వికీపీడియా

కోబాల్ట్: కూర్పుల మధ్య తేడాలు

చరిత్రలో దిద్దుబాట్లను ఎంపిక చేసుకుంటూ తేడాలు చూడండి
← మునుపటి తేడాతరువాతి తేడా →
Content deleted Content added
విజువల్వికీటెక్స్ట్
AWB వాడి RETF మార్పులు చేసాను, typos fixed: ప్రధమ → ప్రథమ, → (18), , → , (6), , → , (132), ( → ( (76), చేయుచున్నారు → చ using AWB
చి AWB వాడి RETF మార్పులు చేసాను, typos fixed: వాహాక → వాహక, కనిష్ట → కనిష్ఠ, శిధిలా → శిథిలా (3), భాష్ప → using AWB
పంక్తి 6:
[[File:Early blue and white ware circa 1335 Jingdezhen.jpg|thumb|left|upright|Early Chinese blue and white porcelain, manufactured circa 1335]]
 
కోబాల్ట్ ను శతాబ్దాలుగా [[గాజు]] వస్తువులకు, పింగాణి వస్తువులకు, మరియు glazesకు [[నీలి]]రంగును కల్గించుటకై ఉపయోగించేవారు<ref name=education/>. కోబాల్ట్‌ను వాడిన ఆనవాళ్ళు క్రీ.పూ. మూడు వేల సంవత్సరాల క్రితమే ఈజిప్టియను శిల్పాలలో, పెరిషియను ఆభరణాలలోను, పొంపి (pompeii:క్రీ.శ.79 నాశనం చెయ్యబడినది) నగర శిధిలాలలోశిథిలాలలో అలాగే [[చైనా]]లో టాంగ్ Tang సామ్రాజ్యం/రాజవంశం (618–907 AD) మరి the Ming రాజవంశం (1368–1644 AD) కాలంలో ఉపయోగించారని ఆధారాలు కనిపిస్తున్నాయి. [[కంచు]] యుగం నాటి నుండి రంగు గాజు వస్తువులలో వాడేవారు. 14 శతాబ్దికి చెందిన శిధిలమైనశిథిలమైన ఉలుబురున్ ఓడ శిధిలాలనుశిథిలాలను వెలికి తీసినప్పుడు, అందులో నీలిరంగు గాజముద్దను గుర్తించారు
 
[[ఈజిప్టు]] లోని రంగు గాజు వస్తువులకు తయారు చేయుటకై రాగి, [[ఇనుము]], మరియు కోబాల్ట్ ను ఉపయోగించేవారు. ఈజిప్టుకు చెందిన 18 వ రాజ వంశ పాలకుల కాలం (1550-1292) నాటి అతి పురాతనమైన కోబాల్ట్ ఉపయోగించిన రంగు గాజు వస్తువులను గుర్తించారు.అయితే వారికి కోబాల్ట్ సమ్మేళనాలు ఎక్కడ లభ్యమైనవన్న విషయం మాత్రం తెలియదు.
 
==పదోత్పత్తి==
మూలక పేరు కోబాల్ట్ కు మూలం [[జర్మనీ]] పదమైన kobalt, kobold అనగా దయ్యము/ పిశాచము (goblin ) <ref name=cobalt/><ref name= education>{{citeweb|url=http://education.jlab.org/itselemental/ele027.html|title=The Element Cobalt|publisher=education.jlab.org|accessdate=2015-04-28}}</ref>. మూడనమ్మకంతో కూడిన ఈ పేరుతో కోబాల్ట్ యొక్క ముడి ఖనిజాన్నిపిలిచేవారు.ఎందుకనగా రాగి, లేదా నికెలు లోహాలను ఉత్పత్తి చేసినట్టుగా, లోహాన్ని ఉత్పత్తి చేయుటకు మొదటి సారి ఈ ముడి ఖనిజాన్ని బట్టీ పెట్టినపుడు లోహ ఉత్పత్తి జరుగకుండా, కేవలం పొడి (కోబాల్ట్ (II) ఆక్సైడ్) ఎర్పడినది.ప్రథమంలో, ఉపయోగించు ముడి ఖనిజం [[ఆర్సెనిక్]]ను మాలిన్యంగా/కల్మషంగా కలిగి యుండుట వలన, బట్టీ (smelting) సమయంలో అత్యంత విష పూరితమైన, త్వరగా ఆవిరిగా మారు ఆర్సెనిక్ ఆక్సైడ్ [[వాయువు]]లు వెలువడటం వలన లోహ ఉత్పత్తి అసాధ్యంగా మారినది.
 
