దేవగిరి మహదేవ
మహాదేవ (మహా-దేవా, r. సి. సా.శ.1261-1270) భారతదేశంలోని దక్కను ప్రాంతంలోని సెయునా (యాదవ) రాజవంశానికి పాలకుడు. ఆయన తన సోదరుడు కృష్ణుడి తరువాత సింహాసనం అధిష్టించి కొల్లాపూరు శిలాహరాలను ఓడించాడు. ఆయన పొరుగున ఉన్న కాకతీయ హొయసల రాజ్యాలను మీద చేసిన దాడిలో ఓటమిచవిచూసాడు. తన కదంబ పాలెగాండ్ర తిరుగుబాటును అణచివేసాడు.
| మహాదేవ | |
|---|---|
 దేవగిరి యాదవులు, రాజు మహాదేవ (1261-1270) నాణేలు. మధ్య తామరపువ్వు, రెండు శ్రీ, ఏనుగు, శంఖం, కత్తి కుడి పంచ్‌మార్క్‌ల పైన దేవనాగరిలో "మహాదేవ". | |
| యాదవ రాజు | |
| Reign | c. 1261-1270 |
| Predecessor | దేవగిరి కృష్ణుడు |
| Successor | అమ్మనా |
| రాజవంశం | స్యూన (యాదవ) రాజవంశం |
| తండ్రి | జైతుగి II |
ఆరంభకాల జీవితం మార్చు
అతని పూర్వీకుడు కృష్ణుడి చిన్న తమ్ముడు.[1] వారి తండ్రి రెండవ జైతుగి వారి తాత సింహానా కంటే ముందు మరణించినట్లు తెలుస్తోంది. ఈ కారణంగా కృష్ణుడు సింహానా తరువాత అధికారానికి వచ్చాడు.[2] మహాదేవ పాలనలో తన సోదరుడికి సహకరించాడు.[1]
ఒక శాసనం, వేదాంత-కల్పటారు వచనం ద్వారా ఇది ధ్రువీకరించబడింది.[3] కృష్ణుని పాలనలో మహాదేవుడు కనీసం సా.శ. 1250 నుండి వారసుడు (యువరాజు) గా నియమించబడ్డాడు. బహుశా కృష్ణుడి కుమారుడు రామచంద్రుడు పుట్ట ఉండక పోవచ్చు ఆరోహణ సమయంలో యువరాజు బాధ్యతలు వహించవలసిన వయస్సులో లేడు. కృష్ణుని మరణం సమయంలో రామచంద్ర పిన్నవయస్కుడు అయినట్లు అనిపిస్తుంది. అందువలన మహాదేవుడు కొత్త రాజు అయ్యాడు. [1]
కృష్ణుడి పాలనలోని చివరి శాసనం 1261 మే మేలో జారీచేసింది. మహాదేవుని పాలన నుండి వచ్చిన మొదటి వ్రాతపూర్వక ఆధారాలు 1261 ఆగస్టు 12 నాటి రాగి ఫలక శాసనం ఆయన పట్టాభిషేకం సందర్భంగా చేసిన మంజూరును నమోదు చేస్తుంది. 1261 ఆగస్టులో మహాదేవ సింహాసనాన్ని అధిరోహించి ఉండాలి.[3]
యుద్ధాలు మార్చు
థానె షిలహరాలు మార్చు
మహాదేవ తాత సింహానా సా.శ. 1215 లో కొల్హాపూరు శిలాహరాలను లొంగదీసుకున్నాడు. మరో శిలాహర శాఖ రాజులు థానే వద్ద తమ రాజధానితో యాదవ కురు రాజ్యాల పాలన కొనసాగించారు. అయినప్పటికీ ఈ శిలాహర పాలకులు అప్పుడప్పుడు యాదవులకు తమ స్వాతంత్ర్యాన్ని నొక్కిచెప్పారు. అలాంటి సంఘర్షణ మహాదేవ యాదవ్ లనలోనే జరిగింది.[4][5]
యాదవ ఆస్థానకవి హేమద్రి అభిప్రాయం ఆధారంగా మహాదేవ యాదవ్ పాలకుడు సోమేశ్వరుడి మీద బలమైన గజబలంతో సహా సైన్యాన్ని పంపాడు. భూమి మీద జరిగిన యుద్ధంలో ఓడిపోయిన తరువాత సోమేశ్వరుడు తన ఓడలలో ఎక్కాడు. కాని మహాదేవ నావికాదళం ఆయనను వెంబడించింది. సోమేశ్వరుడు సముద్రంలో మునిగిపోయాడు. "సముద్రం కింద మంటలు మహాదేవుని కోపం కన్నా తక్కువ అణచివేతగా ఉంటాయని" విశ్వసిస్తున్నందున సోమేశ్వరుడు మునిగిపోవడాన్ని ఇష్టపడతారని హేమద్రి పేర్కొన్నాడు.[4]
