వికీపీడియా

ముక్తేశ్వర దేవాలయం (భువనేశ్వర్)

భువనేశ్వర్ పట్టణంలోని 10వ శతాబ్దానికి చెందిన హిందూ దేవాలయం.

ముక్తేశ్వర దేవాలయం (ఒరియా: ମୁକ୍ତେଶ୍ଵର ଦେଉଳ) ఒడిషా రాష్ట్ర రాజధాని భుబనేశ్వర్ పట్టణంలోని 10వ శతాబ్దానికి చెందిన హిందూ దేవాలయం. ఈ ఆలయం సా.శ.950-975ల మధ్య నిర్మించబడింది.[1] ఒరిస్సాలోని హిందూ దేవాలయాలలో ఇది ఒక ముఖ్యమైన దేవాలయం. ఈ ఆలయం లోని శిల్ప సంపద అంతకుముందున్న ఆలయాలకంటే ఉన్నత స్థాయికి చేరుకుని తరువాత నిర్మించబడిన దేవాలయాలు రాజారాణీ దేవాలయం, లింగరాజ దేవాలయాలకు మార్గదర్శకంగా ఉంది.[2] ఇది భువనేశ్వర్ నగరంలో ఒక ముఖ్యమైన పర్యాటక ఆకర్షణగా నిలిచింది.[3]

ముక్తేశ్వర దేవాలయం
స్థానం
దేశం:భారతదేశం
రాష్ట్రం:ఒడిషా
జిల్లా:ఖుర్దా
భౌగోళికాంశాలు:20°14′33.72″N 85°50′25.41″E / 20.2427000°N 85.8403917°E / 20.2427000; 85.8403917
నిర్మాణశైలి, సంస్కృతి
నిర్మాణ శైలి:కళింగ ఆలయ వాస్తు
in front of the Jagamohana is a masterpiece dating from about 900 AD. It is a detached portal consisting of two pillars supporting an arch within a semicircular shaped pediment. The decoration of the arch, with languorously reclining females and bands of delicate scroll-work, is the most striking feature.
ముక్తేశ్వర దేవాలయపు తోరణ ద్వారము

చరిత్ర మార్చు

ముక్తేశ్వర దేవాలయం సోమవంశీకుల పరిపాలన తొలినాళ్లలో నిర్మించబడింది. ఈ ఆలయం పరశురామేశ్వర ఆలయం తరువాత, బ్రహ్మేశ్వర ఆలయానికి ముందు నిర్మించబడినట్లు పలువురు పండితుల అభిప్రాయం. పెర్సీ బ్రౌన్ ఈ ఆలయ నిర్మాణం సా.శ.950లో ఆరంభమైనట్లు నిర్ధారించాడు. ఈ ప్రాంతంలోని దేవాలయాలలో లేని విధంగా ఈ దేవాలయానికి తోరణ ద్వారం ఉండడం కొత్త సంస్కృతికి దారితీసినట్లు భావిస్తున్నారు.[4] కె.సి.పాణిగ్రాహి పరిశోధనల ప్రకారం ఈ దేవాలయం సా.శ.966లో సోమవంశపు రాజు యయాతి-I నిర్మించాడు.[5]

నిర్మాణశైలి మార్చు

 
ద్యూలా ఆలయం యొక్క మాదిరి నమూనా. ముక్తేశ్వర ఆలయం నమూనా ఇలాగే ఉంటుంది కానీ రెండవ పిధా ద్యూలా, ఖాఖర ద్యూలాలు లేవు.
 
