జనపదాలు

భారత ఉపఖండంలోని వేద కాలం నాటి రాజ్యాలు, గణతంత్రాలు (గణపదం), రాజ్యాలు (సామరాజ్యం) జనపదాలుగా పిలువబడ్డాయి. (ఐపిఎ-సా). వేద కాలం కాంస్య యుగం చివరి నుండి ఇనుప యుగం వరకు కొనసాగింది: క్రీ.పూ 1500 నుండి క్రీస్తుపూర్వం 6 వ శతాబ్దం వరకు. పదహారు మహాజనపదాలు ("గొప్ప జనపదాలు") పెరగడంతో వాటిని చాలా వరకు బలవంతులైన పొరుగువారు విలీనం చేసుకున్నప్పటికీ వీటిలో కొన్ని స్వతంత్రంగా వ్యవహరించాయి.  

Janapada

ఈ వివరణాత్మక పటం భారతీయ పురాణాలలో లేదా భరతా ఖండాలో పేర్కొన్న రాజ్యాలు, గణతంత్ర స్థానాలను చూపిస్తుంది.

పేరు వెనుక చరిత్ర

జనపద అనే సంస్కృత పదం తత్పురుష సమ్మేళనం. ఇది జనసు, పాడా అనే రెండు పదాలతో కూడి ఉంది. జన అంటే "ప్రజలు" ("విషయం") (cf. లాటిను కాగ్నేటు జాతి, ఇంగ్లీషు కాగ్నేటు కిను). పాడా అనే పదానికి "పాదం" (cf. లాటిను కాగ్నేటు పెడిసు) అని అర్ధం;; దాని ప్రారంభ ధృవీకరణ నుండి, ఈ పదానికి "రాజ్యం, భూభాగం", "విషయ జనాభా" (cf. హిట్టిటు పెడాను, "స్థలం"). భాషా శాస్త్రవేత్త జార్జి డంకెలు గ్రీకు ఆండ్రాపోడాను "బానిస" ను పీ తో పోల్చారు: పీ "ఫెటర్సు" (అనగా "పాదాలకు జతచేయబడినది"). సంస్కృత పదం, సాధారణంగా "పాదముద్ర, కాలిబాట" అని అర్ధం, పీ పునర్నిర్మాణ యాసలో వేరుగా ఉంటుంది. "ప్రజల భూమి ", " పదస్య జనాలు ", అనే భావన కోసం, విలోమ పదప్రయోగం. "ప్రజల ప్రదేశం" ప్రాధమిక అర్ధం, జనస్య పదం, సమ్మేళనం పురుష లింగంతో ఎందుకు ఉందో వివరించదు. అసలు ద్వాండ్వా "భూమి ప్రజలు" ప్రయోగించబడింది, కాని ద్వంద్వ ప్రయోగం ఉపయోగించబడింది.

అభివృద్ధి

Modern replica of utensils and falcon shaped altar used for Agnicayana, an elaborate shrauta ritual originating from the Kuru Kingdom, around 1000 BCE.

1500 నుండి క్రీ.పూ 500 మధ్య జనపదాలు వృద్ధి చెందాయని సాహిత్య ఆధారాలు సూచిస్తున్నాయి. "జనపద" అనే పదం మొట్టమొదటి ప్రస్తావన ఐతరేయ (8.14.4), శతాపాత (13.4.2.17) బ్రాహ్మణ గ్రంథాలలో కనిపిస్తుంది.

వేద సంహితాలలో జన అనే పదం ఒక తెగను సూచిస్తుంది. దీని సభ్యులు పూర్వీకుల వారసులు అని విశ్వసించారు. ఒక రాజు ప్రజలకు నాయకత్వం వహించాడు. సమితి అనేది జన సభ్యుల ఉమ్మడి సభ రాజును ఎన్నుకునే అధికారం, బహిష్కరించే అధికారం కలిగి ఉంది. సభ రాజుకు సలహా ఇచ్చే తెలివైన పెద్దల చిన్న సమావేశంగా ఉంటుంది.

జనాలు మొదట అర్ధసంచార పశుపోషక సమూహాలు, కానీ క్రమంగా నిర్దిష్ట భూభాగాలతో సంబంధం కలిగివున్నాయి. ఎందుకంటే అవి తరువాత వీరు తక్కువ సంచారజాతులు అయ్యాయి. జానాలో వివిధ కులాసు (వంశాలు) అభివృద్ధి చెందాయి. ఒక్కొక్కటి దాని స్వంత అధ్యక్షుడు. క్రమంగా, రక్షణ, యుద్ధం అవసరాలు జనపాదిన్లు (క్షత్రియ యోధులు) నేతృత్వంలోని సైనిక సమూహాలను ఏర్పాటు చేసేలా జనాలను ప్రేరేపించాయి. ఈ నమూనా చివరికి జనపదాలు అని పిలువబడే రాజకీయ విభాగాల స్థాపనగా పరిణామం చెందింది.

కొన్ని జనాలు తమ సొంత జనపదాలుగా పరిణామం చెందగా మరికొన్ని కలిసి ఒక సాధారణ జనపదంగా ఏర్పడ్డాయి. రాజకీయ శాస్త్రవేత్త సుదామా మిశ్రా ప్రకారం పాంచాల జనపద పేరు ఐదు (పంచ) జనాల కలయిక అని సూచిస్తుంది. ప్రారంభ గ్రంథాలలో పేర్కొన్న కొన్ని జనాలు (అజా, ముటిబా వంటివి) తరువాతి గ్రంథాలలో ప్రస్తావించబడలేదు. ఈ చిన్న జనాలను జయించి పెద్ద జనాలలోకి చేర్చారని మిశ్రా సిద్ధాంతీకరించారు.

జనపదాలు క్రీస్తుపూర్వం 500 లో క్రమంగా కరిగిపోయాయి. భారతదేశంలో సామ్రాజ్య శక్తులు (మగధ వంటివి) పెరగడం, అలాగే వాయువ్య దక్షిణ ఆసియాలో విదేశీ దండయాత్రలు (పర్షియన్లు, గ్రీకులు వంటివి) వాటికి కారణమని చెప్పవచ్చు.

