జలాశయము
జలాశయం (English: Reservoir) ను ఆంగ్లంలో రిజర్వాయర్ అంటారు. రిజర్వాయర్ అనే పదం ఫ్రెంచ్ పదాల నుంచి ఉద్భవించింది (etymology: from French réservoir a "storehouse"). రిజర్వాయర్ అనేది మానవ నిర్మిత కృత్రిమ సరస్సు, నీటిని నిల్వ ఉంచే కొలను ఆనకట్టను నిల్వ ఉంచిన నీరు. జలాశయాలను సాగునీరు, తాగునీరు కొరకు ఉపయోగిస్తారు. రిజర్వాయర్లు నది లోయలలో ఆనకట్టలు నిర్మించడం ద్వారా రూపొందిస్తారు భూమిలో తవ్వకం ద్వారా తయారు చేస్తారు ఇటుక పనితనము పోత కాంక్రీటు వంటి సంప్రదాయ నిర్మాణ పద్ధతులు ద్వారా నిర్మిస్తారు. అంతేకాకుండా రిజర్వాయర్ అనే పదం సహజంగా సంభవించే భూగర్భ జలాశయాలను అనగా భూగర్భంలో ఉండే నూనె లేక నీటి బావులను వివరించడానికి ఉపయోగిస్తారు.
భూ ఆధారిత జలాశయం
మార్చు
ఒక లోయలో నిర్మించిన ఆనకట్ట జలాశయం నదులపై ఇరుకైన నదుల ప్రవాహం భాగంలో ఎక్కువగా రెండు కొండల మధ్య ఉంటాయి. నదుల 2 వైపులా సహజ గోడలుగా పనిచేస్తాయి, ఆనకట్ట బలాన్ని నిర్మాణానికి ఖర్చును తగ్గించడానికి అనేక రిజర్వాయర్ నిర్మాణ ప్రాజెక్టులలో, గ్రామాన్ని మార్చడం, భూనిర్వాసితులు ప్రజలను తరలించి రిజర్వాయర్ నిర్మాణానికి సాధారణంగా నదిని నిర్మాణ సమయంలో భాగంగా, స్పిల్‌వే(తూము మత్తడి) తాత్కాలిక సొరంగం బై-పాస్ ఛానల్ ద్వారా మళ్లించాల్సి ఉంటుంది. కొండ ప్రాంతాలలో, ఇప్పటికే ఉన్న సరస్సులను విస్తరించడం ద్వారా జలాశయాలు తరచుగా నిర్మించబడతాయి. కొన్నిసార్లు ఇటువంటి జలాశయాలలో, ఒకటి అంతకంటే ఎక్కువ ఫీడర్ ప్రవాహాలపై కొత్త అగ్ర నీటి మట్టం వాటర్‌షెడ్ ఎత్తును మించిపోతుంది. ఇటువంటి సందర్భాల్లో రిజర్వాయర్‌ను కలిగి ఉండటానికి అదనపు సైడ్ డ్యామ్‌లు అవసరం. స్థలాకృతి పెద్ద జలాశయానికి సరిగ్గా సరిపోని చోట, అనేక చిన్న జలాశయాలను నిర్మించవచ్చు, భూ ఆధారిత జలాశయం నిర్మాణం గణనీయమైన భూగర్భంతో నిండినందున, తీర జలాశయం ఆర్థికంగా సాంకేతికంగా ప్రాధాన్యత ఇవ్వబడుతుంది. నీటిని నిల్వ చేయడానికి వైపు జలాశయాలను నిర్మించవచ్చు. ఇటువంటి జలాశయాలు సాధారణంగా తవ్వకం ద్వారా పాక్షికంగా పూర్తి చుట్టుముట్టే కట్టను నిర్మించడం ద్వారా ఏర్పడతాయి, ఇవి చుట్టుకొలతలో 6 కిమీ మించి ఉండవచ్చు. అటువంటి జలాశయాలలో నిల్వ చేయబడిన నీరు చాలా నెలలు అక్కడే ఉండవచ్చు, ఈ సమయంలో సాధారణ జీవ ప్రక్రియలు చాలా కలుషితాలను గణనీయంగా తగ్గిస్తాయి కరువు కారణంగా ప్రవాహ పరిస్థితులు చాలా తక్కువగా ఉన్నప్పుడు, జలాశయాల వాడకం కొంతకాలం నీటి అవసరాలను తీరుస్తుంది. జలాశయాలు దాదాపు పూర్తిగా భూగర్భంలో ఉంటాయి, ముఖ్యంగా ఎక్కువ కొండ పర్వత అనేక భూగర్భ జలాశయాలు ఉంటాయి, వీటిలో ఎక్కువ భాగం ఇటుకతో నిర్మించబడి ఉంటాయి. జలాశయాలు నీటి పంపిణీ వ్యవస్థలో తగినంత నీటిని నిర్ధారించడం వినియోగదారుల నుండి గరిష్ట డిమాండ్ను అధిగమించడానికి నీటి సామర్థ్యాన్ని అందించడం, తగిన సామర్థ్యంతో నడిపించడం వంటి అనేక విధులను నిర్వహిస్తాయి. వర్షపు నీరు ప్రవాహం ఉన్నరోజులలో రిజర్వాయర్‌ను నింపడం ద్వారా పెద్ద జలాశయాలను పంపింగ్ ఖర్చును తగ్గించవచ్చు.
