షోషోని భాష
షోషోని (షోషోని: soni' ta̲i̲kwappe, newe ta̲i̲kwappe లేదా neme ta̲i̲kwappeh) ఊటో-ఆజ్టెక్ కుటుంబానికి చెందిన నూమిక భాష, షోషోని వారు పశ్చిమ సంయుక్త రాష్ట్రాల్లో మాట్లాడేది. షోషోని ప్రధానంగా గ్రేట్ బేసిన్లో, వయోమింగ్, యూటా, నెవాడా, ఐడహొలో కొన్ని ప్రాంతాల్లో మాట్లాడుతారు.[1]
| షోషోని Sosoni' ta̲i̲kwappe, Neme ta̲i̲kwappeh | ||
|---|---|---|
| మాట్లాడే దేశాలు: | సంయుక్త రాష్ట్రాలు | |
| ప్రాంతం: | వయోమింగ్, యూటా, నెవాడా, ఐడహొ | |
| మాట్లాడేవారి సంఖ్య: | ~1,000 | |
| భాషా కుటుంబము: | ఊటో-ఆజ్టెక్ నూమిక మధ్య నూమిక షోషోని | |
| వ్రాసే పద్ధతి: | లాటిను | |
| భాషా సంజ్ఞలు | ||
| ISO 639-1: | none | |
| ISO 639-2: | — | |
| ISO 639-3: | shh | |
| గమనిక: ఈ పేజీలో IPA ఫోనెటిక్ సింబల్స్ Unicodeలో ఉన్నాయి. | ||
షోషోని హల్లుల జాబితా కొంచం చిన్నది, కానీ భాష మాట్లాడుతున్నప్పుదు ఇంకా వర్ణాలుంటాయి. భాషలో 6 అచ్చులున్నాయి, అలాగే వాటికి దీర్ఘాలు.[1] షోషోని ఎక్కువగా ప్రత్యయాలను వాడే భాష, వాటి ద్వారా నామాల వచనలనూ విభక్తులనూ రూపభేదిస్తుంది. దాని పద క్రమం సాపేక్షంగా ఉచితం, కానీ కర్త-కర్మ-క్రియ క్రమం ప్రధానమైనది.[2]
"newe ta̲i̲kwappe" అనే స్థానిక పేరు అర్థం "ప్రజల భాష", అలాగే "Sosoni' ta̲i̲kwappe" అనేదాని అర్థం "షోషోని భాష".
వర్గీకరణనూ మాండలికాలూ
మార్చుషోషోని ఒక పెద్ద భాషా కుటుంబంలోని అత్యుత్తరది, 60 జీవ భాషల ఊటో-ఆజ్టెక్ కుటుంబం. ఈ కుటుంబంలోన భాషలు పశ్చిమ సంయుక్త రాష్ట్రాల నుండి మెక్సికో, ఎల్ సాల్వడోర్ వరకు మాట్లాడుతారు.[3] షోషోని ఊటో-ఆజ్టెక్ భాషా కుటుంబంలోన నూమిక ఉపశాఖకు చెందింది.[4] నూమిక అనే మాట నూమిక భాషలన్నిట్లో "మనిషి" అనే మాట నుండి వచ్చింది. ఉదాహరణకు, షోషోనిలో ఆ మాట neme [nɨw̃ɨ] లేకపోతే కొన్ని మాండలికాల్లో, newe [nɨwɨ], తింపిసలో అది nümü [nɨwɨ], తర్వాత దక్షిణ పైయూటులో, nuwuvi [nuwuβi].