ప్రకృతి

ప్రాచీన భారతదేశంలో జనపద అత్యున్నత రాజకీయ విభాగంగా ఉన్నాయి. ఈ రాజకీయాలు సాధారణంగా రాచరికం (కొంతమంది రిపబ్లికనిజంను అనుసరించినప్పటికీ), వారసత్వం వంశపారంపర్యంగా ఉండేవి. ఒక రాజ్యనికి పాలకుడిని రాజన్ (రాజు) అని పిలుస్తారు. రాజుకు సహాయపడే ఒక ప్రాధాన్యుడు పురోహిత (పూజారి), ఒక సేనాని (సైన్యం), సైన్యాధ్యక్షుడు మొదలైవ వారు పాలకుడికి సహాయంగా ఉండేవారు. అదేసమయంలో మరో రెండు రాజకీయ సంస్థలు కూడా ఉన్నాయి: (సభ), పెద్దల మండలిగా భావించబడింది, (సమితి), మొత్తం ప్రజల సాధారణ సభ.

రాజ్యాల సరిహద్దులు

పాంచాల మధ్య, పశ్చిమ (పాండవ రాజ్యం), తూర్పు (కౌరవ రాజ్యం) కురు సాంరాజ్యాల మధ్య ఉన్నట్లుగా రెండు పొరుగు రాజ్యాల మద్య తరచుగా నదులు సరిహద్దులను ఏర్పరుస్తాయి. కొన్నిసార్లు రాజ్యాల మద్య రాజ్యాల కంటే పెద్దదిగా ఉన్న పెద్ద అడవులు తమ సరిహద్దులను ఏర్పరుచుకున్నాయి. నైమిషా అటవీ, పాంచల, కోసల రాజ్యాల మధ్య నైమిషారణ్యం సరిహద్దుగా ఉండేది. హిమాలయ, వింధ్యాచల, సహ్యాద్రి వంటి పర్వత శ్రేణులు కూడా తమ సరిహద్దులను ఏర్పరచుకున్నాయి.

నగరాలు, గ్రామాలు

Ahichchhatra (or Ahi-Kshetra) was the ancient capital of Northern Panchala. The remains of this city has been discovered in Bareilly.

కొన్ని రాజ్యాలు దాని ప్రధాన రాజధానిగా పనిచేయడానికి ఒక ప్రధాన నగరాన్ని కలిగి ఉన్నాయి. ఉదాహరణకు పాండవ రాజ్యానికి రాజధాని ఇంద్రప్రస్థ, కౌరవ రాజ్యానికి హస్తినాపుర నగరాలు రాజధానులుగా ఉన్నాయి. ఉత్తర పాంచాల రాజధానిగా అహిచత్రా, దక్షిణ పాంచాల రాజధానిగా కాంపిలియ ఉన్నాయి. కోసల రాజ్యం అయోధ్య నగరం రాజధానిగా కలిగి ఉంది. పాలక రాజు భవనం ఉన్న ప్రధాన నగరం (రాజధాని) కాకుండా రాజ్యం అంతటా చిన్న పట్టణాలు, గ్రామాలు విస్తరించి ఉన్నాయి. రాజు నియమించిన అధికారులు వీటి నుండి పన్ను వసూలు చేశారు. ప్రతిఫలంగా రాజు ఇతర రాజులు, దొంగ తెగల దాడి నుండి, విదేశీ సంచార తెగలు దాడి చేయకుండా రక్షణ కలిగిస్తాడు. రాజు తన రాజ్యంలో దోషులను శిక్షించడం ద్వారా శాంతిభద్రతలను అమలు చేశాడు.

నిర్వహణ

జనపదాలకు క్షత్రి పాలకులు ఉన్నారు. సాహిత్య రచనల ఆధారంగా చరిత్రకారులు జనపదాలు రాజుతో పాటు ఈ క్రింది సమావేశాల ద్వారా నిర్వహించబడుతున్నారని సిద్ధాంతీకరించారు:

సభ (కౌన్సిల్)

అర్హతగల సభ్యులు లేదా పెద్దల (ఎక్కువగా పురుషులు) మండలికి సమానమైన అసెంబ్లీ రాజుకు సలహా ఇచ్చి న్యాయ విధులు నిర్వహించింది. రాజులు లేని గణ-రాజ్య అని పిలువబడే గణాలు లేదా రిపబ్లికన్ జనపదాలలో, పెద్దల మండలి కూడా పరిపాలనను నిర్వహించింది.

పౌరాసభ (పరిపాలనా వ్యవస్థ)

పౌరా రాజధాని నగరం (పురా) అసెంబ్లీ, మునిసిపలు పరిపాలనను నిర్వహించింది.

సమితి (సర్వసభ్య సమావేశం)

ఒక సమితి సాధారణంగా రిపబ్లిక్కు లేదా నగర-రాజ్యాలలోని పెద్దలందరూ ఉందులో పాల్గొంటారు. ప్రాముఖ్యత ఉన్న విషయం మొత్తం నగర-రాజ్యాలకు తెలియజేయవలసి వచ్చినప్పుడు సమితి సమావేశమైంది. పండుగ సమయంలో ప్రణాళిక, ఆదాయాన్ని పెంచడానికి, వేడుకలను నిర్వహించడానికి ఒక సమితి ఏర్పాటు చేయడం జరిగింది.

జనపద అసెంబ్లీ మిగిలిన జనపదాలకు ప్రాతినిధ్యం వహించింది, బహుశా గ్రామాలు, వీటిని గ్రామిని పరిపాలించారు.

జనపద

కొంతమంది చరిత్రకారులు "పౌర-జనపద" అని పిలువబడే ఒక సాధారణ సభ ఉందని సిద్ధాంతీకరించారు, కాని రాం శరణ్ శర్మ వంటి వారు ఈ సిద్ధాంతంతో విభేదిస్తున్నారు. పౌర, జనపద ఉనికి కూడా వివాదాస్పదమైన విషయం.

