సిక్కిం: కూర్పుల మధ్య తేడాలు
Content deleted Content added
చి Removing Link FA template (handled by wikidata) - The interwiki article is not featured |
K.Venkataramana (చర్చ | రచనలు) చి clean up, replaced: ఔషద → ఔషధ using AWB |
||
పంక్తి 24:
footnotes = |
}}
''' సిక్కిం''' (Sikkim) భారత దేశపు హిమాలయ పర్వతశ్రేణులలో ఒదిగి ఉన్న ఒక రాష్ట్రము. భారతదేశంలో అన్ని రాష్ట్రాలకంటే తక్కువ జనాభా ఉన్న రాష్ట్రం. వైశాల్యంలో రెండవ చిన్న రాష్ట్రం (అన్నింటికంటే చిన్నది [[గోవా]]). 1975 వరకు సిక్కిం "చోగ్యాల్" రాజ వంశీకుల పాలనలో ఉండే ఒక స్వతంత్ర దేశము. 1975లో ప్రజాతీర్పు (రిఫరెండం) ను అనుసరించి సిక్కిం భారతదేశంలో 22వ రాష్ట్రంగా విలీనమైంది. ఈ చిన్న రాష్ట్రానికి ఉత్తరాన [[నేపాల్]], తూర్పున, ఉత్తరాన [[టిబెట్]] ([[చీనా]]), ఆగ్నేయాన [[భూటాన్]] దేశాలు అంతర్జాతీయ సరిహద్దులుగా ఉన్నాయి. దక్షిణాన [[పశ్చిమ బెంగాల్]] రాష్ట్రం ఉంది.
సిక్కిం అధికారిక భాష నేపాలీ. రాజధాని గాంగ్టక్ అన్నింటికంటే పెద్ద పట్టణం. హిందూమతము, వజ్రయాన బౌద్ధము ప్రధానమైన మతాలు. చిన్నదే అయినా సిక్కింలో పలువిధాలైన భూభౌతిక ప్రాంతాలన్నాయి. దక్షిణ ప్రాతం ఉష్ణమండల అరణ్యాలను పోలి ఉంటుంది. ఉత్తర ప్రాంతం టుండ్రాలలాగా ఉంటుంది ప్రపంచంలో 3వ ఎత్తైన శిఖరంగల కాంచనగంగ పర్వతం సిక్కిం, నేపాల్లలో విస్తరించి ఉంది. ఎంతో ప్రకృతి సౌందర్యాలను ఒనగట్టుకొన్నందువల్లా, ప్రశాంత రాజకీయ స్థిరత్వం వల్లా సిక్కిం పర్యాటకులను విశేషంగా ఆకర్షిస్తుంది.
పంక్తి 30:
== "సిక్కిం" పేరు ==
* నేపాలీ భాషలో ''సిక్కిం'' (లేదా ''శిఖిం'') అనగా ''ముడిపడిన నేల''. ('శిఖి' అనే సంస్కృత పదం నుండి). పొరుగునుండి దండెత్తిన నేపాలీ గూర్ఖాలు కొండలమయమైనందున సిక్కిం అనే పేరు వాడారంటారు.
* సిక్కిం మొదటి పాలకుడైన పంచేన్ నాంగ్యాల్ నిర్మించిన భవనాన్ని వర్ణిస్తూ 'లింబు' భాషలో 'సు'-క్రొత్త, 'ఖిమ్'-భవనం - నుండి - సిక్కిం అనే పదం వచ్చిందని కూడా చెబుతారు.
పంక్తి 38:
* చోగ్యాల్ పాలనా కాలంలో "సిక్కిం" పదానికి టిబెటన్ అనువాదమైన "విబ్రాస్ల్జోంగ్" (འབྲས་ལྗོངས་) ను అధికారికంగా వాడారు.
== చరిత్ర ==
Line 45 ⟶ 44:
[[దస్త్రం:Gururinpochen.jpg|thumb|left|200px|సిక్కిం గురువైన [[గురు రింపోచే]] విగ్రహం. [[నామ్చీ]]లోని 118 అడుగులు ఎత్తున్న ఈ విగ్రహము ప్రపంచములోనే ఈ సాధువు యొక్క విగ్రహలన్నింటిలోకెల్లా పెద్దది.]]