చరిత్ర
మార్చు
భారతదేశంలో పొడి వాతావరణం నీటి కొరత 3000 BC లో గిర్నార్ వద్ద జలాశయాన్ని నిర్మించడంతో సహా స్టెప్‌వెల్స్ నీటి వనరుల నిర్వహణ పద్ధతుల ప్రారంభ అభివృద్ధికి దారితీసింది. 11 వ శతాబ్దంలో నిర్మించిన ప్రస్తుత మధ్యప్రదేశ్ రాష్ట్రంలోని కృత్రిమ భోజ్‌సాగర్ సరస్సు 650 చదరపు కిలోమీటర్లు (250 చదరపు మైళ్ళు) విస్తరించి ఉంది.[1]
శ్రీలంకలో, నీటిపారుదల కోసం నీటిని ఆదా చేయడానికి పురాతన సింహళ రాజులు పెద్ద జలాశయాలను సృష్టించారు. శ్రీలంకకు చెందిన ప్రఖ్యాత శ్రీలంక రాజు పరాక్రామాబు I "మానవాళికి ప్రయోజనం చేకూర్చకుండా ఒక చుక్క నీరు సముద్రంలోకి పోనివ్వవద్దు" అని అన్నారు. అతను పరాక్రమ సముద్రా అనే జలాశయాన్ని సృష్టించాడు.[2] బెంగాల్, అస్సాం కంబోడియాలోని వివిధ పురాతన రాజ్యాలు కూడా విస్తారమైన కృత్రిమ జలాశయాలను నిర్మించాడు.
నీటి శుద్దీకరణ సరఫరా
మార్చు
రిజర్వాయర్లు నీటి శుద్ధి కర్మాగారానికి నీటి శుద్దీకరణ ప్రక్రియలో ఇది తాగునీటిని అందిస్తుంది. నీటిని విడుదల చేయడానికి ముందు ఉంచే సమయాన్ని నిలుపుదల సమయం అంటారు. ఇది కణాలు సిల్ట్‌లు స్థిరపడటానికి అనుమతించే డిజైన్ లక్షణం, అలాగే సహజంగా నీటిలో నివసించే ఆల్గే, బ్యాక్టీరియా జూప్లాంక్టన్ ఉపయోగించి సహజ జీవ చికిత్సకు సమయం. అయినప్పటికీ, సమశీతోష్ణ వాతావరణ సరస్సులలో సహజ లిమ్నోలాజికల్ ప్రక్రియలు నీటిలో ఉష్ణోగ్రత స్తరీకరణను ఉత్పత్తి చేస్తాయి, ఇది వేసవి నెలలలో మాంగనీస్ భాస్వరం వంటి కొన్ని అంశాలను లోతైన, చల్లని అనాక్సిక్ నీటిలో విభజిస్తుంది. శరదృతువు శీతాకాలంలో సరస్సు మళ్లీ పూర్తిగా మిశ్రమంగా మారుతుంది. కరువు పరిస్థితులలో, చల్లటి దిగువ నీటిని క్రిందికి లాగడం కొన్నిసార్లు అవసరం, మాంగనీస్ ఎత్తైన స్థాయిలు నీటి శుద్ధి కర్మాగారాలలో సమస్యలను కలిగిస్తాయి. జలాశయాలు స్థానిక మైక్రో క్లైమేట్ పెరుగుతున్న తేమను మార్చవచ్చు ఉష్ణోగ్రత తీవ్రతను తగ్గిస్తాయి, ముఖ్యంగా పొడి ప్రాంతాల్లో.