కె. పి. జయస్వాలు వంటి భారతీయ జాతీయ చరిత్రకారులు అటువంటి సమావేశాల ఉనికి పురాతన భారతదేశంలో ప్రజాస్వామ్యం ప్రాబల్యానికి నిదర్శనమని వాదించారు. సమకాలీన సమాజాన్ని నాలుగు వర్ణాలుగా విభజించారు (బహిష్కృతులతో పాటు), క్షత్రియ పాలకవర్గానికి అన్ని రాజకీయ హక్కులు ఉన్నాయని వి. బి. మిశ్రా. జనపదంలోని పౌరులందరికీ రాజకీయ హక్కులు లేవు.గౌతమ ధర్మసూత్రం ఆధారంగా తక్కువ కుల శూద్రులు పౌర అసెంబ్లీలో సభ్యులు కావచ్చని జయస్వాలు సిద్ధాంతీకరించారు. ఎ. ఎస్. పౌరా-జనపద అసెంబ్లీ సభ్యులు రాజుకు సలహాదారులుగా వ్యవహరించారని, అత్యవసర సమయాల్లో పన్నులు విధించడం వంటి ఇతర ముఖ్యమైన నిర్ణయాలు తీసుకున్నారని జయస్వాలు వాదించారు. ఈ సిద్ధాంతం ఎ.ఎస్. అల్టేకరు ధర్మసూత్ర రచనలను పొరపాటుగా అర్ధం కారణంగా ఇవ్వబడిందని పౌర అంటే పురజనుడు అని నగర సభ సభ్యుడు కాదని వాదించాడు. ఈ తీర్మానాలు సాహిత్య ఆధారాల తప్పుడు వ్యాఖ్యానాలపై ఆధారపడి ఉన్నాయని మరోసారి ఆల్టెకరు వాదించారు. ఉదాహరణకు, జయస్వాల్ రామాయణ పద్యంలో "అమంత" అనే పదాన్ని "సలహా ఇవ్వడానికి" అని తప్పుగా అనువదించాడు; వాస్తవానికి సరైన సందర్భంలో "వీడ్కోలు పలకడం" అని అర్ధం.

రాజ్యాల మధ్య పరస్పర సంబంధాలు

Janapada weaponry

Ancient Indian Antennae sword; Metalwork, 1500–500 BCE. Ancient Indian Ax Blade, 1500–1000 BCE.

ఒక రాజ్యానికి సరిహద్దు భద్రత లేదు, సరిహద్దు వివాదాలు చాలా అరుదు. ఒక రాజు సైనిక పోరాటాలను నిర్వహించవచ్చు (తరచూ దిగ్విజయ అని అర్ధం అన్ని దిశలపై విజయం అని అర్ధం), మరొక రాజును యుద్ధంలో ఓడించిన తరువాత ఒక రోజు పాటు కొనసాగవచ్చు. ఓడిపోయిన రాజు విజయవంతమైన రాజు ఆధిపత్యాన్ని అంగీకరిస్తాడు. ఓడిపోయిన రాజు కొన్నిసార్లు విజయవంతమైన రాజుకు కప్పం అర్పించమని కోరవచ్చు. ఇటువంటి కప్పం కాల ప్రాతిపదికన కాకుండా ఒక్కసారి మాత్రమే సేకరించబడుతుంది. ఓడిపోయిన రాజు, చాలా సందర్భాలలో, విజయవంతమైన రాజుతో ఎటువంటి సంబంధాన్ని కొనసాగించకుండా ఓడిపోయిన రాజుకు తన రాజ్యాన్ని పరిపాలించటానికి స్వేచ్ఛ ఇస్తాడు. ఒక రాజ్యాన్ని మరొక రాజ్యం స్వాధీనం చేసుకోలేదు. తరచుగా ఒక సైనికాధికారి తన రాజు తరపున ఈ పోరాటాలను నిర్వహించారు. సైనిక పోరాటం, కప్పం సేకరణ తరచుగా రాజు రాజ్యంలో నిర్వహించిన గొప్ప యాగంతో (రాజసూయ లేదా అశ్వమేధ వంటివి) ముడిపడి ఉన్నాయి. ఓడిపోయిన రాజును స్నేహితునిగా, మిత్రుడిగా ఈ యాగ కార్యక్రమాలకు హాజరు కావాలని ఆహ్వానించారు.

కొత్త రాజ్యాలు

ఒక తరంలో ఒకటి కంటే ఎక్కువ రాజులు. కురురాజుల వంశం ఉత్తర భారతదేశం అంతటా వారి అనేక రాజ్యాలతో పరిపాలించడంలో చాలా విజయవంతమైయ్యారు. వారిలో తరువాతి తరాలు ఏర్పడ్డాయి. అదేవిధంగా యాదవ రాజుల వంశం మధ్య భారతదేశంలో సంఖ్యాపరంగా అనేక రాజ్యాలు స్థాపించారు.

సాంస్కృతిక బేధాలు

Vedic King performs the Rajasuya Sacrifice.

గిరిజనుల ఆధిపత్యంలోని కొద్దిగా భిన్నమైన సంస్కృతిని కలిగి ఉన్న పశ్చిమ భారతదేశంలోని భూభాగాలు వేదేతర సంస్కృతి కలిగిన ప్రాంతాలుగా ఉండేవి. కురు, పాంచాల రాజ్యాలలో ప్రబలంగా ఉన్న ప్రధాన స్రవంతి వేద సంస్కృతిగా భావించబడుతుంది. అదేవిధంగా భారతదేశంలోని తూర్పు ప్రాంతాలలో ఈ వర్గంలోని కొన్ని గిరిజనజాతులు ఉన్నారు. వేదేతర సంస్కృతి కలిగిన గిరిజనులు - ముఖ్యంగా అనాగరిక స్వభావం గలవారు - వీరిని సమిష్టిగా మలేచా అని పిలుస్తారు. హిమాలయాలకు మించి ఉత్తరాన ఉన్న రాజ్యాల గురించి ప్రాచీన భారతీయ సాహిత్యంలో చాలా తక్కువ ప్రస్తావించబడింది. చైనా సినా అని పిలిచే ఒక రాజ్యంగా పేర్కొనబడింది. తరచూ మ్లేచ రాజ్యాలుగా వర్గీకరించబడింది.

