వికీపీడియా

కుర్దిష్ భాష


కుర్దిష్ (కుర్ది) అనేది వాయువ్య ఇరానియన్ భాష లేదా కుర్దిస్తాన్ ప్రాంతంలో,[8][9] అంటే టర్కీ, ఉత్తర ఇరాక్, వాయువ్య మరియు ఈశాన్య ఇరాన్ మరియు సిరియాలో కుర్దులు మాట్లాడే భాషల సమూహం.

Kurdish
Kurdî / کوردی
స్థానిక భాషటర్కీ, ఇరాక్, ఇరాన్, సిరియా, అర్మేనియా, అజర్‌బైజాన్
ప్రాంతంకుర్దిస్తాన్, అనటోలియా, కాకసస్, ఖొరాసన్, కుర్దిష్ డయాస్పోరా
స్వజాతీయతకుర్దులు
స్థానికంగా మాట్లాడేవారు
26 million (2020–2022)[1]
ప్రాంతీయ రూపాలు
మూస:సాదా జాబితా
అధికారిక హోదా
అధికార భాష
 Iraq[3][a] మూస:Country data Rojava[5][6]
గుర్తింపు పొందిన అల్పసంఖ్యాకుల భాష
భాషా సంకేతాలు
ISO 639-1ku
ISO 639-2kur
ISO 639-3kur – inclusive code
Individual codes:
kmr – ఉత్తర కుర్దిష్
ckb – సెంట్రల్ కుర్దిష్
sdh – దక్షిణ కుర్దిష్
lki – Laki Kurdish
Glottologkurd1259
Linguasphere58-AAA-a (ఉత్తర కుర్దిష్ సహా. కుర్మంజి & కుర్మంజికి) + 58-AAA-b (సెంట్రల్ కుర్దిష్ సహా. డిమ్లీ/జాజా & గురాని) + 58-AAA-c (దక్షిణ కుర్దిష్ సహా. కుర్దిష్)
కుర్దిష్ మాండలికాలు మరియు కుర్దులు మాట్లాడే ఇతర ఇరానియన్ భాషల భౌగోళిక పంపిణీ
This article contains IPA phonetic symbols. Without proper rendering support, you may see question marks, boxes, or other symbols instead of Unicode characters. For an introductory guide on IPA symbols, see Help:IPA.

కుర్దిష్ రకాలు మాండలికం కంటిన్యూమ్‌గా ఉన్నాయి,[10] కొన్ని పరస్పరం అర్థం కాని రకాలు,[8] మరియు సమిష్టిగా 26 మిలియన్ల స్థానిక మాట్లాడేవారు ఉన్నారు.[11] కొన్ని పరస్పరం అర్థం కాని రకాలు, మరియు సమిష్టిగా 26 మిలియన్ల స్థానిక మాట్లాడేవారు ఉన్నారు.కుర్దిష్ యొక్క ప్రధాన రకాలు కుర్మాంజి, సొరాని మరియు దక్షిణ కుర్దిష్ (Xwarîn). కుర్దులలో ఎక్కువ మంది కుర్మాంజి మాట్లాడతారు, [12] మరియు చాలా కుర్దిష్ గ్రంథాలు కుర్మాంజి మరియు సొరానిలో వ్రాయబడ్డాయి. కుర్మంజి అనేది లాటిన్ లిపి యొక్క ఉత్పన్నమైన హవార్ వర్ణమాలలో వ్రాయబడింది మరియు సొరాని అరబిక్ లిపి యొక్క ఉత్పన్నమైన సొరాని వర్ణమాలలో వ్రాయబడింది.

కుర్దిష్ కాని వాయువ్య ఇరానియన్ భాషల యొక్క ప్రత్యేక సమూహం, జాజా-గోరాని భాషలు, అనేక మిలియన్ల జాతి కుర్ద్‌లు కూడా మాట్లాడతారు.[13][14][15]

లకీని దక్షిణ కుర్దిష్ మాండలికంగా లేదా కుర్దిష్ కింద నాల్గవ భాషగా వర్గీకరించడం చర్చనీయాంశం,[2] అయితే లకీ మరియు ఇతర దక్షిణ కుర్దిష్ మాండలికాల మధ్య తేడాలు చాలా తక్కువగా ఉన్నాయి.[16]

20వ శతాబ్దపు ఆరంభం వరకు కుర్దిష్‌లో సాహిత్య ఔట్‌పుట్ ఎక్కువగా కవిత్వానికే పరిమితమైంది, అప్పుడు మరింత సాధారణ సాహిత్యం అభివృద్ధి చెందింది. నేడు, రెండు ప్రధానమైన కుర్దిష్ మాండలికాలు కుర్మంజి మరియు సొరాని. సొరానీ, అరబిక్‌తో పాటు, ఇరాక్ యొక్క రెండు అధికారిక భాషలలో ఒకటి మరియు రాజకీయ పత్రాలలో "కుర్దిష్"గా సూచించబడుతుంది.[17][18]

