రతన్ శాస్త్రి
రతన్దేవి శాస్త్రి అని కూడా పిలువబడే రతన్ శాస్త్రి, వనస్థలి విద్యాపీఠ స్థాపకుడు, మహిళా విద్యలో గుర్తించదగిన ఛాంపియన్. ఆమె రాజపుతానాకు చెందిన ప్రముఖ మహిళా స్వాతంత్ర్య సమరయోధురాలు, రాజస్థాన్ మొదటి ముఖ్యమంత్రి హీరాలాల్ శాస్త్రి భార్య. ఆమె 1955 లో పద్మశ్రీ, 1975 లో పద్మభూషణ్, 1990 లో మహిళలు, పిల్లల అభ్యున్నతి, సంక్షేమ రంగంలో విశేష కృషి చేసినందుకు జమ్నాలాల్ బజాజ్ అవార్డును పొందింది. రతన్ శాస్త్రి భారత జాతీయోద్యమ సమయంలో జైపూర్ రాష్ట్రంలో జరిగిన పారజమండల్ ఉద్యమానికి బలమైన స్తంభం. ఆమె స్త్రీ విద్యలో ఛాంపియన్, ఒక మహిళా పాఠశాలను ప్రారంభించింది, ఇది తరువాత ఒక విశ్వవిద్యాలయంగా అభివృద్ధి చెందింది, ఇది రాజస్థాన్లో స్త్రీ విద్యను ప్రోత్సహించడానికి, మద్దతు ఇవ్వడానికి ఎంతగానో దోహదపడింది. గాంధేయ సిద్ధాంతాలకు గట్టి అనుచరుడైన ఆమె ఖాదీని ప్రోత్సహించారు.[1][2]
జీవితం, సహకారం
మార్చురతన్ శాస్త్రి 1912 అక్టోబర్ 5న మధ్యప్రదేశ్ లో జన్మించారు. ఆమె ప్రాథమిక విద్యాభ్యాసం రత్లాంలోని కన్యా పాఠశాలలో జరిగింది. 1924లో హీరాలాల్ శాస్త్రిని వివాహం చేసుకున్నారు. హీరాలాల్ శాస్త్రి భారతదేశ స్వాతంత్ర్యం కోసం నిబద్ధత కలిగిన వ్యక్తి, జైపూర్ సంస్థానం ప్రభుత్వంలో తన ప్రతిష్ఠాత్మక పదవిని వదులుకున్నాడు. రతన్ శాస్త్రి మాత్రమే కాదు, ఆమె తల్లిదండ్రుల కుటుంబం ఆ యువకుడికి, విస్తృత జాతీయవాద ఉద్యమానికి మద్దతు ఇచ్చింది.[3]
గాంధేయ ఆదర్శాలు
మార్చురతన్ శాస్త్రి గాంధేయ సిద్ధాంతాలను స్వీకరించడంతో సరళమైన, పొదుపు జీవనశైలికి మారారు. సంపన్న కుటుంబం నుంచి వచ్చినప్పటికీ, ఆమె ముతక ఖాదీ వస్త్రాన్ని ధరించింది, తన పిల్లలు కూడా ఖాదీ ధరించేలా చూసుకుంది. ఆమె తన నగలన్నీ అమ్మేసింది, భారతీయ సమాజం నిబంధనలకు విరుద్ధంగా వివాహిత స్త్రీ తనపై ఒక ముక్కుపుడకను కూడా ఉంచుకోలేదు. [4] [5]
స్వాతంత్య్ర ఉద్యమం
మార్చురతన్ శాస్త్రి తన భర్త, ఇతర రాజకీయ నాయకులచే పునరుద్ధరించబడిన జైపూర్ రాష్ట్ర ప్రజానాదళ్ ఉద్యమంలో చాలా చురుకుగా ఉన్నారు. 1939లో జైపూర్ రాష్ట్రంలో అనేక మంది నాయకులను అరెస్టు చేశారు. ఈ పరిస్థితుల్లో రతన్ శాస్త్రి మరింత క్రియాశీలకంగా, నాయకత్వ పాత్ర పోషించారు. ఆమె ఉద్యమాలను నిర్వహించి, సంఘటితం చేసి సత్యాగ్రహులకు స్ఫూర్తిగా నిలిచారు. [6]
ప్రేరణ
మార్చుఆమె చురుకైన నిమగ్నతతో పాటు, ఆమె సంస్థ బనస్థలి విద్యాపీఠ్ ఉద్యమానికి సహాయక కార్యకలాపాలను నిర్వహించడానికి విద్యార్థులను సమీకరించింది. యువతరంలో జాతీయవాదం, క్రియాశీలత, దేశభక్తి విలువలను పెంపొందించడంలో ఆమె గొప్ప పాత్ర పోషించారు.