జల విద్యుత్తు
మార్చు
జల విద్యుత్తు ఉత్పత్తి చేసే జలాశయంలో పెద్ద-వ్యాసం గల పైపుల ద్వారా నిలుపుకున్న నీటి పంపులను అనుసంధానించబడిన టర్బైన్లు ఉంటాయి. ఈ ఉత్పాదక సెట్లు ఆనకట్ట బేస్ వద్ద కొంత దూరంలో ఉండవచ్చు. ఒక చదునైన నది లోయలో, రిజర్వాయర్ టర్బైన్ల వద్ద నీటి పంపులని మునిగేంత లోతుగా ఉండాలి. కరువు కాలాలు ఉంటే, రిజర్వాయర్ ఏడాది పొడవునా నది ప్రవాహాన్ని సగటున ఉంచడానికి తగినంత నీటిని కలిగి ఉండాలి. ఉష్ణ విద్యుత్తు ఉత్పత్తి స్థానంలో ఆనకట్టను ఉపయోగించినప్పుడు వాయు కాలుష్యం తగ్గుతుంది, ఎందుకంటే జల విద్యుత్తు ఉత్పత్తి నుండి ఉత్పత్తి చేయబడిన విద్యుత్తు శిలాజ ఇంధన దహన (సల్ఫర్ డయాక్సైడ్, నైట్రిక్ ఆక్సైడ్ బొగ్గు నుండి కార్బన్ మోనాక్సైడ్తో సహా) నుండి ఎటువంటి ఫ్లూ గ్యాస్ ఉద్గారాలకు దారితీయదు.
జల విద్యుత్తు ఉత్పత్తి చేసే కొన్ని జలాశయాలు పంప్ చేసిన రీఛార్జిని ఉపయోగిస్తాయి: విద్యుత్తు డిమాండ్ తక్కువగా ఉన్న సమయాల్లో అధిక-పనితీరు గల విద్యుత్తు పంపులను ఉపయోగించి అధిక-స్థాయి రిజర్వాయర్ నీటితో నిండి ఉంటుంది, ఆపై నిల్వ చేసిన నీటిని తక్కువ స్థాయికి విడుదల చేయడం ద్వారా విద్యుత్తును ఉత్పత్తి చేయడానికి ఈ నిల్వ చేసిన నీటిని ఉపయోగిస్తుంది విద్యుత్తు డిమాండ్ ఎక్కువగా ఉన్నప్పుడు రిజర్వాయర్. ఇటువంటి వ్యవస్థలను ఉపయోగించుకోవచ్చు. నీటిపారుదల జలాశయంలోని నీటిని వ్యవసాయ భూములు ద్వితీయ నీటి వ్యవస్థలలో వాడటానికి కాలువలలోకి విడుదల చేయవచ్చు. నది ప్రవాహాలను నిర్వహించే జలాశయాల ద్వారా కూడా నీటిపారుదల వరద నియంత్రణ - "బ్యాలెన్సింగ్" రిజర్వాయర్లు అని కూడా పిలుస్తారు, వరద నియంత్రణ జలాశయాలు చాలా ఎక్కువ వర్షపాతం ఉన్న సమయంలో నీటిని సేకరిస్తాయి, తరువాత వారాలు నెలలలో నెమ్మదిగా విడుదల చేస్తాయి. ఈ జలాశయాలలో కొన్ని నదిలకు అడ్డంగా ఆనకట్ట నిర్మించబడ్డాయి, నది ప్రవాహం ముందుకు ప్రవహించడం నియంత్రించబడుతుంది. నది ప్రవాహం ఆగిపోయి, ఆనకట్ట వెనుక నీరు పెరుగుతుంది. వాతావరణ మార్పుల వల్ల కలిగే పరిణామాలను ఎదుర్కోవడానికి కొత్త తరం బ్యాలెన్సింగ్ ఆనకట్టలను అభివృద్ధి చేస్తున్నారు.