==ఆవిష్కరణ==
స్వీడిష్ రసాయనికవేత్త జార్జి బ్రాండ్ట్ (Georg Brandt (1694–1768) , 1735 లో కోబాల్ట్‌ను కనుగొన్న కీర్తిని స్వంతం చేసుకున్నాడు<ref name=cobalt/><ref name=education/>. ఈయన కోబాల్ట్ అప్పటి వరకు తెలియని కొత్త మూలకమని, బిస్మత్ మరియు ఇతర సంప్రదాయక లోహాలకన్న భిన్నమైనదని నిరూపించాడు. అంతవరకు భావిస్తున్నట్లుగా గాజు వస్తువులకు నీలిరంగు రావటానికి కారణం [[బిస్మత్]] కాదని, కోబాల్ట్ సమ్మేళనాలు కారణమని నిరూపించాడు. చరిత్రకు ముందు యుగం తరువాత, చారిత్రాత్మకంగా కనుగొన్న మొదటి లోహం కోబాల్ట్. ఎందుకనగా అంతముందు మానవునిచే కనుగొనబడి, వాడుకలో ఉన్న ఇనుము, రాగి, [[వెండి]], [[బంగారం]], [[జింకు]], [[పాదరసం]], [[తగరం]], [[సీసము|సీసం]], మరియు బిస్మత్ మూలకాల ఆవిష్కరణకు సంబంధించిన కచ్చితమైన చారిత్రక ఆధారాలు లేవు.
 
==భౌతిక దర్మాలు==
[[File:Kobalt 13g.jpg|thumb|left|A block of [[Electrolysis|electrolytically]] refined cobalt (99.9% purity) cut from a large plate]]
కోబాల్ట్ ఒక ఫెర్రో మాగ్నిటిక్ లోహం. గట్టిగాఉండు, ప్రకాశంవంతమైన బూడిదరంగు కలిగి సాధారణ [[ఉష్ణోగ్రత]] వద్ద ఘన స్థితిలో ఉండు మూలకం.[[పరమాణు సంఖ్య]] 27.[[పరమాణు]] ద్రవ్యరాశి విలువ 58.93319.మూలకం [[సాంద్రత]] 8.9 గ్రాములు/సెం.మీ<sup>3</sup>. [[ద్రవీభవన స్థానం]]1495 °C, [[మరుగు స్థానం|మరుగు/భాష్పిబాష్పి భావన స్థానం]] 2927&nbsp;°C<ref name=tech>{{citeweb|url=http://www.lenntech.com/periodic/elements/co.htm|title=Cobalt - Co|publisher=lenntech.com|accessdate=2015-04-28}}</ref>.మూలకం యొక్క ఉష్ణ వాహాకవాహక తత్వ విలువ 100 W/m<sup>−1</sup>K<sup>−1</sup><ref name=cobalt/>.కోబాల్ట్ యొక్క విద్యుతత్వ నిరోధక విలువ 62.4 nΩ/m (20°Cవద్ద) .ఈ మూలకం యొక్క క్యూరీ ఉష్ణోగ్రత (Curie temperature) 1121&nbsp;°C<ref name=chemicool/>. కోబాల్ట్ ఒక పరివర్తక మూలకం.న్యూట్రానుల సంఖ్య32<ref name=element/>
 