జనపదాల జాబితా

వేదకాల సాహిత్యం

వేదాలలో ప్రస్తావించబడిన 5 పురాతన భారతీయ భూ ఉప-విభజనలు:

• ఉదిత్య (ఉత్తర ప్రాంతం)
• ప్రాచ్య (తూర్పు ప్రాంతం)
• దక్షిణ (దక్షిణ ప్రాంతం)
• ప్రతిచ్య (పశ్చిమ ప్రాంతం)
• మధ్య-దేశ (మధ్య ప్రాంతం)

వేద సాహిత్యం పేర్కొన్న " జన " (జనపదాలు)జాబితా :

జన లేక జనపదాలు	IAST పేరు	ప్రాంతం	ప్రస్తావన ఋగ్వేదం	ప్రస్తావన అథర్వణవేదం
అజ	అజ	మధ్య	✓
అలిన	అలిన	పశ్చిమ	✓
అంబస్థ	అంబస్థ	మధ్య
ఆంధ్ర	ఆంధ్ర	దక్షిణ
అంగ	అంగ	తూర్పు		✓
అను	అను	పశ్చిమ	✓
బాహ్లిక	బాహ్లిక	ఉత్తర		✓
భలన	భలన	పశ్చిమ	✓
భరద్వాజ	భరద్వాజ	మధ్య	✓
భరత	భరత	మధ్య	✓
భేద	భేద	మధ్య	✓
బోధ	బోధ	మధ్య
చేది	చేది	మధ్య	✓
దృహ్యు	దృహ్యు	పశ్చిమ	✓
గాంధార	గాంధార	పశ్చిమ	✓	✓
కాంబోజ	కాంబోజ	ఉత్తర
కేసిన్	కేసిన్	మధ్య
కికట	కికట	తూర్పు	✓	✓
కిరాట	కిరాట	తూర్పు
కోసల	కోసల	తూర్పు
క్రివి	క్రివి	మధ్య	✓
కుంతి	కుంతి	మధ్య
కురు	కురు	మధ్య	✓	✓
మగధ	మధ్య	తూర్పు		✓
మహావృష	మహావృష	ఉత్తర		✓
మత్స్య	మత్స్య	మధ్య	✓
ముజవన	ముజవన	ఉత్తర	✓	✓
ముతిబ	ముతిబ	దక్షిణ
నిషాధ	నిషాధ	మధ్య
పక్థాలు	పక్థ	పశ్చిమ	✓
పాంచాల	పాంచాల	మధ్య
పర్షు	పర్సు	పశ్చిమ	✓
పర్వత	పర్వత	మధ్య	✓
పృధు	పృధు	పశ్చిమ	✓
పులింద	పులింద	దక్షిణ
పుంద్ర	పుంద్ర	తూర్పు
పురు	పురు	పశ్చిమ	✓
రుష్మ	రుష్మ	మధ్య	✓
సాల్వ	సాల్వ	మధ్య
సత్వంత	సత్వంత	దక్షిణ
షబ్ర	శబర	దక్షిణ
షిగ్రు	సిగ్రు	మధ్య	✓
షివ	శివ	పశ్చిమ	✓
షివిక్న	స్విక్న	మధ్య
స్రింజయ	స్రింజ్య	మధ్య	✓	✓
ట్రిస్టు	ట్రిస్టు	మధ్య	✓
తుర్వష	తుర్వస	పశ్చిమ	✓
ఉషీనర	ఉశీనర	మధ్య	✓
ఉత్తర కురు	ఉత్తర కురు	ఉత్తర
ఉత్తర మద్ర	ఉత్తర మద్ర	ఉత్తర
వైకర్ణ	వైకర్ణ	ఉత్తర	✓
వంగ	వంగ	ఉత్తర
కాషి	కాశి	ఉత్తర
వారాషిక	వారాసిఖ	మధ్య	✓
వష	వస	మధ్య
విదర్భ	విదర్భ	దక్షిణ
విదేహ	విదేహ	తూర్పు
విషానిను	విసానిను	పశ్చిమ	✓
వ్రిచివంత	వ్ర్చివంత	పశ్చిమ	✓
యదు	యదు	పశ్చిమ	✓
యక్షు	యక్సు	మధ్య	✓

పురాణ సాహిత్యం

పురాతన భారతదేశంలోని ఏడు ఉపవిభాగాలను పురాణాలు పేర్కొన్నాయి:

• ఉడిచ్యా (ఉత్తర ప్రాంతం)
• ప్రాచ్య (తూర్పు ప్రాంతం)
• దక్షిణాపథం (దక్షిణ ప్రాంతం)
• అపరాంటా (పశ్చిమ ప్రాంతం)
• మధ్య-దేశ (మధ్య ప్రాంతం)
• పర్వత-ష్రాయిను (హిమాలయ ప్రాంతం)
• వింధ్య-ప్రాష్ట (వింధ్య ప్రాంతం)

రాజకీయ పరిశోధకుడు సుధామ శర్మ అధిప్రాయం ఆధారంగా పురాణ సాహిత్యంలో ప్రస్తావించబడిన జనపదాలు:

జనపద	ప్రాంతం	పేర్కొన్న పురాణం					ఇతర నామాలు - ప్రాంతాలు
		మత్స్య (అధ్యాయం 114)	వాయు (అధ్యాయం 45)	మార్కండేయ (అధ్యాయం 57)	వామన (అధ్యాయం 13)	బ్రహ్మాండ (అధ్యాయం 16)
అభీర (ఉత్త్ర)	ఉత్తర	✓	✓	✓	✓	✓
అభీర	దక్షిణ		✓	✓	✓	✓
అభీష (అభిషహ)	ఉత్తర		✓	✓	✓	✓	అంగ (వాయు), ఔపద (మార్కండేయ), అలాస (వామన)
అహుక	ఉత్తర		✓	✓	✓	✓	కుహుక (మార్కండేయ), కుహుక (వామన)
అలిమద్ర	ఉత్తర		✓	✓	✓		అనిభద్ర (మార్కండేయ), అలిభద్ర (వామన)
అనర్త	పశ్చిమ	✓	✓	✓	✓	✓	అవంత్య మార్కండేయ, వామన
అంధక	మధ్య	✓
ఆంధ్ర	దక్షిణ		✓	✓	✓	✓	అంధ (మార్కండేయ)
అంధర్వ	తూర్పు		✓	✓		✓	అంధర్క (మార్కండేయ)
అంగ	తూర్పు	✓			✓	✓	వామనలో మధ్య, తూర్పు
అంగరమరిశ (అంగర-మరిష)	దక్షిణ					✓
అంతర్నర్మద	పశ్చిమ	✓	✓	✓	✓	✓	ఉత్తర్నర్మద (మార్కండేయ), సునర్మద (వామన)
అంతర్గిరి	తూర్పు	✓	✓	✓	✓	✓
అనుప	వింధ్యన్	✓	✓	✓	✓	✓	అరుప (మత్స్య), అన్నజ (వాయు)
అపరాంత	ఉత్తర	✓	✓	✓	✓	✓	పురంభర (మత్స్య), అపారిత(వాయు)
అర్తప	మధ్య		✓	✓			అథర్వ (మార్కండేయ)
అస్మక (అష్మక)	దక్షిణ		✓	✓	✓	✓
అశ్వకూట	మధ్య			✓
అటవి	దక్షిణ	✓	✓	✓		✓	అరణ్య (మార్కండేయ), అతవ్య (బ్రహ్మాండ)
ఆత్రేయ	ఉత్తర	✓	✓	✓	✓	✓	ఆత్రి (మత్స్య, బ్రహ్మాండ)
ఔండ్ర	వింధ్యన్	✓
అవంతి	వింధ్యన్	✓	✓	✓	✓	✓	మత్స్యలో మధ్య, వింధ్యన్
బహిర్గిరి	తూర్పు	✓	✓	✓	✓	✓
బాహ్లిక	ఉత్తర	✓	✓	✓	✓	✓
బహుల	ఊత్తర		✓	✓	✓		పహ్లవ (వాయు), బహుధ (వామన)
బార్బర	ఉత్తర		✓	✓	✓	✓	వామనలో మధ్య, ఉత్తర
భద్ర	తూర్పు, మధ్య					✓
భద్రకర	మధ్య	✓	✓			✓
భర్ద్వాజ	ఉత్తర	✓	✓	✓	✓	✓
భార్గవ	తూర్పు		✓	✓	✓	✓
భారుకచ్చ	పశ్చిమ	✓	✓	✓	✓	✓	భారుకచ్చ (వాయు), బారుకచ్చ (మార్కండేయ), దారుకచ్చ (వామన), సహాకచ్చ (బ్రహ్మాండ)
భోగవర్ధన	దక్షిణ		✓	✓	✓	✓
భోజ	వింద్యన్	✓	✓	✓	✓	✓	గోప్త (వామన)
భూసిక (భూషిక)	ఉత్తర					✓
బోధ	మధ్య	✓	✓			✓	బాహ్య (మత్స్య)
బ్రహ్మోత్తర	ఈస్టర్ను	✓	✓	✓	✓	✓	సుహ్మోత్తర (మత్స్య), సమంతర (బ్రహ్మాండ)
కర్మకాండిక (చర్మకాండిక)	ఉత్తర	✓	✓	✓	✓	✓	అట్టకండిక (మత్స్య), సాకేతక (వామన)
కేరళ	దక్షిణ	✓	✓	✓	✓	✓	కెవల(మార్కండేయ)
చీనా (చైనా)	ఉత్తర		✓	✓	✓	✓	పిన (వాయు), వెన (వామన)
చోళ	దక్షిణ	✓	✓		✓	✓	కౌల్య (వాయు), కౌడ (వామన); దక్షిణ, తూర్పు " బ్రహ్మాండ "
కుళిక (చుళిక)	ఉత్తర		✓	✓	✓	✓	కుడిక (వామన), వింధ్యకుళిక (బ్రహ్మాండ)
దండక	దక్షిణ	✓	✓	✓		✓
దారడ	ఉత్తర		✓	✓	✓	✓
డర్వ	హిమాలయ	✓	✓	✓		✓	వాయు, మార్కండేయలో హిమాలయాలు, ఉత్తర
డాసేరక (డాషేరక)	ఉత్తర	✓	✓	✓	✓	✓	కరసేరుక (వాయు), క్సేరుక (మార్కండేయ)
దాసమాలిక (దాషమాలిక)	ఉత్తర	✓	✓	✓	✓	✓	దాసనామక (మత్స్యక), దాసమనిక (వాయు), దాంసన (వామన)
దాసర్న (దాషర్న)	వింధ్య	✓	✓	✓	✓	✓
దృహ్యు	ఉత్తర	✓	✓			✓	హ్రెడ (వాయు), భద్ర (బ్రహ్మాండ)
దుర్గ	పశ్చిమ		✓	✓	✓	✓	దుర్గల (బ్రహ్మాండ)
గనక	ఉత్తర				✓
గాంధార	ఉత్తర	✓	✓	✓	✓	✓
గోధ	మధ్య					✓
గోలంగుడ	దక్షిణ			✓
గొనార్డ	తూర్పు	✓	✓	✓	✓	✓	గోవింద (వాయు), గోమంత (మార్కండేయ), మనడ (వామన)
హంసమార్గ	హిమాలయ	✓	✓	✓	✓	✓	మత్స్యలో సర్వగ (హిమాలయ); వాయు, మార్కండేయలో హంసమార్గ (ఉత్తర హిమాలయ), వామనలో హంసమార్గ (హిమాలయ), బ్రహ్మాండలో హంసమార్గ (హిమాలయ), హంసమార్గ (ఉత్తర)
హరహునక	ఉత్తర		✓	✓	✓	✓	పూర్న (వాయు), ఓర్న (మార్కండేయ), కుర్న (వామన), హున (బ్రహ్మాండ)
హరమూసిక (హరమూషిక)	ఉత్తర	✓	✓	✓	✓		హరమూర్తిక (మత్స్య), హరపూరిక (వాయు), సముసక(వామన)
హునుక	హిమాలయ	✓	✓	✓	✓	✓	సముద్గక (మత్స్య), సహుడక (వాయు), సక్రత్రక (మార్కండేయ), సహుహుక (వామన), సహుహుక (బ్రహ్మాండ)
ఇజిక	ఉత్తర					✓
ఇసిక (ఇషిక)	దక్షిణ	✓	✓	✓		✓	వైసాక్య (మార్కండేయ)
జగుడ	ఉత్తర	✓	✓	✓			జంగల (మాత్స్య), జుహుండ (వాయు), జగుడ (మార్కండేయ)
జంగల	మధ్య	✓	✓			✓
ఙాయమార్తక	తూర్పు		✓	✓	✓	✓	ఙాయమల్లక (మార్కండేయ), అంగియమార్సక (వామన), గోపపార్ధివ (బ్రహ్మాండ)
కచ్చిక	పశ్చిమ	✓	✓	✓		✓	కచ్చిక (మత్స్య), కచ్చియ (వాయు), కస్మిర (మార్కండేయ), కచ్చిప (బ్రహ్మాండ)
కలటోయక	ఉత్తర	✓	✓	✓	✓	✓