మహాదేవుని విజయం థానేలోని షిలహరా శాఖకు ముగింపు పలికిందా. వారి భూభాగాన్ని యాదవ రాజ్యం స్వాధీనం చేసుకున్నదా అనేది స్పష్టంగా తెలియదు. ఒక విచ్ఛిన్నమైన సా.శ. 1266 శాసనం కొంకణ పాలకుడిగా మహారాజాధిరాజ కొంకణ-చక్రవర్తి జైతుగి-దేవా పేర్లు పేర్కొనబడ్డాయి. ఆయన మంత్రులలో మైనాయక, చంద్ర-ప్రభు ఉన్నట్లు జాబితా చేశారు. ఈ ఇద్దరు మంత్రులు కూడా `సోమేశ్వరుడు ', కొంకణ-చక్రవర్తి అనే శిల్హర బిరుదులు ఉపయోగించారు. ఒక సిద్ధాంతం ఆధారంగా జైతుగి సోమేశ్వరుడి కుమారుడు లేదా బంధువు, షిల్హర శక్తిని తిరిగి స్థాపించగలిగాడు. అయితే జైతుగి అనే పేరును యాదవ రాజవంశంలోని పూర్వ సభ్యులు ధరించారు కనుక ఇది మహారాజాధిరాజా అనే బిరుదున్న జైతుగియాదవ్ శిలాహర మంత్రుల సహాయంతో స్వాధీనం చేసుకున్న భూభాగాన్ని పరిపాలించిన యాదవ యువరాజు అయి ఉండవచ్చని సూచిస్తుంది.[4]
కాకతీయులు మార్చు
యాదవ రాజ్యానికి తూర్పున ఉన్న కాకతీయ రాజ్యం 1261-1262లో కాకతీయ రాజు గణపతి మరణం తరువాత గందరగోళానికి గురైంది. గణపతి వారసురాలు రాణిరుద్రమ భూస్వామ్యవాదుల నుండి తిరుగుబాట్లను ఎదుర్కొంది.[4] ఈ పరిస్థితిని సద్వినియోగం చేసుకొని మహాదేవుడు కాకతీయ రాజ్యంపై దాడి చేశాడు.[6]
యాదవ ఆస్థానకవి హేమద్రి అభిప్రాయం ఆధారంగా యాదవ సైన్యం కాకతీయ దళాలను ఓడించి అనేక ఏనుగులను పట్టుకుంది. మహాదేవుడు కాకతీయ రాజధాని వరకు ముందుకు వచ్చాడని అయితే తన శత్రువు ఒక మహిళ కాబట్టి దానిని జయించలేదని హేమద్రి పేర్కొన్నాడు. ఈ వాదన నిజాయితీ సందేహాస్పదంగా ఉంది.[6] ఇతర వ్రాతపూర్వ ఆదాయాలు కాకతీయులు యాదవ దండయాత్రను తిప్పికొట్టారని సూచిస్తున్నాయి. రుద్రామ బలగాలు మహాదేవుడి సైన్యాన్ని ఓడించి యాదవ రాజధాని దేవగిరి వరకు దానిని కొనసాగించాయని ప్రతాప-చరిత పేర్కొంది. కాకతీయ సైనికాధికారి భైరవ యాదవ సైన్యాన్ని ఓడించాడని ఒక చిన్న కన్నడ భాషా శాసనం పేర్కొంది. ఇది మహాదేవుడి దండయాత్రను ఆయన తిప్పికొట్టడానికి సూచన కావచ్చు. మహాదేవుని నాణెం యాదవ చిహ్నాలతో కాకతీయ చిహ్నం వరాహను కలిగి ఉంది; కాకాతీయ విజయాన్ని గుర్తుచేసేందుకు ఈ వరహా మహాదేవుడి నాణేల మీద ఇరుక్కుపోయి ఉండవచ్చు.[5]
హొయశిలాలు మార్చు
క్రీ.పూ 1260 ల నాటికి దక్షిణ హొయసల రాజ్యాన్ని రెండు భాగాలుగా విభజించారు. దాని ఉత్తర భాగాన్ని రెండవ నరసింహ పాలించారు. సా.శ. 1266 లో మహాదేవుడు నరసింహ రాజ్యం మీద దాడి చేశాడు.[6] హొయసల భూభాగంలో (చిత్రదుర్గ జిల్లా వంటివి) యాదవ శాసనాలు ఉండటం అక్కడ యాదవ ప్రభావాన్ని సూచిస్తుంది.[5] ఆక్రమణ చివరికి విజయవంతం కాలేదు. మహాదేవుడు వెనక్కి వెళ్ళవలసి వచ్చింది. రెండు హొయసల శాసనాలు మహాదేవుడు నరసింహ శక్తిని తక్కువ అంచనా వేసి తన ఏనుగు మీద గొప్ప శైలిలో యుద్ధరంగంలోకి ప్రవేశించాడు; అయినప్పటికీ ఆయన ఓడిపోయి ఆరాత్రి తన గుర్రం మీద పారిపోయాడు.[6]
కదంబాలు మార్చు
The Kadamba feudatories of the Yadavas rebelled against Mahadeva, probably encouraged by his defeat against the Hoysalas. Mahadeva's general Balige-deva suppressed the rebellion in c. 1268.[6]
వఘేలాలు మార్చు
