కెచ్వా భాష
కెచ్వా లేదా కెచువా[1][2] అనేది కెచ్వా ప్రజలు మాట్లాడే ఒక భాష లేదా ఒక భాషా కుటుంబం. ఈ భాషను ప్రధానంగా పెరూ దేశంలోని ఆండీస్ పర్వతాల్లోను, దక్షిణ అమెరికాలోని ఎత్తైన ప్రాంతాలలోనూ నివసిస్తున్నవారు మాట్లాడుతారు. ఇది అమెరికా ఖండాల్లోని ఆదిమ వాసుల భాషల్లో అత్యధికులు మాట్లాడే భాష లేదా భాషా కుటుంబం. మొత్తం 80 లక్షలు నుండి కోటి మంది దాకా మాట్లాడుతారు.[3] పెరూవియన్లలో సుమారు 25% (77 లక్షలు మంది) కెచ్వా భాష మాట్లాడతారు. ఇంకా సామ్రాజ్యం లో ప్రధాన భాషగా ఇది చాలా ప్రసిద్ది చెందింది. పెరూని పాలించిన స్పెయిన్ దేశస్థులు ఈ భాష వాడకాన్ని ప్రోత్సహించారు. కాబట్టి తక్కిన ఆదిమ అమెరికా భాషల మాదిరి కాకుండా కెచ్వా అంతరించిపోలేదు. ఇది పెరూలో అనేక ప్రాంతాల సహ-అధికారిక భాష. ఆ దేశంలో అత్యధికులు మాట్లాడే భాషల్లో రెండవది కూడా.
| కెచ్వా భాష | ||
|---|---|---|
| మాట్లాడే దేశాలు: | ఆర్జెంటీనా, బొలీవియా, కొలంబియా, ఈక్వేడర్, పెరూ, చిలీ. | |
| ప్రాంతం: | మధ్య ఆండీస్ పర్వతశ్రేణి ప్రాంతం | |
| మాట్లాడేవారి సంఖ్య: | 80 లక్షలు నుండి కోటి మంది | |
| భాషా కుటుంబము: | కెచ్వా భాష | |
| అధికారిక స్థాయి | ||
| అధికార భాష: |  Peru Bolivia
| |
| నియంత్రణ: | అధికారిక నియంత్రణ లేదు | |
| భాషా సంజ్ఞలు | ||
| ISO 639-1: | qu | |
| ISO 639-2: | — | |
| ISO 639-3: | — | |
| గమనిక: ఈ పేజీలో IPA ఫోనెటిక్ సింబల్స్ Unicodeలో ఉన్నాయి. | ||
చరిత్ర
మార్చుఇంకా సామ్రాజ్యం విస్తరించడానికి చాలా కాలం ముందే కెచ్వా భాష మధ్య అండీస్‌ ప్రాంతంలో విస్తృతంగా విస్తరించింది. ఇంకా సామ్రాజ్య విస్తరణకు ముందు పెరూలో కెచ్వా భాషను ఏదో ఒక రూపంలో మాట్లాడే జాతులలో ఇంకా ప్రజలు ఒకరు. కూస్కో ప్రాంతంలో కెచ్వా పొరుగున ఉన్న ఐమరా వంటి భాషలచే ప్రభావితమై, ఒక విలక్షణ భాషగా అభివృద్ధి చెందింది. ఇదే విధంగా, ఇంకా సామ్రాజ్యంలో కెచ్వాను అధికారిక భాషగా విధించినప్పుడు, వివిధ ప్రాంతాల్లోని స్థానిక భాషల నుండి పదాలను కలుపుకొని, విభిన్న మాండలికాలు అభివృద్ధి చెందాయి.
16 వ శతాబ్దంలో పెరూను స్పానిష్ వారు ఆక్రమించిన తరువాత, క్వెచువాను స్థానిక ప్రజలు "సాధారణ భాష" గా విస్తృతంగా ఉపయోగించారు. దీనిని స్పానిష్ పరిపాలన అధికారికంగా గుర్తించింది. స్థానిక ప్రజలతో కమ్యూనికేట్ చేయడానికి చాలా మంది స్పానిష్ వారు దీనిని నేర్చుకున్నారు. [4] కాథలిక్ చర్చి మతాధికారులు కెచ్వాను సువార్త భాషగా ఉపయోగించారు. కాథలిక్ మిషనరీల ఉపయోగం కారణంగా, కెచ్వా పరిధి కొన్ని ప్రాంతాలలో విస్తరిస్తూనే ఉంది.
