రాణాలు అని పిలుస్తారు. టాంబ్సు-లైచే ఇలా అంటాడు "చుడాసామా రాజ్య నిర్మాణం ఒక చిన్న రాజ వంశకూటమిగా ఉంది. వీరిని రాజపుత్రులు, అహిరు తెగగా వర్గీకరించారు.[5] ." హేమచంద్ర, మేరుతుంగ రాసిన ద్యాషరాయ, ప్రబంధింతమణిలలో వామనస్థలి రాజు అభిరా రనకా అని వర్ణించబడింది. ఈ పదాన్ని చుడసామా యువరాజు నవఘన అహిరుల సహాయంతో సింహాసనం అధిష్టించాడని జానపద కథనాల ఆధారాలు తెలియజేస్తున్నాయి. [6]
Origin, genealogy and chronology
మార్చుఅనేక శాసనాలు చూడసామాలను పురాణ చంద్ర రాజవంశంతో కలుపుతాయి; తరువాత శాసనాలు, మాండలిక-న్రిపా-చరిత అనే రచన వారిని హిందూ దేవుడు కృష్ణుడి యాదవ కుటుంబానికి చెందినవారిగా భావిస్తున్నాను.[7] ఉదాహరణకు, గిర్నారులోని నేమినాథు ఆలయంలోని శాసనాలు (c. VS సా.శ.1510 / c.సా.శ. 1454) యాదవ మూలానికి చెందిన చుదాసమ రాజపుత్రులను పిలుస్తాయి.[8][9] చూడసామాలను తరచుగా అభిరాలు (పాస్టోరియలిస్టులు) అని పిలుస్తారు. ఇతిహాసాలు 10 వ శతాబ్దపు చూడసామా రాజును "నిరంకుశ గొర్రెల కాపరి"గా సూచిస్తాయి.[7][10]
రాజవంశం స్థాపకుడు చుడాచంద్ర అని ధండుసరు శాసనం (విఎస్ 1445) తెలియజేస్తుంది.[11] ఒక పురాణం ఆధారంగా రా చుడా తండ్రి (అంటే చుడాచంద్ర) సమ్మవంశానికి చెందిన సింధు అధిపతి; ఆయన తల్లి వాలా రాం (సి. 875) సోదరి. వాలా రాం వామనస్థలి (ఆధునిక వంతాలి) అధిపతులలో చివరివాడు. వీరు గతంలో వల్లభీ రాజు ఆధ్వర్యంలో రాజప్రనిధిగా పనిచేశారు. [12] నైన్సి ఖ్యాతు (17 వ శతాబ్దం) కూడా చూడసామాలు సింధు నుండి సౌరాష్ట్రకు వలస వచ్చారని పేర్కొంది.[13]
మొదటి మాండలిక రాజు ముందు కాలం శాసనాలు అందుబాటులో లేవు. అనాహిలావాడలో చాళుక్య రాజు ములరాజా అధికారంలోకి రాకముందే వారు సౌరాష్ట్ర ప్రాంతంలో వారు తమ పాలనను స్థాపించారని కచ్చితంగా చెప్పవచ్చు. ఎందుకంటే చుడాసామా రాజులు, చాళుక్య రాజుల (ములరాజా జయసింహ సిద్ధరాజా) మధ్య జరిగిన యుద్ధాల గురించి సాహిత్య మూలాలు తెలియజేస్తున్నాయి; చాళుక్య రాజు వీరధవాలా సామంతరాజు జగసింహ మండలిక అనే రాజు నుండి రాజ్యం స్వాధీనం చేసుకున్నాడని వంతాలి శాసనం చెబుతుంది. ఈ మాండలిక రాజు తరువాతి సగం వంశవృక్షంలో పేర్కొన్న మరొక మండలికా రాజు అయి ఉండాలి. విరాధవాలా 1288 లో పాలించినట్లు తెలిసినందున ఆయనకు అదే తేదీని కేటాయించాలి. మరొక వంతాలి శాసనం తేదీ (VS 1346 గా (అది అప్పటి వరకు జయసింహ కుటుంబంలోనే ఉండాలి)) చాళుక్య పాలన బలహీనపడినప్పుడు తరువాత చుడాసామా రాజు మండలిక తిరిగి వంతాలిని స్వాధీనం చేసుకున్నట్లు తెలియజేస్తుంది. కాబట్టి తరువాతి వంశవృక్షం ఆయన తరువాతి శాసనాలలో మొదలవుతుంది. గుజరాతు సుల్తాను మహమూదు బెగాడా చేతిలో ఓడిపోయేటప్పుడు చూడసామాలు VS 1527 (సా.శ. 1472) వరకు పాలన కొనసాగించారు. వారు ఆ సమయంలో సౌరాష్ట్ర ప్రాంతంలో అత్యంత శక్తివంతమైన రాజవంశంగా ఉండి వారు గుజరాతు సుల్తానులను ప్రతిఘటించారు.[11]
నాణ్యాలు
మార్చుచారిత్రక రికార్డుల ఆధారంగా చూడసామాల పాలితప్రాంతాలలో కోడీలు, కర్షపాను లేదా పాను, విశోపాకు, డ్రాం, రూపక్ అని పిలువబడే నాణేలను ఉపయోగించినట్లు తెలిసింది. 80 కోడీలు ఒక కర్షాపాను, 16 కర్షపానులు ఒక డ్రాంకు సమానం. ఒక డ్రాం 20 విశోపాకుకు సమానం.[14]
వారి రాగి నాణేలు ఒక ఎద్దు (నంది)పృష్ఠభాగం ఎడమ ఎదురుగా కూర్చుని ఎడమవైపు తలతిప్పి చూస్తూ ఉంటుంది. రెండవ వైపు చుక్కల లోపల 'శ్రీ' అనే దేవనగరి అక్షరాన్ని కలిగి ఉన్నాయి. వారు 2.18 గ్రాముల బరువు కలిగి, 14.38 మిమీ వ్యాసం కలిగి ఉంటుంది.[ఆధారం చూపాలి]
నిర్మాణాలు
మార్చు
గ్రాహరిపు పాలనలో చూడసాములు జునాగడులోని ఉపార్కోటు కోటను ఆక్రమించారు. తరువాత తన రాజధానిని వామనస్థాలి నుండి జునాగ to ్కు బదిలీ చేసిన నవఘన పునర్నిర్మించినట్లు చెబుతారు. కోటలో వరుసగా బావి, స్టెప్‌వెల్ అయిన నవగన్ కువో, ఆది కడి వావ్‌ల నిర్మాణాలు కూడా ఆయనకు ఆపాదించబడ్డాయి. అతని వారసుడైన ఖెంగారాకు జునాగడు నుండి వంతాలికి వెళ్ళే మార్గంలో రా ఖెంగరు వావు అనే కోనేరు ఉంది. అయితే దీనిని వాఘేలా పాలనలో మంత్రి తేజపాల నిర్మించారు.[15]
చాళుక్యులతో సంఘర్షణలు
మార్చుచూడసామా రాజవంశం చాళుక్యులతో నిరంతర వివాదంలో ఉంది. ప్రభుసు పటాను వెళ్లే యాత్రికులను రక్షించడానికి చాళుక్య రాజవంశానికి చెందిన ములరాజా అభిరా రాజు, జునాగడును పాలిస్తున్న గ్రాహరిపులతో యుద్ధం చేసాడని హేమచంద్ర పేర్కొన్నాడు.[16]
మూలాలు
మార్చు- ↑ State), Bombay (India (1884). Gazetteer of the Bombay Presidency ... (in ఇంగ్లీష్). Government Central Press. p. 110.
- ↑ "Gujarat, Malwa and Khandesh". The Cambridge Shorter History of India. Cambridge: Cambridge University Press. 1934. pp. 307–308. Retrieved 21 మే 2012.
- ↑ Gupta, R. K.; Bakshi, S. R., eds. (2008). Studies In Indian History: Rajasthan Through The Ages: Marwar and British Administration. Vol. 5. New Delhi: Sarup & Sons. pp. 22–23. ISBN 978-8-17625-841-8. Retrieved 21 మే 2012.
- ↑ Ranchodji Amarji, Divan of Junagadh; Burgess, James (1882). Târikh-i-Soraṭh, a history of the provinces of Soraṭh and Hâlâr in Kâthiâwâd. Harvard University. Bombay, Educ. Soc. Press, & Thacker. pp. 101–126, 127–131.
- ↑ Lyche, Harald Tambs (2002). "Townsmen, Tenants and Tribes: War, Wildness and Wilderness in the Traditional Politics of Western India". In Ratha, S. N.; Pfeffer, Georg; Behera, Deepak Kumar (eds.). Contemporary Society: Concept of Tribal Society. Concept Publishing Company. pp. 189–190. ISBN 978-8-17022-983-4. Retrieved 21 మే 2012.
- ↑ Kumar, Sushil (2003). Kumar, Naresh (ed.). Encyclopaedia of folklore and folktales of South Asia. Vol. 10. Anmol Publications. p. 2771. ISBN 978-8-12611-400-9.
- ↑ 7.0 7.1 Aparna Kapadia (2018). Gujarat: The Long Fifteenth Century and the Making of a Region. Cambridge University Press. p. 80–81. ISBN 978-1-107-15331-8.
- ↑ Parikh, Rasiklal Chhotalal; Shastri, Hariprasad Gangashankar, eds. (1977). ગુજરાતનો રાજકીય અને સાંસ્કૃતિક ઇતિહાસ: સલ્તનત કાલ [Political and Cultural History of Gujarat: Sultanate Era]. Research Series - Book No. 71 (in గుజరాతి). Vol. V. Ahmedabad: Bholabhai Jeshingbhai Institute of Learning and Research. p. 157.
- ↑ Diskalkar, D. B. (జూన్ 1940). "Inscriptions of Kathiawad: No. 77". New Indian Antiquary. Vol. 2. pp. 116–117.
- ↑ KV, Soundararajan (1985). Junagadh. Archaeological Survey of India. p. 10.
- ↑ 11.0 11.1 Diskalkar, D. B. (డిసెంబరు 1938). "Inscriptions Of Kathiawad". New Indian Antiquary. Vol. 1. pp. 578–579.
- ↑ Harald Tambs-Lyche (1997). Power, Profit, and Poetry: Traditional Society in Kathiawar, Western India. Manohar. p. 31. ISBN 978-81-7304-176-1.
- ↑ Tanuja Kothiyal (2016). Nomadic Narratives: A History of Mobility and Identity in the Great Indian Desert. Cambridge University Press. p. 56. ISBN 978-1-107-08031-7.
- ↑ Gazetteers: Junagadh. Directorate of Government Print., Stationery and Publications. 1975. p. 467.
- ↑ Jutta Jain-Neubauer (1981). The Stepwells of Gujarat: In Art-historical Perspective. Abhinav Publications. p. 22. ISBN 978-0-391-02284-3.
- ↑ Romila Thapar (2004). "Somanatha". History. Penguin Books. p. 108.