13వ శతాబ్దంలో టిబెట్కు చెందిన గురుటాషి అనే రాకుమారుడు చోగ్యాల్ వంశానికి మూల పురుషుడు. అతని 5వ తరంవాడైన ఫున్త్సోగ్ నామ్గ్యాల్ ను సిక్కిం చోగ్యాల్ (రాజు)గా ముగ్గురు గౌరవనీయులైన లామాలు అభిషేకించారు.
1700నుండి భూటానీలు, నేపాలీలు సిక్కింపై పలుమార్లు దండెత్తడం, టిబెటన్లు సిక్కింను కాపాడటం జరిగింది. చివరకు నేపాలీలు సిక్కింలో తెరాయి ప్రాతంతో సహా చాలాభాగాన్ని ఆక్రమించారు. బ్రిటిష్ వారి రాక తరువాత సిక్కిం బ్రిటిషువారితో చేతులు కలిపింది. ఫలితంగా బ్రిటిష్ ఈస్టిండియా కంపెనీకి, నేపాలుకు 1814లో గూర్ఖా యుద్ధం జరిగింది. తరువాత జరిగి ఒడంబడికల ప్రకారం కోల్పోయిన ప్రాతం అంతా 1817లో సిక్కింకు తిరిగి లభించింది.
Line 59 ⟶ 56:
[[దస్త్రం:Sikkimpolitical.png|thumb|right|240px|సిక్కిం రాష్ట్రంలోని నగరాలు, పట్టణాలు]]
సిక్కిం ప్రభుత్వ వ్యవస్థ భారతదేశంలో అన్ని రాష్ట్రాలలో వలెనే - కేంద్రంచే నియమించ బడ్డ గవర్నరు, పాలనా బాధ్యత గల ముఖ్యమంత్రి, ఒక శాసన సభ, ఒక హైకోర్టు (దేశంలో అతి చిన్న హైకోర్టు) - ఇలా ఉంటుంది. సిక్కింలో 32 అసెంబ్లీ నియోజక వర్గాలు, ఒక లోక్‌సభ, ఒక రాజ్యసభ నియోజక వర్గాలు ఉన్నాయి.
1975 విలీనం తరువాత భారత జాతీయ కాంగ్రెసు 1979వరకు కాంగ్రెసు పార్టీ అధికారంలో ఉంది. 1979లో సిక్కిం పరిషత్ పార్టీ కి చెందిన నర్బహదూర్ భండారీ ముఖ్యమంత్రి అయ్యాడు. 1994 ఎన్నికల్లో సిక్కిం ప్రజాస్వామ్య ఫ్రంట్‌కు చెందిన పవన్ కుమార్ చామ్లింగ్ ముఖ్యమంత్రి అయ్యాడు. 1999, 2004 అసెంబ్లీ ఎన్నికలలో ఇదే పార్టీ విజయం సాధించింది.
Line 68 ⟶ 65:
ఎక్కువగా పర్వతమయమైన సిక్కిం రాష్ట్రంలో వ్యవసాయానికి ఉపయోగపడే భూమి చాలా తక్కువ. కొద్ది కొండ వాలులు మాత్రం వ్యవసాయానికి అనుగుణంగా పైకప్పు వ్యవసాయం (టెర్రేస్ ఫార్మింగ్) కోసం మార్చబడ్డాయి. మంచునదులవల్ల కొన్ని లోతట్టులోయప్రాంతాలలో వ్యవసాయం జరుగుతున్నది. ముఖ్యంగా తీస్తా నది, దాని ఉపనదియైన రంగీత్ నది సిక్కిం ఆర్ధిక వ్వస్థవకు చాలా కీలకమైనవి. దేశంలో మూడో వంతు దట్టమైన అరణ్యాలతో కూడి ఉన్నది.
ఉత్తరము, తూర్పు, పడమర దిశలలో బ్రహ్మాండమైన హిమాలయ పర్వతశ్రేణులు అర్ధచంద్రాకారంలో రాష్ట్రాన్ని చుట్టి ఉన్నాయి. దక్షి భాగంలోనే ఎక్కువ జనావాసమైన ప్రదేశాలున్నాయి. మొత్తంమీద రాష్ట్రంలో 28 పర్వత శిఖరాలు, 21 హిమానీనదాలు (గ్లేషియర్స్), 227 ఎత్తైన ప్రాంతపు సరసులు, 5 ఉష్ణజలపు ఊటలు, 100కు పైగా నదులు, ఏరులు ఉన్నాయి. సరస్సులలో త్సోంగ్మో సరసు, ఖెంచియోపల్రి సరసు ముఖ్యమైనవి. రాష్ట్రాన్ని టిబెట్, భూటాన్, నేపాల్లతో కలుపుతూ 8 పర్వతలోయ మార్గాలున్నాయి.
