అభిమన్యుడు
అభిమన్యుడు అర్జునుని కుమారుడు. అతను పాండవ మధ్యముడు అయిన అర్జునునికి, బలరామకృష్ణుల సహోదరి అయిన సుభద్రకు జన్మించిన పుత్రుడు. పాండవుల వనవాసకాలములో తల్లి సుభద్రతో అమ్మమ్మగారింట ఎక్కువ కాలము పెరిగాడు. యుద్ధవిద్యా ప్రావీణ్యతలో తండ్రిని మించిన తనయుడు. విరాట పర్వములో అభిమన్యుని ప్రస్తావన పునఃప్రారంభమౌతుంది. అజ్ఞాతవాసంలో ఉన్న తండ్రి అయిన అర్జునుని చూడటానికి విరాట రాజ్యానికి వచ్చి విరాటరాజు కుమార్తె, ఉత్తరను కలుసుకొని ఆమెను వివాహము చేసుకోవాలని ఆశపడతాడు.
| అభిమన్యుడు | |
|---|---|
 పద్మవ్యూహంలో చక్రంతో అభిమన్యుడు | |
| సమాచారం | |
| గుర్తింపు | క్షత్రియుడు, కురు వారసుడు |
| ఆయుధం | విల్లు, బాణాలు, కత్తి |
| కుటుంబం | |
| దాంపత్యభాగస్వామి | ఉత్తర ; శశిరేఖా పరిణయం (కొన్ని జానపద కథల ఆధారంగా) |
| పిల్లలు | పరీక్షిత్తు (ఉత్తరకు జన్మించినవాడు) |
| బంధువులు | తండ్రి సోదరులు తల్లి సోదరులు సవతి సోదరులు |
అభిమన్యుడు పెద్దల సంపూర్ణ అంగీకారంతో ఉత్తరని వివాహము చేసుకుంటాడు. వివాహానంతరము అభిమన్యుడు, అర్జునుడు యుద్ధభూమిలో లేని సమయంలో ద్రోణుడుచే రచించబడిన పద్మవ్యూహములో ప్రవేశించి అసాధారణ ధైర్యసాహసాలు ప్రదర్శించి అన్యాయంగా చుట్టుముట్టిన దుర్యోదన, దుశ్శాసన, కర్ణాదులచే సంహరింపబడి వీరమరణము పొందటంతో అభిమన్యుని కథ భారతములో దాదాపు ముగుస్తుంది.
అభిమన్యుని మరణము అర్జునునికి తీవ్ర మనస్తాపాన్ని కలిగిస్తుంది. సుభద్ర పుత్రశోకంతో అభిమన్యుని మరణాన్ని నివారించలేదని కృష్ణుని నిలదీస్తుంది. అభిమన్యుని మరణసమయంలో అతని భార్య ఉత్తర గర్భవతిగా ఉండటం వలన ఆమె సహగమనము నివారించబడింది. యుద్ధానంతరము ఉపపాండవులను అశ్వద్దామ సంహరించడము వలన అభిమన్యుని పుత్రుని వలననే పాండవ వంశము వృద్ధి చెందినది. దుర్యోధనుని సోదరి భర్త సైంధవుడు, అభిమన్యుడు పద్మవ్యూహంలో ప్రవేశించిన తరువాత అర్జునుని మినహా మిగిలిన పాండవులను అడ్డగించాడని, ఆ కారణంగానే అభిమన్యుడు యుద్ధములో మరణించాడని క్రోధుడైన అర్జునుడు ప్రతిజ్ఞ చేసి సైంధవుని సంహరించి తన పుత్రశోకాన్ని ఒకింత తగ్గించుకుంటాడు. అందువలన సైంధవుని మరణానికి అభిమన్యుడు కారణమౌతాడు. అర్జునుడు సుభద్రకు పద్మవ్యూహములో ఎలాప్రవేశించాలని వివరించినపుడు సుభద్ర గర్భంలో ఉన్న అభిమన్యుడు వినడం గ్రహించిన కృష్ణుడు అర్జునుని నివారించి పద్మవ్యూహం నుండి బయటికి రావడం చెప్పకుండా చేశాడు. ఆకారణంగా పద్మవ్యూహంలో ప్రవేశించిన అభిమన్యుడు పద్మవ్యూహంనుండి బయట పడలేక వీరమరణం చెందినట్లు మహాభారత కథనం వివరిస్తుంది.[1]
శబ్దవ్యుత్పత్తి మార్చు
అభిమన్యుడు అనే పదానికి సంస్కృతంలో "ఆత్మగౌరవం ఉన్నవాడు" అని అర్థం. దీనిని ప్రత్యామ్నాయంగా "వీరోచితం" లేదా "ఆవేశపూరితం"గా అన్వయించవచ్చు[2]. మహాభారతంలో, అభిమన్యుని వర్ణించడానికి అనేక పదాలు ఉపయోగించబడ్డాయి[3]. కింది వాటిలో కొన్ని జాబితా ఉంది.