==రసాయనిక ధర్మాలు==
పంక్తి 26:
కోబాల్ట్ సమ్మేళనాల ఆక్సీకరణ స్థాయి -3 నుండి +4 వరకు ఉన్నప్పటికీ, కోబాల్ట్ సమ్మేళనాలసాధారణ ఆక్సీకరణ స్థాయి +2, మరియు +3 .
===ఆక్సిజన్,చాకోజనులతో కొబాల్ట్ సమ్మేళనాలు===
పలురకాలుగా కోబాల్ట్ ఆక్సైడ్ లభ్యమగుచున్నది. పచ్చకోబాల్ట్ (II) ఆక్సైడ్ రాతిఉప్పు అణుసౌష్టవాన్ని కలిగియున్నది.ఇది త్వరగా [[నీరు]] మరియు ఆక్సిజన్‌తో ఆక్సికరణకు లోనయ్యి బూడిద రంగు కొబాల్ట్ హైడ్రోక్సైడ్ (Co (OH) <sub>3</sub>) ను ఏర్పరచును. 600-700C ఉష్ణోగ్రత వద్ద కోబాల్ట్ ( II, III) ఆక్సైడ్‌లను (Co<sub>3</sub>O<sub>4</sub>) ఏర్పరచును. నల్లకోబాల్ట్ ఆక్సైడు కూడా ఉంది.కనిష్టకనిష్ఠ ఉష్ణోగ్రత వద్ద కోబాల్ట్ అక్సైడులు అంటి ఫేర్రోమగ్నేటిక్ గుణాన్ని కలిగి యుండును.
 
కోబాల్ట్ మూలకం యొక్క కొన్నిసాధారణ సమ్మేళనాల పట్టిక (Co<sup>+2</sup>, Co<sup>+3</sup>) <ref>{{citeweb|url=http://www.endmemo.com/chem/common/cobalt.php|title=Common Compounds of Cobalt|publisher=endmemo.com|accessdate=2015-04-30}}</ref>
పంక్తి 69:
==హేలినాయిడులు==
[[File:Cobalt(II)-chloride-hexahydrate-sample.jpg|thumb|left| Cobalt (II) chloride hexahydrate]]
కోబాల్ట్ నాలుగు రకాల హేలినాయిడులను కలిగి యున్నది.అవి కోబాల్ట్ (II) ఫ్లోరైడ్ (CoF<sub>2</sub>, పింకు, కోబాల్ట్ (II) క్లోరైడ్ (CoCl<sub>2</sub>, నీలం) , కోబాల్ట్ (II) బ్రోమైడ్ (CoBr<sub>2</sub>, ఆకుపచ్చ, కోబాల్ట్ అయోడైడ్ (CoI<sub>2</sub>, నీ లం-నలుపు) . కోబాల్ట్ హేలనాయిడులు నిర్జల, జలయుతరూపాలలో లభ్యం. నిర్జల కోబాల్ట్ డై క్లోరైడ్ నీలి రంగులో ఉండగా, జలయుత డైక్లోరైడ్ ఎరుపు రంగులో ఉండును.
 
==ఐసోటోపులు==
కోబాల్ట్ స్థిరమైన, స్వాభావికంగా భూమిలో లభించు ఒకే ఐసోటోపు<sup>59</sup>Co ను కలిగి యున్నది<ref name=cobalt/>.22 రేడియా ఐసోటోపులను గుర్తించారు. వాటిలో కాస్త ఎక్కువ స్తిరత్వమున్నస్థిరత్వమున్న <sup>60</sup>Coరేడియో ఐసోటోపు అర్ధజీవితకాలం5.2714 సంవత్సరాలు మాత్రమే.<sup>57</sup>Co ఐసోటోపు అర్ధజీవితం 271.8 రోజులు, <sup>56</sup>Coఐసోటోపు అర్ధజీవిత కాలం 77.27 రోజులు, <sup>58</sup>Co రేడియో ఐసోటోపు అర్ధజీవితవ్యవధి 70.86రోజులు<ref name=element>{{citeweb|url=http://www.chemicalelements.com/elements/co.html|title=Periodic Table:cobalt|publisher=chemicalelements.com|accessdate=2015-04-28}}</ref>. మిగతావాటి అర్ధ జీవిత కాలం 18 గంటలలో లోపే.కోబాల్ట్ వివిధ ఐసోటోపులు పరమాణు భారం/ద్రవ్యరాశి 50u -73u మధ్యలో కలిగియున్నవి.
 
