యానాదులు
యానాదులు(అ.సం.లి.వ.: యానా దులు) అనగా ఒక సంచార గిరిజన తెగకు చెందిన ప్రజలు. యానాది కులం ఆంధ్ర ప్రదేశ్ షెడ్యూల్డు తెగల జాబితా లో 32వ కులం. నల్లమల అడవుల నుంచి నెల్లూరు స ముద్రతీరం వరకూ/చిత్తూరుజిల్లాలో విస్తరించిన యానాదులు,సామాజిక పరిణామంలో సేకరణకొరకు అడవులలోజీవిస్తూ అటవీఫలసా యా ల ఆధారంగా బ్రతుకుజీవనంచేస్తూ కాలక్రమేణా మా రుతున్న జీవనవైవిధానాన్ని దృష్టిలో ఉంచుకుని అడవులకు దగ్గరగా గ్రామాలను ఏర్పాటుచేసుకుని జీవ నంసాగిస్తారు. అటవీఫల సాయాలకు అడ్డుపడుతూ వీరి పూర్వీకుల కాలంనుండి సాగుచేసుకుంటున్న అటవీ భూములను ఫారెస్ట్ వారు తమ ఆదీనంలోనికి తీసుకుని వెళ్లగొట్టడం వలన జీవనాదారం లేక సంచారజాతిగా ఉన్నారు.
ఒక యానాదికి భూస్వామి మణియంకు, మధ్య జరిగిన సంఘర్షణను డా॥ కేశ వరెడ్డి ‘‘చివరి గుడిసె’’ నవలలో చిత్రించారు. [ [గిరిజనులు|గిరిజనుల కళల్లో ముఖ్యమైనది చిం దు నాట్యం. యానాదులు, ఎరుకలు, సుగాలీలు పండుగ పర్వదినాలలో చిందులే స్తారు. వివిధ పురాణ పాత్రలు గూడా ధరిస్తారు. యానాదులు ‘రంగము’ అనే దైవచింతనతో వారి పూర్వీకుల లేదా బాధిత పెద్దల ఆత్మలను లేదా వా రుకొలిచే కుల దైవాన్ని ఆవాహనా చేసుకుని నిజా న్ని నిక్కచ్చిగా చెప్పగలరు, ఉదాహరణ: ఏదైనా వ స్తువు పోయిందనో/ఎవరైనా కనిపించకుండా పోయా రనో/ ఇంటిలోభాదలకో/చీడపీడలకో కులదైవం ఎదు ట దీపాన్ని వెలిగించి డప్పుకొడుతూ వాద్యం యి స్తూ నృత్యం చేస్తూ వారి కులదైవాన్ని గొంతెత్తి ఆల పిస్తారు. వారి దేవత వారి శరీరంలో ప్రవేశించి (పూనకం వచ్చి) పోయిన వస్తువు జాడ తెలు పుతుంది. చిత్తూరు జిల్లాలోని 66 మండలా లలో యానాదులు ఉన్నారు,సరైనటువంటి జీవనా ధారం లేక తాత్కాలిక నివాసాల్ని ఏర్పరచుకుని బ్రతుకు జీవనం కొరకు వీరు నివాస స్థలాలను వదిలి వేరే యితర ప్రాంతాలకు తరలిపోతూ ఉంటారు . యానాదులు ఎలుకలు , ఉడుతలు, పాములు మొదలగు వాటిని పట్టడంలో నిష్ణాతులు. గ్రామాలలో రైతుల పొలాలలో కూ లికి ఎలుకలు పడుతూ కొంతమంది జీవిస్తు న్నారు. తెలుగు భాషకు మూలపురుషులు యానాదులేనని కత్తి పద్మారావు లాంటివారి వాదన. ప్రముఖ జానపద పరిశోధకులు వెన్నెలకంటి రాఘవయ్య యానాదులపై చేసిన పరిశోధనకు గుర్తింపుగా ఆయనను యానాది రాఘవయ్యగా పిలుస్తారు.