=== వాతావరణం ===
సిక్కిం దక్షిణాన (ఎక్కువ జనావాసమైన ప్రాంతంలో) సమఉష్ణమండలం వాతావరణం ఉంటుంది . క్రమంగా ఉత్తరానికి వెళ్లేసరికి టుండ్రా వాతావరణం ఉంటుంది. సరాసరి ఉష్ణోగ్రతలు 18 డిగ్రీలు సెంటీగ్రేడ్. చలికాలంలో మంచు కురుస్తుంది. వర్షాకాలంలో వర్షపాతం చాలా ఎక్కువ. ఒకసారి 11రోజులు అవిరామంగా వర్షం కురిసింది. వర్షాకాలంలో కొండచరియలు విరిగిపడే ప్రమాదం బాగా ఎక్కువ. ఉత్తర ప్రాంతంలో మైనస్ 40 డిగ్రీల సెంటీగ్రేడు కంటే తక్కువ ఉష్ణోగ్రత నమోదవుతుంది.
== జంతు మరియు వృక్ష సంపద ==
[[దస్త్రం:
సిక్కిం దిగివ హిమాలయాల యొక్క ప్రకృతివనాలలో ఉంటుంది మూడు [[భారతదేశ పర్యావరణప్రాంతాలలో]] ఇది ఒకటి. అడవులు కలిగి ఉన్న ప్రాంతాలలో వివిధ రకాల జంతువులు మరియూ చెట్లూ చేమలూ కలవు. రాష్ట్రం మొత్తం ఎత్తుపళ్లాలుగా ఉండటం వలన ఉష్ణమండలంలో కనిపించే చట్లూచేమలతో పాటుగా శీతల ప్రదేశాలలో పెరిగే మొక్కలు కూడా మనకు కనపడతాయి. ఇంత చిన్న ప్రాంతములో ఇంత వైవిధ్యాన్ని ప్రదర్శించే అతి కొన్ని ప్రాంతాలలో ఇది ఒకటి.
ర్హోడోడెన్డ్రాన్ సిక్కిం రాష్ట్ర చెట్టు. ఇది సిక్కింలోని అన్ని ప్రదేశాలలో(ఎత్తులలో) పెరుగుతుంది, ఆయా ప్రదేశాలలో లభించే ఉష్నోగ్రతల తేడాలతో ఈ చెట్టు యొక్క జాతులు కూడా మారతాయి. [[ఆర్కిడ్]]లు, [[అత్తి]]చెట్లు, [[లారెల్]], [[అరటి]], [[సాల్]] చెట్లు మరియు [[వెదురు]] సిక్కింలోని తక్కువ ఎత్తు ఉన్న ప్రదేశాలలో పెరుగుతాయి, ఈ చెట్లకు ఓ మాదిరి ఎండా తగలాలి. కొచెం ఎత్తు ఉన్న ప్రదేశాలలో 1500 మీటర్ల నుండి మొద్లుకొని ఓక్, చెస్ట్నట్ మాపెల్, బిర్చ్, ఆల్డర్ మరియూ మాగ్నోలియా వంటి చెట్లు పెద్ద సంఖ్యలో కనపడతాయి. బాగా ఎత్తైన ప్రదేశాలలో (3500 నుంచి 5000 మీటర్లు) జునిపర్, పైను, ఫిర్, సైప్రస్ మరియూ ర్హోడోడెన్డ్రాన్స్ పెరుగుతాయి. సిక్కింలో 5,000 కు పైగా పుష్పించే మొక్కలు, 515 అరుదైన ఆర్కిడ్లు, 60 [[ప్రిమ్యులా]] స్పీసీస్లు, 36 రోడోడెండ్రాన్ స్పీసీస్లు, 11 ఓక్ చెట్టు రకాలు, 23 వెదురు రకాలు, 16 కోనిఫర్ స్పీసీస్లు, 362 రకాల [[ఫెర్న్‌లు]] మరియు ఫెర్న్ సంబంధిత మొక్కలు, 8 [[చెట్టు ఫెర్న్]]లు మరియు 424 రకాలకు పైగా
[[దస్త్రం:Himalayanblackbear.jpg|thumb|240px|హిమాలయాల నల్ల ఎలుగుబంటి]]
ఇక్కడ కనిపించే వన్యమృగాలలో [[మంచు చిరుత]], [[కస్తూరి జింక]], [[భోరల్]], [[హిమాలయ థార్]], [[ఎర్ర పాండా]], [[హిమాలయ మర్మోట్]], [[సెరోవ్]], [[గోరల్]], [[మొరిగే జింక]] [[సాధారణ లాంగుర్]], [[హిమాలయాల నల్ల ఎలుగుబంటి]], [[మచ్చల చిరుత]], [[మార్బల్డ్ పిల్లి]], [[చిరుత పిల్లి]], అడవి [[కుక్క]], [[టిబెట్ తోడేలు]], [[హాగ్ బాడ్గర్]], [[బింటూ-రాంగ్]], [[అడవి పిల్లి]] మరియు [[సివెట్ పిల్లి]]. ఆల్పైన్ ప్రాంతములో సాధారణంగా కనిపించే జంతువులలో [[జడల బర్రె]]లను (యాక్‌) ప్రధానంగా పాల కోసం, మాంసం కోసం మరియు గాడిద లాగ బరువులు మోయించడానికి ఉపయోగిస్తారు.