ప్రవాహాన్ని సమతుల్యం
మార్చు
అధికంగా నిర్వహించబడే వ్యవస్థలలో ప్రవాహాన్ని సమతుల్యం చేయడానికి జలాశయాలను ఉపయోగించవచ్చు, అధిక ప్రవాహాల సమయంలో నీటిని తీసుకొని తక్కువ ప్రవాహాల సమయంలో దాన్ని మళ్ళీ విడుదల చేయవచ్చు. ఇది పంపింగ్ లేకుండా పనిచేయడానికి స్పిల్‌వే(తూము మత్తడి)లను ఉపయోగించి నీటి మట్టాలను జాగ్రత్తగా నియంత్రించాల్సిన అవసరం ఉంది. ఒక పెద్ద తుఫాను సమీపిస్తున్నప్పుడు, డ్యామ్ ఆపరేటర్లు తుఫాను జలాశయానికి జోడించే నీటి పరిమాణాన్ని లెక్కిస్తారు. తుఫాను నీరు రిజర్వాయర్‌ను నింపుతుందని అంచనా వేస్తే, తుఫానుకు ముందు సమయంలో జలాశయం నుండి నీరు నెమ్మదిగా బయటకు నీటిని వదులుతారు. ఖచ్చితమైన వాతావరణ సూచనలు చాలా అవసరం. చాలా జలాశయాలు చేపల కోసం, బోటింగ్ వంటి కొన్ని వినోదలకు ఉపయోగించవచ్చు. ప్రజల భద్రత కోసం నీటి నాణ్యతను పరిసర ప్రాంత పర్యావరణాన్ని పరిరక్షించడానికి ప్రత్యేక నియమాలు సమాచార బోర్డులు అందిస్తాయి. అనేక జలాశయాలు ఇప్పుడు సహజ చరిత్ర, పక్షుల పరిశీలన, ల్యాండ్‌స్కేప్ పెయింటింగ్, నడక హైకింగ్ వంటి అధికారిక తక్కువ నిర్మాణాత్మక వినోదాలకు ఉపయోగించవచ్చు బాధ్యతాయుతమైన ఉపయోగాన్ని ప్రోత్సహించడానికి సమాచార బోర్డులు అందిస్తాయి.
స్పిల్‌వే(తూము, మత్తడి)
చాలా ఆధునిక జలాశయాలలో ప్రత్యేకంగా రూపొందించిన ఇది జలాశయం నుండి నీటిని వివిధ స్థాయిలలో విడుదల చేయవలసిన బాధ్యతలను, నీటి మట్టం తగ్గినప్పుడు నీటిని ఒక నిర్దిష్ట నాణ్యత గల నీటిని దిగువ నదిలోకి విడుదల చేయడానికి నది జలాశయాల నిర్వాహకులు నది నాణ్యతను కాపాడటానికి, మత్స్యకారులకు చేపల కోసం, దిగువ పారిశ్రామిక వినోద ఉపయోగాలను నిర్వహించడానికి నియంత్రించగల దిగువ నదిలోకి నీటిని విడుదల చేయవలసిన బాధ్యతలను కలిగి ఉన్నారు. రిజర్వాయర్ ప్రాంతాలు జలాశయంలో నీటి మట్టంను కొలవడానికి ఉపయోగించే యూనిట్లు దేశం నుండి దేశానికి మారుతూ ఉంటాయి. భారతదేశంలో టీఎంసీలుగా వాడుతారు, ప్రపంచంలోని చాలా ప్రాంతాల్లో, రిజర్వాయర్ ప్రాంతాలు చదరపు కిలోమీటర్లలో కొలవడానికి ఉపయోగించబడతాయి. చేపల కోసం, జలాశయం వరద నియంత్రణ, విద్యుత్తు ఉత్పత్తి, నావిగేషన్ దిగువ విడుదలలకు ఉపయోగపడుతుంది.