శబ్దోత్పత్తి(ఎటిమాలజీ)
మార్చుతెలుగు భాషలోని చాలా పదాలలాగే యానాదులు అనేది ఒక సంస్కృత పదం నుండి పుట్టిన పదంగా తెలుస్తు న్నది. కానీ దీనిపై భిన్నాభిప్రాయాలు ఉన్నా యి. ఈ పదాన్ని రెండు విధాలుగా అర్థం చేసుకో వచ్చు . యానాది అనేది అనాది యొక్క శబ్ద రూపాంతరం కావచ్చు. అనాది అనగా ఆది లేనిది, అంటే మొదలు లేనిదని అర్థం. అంటే అప్పట్లోని మిగతా తెగల వారికి వీరి యొక్కమూలం తెలిసి అలా వ్యవహరించి ఉండవచ్చు. ఒక విధంగా వారు పురాతనమైనవారు అన్న అర్థం వస్తుంది.ఉల్లేఖన లోపం: చెల్లని <ref> ట్యాగు; తప్పు పేర్లు, ఉదాహరణకు మరీ ఎక్కువ అదే కాకుండా యానా (నిజానికి య [1]) అనేది సంస్కృతంలోని ఒక మూల పదం కూడా. ఉదాహరణకు ప్రయాణం, విమానయానం. దీని అర్థం గమనానికి సంబంధించింది. దీనిని బట్టి వీరు సంచార జాతికి చెందిన వారు కాబట్టి ఆ పేరు వచ్చి ఉండవచ్చని మరి కొందరి అభిప్రాయం.[2]
యానాది భాగవతులు :
మార్చుకూచిపూడి భాగవతుల (ప్రభావం అనేక జాతులమీదా, కులాలమీదా పడింది. ఒక నాటక సమాజాన్ని చూచి అనేక సమాజాలు ఉద్భవించినట్లు కులాలవారీగా కూడా భాగవతులు తయారయ్యారు. యానాదులు ఎక్కువగా నెల్లూరు, గుంటూరు జిల్లాలలో వున్నారు. వీరి అసలువృ త్తి రాత్రిళ్ళు (గామాలను కాపలాకాయడం. వీరిలో కొంతమంది యువకులు ఉత్సాహంతో భాగవతుల జట్టులుగా తయా రయ్యారు. యానాది భాగవతుల్లో స్త్రీ పాత్రల స్త్రీలు, పిల్లలపాత్రలు పిల్లలు. పురుషపొత్రలు భర్తలు ధరిస్తూవుంటారు. దాదాపు జట్టులోని వారందరూ ఏదోఒక వాయిద్యమో, తాళమో, లేక వంతపాట పాడటమో చేస్తూవుంటారు. వీరిలో బెందాళం గవరయ్య, ముతరాజు నర్సయ్య అనే పురుషులూ, చింతపువ్వు మాణిక్యమనీ, పెదమాణిక్యమనీ ఇద్దరు స్త్రీలు ఆంధ్రదేశంలో ఎంతో పేరు ప్రఖ్యాతలు గడించారు.
ఒకపూట భోజనంపెట్టి పదిరూపాయలిస్తే చాలు : ఒకరాత్రి అందరికీ భోజనాలు పెట్టి పదిరూపాయలు ఇస్తే ప్రదర్శనం జరిగి పోతుంది. వీరి ప్రదర్శనాలు అంత కట్టుదిట్టంగా లేకపోయినా ప్రేక్షకుల్ని మాత్రం తృప్తి పరచాయి, వీరు ప్రదర్శించే భాగవతాలు ఉషాపరిణయం, కృష్ణలిలలు, సావిత్రి, శశిరేఖాపరిణయం మొదలై నవి. ఏరి వాయిద్యాలు మద్దెల, తాళాలు, శృతి పక్వమైన హార్మోనియం. ఇక వీరి ముఖాలంకరణకు వాడే రంగులు అరదళం, గంగసింధూరం, కాటుక, దుస్తులు, పూసల కోట్లు వగ్గెరా. ప్రదర్శనకాలం ప్రారంభించిందిమొదలు తెల్లవార్లూ. ఈ మధ్య వీరి ప్రదర్శనాల ప్రభావం చాలా తగ్గింది.
యానాదులపై నవలలు,కథలు
మార్చు- డా॥ కేశవరెడ్డి ‘‘చివరి గుడిసె’’
- ఏకుల వెంకటేశ్వర్లు "ఎన్నెల నవ్వు"
- ఎన్.విజయరామరాజు "యానాదుల దిబ్బ"(భట్టిప్రోలు కథలు)
- యానాదులు ... సమగ్ర పరిశోధనా గ్రంథం ....శ్రీ వెన్నెలకంటి రాఘవయ్య