సిక్కిం యొక్క [[పక్షిసంపద]]లో [[లింపేయన్ ఫీసంట్]], [[ఎర్రకొమ్ముల ఫీసంట్]], [[మంచు పాట్రిడ్జ్]], [[మంచు కోడి]], [[లామ్మెర్గేయర్]] మరియూ [[గ్రిఫ్ఫన్ వాల్చర్]]లు, వీటితోపాటుగా [[బంగారు గ్రద్ద]]లు, [[కవుజు]]లు, [[ప్లోవర్]]లు, [[వుడ్కాక్]]లు, [[స్యాం పైపెర్]]లు, [[పావురం|పావురాలు]], [[ఫ్లైకాచర్]]లు, [[బ్లాబ్బర్]]లు మరియూ [[రాబిన్]]లు కనపడతాయి. సిక్కిం మొత్తమ్మీద 550 పక్షుల స్పీసీస్లు నమోదయ్యాయి. అందులో కొన్ని [[అంతరించిపోతున్న ప్రాణులు]]గా ప్రకటించబడ్డాయి.
Line 91 ⟶ 86:
సిక్కిం ఆర్ధిక వ్యవస్థ ప్రధానంగా వ్యవసాయంపై ఆధారపడి ఉంది. ఏలకులు, నారిజకాయలు, యాపుల్పళ్ళు, తేయాకు, ఆర్చిడ్ పూలు ముఖ్యమైన వ్యవసాయోత్పత్తులు. భారతదేశంలో ఏలకుల ఉత్పత్తిలో సిక్కిందే అగ్రస్థానము. పర్వతమయమైన నేలకావడంవల్లా, రవాణా ఇబ్బందులవల్లా పరిశ్రమలు చాలా తక్కువ. మధ్యంతయారీ, చర్మం ఉత్పత్తులు, వాచీలు వంటి కొద్ది పరిశ్రమలు దక్షిణాన మెల్లీ, జోర్థాంగ్ ప్టణాలలో ఉన్నాయి. కాని పారిశ్రామికంగా 8.3 % వృద్ధితో సిక్కిం మంచి అభివృద్ధి సాధిస్తున్నది.
[[దస్త్రం:elaichi.jpg|thumb|240px|యాలుకలు, సిక్కిం యొక్క ప్రధాన వాణిజ్య పంట]]
ఇటీవలి కాలంలో పర్యాటక రంగంపై శ్రద్ధ, పెట్టుబడులు పెరిగాయి. ఇందుకు సిక్కింలో ఎన్నో ఆకర్షణలున్నాయి. ఇంకా సిక్కింలో రాగి, డోలొమైట్, సున్నపురాయి, గ్రాఫైటు, మైకా, ఇనుపు, బొగ్గు ఖనిజాలు త్రవ్వబడుతున్నాయి. లాసా (టిబెట్)తో కలిపే "నాథులా" పర్వతమార్గం 1962 భారత్-చైనా యుద్ధం తరువాత మూసివేయబడింది. దీన్ని తిరిగి వినియోగించడం మొదలుపెడితే వాణిజ్యం బాగా అభివృద్ధి చెందే అవకాశం ఉన్నది.