కళింగ (మధ్య)	మధ్య	✓		✓	✓	✓	అర్కలింగ (మార్కండేయ)
కళింగ (దక్షిణ)	దక్షిణ	✓	✓	✓	✓	✓
కళింగ	పశ్చిమ		✓	✓	✓	✓	కళితక (వాయు), అనికట (మార్కండేయ), టలికత (వామన), కుంతల (బ్రహ్మాండ)
కాళివన	పశ్చిమ		✓	✓	✓	✓	కోలవన (వాయు), కళివల (మార్కండేయ), వరింధన (వామన), కాళివన (బ్రహ్మాండ)
కాంభోజ	ఉత్తర		✓	✓	✓	✓
కంతకార	ఉత్తర	✓	✓	✓	✓		కంతకార (మత్స్య), రద్ధకటక (వాయూ'), బహుభద్ర (మార్కండేయ), కాంధార (వామన)
కరస్కర	పశ్చిమ	✓	✓	✓	✓	✓	పరస్కర (వాయు), కతస్కర (మార్కండేయ), కరంధార (బ్రహ్మాండ)
కరుష (కరుష)	వింధ్య	✓	✓	✓	✓	✓	దక్షిణ, వింధ్య (మత్స్య)
కాస్మిరా (కాష్మిరా)	ఉత్తర		✓	✓		✓
కౌశిక	మధ్య				✓
కేకయ	ఉత్తర	✓	✓	✓	✓	✓	కైకెయ్య (మత్స్య), కైకేయ (మార్కండేయ), కైకేయ (వామన)
ఖాస	హిమాలయ		✓	✓	✓	✓	ఖాస(వామన), సక (బ్రహ్మాండ)
కిరాత	హిమాలయ	✓	✓	✓	✓	✓	కిరాత (మత్స్య, మధ్య, హిమాలయ)
కిసన్న	మధ్య		✓
కిష్కింధ (కిష్కింధక)	వింధ్య	✓	✓	✓	✓	✓	కికర్వ (వామన)
కొంకణ	దక్షిణ					✓
కోసల (మధ్య)		✓	✓	✓		✓
కోసల (వింధ్య)	వింధ్య	✓	✓	✓	✓	✓
కుక్కుట	ఉత్తర				✓
కులుట	ఉత్తర				✓	✓	ఉలూట (బ్రహ్మాండ)
కుల్య	దక్షిణ, మధ్య	✓	✓	✓	✓	✓	మార్కండేయలో మధ్య మాత్రమే; వామన, బ్రహ్మాండలో దక్షిణం మాత్రమే
కుమార	దక్షిణ	✓	✓	✓	✓	✓	కుపాథ (మత్స్య), కుమన (వాయు), కుసుమ (మార్కండేయ), కుమారడ (వామన), క్సపన (బ్రహ్మాండ)
కునిండ	ఉత్తర	✓	✓	✓		✓	పులిండ (మత్స్య), కళింగ (మార్కండేయ), కళింద (బ్రహ్మాండ)
కుంతల	దక్షిణ, మధ్య	✓	✓	✓	✓	✓	కుంతల ( (మత్స్య, మధ్యలో మాత్రమే), కుండల (వామన)
కుపాత	హిమాలయ	✓	✓	✓	✓	✓	క్సుపన (వాయు), కుర్వ (మార్కండేయ)
కురు	మధ్య	✓	✓		✓	✓	కౌరవ (వామన)
కౌశల్య	మధ్య					✓
కుసుద్ర (కుషుద్ర)	మధ్య				✓
కుతప్రవరన	హిమాలయ	✓	✓	✓	✓	✓	కుశప్రవరన (వాయు), కుంతప్రవరన (మార్కండేయ), అపాపర్వరన (బ్రహ్మాండ)
లాల్హిత్త	ఉత్తర				✓
లంపక	ఉత్తర	✓	✓	✓	✓	✓	లంక (బ్రహ్మాండ)
మద్రక	ఉత్తర	✓	✓	✓	✓	✓	భద్రక (వాయూ, వామన), మండల (బ్రహ్మాండ)
మద్గురక	తూర్పు	✓		✓	✓	✓	ముద్గర (మార్కండేయ ), ముద్గరక (బ్రహ్మాండ)
మద్రేయ	మధ్య					✓
మగధ	తూర్పు	✓	✓	✓	✓	✓	మధ్య, తూర్పు (వాయు, బ్రహ్మాండ)
మహారాష్ట్ర (మహారాష్ట్ర)	దక్షిణ	✓	✓	✓	✓	✓	నవరాష్ట్ర (మత్స్య)
మహేయ	పశ్చిమ	✓	✓	✓	✓	✓
మహిసిక (మహిషిక)	దక్షిణ	✓	✓	✓	✓	✓	మహిసక (వాయు, మార్కండేయ)
మలడ	తూర్పు	✓	✓	✓	✓	✓	మాళవ (మత్స్య), మనడ (మార్కండేయ), మాన్సద (వామన)
మలక	మధ్య			✓
మాళవర్తిక	తూర్పు	✓	✓	✓	✓	✓	మల్లవర్నక (మత్స్య), మాలవర్తిని (వాయు), మానవర్తిక (మార్కండేయ), బలదంతిక (వామన)
మాళవ	వింధ్య	✓	✓		✓	✓	ఏకలవ్య (వామన), మలాడ (బ్రహ్మాండ)
మల్ల	తూర్పు	✓	✓	✓	✓	✓	సాల్వ (మత్స్య), మల (వాయు), మయ (వామన)
మండల	హిమాలయ	✓	✓	✓		✓	మాళవ (వాయు), మాళవ (మార్కండేయ)
మాండవ్య	ఉత్తర				✓
మాస (మాష)	వింధ్య	✓
మాతంగ	తూర్పు	✓
మత్స్య	మధ్య	✓		✓	✓	✓	యాత్స్థ (వామన)
మౌలిక	దక్షిణ		✓	✓		✓	మౌనిక (వాయు)
మేకల	వింధ్య	✓	✓	✓	✓	✓	రోకల (వాయూ'), కెవల (మార్కండేయ)
అర్బుద	పశ్చిమ	✓	✓	✓	✓	✓
ముక	మధ్య	✓
ముసిక (మూషిక)	దక్షిణ	✓	✓	✓	✓	✓	సుతిక (మత్స్య), ముసిక (వామన), ముసిక (బ్రహ్మాండ)
నైరనిక	దక్షిణ		✓	✓	✓		సైసిక (మార్కండేయ)
నలకలిక	దక్షిణ		✓	✓	✓		వనరదక (మార్కండేయ), నలకరక (వామన)
నాసిక్య	ఉత్తర	✓	✓	✓	✓	✓	వాసిక్య (మత్స్య), నసికంత (వామన), నాసిక (బ్రహ్మాండ)
నిరహర	హిమాలయ	✓	✓	✓	✓	✓	నిగర్హర (వాయు), నిహర (మార్కండేయ)
నిషాధ (నిషాధ)	విధ్య	✓	✓	✓	✓	✓	నిసద (వాయూ)
పహ్లవ	ఉత్తర	✓	✓	✓	✓	✓	పహ్లవ (వాయు మినహా మిగిలినవి)
పనవియ	ఉత్తర				✓
పాంచాల (పాంచాల)	మధ్య	✓	✓		✓	✓
పాండ్య (పాండ్య)	దక్షిణ	✓	✓	✓	✓	✓	పుండ్ర (మార్కండేయ), పుండ్ర (వామన)
పరడ	ఉత్తర	✓	✓	✓	✓	✓	పరీట (వాయు), పర్వత (వామన)
పతచ్చర (పతచ్చర)	మధ్య	✓	✓			✓	సతపథేశ్వర (వాయు)
పౌరిక	దక్షిణ		✓	✓	✓	✓	పౌనిక (వాయు), పౌరిక (మార్కండేయ), పౌరిక (వామన), పౌరిక (బ్రహ్మాండ)
ప్లస్ట (ప్లష్ట)	హిమాలయ				✓
ప్రాగ్జ్యోతిష (ప్రాగ్జ్యోతిష)	తూర్పు	✓	✓	✓	✓	✓
ప్రస్థల	ఉత్తర	✓	✓	✓	✓	✓	పుష్కల (మార్కండేయ)