భద్రత
మార్చుఅనేక దేశాలలో పెద్ద జలాశయాలు నిలుపుదల వైఫల్యాలను నివారించడానికి తగ్గించడానికి ప్రయత్నిస్తాయి.[3][4] మొత్తం నిర్మాణం బలమైన భాగంగా ఆనకట్ట దాని అనుబంధ నిర్మాణాల వైపు ఎక్కువ ప్రయత్నం చేయగా, అటువంటి నియంత్రణల లక్ష్యం జలాశయం నుండి యంత్రితంగా నీటిని విడుదల చేయకుండా నిరోధించడం. రిజర్వాయర్ వైఫల్యాలు ఒక నది లోయలో ప్రవాహంలో భారీ పెరుగుదలను కలిగిస్తాయి, పట్టణాలు గ్రామాలను కడిగివేయడం గణనీయమైన ప్రాణనష్టం కలిగించే అవకాశం ఉంది,
రెండవ ప్రపంచ యుద్ధంలో జర్మనీపై బ్రిటిష్ రాయల్ ఎయిర్ ఫోర్స్ జలాశయాలు యుద్ధ సాధనంగా ఉపయోగించబడుతున్నాయి, ఇందులో మూడు జర్మన్ రిజర్వాయర్ ఆనకట్టలు ఉల్లంఘించబడటానికి ఎంపిక చేయబడ్డాయి జర్మన్ మౌలిక సదుపాయాలు రుహ్ర్ ఈడర్ నదుల నుండి పొందిన తయారీ విద్యుత్తు సామర్థ్యాలను దెబ్బతీసేందుకు. ఆర్థిక సాంఘిక ప్రభావం అంతకుముందు నిల్వ చేసిన నీటి అపారమైన వాల్యూమ్ల నుండి ఉద్భవించింది, అది లోయలను తుడిచిపెట్టి, విధ్వంసం సృష్టించింది. ఈ దాడి తరువాత అనేక చిత్రాలకు ఆధారం అయ్యింది.
జలాశయాల పర్యావరణ ప్రభావాలు
మార్చు
ప్రకంపనాలు
భూకంపాలకు గతంలో పెద్ద ఆనకట్టల దగ్గర జలాశయాల లోపల భూకంప సంఘటనలు సంభవించిన ఆధారాలు ఉన్నాయి. పెద్ద జలాశయాల నింపడం ద్వారా నీటి నిల్వ సామర్థ్యం పెరిగిన కొద్దీ భూకంపాలకు అవకాశం ఉంది, ప్రపంచవ్యాప్తంగా జలాశయాల మొత్తంతో పోల్చినప్పుడు ఇవి చిన్న స్థాయిలో జలాశయాల ఉంటాయి. చాలా సంఘటనలలో పెద్ద ఆనకట్టలు చిన్న మొత్తంలో ఆనకట్ట దాని జలాశయం నిర్మాణం ఉండాలి, అదనంగా, 100 m (328 ft) లోతైన జలాశయం బరువు ఒక క్రస్టల్ ఒత్తిడి మైదానంలో రాక్ బరువును పోల్చినప్పుడు తక్కువ ప్రభావాన్ని కలిగి ఉంటుంది కాబట్టి కిమీ (6 మైళ్ళు) ఇది 10 లోతులో ఉండవచ్చు, అంతకంటే ఎక్కువ ప్రాజెక్టులు కట్టి జలాశయాలను నిర్వహిస్తే భూకంపాలు సంభవించే సంఘటన ఉన్నాయి, కాబట్టి ప్రపంచం మొత్తం చిన్న నీటి జల వనరుల కే మొగ్గు చూపుతున్నాయి[5].
ప్రాంతం వారీగా జలాశయాల జాబితా
మార్చు- అబ్ అన్బర్
- తీర అవక్షేప సరఫరా
- రంగురంగుల సరస్సులు (పోలాండ్‌లో)
- ఆనకట్ట వైఫల్యం
- పారుదల బేసిన్
- ఫోర్‌బే జలాశయం
- జలాశయం అధిపతి
- మిల్ చెరువు
- క్వారీ సరస్సు
- నీడ బంతులు
ఇవి కూడా చూడండి
మార్చుమూలాలు
మార్చు
- ↑ Rodda, John; Ubertini, Lucio, eds. (2004). The Basis of Civilization – Water Science?. International Association of Hydrological Science. p. 161. ISBN 978-1-901502-57-2. OCLC 224463869.
- ↑ – International Lake Environment Committee – Parakrama Samudra Archived 5 జూన్ 2011 at the Wayback Machine
- ↑ North Carolina Dam safety law Archived 16 ఏప్రిల్ 2010 at the Wayback Machine
- ↑ "Reservoirs Act 1975". www.opsi.gov.uk.
- ↑ "The relationship between large reservoirs and seismicity 08 February 2010". International Water Power & Dam Construction. 20 ఫిబ్రవరి 2010. Archived from the original on 18 జూన్ 2012. Retrieved 22 జూలై 2020.