ఇతిహాసం మార్చు
జననం-ప్రారంభ జీవితం మార్చు
ఆది పర్వంలోని సంభవ పర్వంలో అభిమన్యుని పుట్టుక, అతని అకాల మరణం వెనుక ఉన్న కారణం గూర్చి ఉంది. ఒకసారి దేవతల సమావేశంలో చంద్ర దేవుడు సోముని కుమారుడైన వర్చస్సు, అభిమన్యుని యొక్క భూసంబంధమైన రూపాన్ని తీసుకుంటాడని, దుష్టుల వినాశనంలో సహాయం చేస్తాడని ప్రతిపాదించబడింది. తన కొడుకును వదులుకోవడానికి ఇష్టపడని సోముడు, అతను (అభిమన్యుగా) పదహారేళ్ల తర్వాత వర్చస్సుగా తన వద్దకు తిరిగి వస్తాడనే షరతుపై మాత్రమే వారి ప్రతిపాదనకు అంగీకరించాడు.[4][5]
అభిమన్యుడు పాండవ సోదరులలో మూడవవాడు అయిన అర్జునుడు-యదు వంశానికి చెందిన అతని భార్య సుభద్రకు జన్మించాడు. పాండవులు తమ రాజ్యాన్ని వదులుకొని, వారి బంధువు దుర్యోధనుడిచే పదమూడు సంవత్సరాలు బహిష్కరించబడటానికి ముందు అర్జునుడు అతనికి మొదట సైనిక విద్యను బోధించాడు. ఈ సమయంలో, సుభద్ర తన సోదరుడి ఇంటి అయిన ద్వారక రాజ్యంలో ఉండి, తన కుటుంబ సహాయంతో అభిమన్యుని పెంచింది. అభిమన్యుడు తన మేనమామలు బలరాముడు, కృష్ణుడి నుండి అలాగే అతని తల్లి బంధువు ప్రద్యుమ్నుడి నుండి సైనిక విద్యను అభ్యసించాడు. పాండవులు అజ్ఞాతవాసం నుండి తిరిగి వచ్చినప్పుడు, దుర్యోధనుడు వారి రాజ్యాన్ని తిరిగి ఇవ్వడానికి నిరాకరించాడు, ఇది చివరికి కురుక్షేత్ర యుద్ధానికి దారితీసింది.[4]
చక్రవ్యూహాన్ని ఛేదించే వ్యూహాన్ని అర్జునుడు అభిమన్యుకి బోధించాడు, ఇది అనేక రక్షణ గోడల చిక్కైన ఒక బలీయమైన సైనిక నిర్మాణం. యుధిష్ఠిరుని ప్రకారం ఈ నైపుణ్యం తెలిసిన నలుగురు యోధులలో అభిమన్యుడు ఒకడు[6]. మహాభారతంతో సంబంధం లేని, ఒక జానపద కథ అభిమన్యుడు తన తల్లి గర్భంలో ఉన్నప్పుడే అర్జునుడి నుండి ఈ సమాచారాన్ని తెలుసుకున్నాడు. అయినప్పటికీ, చక్రవ్యూహం నుండి ఎలా నిష్క్రమించాలో అతను వినలేకపోయాడు. ఈ అసంపూర్ణ జ్ఞానం తరువాత అతని మరణానికి దోహదపడింది.[7]
వివాహం మార్చు