ప్రవంగ	ఉత్తర	✓	✓	✓	✓	✓	ప్లవంగ (మత్స్య, బ్రహ్మాండ)
ప్రవిజయ	తూర్పు	✓	✓	✓	✓	✓	ప్రవిసేయ (బ్రహ్మాండ)
ప్రియలౌకిక	ఉత్తర		✓	✓	✓	✓	హర్సవర్ధన (మార్కండేయ), అంగలౌకిక (వామన), అంగలౌకిక (బ్రహ్మాండ)
పులేయ	పశ్చిమ	✓	✓	✓	✓	✓	కులియ (మత్స్య), పులిండ (మార్కండేయ), పులియ (వామన), పౌలేయ (బ్రహ్మాండ)
పులింద	దక్షిణ	✓	✓	✓		✓
పుండ్ర	తూర్పు	✓	✓	✓	✓	✓	ముంద (వాయు), మాద్ర (మార్కండేయ), ప్ర్సధ్ర (వామన)
రాక్సస (రాక్షస)	ఉత్తర				✓
రామథ Rāmaṭha	ఉత్తర	✓	✓	✓	✓		మథర (మార్కండేయ), మథరోధ (వామన)
రూపస	పశ్చిమ	✓	✓	✓		✓	కుపాస (వాయు), రూపస Rūpapa (మార్కండేయ), రూపక ( బ్రహ్మాండ)
సైనిక	ఉత్తర	✓	✓	✓		✓	పీడిక (వాయు), సులిక (మార్కండేయ), ఝిల్లిక (బ్రహ్మాండ)
సాల్వ	మధ్య	✓	✓			✓
సరజ	వింధ్య			✓
సరస్వత	పశ్చిమ	✓	✓	✓	✓	✓
సరిక	దక్షిణ				✓
సురాష్ట్ర (సౌరాష్ట్ర)	పశ్చిమ	✓	✓	✓	✓	✓	సౌరాష్ట్ర ("మత్స్య")
సౌసల్య (సౌషల్య)	మధ్య					✓
సౌవీర	ఉత్తర	✓	✓	✓	✓	✓
సేతుక	ఉత్తర	✓	✓	✓	✓	✓	సైలుస (మార్కండేయ), జానుక (వామన)
శబర (షబర)	దక్షిణ	✓	✓	✓		✓	బారా (వాయు), సరవ (బ్రహ్మాండ)
శక (షక)	ఉత్తర	✓	✓		✓	✓	మధ్య (వామన)
శశిఖద్రిక (షషిఖద్రక)	హిమాలయ				✓
శతద్రుజ (షతద్రుజ)	ఉత్తర			✓	✓		శతద్రవ (వామన)
సాత్పురా	వింధ్య	✓	✓	✓	✓	✓	పద్గమ (మత్య), సాత్సురా (వాయు), పాతవ (మార్కండేయ), బహేల (వామన)
సులకర (షులకర)	ఉత్తర			✓
సుర్పర్క	పశ్చిమ		✓	✓	✓	✓	సుర్పర్క (వాయు), సూర్యక (మార్కండేయ), సూర్యక (బ్రహ్మాండ)
సింధు	ఉత్తర	✓	✓	✓	✓	✓
సిరల	పశ్చిమ	✓	✓	✓	✓	✓	సురల (వాయు), సుమిన (మార్కండేయ), సినిల (వామన), కిరాత (బ్రహ్మాండ)
సుద్ర (షుద్ర)	ఉత్తర	✓	✓	✓	✓	✓	సుహ్య (బ్రహ్మాండ )
సుజరక	ఉత్తర		✓
సుపర్సవ (సుపర్షవ)	ఉత్తర				✓
సుర్సేనా(షుర్సేన)	మధ్య	✓	✓			✓
తైత్తరిక	పశ్చిమ	✓	✓	✓	✓	✓	తైత్తరిక (మత్స్య), తురాసిత (వాయు), కురుమిని (మార్కండేయ), తుభామినా (వామన), కరితి (బ్రహ్మాండ)
తలగన	ఉత్తర	✓	✓		✓	✓	తలగన (మత్స్య), స్తనప (వాయు), తవకర్మ (వామన), తలసల (బ్రహ్మాండ)
తంస	హిమలయ	✓	✓	✓	✓	✓	చామర (మత్స్య), తోమర (వామన), తామర (బ్రహ్మాండ)
తామస	పశ్చిమ				✓
తామరాలిపతాక	తూర్పు	✓	✓	✓	✓	✓
తంగన	హిమాలయ	✓	✓	✓	✓	✓	అపాత (మత్స్య), గుర్గుణ (మార్కండేయ)
తంగన	ఉత్తర		✓	✓	✓	✓	తుంగన (మార్కండేయ)
తాపస	పశ్చిమ	✓	✓	✓	✓	✓	స్వపద (మార్కండేయ), తపక (బ్రహ్మాండ)
తిలంగ	మధ్య		✓
తోమర	ఉత్తర		✓	✓	✓	✓	తామస (మార్కండేయ, వామన)
తోసల (తోషల)	విధ్య	✓	✓	✓	✓	✓
త్రిపుర	వింధ్య	✓	✓	✓	✓	✓
త్రిగర్త	హిమాలయ	✓	✓	✓	✓	✓
తుంబర	వింధ్య	✓	✓	✓	✓	✓	తుంబుర (వాయు), తుంబుల (మార్కండేయ), బర్బర (బ్రహ్మాండ)
తుముర	వింధ్య	✓	✓	✓	✓	✓	తుంబుర (మార్కండేయ Markandeya), తురగ (వామన), తుహుండ (బ్రహ్మాండ )
తుండికేర	వింధ్య	✓	✓	✓	✓	✓	సౌండికేర (మత్స్య), తుస్తికర (మార్కండేయ)
తుర్నపద	ఉత్తర				✓
తుసర (తుషార)	ఉత్తర		✓	✓	✓	✓	(మార్కండేయ)
ఉధిడ	దక్షిణ		✓	✓	✓	✓	ఉలిడ (వామన ), కులిండ (బ్రహ్మాండ )
ఉర్న	హిమాలయ	✓	✓	✓	✓	✓	హునా ('వాయు )
ఉత్కళ	వింధ్య	✓	✓	✓	✓	✓	తూర్పు, మధ్య (బ్రహ్మాండ)
ఉత్తమర్న	వింధ్య		✓	✓	✓	✓	ఉత్తమ (బ్రహ్మాండ)
వాహ్యతోదర	ఉత్తర		✓	✓	✓	✓	గిరిగహ్వర (బ్రహ్మాండ )
వనవాసిక	దక్షిణ	✓	✓	✓	✓	✓	వజివాసిక (మత్స్య ), బనవాసిక ('వాయు), నామవాసిక (మార్కండేయ ), మహాసక (వామన )
వంగ	తూర్పు	✓			✓	✓	తూర్పు, మధ్య (వామన)
వంగేయ	తూర్పు	✓	✓	✓	✓	✓	మార్గవగేయ (మత్స్య), రంగేయ (మార్కండేయ ), వొఙాయ (బ్రహ్మాండ )
వారణాశి (కాశి)	మధ్య	✓	✓	✓		✓
వతధన	ఉత్తర	✓	✓	✓	✓	✓
వత్స	మధ్య		✓
వత్సయిక	ఉత్తర				✓
వైదర్భ	దక్షిణ	✓	✓	✓		✓
విదేహ	తూర్పు	✓	✓	✓	✓	✓
వైదిష (వైదిషు)	వింధ్య Vindhyan	✓	✓	✓	✓	✓	వైదిక (వాయు ), ఖొల్లిస (వామన )
వింధ్యమూలిక	దక్షిణ	✓	✓	✓		✓	విధ్యపుసిక (మత్స్య ), వింధ్యసైలేయ (మార్కండేయ), విధ్యమౌలియ (బ్రహ్మాండ)
వితిహోత్ర	వింధ్య	✓	✓	✓	✓	✓	విరహోత్ర (మార్కండేయ ), వితహోత్ర (వామన)
వ్ర్క	మధ్య		✓	✓	✓
యమక	తూర్పు	✓
యవన	ఉత్తర	✓	✓	✓	✓	✓	గవల (మార్కండేయ )