ముక్తేశ్వర దేవాలయం, భువనేశ్వర్

ముక్తేశ్వర దేవాలయ ఆలయశిల్పకళ దానిని "జెమ్‌ ఆఫ్ ఒడిషా ఆర్కిటెక్చర్"గా పేరుపొందడానికి దోహదపడింది.[6] ఈ ఆలయం లోతట్టు ప్రదేశంలో ఆలయ సముదాయం నడుమ పశ్చిమాభిముఖంగా నిర్మితమైంది. ఈ ఆలయంలోని జగన్మోహన మండప గోపురం మొదటిసారిగా సాంప్రదాయ రెండంతస్థుల నిర్మాణానికి బదులుగా పిరమిడ్ ఆకృతిలో కట్టబడింది.[7] ఈ ఆలయం భువనేశ్వర్‌లోని ఇతర పెద్ద దేవాలయాలతో పోలిస్తే పరిమాణంలో చిన్నది. దీని చుట్టూ అష్టభుజాకృతిలో విస్తారమైన శిల్పాలు చెక్కబడిన ప్రాకారం ఉంది. ఈ ఆలయనిర్మాణంలో తొలిసారిగా ప్రయోగాత్మకంగా అంతకుముందు లేని క్రొత్తకొత్త నమూనాలతో నిర్మించబడినట్లు వాటిని తరువాత నగరంలో నిర్మాణమైన దేవాలయాలు అనుసరించినట్లు భావిస్తారు. ఈ దేవాలయానికి "తోరణం" అని పిలవబడే తలవాకిలి ఉంది. ఇది ఆలయం చుట్టూ ఉన్న ప్రాకారానికి ద్వారంగా పనిచేస్తున్నది. ఈ ఆలయంలో విమానము, ముఖశాల అనే రెండు ప్రధాన కట్టడాలు ఉన్నాయి. ఇవి ఎత్తైన అరుగుపై కట్టబడ్డాయి.

 
తోరణ అలంకారం
 
విమాన శిఖరం యొక్క దక్షిణ ముఖం
 
పైకప్పు అంతర్భాగం

తోరణం మార్చు

ఈ దేవాలయం యొక్క ముఖ్యమైన ఆకర్షణ తోరణ స్తంభము. దీని నిర్మాణంలో బౌద్ధ ఆలయ నిర్మాణశైలి ప్రభావం కనిపిస్తున్నది.[8] ఈ కమానుకు వెడల్పాటి స్తంభాలున్నాయి. వాటికి ఆభరణాలతో అలంకరింపబడిన స్త్రీ మూర్తులు చెక్కబడి ఉన్నాయి. ఇంకా ఈ స్తంభాలపై కోతులు, నెమళ్ల బొమ్మలున్నాయి.[9] ఈ కమాను ముందు నుండి చూసినా వెనుక నుండి చూసినా ఒకే విధంగా ఉంది.[10]

విమాన గోపురం మార్చు

ఈ ఆలయపు "విమానం" అడుగు చతురస్రాకారంతో ఉండి నాలుగు ముఖాలు కుడ్యస్తంభాలతో కట్టబడి ఉంది. ఇతర దేవాలయాలతో పోలిస్తే దీని "శిఖరం" చిన్నగా ఉంది. నాలుగు వైపులా నాలుగు నటరాజ విగ్రహాలు, నాలుగు కృత్తిముఖాలు ఉన్నాయి. శిఖరపు పై భాగంలో కలశం ఉంది.[4] శిఖరం 34 అడుగుల ఎత్తుండి అణువణువునా శిల్పాకృతులతో అలంకరించబడింది.[7]

గర్భగుడి మార్చు

గర్భగుడి చుట్టూ లోపలి భాగంలో గోడలపై అందమైన కన్నెల బొమ్మలు, నాగులు, నాగినులు పెనవేసుకున్న శిల్పాలు ఉన్నాయి. గర్భగుడి లోపలిభాగం ఘనాకృతిలోను వెలుపల స్థూపాకృతిలోనూ ఉంది.[7]

జగ్మోహన మండపం మార్చు

జగన్మోహన మండపం 115 అడుగుల ఎత్తు వుండి విశ్వకర్మ మోహరన శిల్పులచే చెక్కిబడిన శిల్పాలతో సుశోభితం అయ్యింది.[9]. ఈ మండపం ఎర్రని ఇసుకరాయితో నిర్మించబడి సాధువుల, శృంగార స్త్రీల బొమ్మలు చెక్కబడివున్నాయి. చండప్రచండుల విగ్రహాల ప్రక్కన గంగ, యమున విగ్రహాలు చెక్కబడివున్నాయి. ఈ మండపానికి ఎదురుగా తోరణద్వారం ఉంది. గజలక్ష్మి, రాహు,కేతు విగ్రహాలు కూడా ఈ మండపగోడలపై చెక్కబడి ఉన్నాయి.[4] సింహం తనకాళ్ళపై కూర్చొని వున్న బొమ్మ పై భాగాన ఉంది. బయటి గోడలపై నాగులు, నాగినుల బొమ్మలు చెక్కబడ్డాయి.[7]