అభిమన్యు వివాహం మహాభారతం లోని నాల్గవ పర్వమైన విరాట పర్వంలో వివరించబడింది. పాండవులు రహస్యంగా జీవించవలసి వచ్చింది. వారి వనవాసం యొక్క చివరి సంవత్సరంలో కనుగొనబడకుండా ఉండవలసి వచ్చింది. పాండవులు మత్స్య రాజ్యంలో మారువేషంలో ఉండి దాని పాలకుడైన విరాటుడిని సేవించారు. రాజు కుమార్తె ఉత్తరకు బృహన్నల అనే నపుంసకుడిలా నటించిన అర్జునుడు నాట్యం, సంగీతం నేర్పించాడు. ఒక సంవత్సరం పాటు అజ్ఞాతవాసం ముగిసినప్పుడు, పాండవుల నిజమైన గుర్తింపులు వెల్లడి అయినప్పుడు, విరాటుడు అర్జునుని ఉత్తరను వివాహం చేసుకోమని కోరాడు. అయితే, ఆ సమయంలో అర్జునుడు ఆమెకు గురువుగా పనిచేసినందున తిరస్కరించాడు. బదులుగా, అతను ఉత్తర, అభిమన్యుడు వివాహం చేసుకోవాలనే ఆలోచనను ముందుకు తెచ్చాడు. ఉపప్లవ్య నగరంలో వివాహ వేడుక ఘనంగా జరిగింది.[8][9] అభిమన్యుడు మరణానికి ముందు తన భార్య గర్భవతి. ఆమె తరువాత పరీక్షిత్తు అనే కొడుకుకు జన్మనిచ్చింది. కురుక్షేత్ర యుద్ధంలో పాండవుల విజయం తరువాత, పరీక్షిత్తుడు యుధిష్ఠిరునికి వారసుడు అయ్యాడు. తరువాత యుధిష్ఠిరుని స్థానంలో హస్తినాపుర పాలకుడిగా ఉంటాడు.[9]
మహాభారతం ఉత్తరను అభిమన్యుని ఏకైక భార్యగా పేర్కొనగా, తెలుగు జానపద కథ శశిరేఖా పరిణయం ప్రకారం, అభిమన్యుడు ఉత్తరను వివాహం చేసుకునే ముందు, తన మామ బలరాముడి కుమార్తె శశిరేఖను (వత్సల అని కూడా పిలుస్తారు) వివాహం చేసుకున్నాడు. కథ ప్రకారం, అభిమన్యుడు ద్వారకలో ఉంటూ శశిరేఖతో ప్రేమలో పడ్డాడు, అయితే బలరాముడు దుర్యోధనుడి కుమారుడైన లక్ష్మణుడిని వివాహం చేసుకోవాలనుకున్నాడు. తన కోడలికి సాయం చేయాలనుకున్న భీముడి కొడుకు ఘటోత్కచ శశిరేఖ వేషం వేసి లక్ష్మణుడి చేయి విరిచాడు. ఈ సంఘటన ఫలితంగా, లక్ష్మణుడు శశిరేఖతో తన వివాహాన్ని ముగించాడు. అసలు శశిరేఖ, అభిమన్యులు అప్పట్లో అడవిలో పెళ్లి చేసుకున్నారు. మహాభారతంలో అలాంటి కథ లేదు. ఇది కేవలం కల్పితం.[10][11]
కురుక్షేత్ర యుద్ధం మార్చు
కురుక్షేత్ర యుద్ధంలో అభిమన్యుడు పాండవుల పక్షం వహించాడు. అతను యువకుడే అయినప్పటికీ, అతను పోరాటంలో అద్భుతమైన ధైర్యాన్ని ప్రదర్శించాడు. మహాభారతం ఐదవ అధ్యయం ఉద్యోగ పర్వలో, అభిమన్యుని మొదటి పదకొండు రోజుల సంఘర్షణలో కౌరవ పక్షాన్ని పర్యవేక్షించిన భీష్ముడు 'సైన్య-విభాగాల నాయకుల నాయకుడు'గా వర్గీకరించబడ్డాడు. [12][13]