సంస్కృత ఇతిహాసాలు

మహాభారతంలోని భీష్మ పర్వంలో సుమారు 230 జనపదాలు ప్రస్తావించగా, రామాయణం వీటిలో కొన్నింటిని మాత్రమే ప్రస్తావించింది. పురాణాల మాదిరిగా కాకుండా, మహాభారతం ప్రాచీన భారతదేశంలోని భౌగోళిక విభజనలను పేర్కొనలేదు, కానీ కొన్ని జనపదాలను దక్షిణ లేదా ఉత్తరాన వర్గీకరించడానికి మద్దతు ఇస్తుంది.

బౌద్ధ సాహిత్యం

బౌద్ధ సాహిత్యం అంగుత్తర నికయ, దిఘ నికయ, చుల్ల-నిద్దేశ, వాటిలో బేధాలు ఉన్నప్పటికీ ప్రధానంగా 16 మహాజనపదాల ప్రస్తావన చోటుచేసుకుంది.:

1. అంగ
2. అస్సక
3. అవంతి
4. చేతియ
5. గాంధార
6. కాంభోజ
7. వారణాసి
8. కోశల
9. కురు
10. మత్స్య
11. మగధ
12. మల్ల
13. పాంచాల
14. శూరసేన
15. వజ్జి (బజ్జి లేక వ్రిజ్జి)
16. వత్స

జైన సాహిత్యం

జైన సాహిత్యం వ్యాఖ్యప్రఙాప్తి (భగవతి సూత్ర) లో కూడా 16 ప్రధాన జనపదాల గురించి ప్రస్తావన ఉన్నప్పటికీ బౌద్ధ సాహిత్యంలో ప్రస్తావించిన జనపదాలకంటే బేధం ఉంది. .

1. అచ్చ
2. అంగ
3. అవహ
4. బజ్జి (వజ్జి లేక వ్రిజ్జి)
5. బంగ (వంగ)
6. వారణాశి (కాషి)
7. కొచ్చ
8. కోశల
9. లఢ (లత)
10. మగధ
11. మాళవక
12. మాళవ
13. మల్ల
14. పాధ
15. సబుత్తర
16. వచ్చ (వత్స)

ఇవి కూడా చూడండి

• భరత ఖండ
• భరతదేశ చరిత్ర
• మహాజనపదాలు
• భరతదేశ మధ్య రాజ్యాలు
• పురతన భారతీయ సాంరాజ్యపాలన
• పురాతన ఇండో-ఆర్యన్ ప్రజలు

మూలాలు

జీవిత చరిత్రలు

• Misra, Sudama (1973). Janapada state in ancient India. Vārāṇasī: Bhāratīya Vidyā Prakāśana. Retrieved 2020-07-11.