ఇతరాలు మార్చు

గర్భగుడి ద్వారంపై హిందూ పురాణాల ప్రకారం తొమ్మిదవ గ్రహమైన కేతువు యొక్క విగ్రహం మూడు పడగల నాగుపాముతో కలిపి ఉంది.[9] ఈ ఆలయం నైరుతి దిక్కులో ఒక కోనేరు (మారీచకుండం) ఉంది. దీనిలో మునిగితే స్త్రీలకు సంతానం కలుగుతుందని నమ్ముతారు. ఇంకా ఈ ఆలయ ప్రాకరంలో కొన్ని శివాలయాలున్నాయి.[9] ఈ ఆలయం తక్కువ ఎత్తుకలిగిన ప్రాకారాన్ని కలిగి ఉంది. ఈ దేవాలయం లోపలివైపు, వెలుపలివైపు శిల్పాలతో నిండివుంది.[7]

మతపరమైన ప్రాధాన్యత మార్చు

ఈ దేవాలయంలోని శివుని ఆరాధిస్తే ముక్తి లభిస్తుందని కాబట్టి ఈ దేవునికి ముక్తేశ్వరుడనే పేరు ఉందని అంటారు.[8] ఈ ఆలయ కుడ్యాలపై యోగాభ్యాసానికి చెందిన అనేక భంగిమలు చెక్కబడిబడి ఉన్నాయి. తాంత్రిక విద్యలకు ఈ దేవాలయాన్ని కేంద్రంగా కొందరు ఋషులు భావిస్తారు.[9] ఈ దేవాలయం ప్రాకారానికి బయటివైపు సరస్వతి, గణేశ విగ్రహాలతోపాటు పాశుపతశైవాచారపు వ్యవస్థాపకుడు లకులీశుని విగ్రహం కూడా ఉంది.[4][9] ఇక్కడి సాంప్రదాయం ప్రకారం గొడ్రాళ్లయిన స్త్రీలు ఈ ఆలయసమీపంలోని "మారీచకుండం"లో రథోత్సవం జరిగే అశోకాష్టమి ముందురోజు స్నానంచేస్తే సంతానం కలుగుతుందని నమ్ముతారు. రథోత్సవం జరిగిన రోజు రాత్రి ఈ కుండంలోని నీటిని భక్తులకు విక్రయిస్తారు.[11]

ఆకర్షణీయాంశాలు మార్చు

ఒడిషా రాష్ట్రప్రభుత్వం పర్యాటక శాఖ ప్రతియేటా ఈ ఆలయ ప్రాంగణంలో "ముక్తేశ్వర నాట్యోత్సవాల"ను మూడు రోజులపాటు ఘనంగా నిర్వహిస్తుంది. ఈ ఉత్సవాలలో ప్రఖ్యాతిగాంచిన ఒడిస్సీ నృత్య కళాకారులు, కళాకారిణులు తమ నృత్యాలతో అలరిస్తారు.[12][13] ఈ ఉత్సవం రాష్ట్ర ప్రభుత్వ అధికారిక జాలస్థలిలో ప్రసారం అవుతుంది.[14][15]

గ్యాలరీ మార్చు

  •  
    ముక్తేశ్వరాలయంలో వేణువూదుతున్న కళాకారుడు.
  •  
    ముక్తేశ్వర దేవాలయ దృశ్యం
  •  
    విమాన గోపురం
  •  
    ముక్తేశ్వర దేవాలయపు తోరణ ద్వారము
  •  
    కృత్తిముఖుని చిత్రం
  •  
    మహావిష్ణువు శిల్పం
  •  
    దేవాలయ ఆవరణలో నృత్యకారిణి శిల్పం