ఉత్తర వాఘేలా రాజు విశాల-దేవాను ఓడించాడు. మహాదేవ సా.శ. 1261 లో సింహాసనాన్ని అధిష్టించాడు. సా.శ. 1262 లో విశాల మరణించాడు. అందువలన మహాదేవ తన ఆరోహణ జరిగిన వెంటనే విశాలాను ఓడించాడు.[7] లేదా ఇది కృష్ణుని పాలనలో నిర్వహించిన సైనిక పోరాటానికి సూచన కావచ్చు. ఇందులో మహాదేవ వారసుడిగా పాల్గొన్నాడు.[6]
ఇతర పోరాటాలు మార్చు
హరిహర శాసనం ఆధారంగా మహాదేవుడికి భయపడి, గౌడలు " చీమల పుట్టల్లోకి ప్రవేశించారు", ఉత్కాలాలు "సిగ్గును విడిచి, పారిపోయారు". మహాదేవుని ఈ విజయాలు పూర్తిగా వ్యూహాత్మకమైనవిగా అనిపిస్తాయి. మహాదేవుడు ఈశాన్య సరిహద్దులలో ఉన్న - మాళవులు - ఒక బాలుడిని తమ రాజుగా చేసారని ఎందుకంటే మహాదేవుడు పిన్నవయస్కుల మీద దాడి చేయలేడని వారికి తెలుసు. ఏది ఏమయినప్పటికీ మహాదేవ వారి రాజ్యం మీద దాడి చేయకపోవడానికి అసలు కారణం బహుశా ఆయన దక్షిణాది పొరుగు రాజ్యాల మీద పోరాటం చేయడమే కారణమని భావిస్తున్నారు. [6]
పాలనా నిర్వహణ మార్చు
మహాదేవ ప్రధానమంత్రి (సర్వధికారిను) మహారాజా తప్పరసా ఈ పదవిని 1275 వరకు కొనసాగించారు.[6] ఆయన ఇతర అధికారులు సబార్డినేట్లు:
- ప్రఖ్యాత రచయిత, బిల్డరు అయిన హేమద్రి, మహాదేవ న్యాయస్థానంలో శ్రీ-కరణాధిప పదవిలో ఉన్నారు;[8] ఆయన సచివాలయం, గజదళాల పర్యవేక్షకుడిగా ఉన్నాడు; ఆయన మహాదేవుని పాలనలో వ్రత-ఖాండను రచించాడు.[9]
- చత్తా-రాజా, కుచ-రాజా, బ్రాహ్మణ సోదరులు కర్ణాటకలోని బేలూరులోని వారి ప్రధాన కార్యాలయం నుండి నోలంబావాడి (ఆధునిక షిమోగా చుట్టూ ఉన్న ప్రాంతం) పాలనా బాధ్యతను నిర్వహించారు .[10]
- దేవా-రాజా, దక్షిణ భూభాగంలో ఒక అధికారి.[6]
- మై-దేవా, కొల్హాపూరు ప్రాంతాన్ని పరిపాలించిన భూస్వామ్యవాది.[9]
పైథాను వద్ద వైజైనాథ ఆలయాన్ని నిర్మించిన ఘనత మహాదేవ రాణి వైజయికి చేరుతుంది.[8]
చివరి రోజులు మార్చు
మహాదేవ గురించి చివరిగా తెలిసిన సమయం సా.శ.1270 మే, జూన్ మాసాలు మాత్రమే. ఆ తరువాత వెంటనే మరణించాడు. ఆయన తరువాత ఆయన మేనల్లుడు రామచంద్ర ఆయన కుమారుడు అమ్మానాను బలవంతంగా తరిమివేసి 1271 లో కొత్త రాజు అయ్యాడు.[9]
మూలాలు మార్చు
- ↑ 1.0 1.1 1.2 A. S. Altekar 1960, p. 545.
- ↑ A. S. Altekar 1960, p. 543.
- ↑ 3.0 3.1 T. V. Mahalingam 1957, p. 149.
- ↑ 4.0 4.1 4.2 4.3 A. S. Altekar 1960, p. 546.
- ↑ 5.0 5.1 5.2 T. V. Mahalingam 1957, p. 150.
- ↑ 6.0 6.1 6.2 6.3 6.4 6.5 6.6 6.7 6.8 A. S. Altekar 1960, p. 547.
- ↑ T. V. Mahalingam 1957, pp. 150–151.
- ↑ 8.0 8.1 T. V. Mahalingam 1957, p. 151.
- ↑ 9.0 9.1 9.2 A. S. Altekar 1960, p. 548.
- ↑ A. S. Altekar 1960, pp. 547–548.
గ్రంధసూచిక మార్చు
- A. S. Altekar (1960). Ghulam Yazdani (ed.). The Early History of the Deccan Parts. Vol. VIII: Yādavas of Seuṇadeśa. Oxford University Press. OCLC 59001459.[permanent dead link]
- T. V. Mahalingam (1957). "The Seunas of Devagiri". In R. S. Sharma (ed.). A Comprehensive history of India: A.D. 985-1206. Vol. 4 (Part 1). Indian History Congress / People's Publishing House. ISBN 978-81-7007-121-1.