మహాభారతం యొక్క భీష్మ పర్వంలో భీష్ముడు కౌరవ దళ సేనాధిపతిగా పనిచేసిన మొదటి పదకొండు రోజుల యుద్ధంలో జరిగిన యుద్ధాల గురించి సమగ్ర కథనాన్ని కలిగి ఉంది. అభిమన్యుడు మొదటి రోజు కోసల రాజు బృహత్బలతో యుద్ధంలో నిమగ్నమయ్యాడు. తరువాత, భీష్ముడితో జరిగిన భయంకరమైన యుద్ధంలో, అభిమన్యుడు భీష్ముడి ధ్వజస్తంభాన్ని విరిచాడు. అతను రెండవ రోజు దుర్యోధనుని కుమారుడు లక్ష్మణుడితో కలిసి యుద్ధంలో నిమగ్నమయ్యాడు. అతను అర్జునుడు నిర్మించిన అర్ధ చంద్ర వ్యూహం అని పిలువబడే అర్ధ వృత్తాకార ఫలకంలో ఒక స్థానాన్ని ఆక్రమించాడు. అతను గాంధారులతో కూడా క్రూరంగా పోరాడాడు. అతను శల్యునిపై దండెత్తినప్పుడు, మగధ రాజు జయత్సేనుడు, అతని ఏనుగును చంపారు. యుద్ధంలో భీముడికి సహాయం చేసిన తరువాత, అభిమన్యుడు మరోసారి లక్ష్మణుడిని ఓడించాడు. అదనంగా, వికర్ణ, చిత్రసేన, ఇతర కౌరవ సోదరులు అభిమన్యు చేతిలో ఓడిపోయారు. తరువాత, అతను పాండవుల సేనాధిపతి ధృష్టద్యుమ్నుడు నిర్మించిన శృంగాటక వ్యూహంలో తన స్థానాన్ని పొందాడు. అభిమన్యుడు అంబష్ఠ, అలంబుష లను కూడా ఓడించాడు. ఆ తర్వాత సుదిష్ణ, దుర్యోధన, బృహత్బలలతో యుద్ధం చేశాడు.[12]
మరణం మార్చు
మహాభారతంలోని ఎనిమిదవ పర్వమైన ద్రోణ పర్వలోని "అభిమన్యు-బాధ పర్వం" అంతటా అభిమన్యుని మరణం గురించి వివరంగా వివరించబడింది. పదకొండవ రోజున భీష్ముడు ఓడిపోయిన తర్వాత, గతంలో పాండవులు, కౌరవుల గురువుగా ఉండే ద్రోణుడు--కౌరవ పక్షానికి కొత్త నాయకుడిగా ఎంపికయ్యాడు. పన్నెండవ రోజు పేలవమైన ప్రదర్శన తరువాత, దుర్యోధనుడు అతనిని మందలించాడు. పాండవులను ఓడించాలనే ప్రతిజ్ఞను అతనికి గుర్తు చేశాడు. ద్రోణుడు ఇబ్బందిగా భావించి చక్రవ్యూహం ప్రారంభించాలని నిర్ణయించుకున్నాడు. అర్జునుడు చక్రవ్యూహ రక్షణలో నిపుణుడు కాబట్టి, అర్జునుడిని అక్కడి నుంచి వేరొక చోటికి మళ్లించమని దుర్యోధనుడిని అభ్యర్థించాడు. పదమూడవ రోజున, అర్జునుడు సంసప్తకులచే దక్షిణ దిక్కుగా తిరిగాడు. ద్రోణాచార్యుని నేతృత్వంలోని కౌరవుల సైన్యం చక్రవ్యూహ శ్రేణిలో తమను తాము ఏర్పాటు చేసుకుంది. ద్రోణుడు, కర్ణుడు, శల్యుడు, కృపాచార్యుడు, అశ్వత్థామ, దుర్యోధనుడు, జయద్రథుడు, దుఃశ్శాసనుడు, భూరిశ్రవుడు వంటి మహారధులు లక్షలాది మంది సైనికులచే కాపలాగా ఉన్న ఆ నిర్మాణపు రేకులను ఏర్పరిచారు. పాండవ దళాలు యుద్ధంలో పాల్గొనడానికి ముందుకు సాగాయి, కాని ద్రోణుని ప్రాణాంతక బాణాల వల్ల అందరూ వెనక్కి తగ్గారు. చక్రవ్యూహంలో ప్రవేశించగల కొద్దిమంది వ్యక్తులలో ఒకరిగా, అభిమన్యునికి యుధిష్ఠిరుడు ఆ పనిని అప్పగించాడు. ఎలా తప్పించుకోవాలో తనకు తెలియదని అభిమన్యుడు యుధిష్ఠిరుడికి గుర్తు చేసాడు, కానీ ఏదైనా తప్పు జరిగితే సహాయం చేయడానికి ప్రజలు అతనిని అనుసరిస్తున్నారని యుధిష్ఠిరుడు అతనిని ఒప్పించాడు.[14]
అభిమన్యుడు తన రథసారధి అయిన సుమిత్రను ద్రోణుడి వద్దకు వెళ్లమని ఆజ్ఞాపించగా, పాండవులు అతని వెనుకకు వెళ్ళారు. కౌరవ సైనికులు అభిమన్యునిపై దాడి చేశారు, కానీ అతను వారి బలీయమైన రక్షణను కత్తిరించి దానిని ముక్కలు చేశాడు. అప్పుడు బలీయమైన కౌరవ యోధులు అతనికి సవాలు విసిరారు. వేర్వేరు యుద్ధాలలో అభిమన్యుడు దుర్యోధనుడు, దుశ్శాసనుడు, ద్రోణుడు, అశ్వథామ, కర్ణుడు, శకునిలను ఓడించాడు. అతను అస్మాక రాజు కుమారుడు, శల్య సోదరులు, రుక్మరథుడు, లక్ష్మణుడు, బృందాక, జయత్సేనుడి కుమారుడు బృహత్బల, అశ్వకేతువు, భోజ యువరాజు మార్తికావతతో సహా అనేక మంది శత్రు యోధులను కూడా వధించాడు. దుర్యోధనుడు, తన కుమారుని హత్యతో కోపోద్రిక్తుడై, అభిమన్యుని హత్య చేయడానికి అసలు ప్రణాళికను మార్చమని ద్రోణుడికి సూచించాడు. పాండవుల దళాలను జయద్రథుడు అడ్డుకున్నాడు, చివరికి నలుగురినీ ఓడించి, అభిమన్యుని ఒంటరిగా విడిచిపెట్టాడు. దుర్యోధనుడి అపఖ్యాతి పాలైన మేనమామ శకుని, యుద్ధ నియమాలను ఉల్లంఘించిన అతనిపై ఏకకాలంలో దాడి చేయడానికి ఒక వ్యూహాన్ని రూపొందించాడు. ద్రోణుడు, కర్ణుడు, కృపాచార్యుడు, కృతవర్మ, అశ్వత్థామ, శకుని అనే ఆరుగురు మహారధులు అభిమన్యునిపై దాడి చేశారు. వారు అతని రథాన్ని పడగొట్టారు, అతని రథంలోని గుర్రాలను చంపారు, అతని ఆయుధాలను విరగ్గొట్టారు. అనేక బాణాలతో అతనిని కొట్టారు. అభిమన్యుడు చాలా మంది గాంధార సైనికులను హతమార్చి, ఈ సమయంలో అలసిపోయినప్పటికీ, నిస్సహాయంగా ఉన్నప్పటికీ రథచక్రాన్ని ఉపయోగించి యుద్ధం కొనసాగించాడు. దుశ్శాసనుడి కొడుకు తలపై తగిలిన దెబ్బ చివరికి అతనికి రక్తస్రావం అయింది[15][16].