ఈ మూలకం 4 ఐసోమర్ ( meta states) లు కలిగి యున్నది. యున్నది, వాటి అర్ధజీవిత కాలం 15 నిమిషాలకన్న తక్కువే.
పంక్తి 87:
|publisher=thecdi.co|accessdate=2015-04-30}}</ref>.
 
కోబాల్ట్, సమ్మేళనాల రూపంలో రాగి, మరియు నికెలుముడి ఖనిజాలలో లభిస్తుంది<ref>{{citeweb|title=The worldwide availability of cobalt|url=http://web.archive.org/web/20150429083459/http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1477-8947.1991.tb00120.x/abstract|website=onlinelibrary.wiley.com|publisher=onlinelibrary|accessdate=2015-04-30}}</ref>. కోబాల్ట్ ప్రముఖంగా సల్ఫరు మరియు ఆర్సెనిక్‌లలో కలిసి సల్ఫిడిక్ కొబాల్టైట్ (CoAsS) , safflorite (CoAs<sub>2</sub>) , glaucodot ( (Co, Fe) AsS) , మరియుskutterudite (CoAs<sub>3</sub>) ఖనిజ రూపంలో లభించును.
 
[[బ్రిటీషు]] భూవిజ్ఞాన పరిశీలనం ప్రకారం 2005 కాలంలో [[కాంగో]] దేశంలోని కాటంగా (Katanga) ప్రాంతంలోని రాగి నిక్షేపాలనుండే అధికమొత్తంలో కోబాల్ట్ ను వెలికి తీసారు.
పంక్తి 94:
==వినియోగం==
[[File:bristol.blue.glass.arp.750pix.jpg|thumb|right|145px|Cobalt blue glass]]
కోబాల్ట్‌ను ప్రథమంగా అయస్కాంతాలను తయారు చేయుటకు ఉపయోగిస్తారు<ref name=education/>. అలాగే లోహ అరుగుదల తట్టుకొను, దృఢమైన మిశ్రమ ధాతువులను ఉత్పత్తి చేయుటకు వాడెదరు. కోబాల్ట్ సమ్మేళనాలలైన కోబాల్ట్ సిలికేట్, కోబాల్ట్ (II) అల్యుమినేట్ (CoAl2O4, కోబాల్ట్‌ నీలం) లు గాజు (glass) , పింగాణి, సిరాలు (inks) , రంగులు, వార్నిష్‌లకు ప్రత్యేక మైన్ నీలి రంగును కల్గించును<ref name=tech/>.
 
కోబాల్ట్-60 అనునది వ్యాపార పరంగా ప్రాముఖ్యత ఉన్న రేడియో ఐసోటోపు. కోబాల్ట్ రేడియో ఐసోటోపును radioactive tracer గాను, గామా కిరణాలను ఉత్పత్తి చేయ్యుటలోను వాడెదరు<ref name=web>{{citeweb|url=http://www.webelements.com/cobalt/uses.html|title=Cobalt: uses|publisher=webelements.com|accessdate=2015-04-30}}</ref>. కోబాల్ట్ అకర్బన సమ్మేళన రూపంలో [[బాక్టీరియా]], [[ఆల్గే]], ఫంగైలకు చురుకైన పోషకంగా పనిచేయును. కొబాలమిన్స్ అను కో ఎంజైమ్ నిర్వాహనలో కోబాల్ట్ పాత్ర ఉంది.కొన్ని రకాల హైస్పీడ్ డ్రిల్ బిట్ లతయారిలో వాడెదరు.[[అల్యూమినియం]], నికెల్, కోబాల్ట్ మరియు ఇనుముతో చెయ్యబడిన ప్రత్యేకం మిశ్రమ ధాతువును ఆయస్కాంతాల తయారీలో వాడెదరు<ref name=web/>.
"https://te.wikipedia.org/wiki/కోబాల్ట్" నుండి వెలికితీశారు