బంస్థాలి విద్యాపీఠం
మార్చుమరణించిన తన కుమార్తె కల నుండి ప్రేరణ పొందిన రతన్ శాస్త్రి 1935 అక్టోబరు 6 న బాలికల కోసం ఒక పాఠశాలను ప్రారంభించారు. తన కుమార్తె జ్ఞాపకార్థం దీనికి శ్రీ శాంతాబాయి శిక్షా కుటీర్ అని నామకరణం చేశారు. రెండో సంవత్సరంలో పేరును శ్రీరాజస్థాన్ బాలికా విద్యాలయంగా మార్చారు. 1943లో బి.ఎ ప్రోగ్రామ్ ప్రవేశపెట్టినప్పుడు దాని పేరు వనస్థలి విద్యాపీఠ్ గా మారింది. 1983లో ఈ సంస్థకు యూనివర్శిటీ గ్రాంట్స్ కమిషన్ డీమ్డ్ యూనివర్సిటీ హోదా కల్పించింది.
వారసత్వం
మార్చుబన్స్థలి విద్యాపీఠ్ సమగ్ర విద్యకు పెద్దపీట వేసి బాలికల్లో ఆత్మవిశ్వాసాన్ని నింపింది. రాజస్తాన్ కు చెందిన అనేక మంది రాజకీయ నాయకులు, విద్యావేత్తలు, స్వాతంత్ర్య సమరయోధులు కమలా స్వాధిన్, గీతా బజాజ్ మొదలైనవారు ఈ సంస్థ పూర్వ విద్యార్థులు. రతన్ శాస్త్రి తన విద్యార్థులకు మాతృమూర్తిగా, ప్రేరణగా నిలిచారు, వారు ఆమెను జీవితాంతం భాభుజీ అని ఆప్యాయంగా పిలిచేవారు. 1998లో తన 86వ యేట కన్నుమూశారు.
మూలాలు
మార్చు- ↑ "Padma Awards Directory (1954-2009)" (PDF). Ministry of Home Affairs. Archived from the original (PDF) on 2013-05-10.
- ↑ "Jamnalal Bajaj Awards Archive". Jamnalal Bajaj Foundation.
- ↑ "Womens Struggle in Rajasthan". Rajasthani Granthagar (in అమెరికన్ ఇంగ్లీష్). Retrieved 2023-04-03.
- ↑ "प्रत्यक्षजीवनशास्त्र | Hindi Book | Pratyaksh Jivan Shastra - ePustakalay". epustakalay.com (in హిందీ). Retrieved 2023-04-03.
- ↑ "'Not even a nose ring': Rajputana women played stellar roles in freedom struggle". The Times of India. 2022-08-14. ISSN 0971-8257. Retrieved 2023-04-03.
- ↑ "राजस्थान स्वाधीनता संग्राम के साक्षी (जयपुर अंचल) | Rajasthan Swadhinata Sangram ke Sakshi (Jaipur Anchal)". Rajasthani Granthagar (in అమెరికన్ ఇంగ్లీష్). Retrieved 2023-04-03.