18 వ శతాబ్దం చివరలో, స్థానిక ప్రజలు చేసిన టుపాక్ అమారు II తిరుగుబాటు తరువాత, వలసరాజ్యాల అధికారులు పరిపాలన, మతపరమైన విషయాల్లో క్వెచువా వాడకాన్ని ఆపేసారు. పెరూ ప్రజలు దీనిని ఉపయోగించరాదని నిషేధించారు. [3] కెచ్వాలో గార్సిలాసో డి లా వేగా యొక్క కామెంటారియోస్ రియల్స్ వంటి "అనుకూల" కాథలిక్ అనుకూల గ్రంథాలను కూడా రాజ్యం నిషేధించింది . [5]
19 వ శతాబ్దంలో లాటిన్ అమెరికన్ దేశాలు స్వాతంత్ర్యం సాధించిన వెనువెంటనే భాష కొంత పునరుజ్జీవనం పొందినప్పటికీ, కెచ్వా ప్రతిష్ట బాగా తగ్గింది. క్రమంగా దాని ఉపయోగం క్షీణించి, అక్కడక్కడా, సాంప్రదాయిక గ్రామీణ ప్రాంతాల్లోని స్థానిక ప్రజల వరకే పరిమితమైంది. ఐనప్పటికీ, 21 వ శతాబ్దంలో, కెచ్వా భాష మాట్లాడేవారు దక్షిణ అమెరికా అంతటా 8 నుండి 10 మిలియన్ల మంది ఉన్నారు. [3] ఏ దేశీయ భాష మాట్లాడేవారి కంటే ఇది ఎక్కువ.
1538 లో పెరూ చేరుకుని, 1540 నుండి భాష నేర్చుకున్న మిషనరీ డొమింగో డి శాంటో టోమస్ రాసినవే ఈ భాషలో అత్యంత ప్రాచీన వ్రాతపూర్వక రికార్డులు. అతను 1560 లో తన గ్రామాటికా ఓ ఆర్టే డి లా లెంగువా జనరల్ డి లాస్ ఇండియోస్ డి లాస్ రేనోస్ డెల్ పెరె (పెరూ సామ్రాజ్యపు ఇండియన్ల భాష వ్యాకరణం, కళ) ను ప్రచురించాడు. [6] [7]
స్పానిష్ వారు వచ్చే సమయానికి ఇంకా సామ్రాజ్యం మధ్య చిలీ లోకి విస్తరించిన ఫలితంగా, అక్కడ కెచ్వా, మాపుడుంగు మాపుచే భాషలు రెండూ ప్రాచుర్యంలో ఉండేవి. [8] 17 వ శతాబ్దంలో మధ్య చిలీలో మాపుచే, కెచువా, స్పానిష్ భాషలు మూడూ ప్రచుర్యంలో ఉండేవి, ప్రజలు ఎక్కువగా రెండు భాషలు మాట్లాడ గలిగి ఉండేవారు. [9] చిలీ స్పానిష్ భాషను ఎక్కువగా ప్రభావితం చేసిన స్వదేశీ భాష కెచ్వా.
2016 లో యూరప్‌లోని కెచ్వా భాషలో చేసిన మొదటి థీసిస్ పాబ్లో డి ఒలావిడ్ విశ్వవిద్యాలయంలో పెరువియన్ కార్మెన్ ఎస్కలంటే గుటియ్రేజ్ చేశారు. [10] పెరువియన్ విద్యార్థి, శాన్ మార్కోస్ విశ్వవిద్యాలయానికి చెందిన రోక్సానా క్విస్ప్ కొల్లాంటెస్, 2019 లో భాషా సమూహంలో మొదటి థీసిస్‌ను పూర్తి చేసి సమర్థించారు; ఇది కవి Andrés Alencastre Gutiérrez రచనలకు సంబంధించినది. ఇది ఆ విశ్వవిద్యాలయంలో చేసిన మొట్టమొదటి స్పానిషేతర స్థానిక భాషా థీసిస్. [11]
మూలాలు
మార్చు- ↑ Longman Dictionary
- ↑ Oxford Living Dictionaries Archived 2019-05-08 at the Wayback Machine, British and World English
- ↑ 3.0 3.1 3.2 Adelaar 2004, pp. 167–168, 255.
- ↑ Cahill, David Patrick, ed. (2008). "De la etnohistoria a la historia en los Andes : 51o Congreso Internacional de Americanistas, Santiago de Chile, 2003". Congreso Internacional de Americanistas: 295.
{{cite journal}}: Cite journal requires|journal=(help) - ↑ Aybar cited by Hart, Stephen M. A Companion to Latin American Literature, p. 6.
- ↑ Torero, Alfredo (1983). "La familia lingûística quechua". América Latina en sus lenguas indígenas. Caracas: Monte Ávila. ISBN 92-3-301926-8.
- ↑ Torero, Alfredo (1974). El quechua y la historia social andina. Lima: Universidad Ricardo Palma, Dirección Universitaria de Investigación. ISBN 978-603-45-0210-9.
- ↑ Téllez, Eduardo (2008). Los Diaguitas: Estudios (in Spanish). Santiago, Chile: Ediciones Akhilleus. p. 43. ISBN 978-956-8762-00-1.
{{cite book}}: CS1 maint: unrecognized language (link) - ↑ Hernández Salles, Arturo (1981). "Influencia del mapuche en el castellano". Documentos Lingüísticos y Literarios (in Spanish). 7: 34–44.
{{cite journal}}: CS1 maint: unrecognized language (link) - ↑ "Peruvian Prof. Presents First Quechuan Thesis Defense in Europe". Telesur. Archived from the original on 2019-10-28. Retrieved 2019-10-28.
- ↑ "Student in Peru makes history by writing thesis in the Incas' language". Retrieved 2019-10-28.