Line 105 ⟶ 99:
'లెప్చా' తెగలవారు సిక్కిం లో పురాతనకాలం నుండి నివాసముంటున్నవారు. 'భూటియా'లు (భూటాన్ నుండి వలస వచ్చిన వారు), 'దమాయ్'లు కూడా స్థానికులే అని చెప్పవచ్చును . కాని 19వ శతాబ్దంలో వలసవచ్చిన నేపాలీలు సిక్కింలో అత్యధిక జనాభా గల జాతి. ఇంకా మార్వాడీలు, బీహారీలు, బెంగాలీలు వ్యాపార, ఉద్యోగాలలో ఎక్కువగా ఉన్నారు.
[[హిందూమతం]], [[బౌద్ధమతం]] ప్రధాన మతాలు. కొద్దిపాటి క్రైస్తవులు, చాలాకొద్దిమంది మహమ్మదీయులు ఉన్నారు. సిక్కింలో ఎప్పుడూ మత ఘర్షణలు జరుగలేదు.
నేపాలీ భాష ఎక్కువగా మాట్లాడుతారు. హిందీ, ఇంగ్లీషు, సిక్కిమీస్, లెప్చా, లిమ్బూ, బెంగాలీ భాషల వినియోగం కూడా గణనీయం.
Line 115 ⟶ 109:
సిక్కింలో [[దీపావళి]], [[దసరా]] వంటి హిందువుల పండుగలు, లోసార్, లూసాంగ్, సగదవా, ల్హబాబ్, డ్యూచెన్, ద్రుప్కాతెషి, భుమ్చు వంటి బౌద్ధుల పండుగలు, ఇంకా క్రిస్టమస్, ఆంగ్లనూతన సంవత్సరాది - ఈ ఉత్సవాలన్నీ జరుపుకుంటారు. పాశ్చాత్య సంగీతము, హిందీ సినిమా పాటలు, స్థానిక నేపాలీ గీతాలూ కూడా జనప్రియమైనవి.
[[దస్త్రం:Gumpa.jpg|thumb|240px|భౌద్ధుల పండగ [[లోసార్]] సందర్భంగా [[లాఛుంగ్]] లో ప్రదర్శింపబడుతున్న గుంపా]]
నూడిల్స్ తో వండే వంటకాలు - తుప్కా, చౌమెయీన్, తంతుక్, ఫక్తూ, గ్యాతుక్, వాంటొన్ - ఎక్కువగా తింటారు. కూరగాయలు, మాంసము వాడకం కూడా ఎక్కువ. ఎక్సైజ్ పన్నులు తక్కువైనందున మధ్యం చౌక, వఅడకం కూడా బాగా ఎక్కువ.
Line 129 ⟶ 122:
అధిక వర్షాల వల్లా, హిమపాతాల వల్లా, కొండ చరియలు పడడం వల్లా సిక్కిం రహదారులు కొన్ని తరచూ చెడిపోతూ ఉంటాయి. చాలా రహదారుల బాధ్యత భారతసైన్యానికి సంబంధించిన సరిహద్దు రోడ్ల సంస్థ (Border Roads Organisation) నిర్వహిస్తుంది. 1857 కి.మీ. రోడ్లు మాత్రం రాష్ట్ర ప్రభుత్వం అజమాయిషీలో ఉన్నాయి.
సిక్కింలోని అధిక వర్షపాతం వల్లా, అనేక నదుల వల్లా ణిటి సదుపాయం పుష్కలంగా ఉంది. ఎన్నో జల విద్యుత్కేంద్రాలున్నాయి.
[[దస్త్రం:Namgyal Research Institute of Tibetology.jpg|thumb|240px| టిబెటాలజీ మ్యూజియం మరియు పరిశోధనా కేంద్రం]]
Line 135 ⟶ 128:
== చదువు ==
అక్షరాస్యత 69.68% - అందులో మగవారిది 76.73%, మహిళలలో 61.46%. మొత్తం 1545 ప్రభుత్వ విద్యా సంస్థలు, 18 ప్రైవేటు విద్యా సంస్థలు ఉన్నాయి. 12 ఉన్నత విద్యా కేంద్రాలున్నాయి. వాటిలో సిక్కిం మణిపాల్ ఇన్స్టిట్యూట్ ఆఫ్ టెక్నాలజీ బాగా పెద్ది. [http://www.manipal.edu/smit/]. చాలా మంది విద్యార్ధులు ఉన్నత విద్యకై పొరుగు రాష్ట్రంలోని సిలిగురి, కలకత్తా వెళుతుంటారు.
== మీడియా ==
| |||