మూలాలు మార్చు
- ↑ Mani, Vettam (1975). Puranic Encyclopedia: A Comprehensive Work with Special Reference to the Epic and Puranic Literature (in ఇంగ్లీష్). Motilal Banarsidass. p. 1. ISBN 978-81-208-0597-2.
- ↑ 2.0 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 Gandhi, Maneka (1993). The Penguin Book of Hindu Names (in ఇంగ్లీష్). Penguin Books India. ISBN 978-0-14-012841-3.
- ↑ 3.0 3.1 3.2 Mani, Vettam (1975). Puranic Encyclopedia: A Comprehensive Work with Special Reference to the Epic and Puranic Literature (in ఇంగ్లీష్). Motilal Banarsidass. p. 1. ISBN 978-81-208-0597-2.
- ↑ 4.0 4.1 Mani, Vettam (1975). Puranic Encyclopedia: A Comprehensive Work with Special Reference to the Epic and Puranic Literature (in ఇంగ్లీష్). Motilal Banarsidass. p. 1. ISBN 978-81-208-0597-2.
- ↑ "The Mahabharata, Book 1: Adi Parva: Sambhava Parva: Section LXVII". www.sacred-texts.com. Retrieved 2023-02-13.
- ↑ Ganguli, Kisari Mohan (2015-01-10). "The Thirteenth Day at Kurukshetra; The Death of Abhimanyu [Chapter 3]". www.wisdomlib.org (in ఇంగ్లీష్). Retrieved 2023-02-14.
- ↑ "Abhimanyu and the Battle of Kurukshetra". Radha Krishna Temple in Utah (in ఇంగ్లీష్). 2009-11-29. Retrieved 2020-08-09.
- ↑ "The Mahabharata, Book 4: Virata Parva: Go-harana Parva: Section LXXII".
- ↑ 9.0 9.1 Mani, Vettam (1975). Puranic Encyclopedia: A Comprehensive Work with Special Reference to the Epic and Puranic Literature (in ఇంగ్లీష్). Motilal Banarsidass. p. 1. ISBN 978-81-208-0597-2.
- ↑ Indrajit Bandyopadhyay (29 October 2008), "A Study In Folk "Mahabharata": How Balarama Became Abhimanyu's Father-in-law", Epic India: A New Arts & Culture Magazine, archived from the original on 17 February 2012
- ↑ Pattanaik, Devdutt (2010-08-16). Jaya: An Illustrated Retelling of the Mahabharata (in ఇంగ్లీష్). Penguin UK. ISBN 978-81-8475-169-7.
- ↑ 12.0 12.1 Mani, Vettam (1975). Puranic Encyclopedia: A Comprehensive Work with Special Reference to the Epic and Puranic Literature (in ఇంగ్లీష్). Motilal Banarsidass. p. 1. ISBN 978-81-208-0597-2.
- ↑ "The Mahabharata, Book 5: Udyoga Parva: Uluka Dutagamana Parva: Section CLXXI". www.sacred-texts.com. Retrieved 2023-02-14.
- ↑ Ganguli, Kisari Mohan (2015-01-10). "The Thirteenth Day at Kurukshetra; The Death of Abhimanyu [Chapter 3]". www.wisdomlib.org (in ఇంగ్లీష్). Retrieved 2023-02-14.
- ↑ Ganguli, Kisari Mohan (2015-01-10). "The Thirteenth Day at Kurukshetra; The Death of Abhimanyu [Chapter 3]". www.wisdomlib.org (in ఇంగ్లీష్). Retrieved 2023-02-14.
- ↑ Mani, Vettam (1975). Puranic Encyclopedia: A Comprehensive Work with Special Reference to the Epic and Puranic Literature (in ఇంగ్లీష్). Motilal Banarsidass. p. 1. ISBN 978-81-208-0597-2.
బాహ్య లంకెలు మార్చు
Media related to అభిమన్యుడు at Wikimedia Commons