షోషోనికి అన్నిటి కంటే దగ్గరగా సంబంధమైన భాషలు మధ్య నూమిక భాషలు, తింపిసనూ కమాంచీనూ. తింపిస, లేదా పనమింత్, ఆగ్నేయ కాలిఫోర్నియాలోని తింపిస షోషోని తెగ సభ్యులు మాట్లాడుతారు, కానీ అది షోషోనికి వేరు భాషగా భావించినది.[5] కమాంచీ వారు దాదాపు 1700లో షోషోనిల నుండి విడిపోయారు, ఇంకా గతశతాబ్దాల్లో హల్లుల మార్పులవలన అవి పరస్పరం అర్థం కానివి.[6]
షోషోని ప్రధాన మాండలికాలు నెవాడాలోని పశ్చిమ షోషోని, పశ్చిమ యూటాలోని గోషూట్, దక్షిణ ఐడహొ, ఉత్తర యూటాలోని ఉత్తర షోషోని, వయోమింగ్లోని తూర్పు షోషోని.[7] ఈ మాండలికాల మధ్య ప్రధాన తేడాలు ధ్వనిశాస్త్రంలోనివి.[1]
స్థితి
మార్చుషోషోని మాట్లాడేవారి సంఖ్య 20వ శతాబ్దం చివరి భాగం నుండి స్థిరంగా తగ్గిపోతోంది. ఇప్పుడు, 21వ శతాబ్దం మొదటి భాగంలో ధారాళంగా మాట్లాడేవారి సంఖ్య కొన్ని వందల, కొన్ని వేల మధ్యలో ఉంది, దాని పైన 1,000 మందికి వేరే వేరే స్థాయుల్లో ఈ భాష తెలుసు, ధారాళంగా మాట్లాడకపోయినా కూడా.[4] డక్ వాలీ, గోషూట్ సమూహాలు వాళ్ళ పిల్లలకు భాష నేర్పిచ్చడానికి కార్యక్రమాలను స్థాపించాయి. ఎథ్నోలాగ్ షోషోని "threatened" అని వర్ణిస్తుంది, మాట్లాడేవార్లో చాలా మంది 50 ఏళ్ళ కంటే పెద్దవారనే కారణం తోటి.[4] యునెస్కో ఏమో షోషోని ఐడహొలోనూ, యూటాలోనూ, వయోమింగ్లోనూ "severely endangered" అని వర్ణిస్తుంది[8] భాషను పిల్లలకు నేర్పిచ్చడం కొన్ని ఒంటరి స్థలాల్లో ఇంకా జరుగుతోంది. తెగలకు భాషను పునరజ్జీవించడంలో చాలా ఆసక్తి ఉంది, కానీ భాషను కాపాడేందుకు ప్రయత్నాలు అంత సహకారం లేకుండా చెదిరిపోయున్నాయి. అయినా కూడా, షోషోనిలో అక్షరాస్యత పెరుగుతోంది. షోషోని నిఘంటువులు ప్రచురించున్నాయి, ఇంకా బైబిల్లో కొన్ని భాగాల అనువాదాలు 1986లో అయ్యాయి.[4]
References
మార్చు- ↑ 1.0 1.1 1.2 McLaughlin, John E. (2012). Shoshoni Grammar. Munich: Lincom Europa. ISBN 9783862883042. OCLC 793217272.
- ↑ "WALS Online - Language Shoshone". The World Atlas of Language Structures Online (in ఇంగ్లీష్). Retrieved 2018-01-25.
- ↑ "Summary by language family". Ethnologue (in ఇంగ్లీష్). Retrieved 2018-04-18.
- ↑ 4.0 4.1 4.2 4.3 "Shoshoni". Ethnologue. Retrieved 2018-01-22.
- ↑ "Uto-Aztecan Language Family | About World Languages". aboutworldlanguages.com (in అమెరికన్ ఇంగ్లీష్). Retrieved 2018-04-18.
- ↑ McLaughlin, John E. (1992). "A Counter-Intuitive Solution in Central Numic Phonology". International Journal of American Linguistics. 58 (2): 158–181. doi:10.1086/ijal.58.2.3519754. S2CID 148250257.
- ↑ ఉల్లేఖన లోపం: చెల్లని
<ref>ట్యాగు;:15అనే పేరుగల ref లలో పాఠ్యమేమీ ఇవ్వలేదు - ↑ "UNESCO Atlas of the World's Languages in danger". Retrieved 2012-09-29.