ఇంకా చూడండి మార్చు

మూలాలు మార్చు

  1. ↑ స్మిత్, వాల్టర్ (1991). "ఇమేజస్ ఆఫ్ డివైన్ కింగ్స్ ఫ్రం ద ముక్తేశ్వర టెంపుల్, భుబనేశర్". ఆర్టిబస్ ఏసియే. 51 (1/2): 90. doi:10.2307/3249678. JSTOR 3249678.
  2. ↑ స్మిత్, వాల్టర్ (1994). ది ముక్తేశ్వర టెంపుల్ ఇన్ భుబనేశ్వర్. ఢిల్లీ: మోతీలాల్ బనార్సీదాస్ పబ్లిషర్స్ ప్రైవేట్ లిమిటెడ్. p. xix. ISBN 81-208-0793-6.
  3. ↑ గోపాల్, మదన్ (1990). కె.ఎస్.గౌతం (ed.). ఇండియా త్రూ ది ఏజెస్. పబ్లికేషన్ డివిజన్, మినిస్ట్రీ ఆఫ్ ఇన్ఫర్మేషన్ అండ్ బ్రాడ్‌కాస్టింగ్, గవర్నమెంట్ ఆఫ్ ఇండియా. p. 175.
  4. ↑ 4.0 4.1 4.2 4.3 పరమేశ్వరానంద్, స్వామీ (2004). ఎన్‌సైక్లోపీడియా ఆఫ్ శైవిజం. సరూప్ & సన్స్. pp. 164–165. ISBN 81-7625-427-4.
  5. ↑ పరీదా, ఎ.ఎన్. (1999). ఎర్లీ టెంపుల్స్ ఆఫ్ ఒరిస్సా (1st ed.). న్యూ ఢిల్లీ: కామన్‌వెల్త్ పబ్లిషర్స్. pp. 93–97. ISBN 81-7169-519-1.
  6. ↑ "టెంపుల్ ఆర్కిటెక్చర్". కల్చరల్ డిపార్ట్‌మెంట్ - గవర్నమెంట్ ఆఫ్ ఒడిషా. Archived from the original on 7 అక్టోబరు 2014. Retrieved 23 May 2014.
  7. ↑ 7.0 7.1 7.2 7.3 7.4 జావీద్, ʻఆలి; జావీద్, తబసుమ్ (2008). వరల్డ్ హెరిటేజ్ మాన్యుమెంట్స్. అల్గోరా పబ్లిషింగ్. pp. 192–194. ISBN 9780875864846.
  8. ↑ 8.0 8.1 "Bhubaneswar tourist attractions". Bhubaneswar Municipal Corporation. Archived from the original on 2011-08-10. Retrieved 2006-09-12.
  9. ↑ 9.0 9.1 9.2 9.3 9.4 9.5 "భుబనేశ్వర్ ముక్తేశ్వర టెంపుల్". టూరిజం డెవలప్‌మెంట్ కార్పొరేషన్ ఆఫ్ ఒడిషా. Archived from the original on 2007-09-25. Retrieved 2006-09-12.
  10. ↑ అల్లెన్, మార్గరెట్ (1991). ఆర్నమెంట్ ఇన్ ఇండియన్ ఆర్కిటెక్చర్. అసోసియేటెడ్ యూనివర్సిటీ ప్రెస్. pp. 206–207. ISBN 0-87413-399-8.
  11. ↑ E.J. pp.96-107
  12. ↑ "భుబనేశ్వర్ ముక్తేశ్వర టెంపుల్". టూరిజం డెవలప్‌మెంట్ కార్పొరేషన్ ఆఫ్ ఒడిషా. Archived from the original on 2013-04-12. Retrieved 2006-09-12.
  13. ↑ "ముక్తేశ్వర్ డాన్స్ ఫెస్టివల్". The Hindu. 2013-01-12. Retrieved 2012-01-13.
  14. ↑ "ఒడిషా గవర్నమెంట్ వెబ్‌కాస్ట్". గవర్నమెంట్ ఆఫ్ ఒడిషా. Archived from the original on 2012-05-05. Retrieved 2006-09-12.
  15. ↑ "సీజన్ ఆఫ్ మేళాస్". డైలీ న్యూస్. శ్రీలంక. 23 December 2010. Archived from the original on 24 సెప్టెంబరు 2015. Retrieved 2 June 2015.

ఉపయుక్త గ్రంథాలు మార్చు

వెలుపలి లింకులు మార్చు

 
వికీమీడియా కామన్స్‌లో ముక్తేశ్వర దేవాలయంకి సంబంధించి దస్త్రాలు ఉన్నాయి.
"https://te.wikipedia.org/w/index.php?title=ముక్తేశ్వర_దేవాలయం_(భువనేశ్వర్)&oldid=3979632" నుండి వెలికితీశారు