వర్గీకరణ మరియు మూలం

మార్చు

కుర్దిష్ రకాలు ఇండో-యూరోపియన్ కుటుంబానికి చెందిన ఇరానియన్ శాఖకు చెందినవి. అవి సాధారణంగా వాయువ్య ఇరానియన్ భాషలుగా వర్గీకరించబడ్డాయి, లేదా కొంతమంది పండితులు వాయువ్య మరియు నైరుతి ఇరానియన్ మధ్య మధ్యవర్తిగా వర్గీకరించబడ్డారు మార్టిన్ వాన్ బ్రూనెస్సెన్ "కుర్దిష్ బలమైన నైరుతి ఇరానియన్ మూలకాన్ని కలిగి ఉంది", అయితే "జాజా మరియు గురాని. [...] వాయువ్య ఇరానియన్ సమూహానికి చెందినవి".</ref>[page needed] Martin van Bruinessen "కుర్దిష్ బలమైన నైరుతి ఇరానియన్ మూలకాన్ని కలిగి ఉంది" అని పేర్కొంది, అయితే "జాజా మరియు గురానీ [...] వాయువ్య ఇరానియన్ సమూహానికి చెందినవి".[19]

లుడ్విగ్ పాల్, కుర్దిష్ మూలంగా వాయువ్య ఇరానియన్ భాషగా అనిపించిందని,[10] అయితే ఇది పర్షియన్ వంటి నైరుతి ఇరానియన్ భాషలతో అనేక లక్షణాలను పంచుకుంటుందని అంగీకరించాడు, స్పష్టంగా దీర్ఘకాల మరియు తీవ్రమైన చారిత్రక పరిచయాల కారణంగా.

కుర్దిష్ గురించిన ప్రస్తుత జ్ఞాన స్థితి, కనీసం స్థూలంగా, సమకాలీన కుర్దిష్ మాండలికాలు మాట్లాడేవారి యొక్క ప్రధాన జాతి కోర్ ఏర్పడిన ప్రాంతాల యొక్క ఉజ్జాయింపు సరిహద్దులను గీయడానికి అనుమతిస్తుంది. కుర్దుల జాతి భూభాగం యొక్క స్థానికీకరణపై అత్యంత వాదించబడిన పరికల్పన 1960ల ప్రారంభంలో ప్రతిపాదించబడిన D.N. మెకెంజీ సిద్ధాంతం (మెకెంజీ 1961). P. టెడెస్కో (1921: 255) ఆలోచనలను అభివృద్ధి చేయడం మరియు కుర్దిష్, పర్షియన్ మరియు బలూచిలు పంచుకునే సాధారణ ఫొనెటిక్ ఐసోగ్లోస్‌ల గురించి, ఈ మూడు భాషలు మాట్లాడేవారు ఒకప్పుడు సన్నిహితంగా ఉండేవారని మెకెంజీ నిర్ధారించారు.

రకాలు

మార్చు

కుర్దిష్ రకాలు మూడు లేదా నాలుగు సమూహాలుగా విభజించబడ్డాయి, పరస్పర అవగాహనతో విభిన్న స్థాయిలు ఉంటాయి.[20][21]

  • కుర్మంజి అనేది టర్కీ, సిరియా, ఉత్తర ఇరాక్ మరియు వాయువ్య మరియు ఈశాన్య ఇరాన్‌లలో 15 నుండి 20 మిలియన్ల మంది కుర్ద్‌లు మాట్లాడే అతిపెద్ద మాండలిక సమూహం.
  • ఇరాకీ కుర్దిస్తాన్ మరియు ఇరానియన్ కుర్దిస్తాన్ ప్రావిన్స్‌లో 6 నుండి 7 మిలియన్ల మంది కుర్ద్‌లు సోరాని మాట్లాడతారు.[22] సొరాని అనేది 1920లలో అభివృద్ధి చేయబడిన సెంట్రల్ కుర్దిష్ యొక్క వ్రాతపూర్వక ప్రమాణం (చారిత్రక సోరన్ ఎమిరేట్ పేరు పెట్టబడింది) మరియు తరువాత ఇరాక్ యొక్క అధికారిక భాషగా కుర్దిష్ యొక్క ప్రామాణిక ఆర్థోగ్రఫీగా స్వీకరించబడింది.[23]
  • దక్షిణ కుర్దిష్ (పెహ్లేవాని) ఇరాన్‌లోని కెర్మాన్‌షా, ఇలాం మరియు లోరెస్తాన్ ప్రావిన్సులలో మరియు తూర్పు ఇరాక్‌లోని ఖానాకిన్ జిల్లాలో మాట్లాడతారు.[24] లకీ మరియు కోర్డాలి (పలై) తరచుగా దక్షిణ కుర్దిష్‌లో చేర్చబడ్డాయి,[25] అయితే అవి కొన్ని ప్రత్యేక లక్షణాలను కలిగి ఉన్నాయి.[26]

చారిత్రాత్మక పరిణామ పరంగా, కుర్మాంజీ సొరాని మరియు పెహ్లేవాని కంటే తక్కువ మార్పు చెందింది, శబ్ద మరియు పదనిర్మాణ నిర్మాణంలో. ఇరానియన్ కుర్దిస్తాన్ మరియు ఇరాకీ కుర్దిస్తాన్‌లోని గోరానీ భాషతో సహా ఈ ప్రాంతంలోని కుర్దులు మాట్లాడే ఇతర భాషలకు దగ్గరగా ఉండే సాంస్కృతిక సామీప్యతతో పాటు ఇతర విషయాల ద్వారా సొరానీ సమూహం ప్రభావితమైంది.[22][27]

ఫిలిప్ G. క్రెయెన్‌బ్రూక్, 1992లో ఒక నిపుణుడు రచన, ఇలా అన్నాడు: {{1932 నుండి కుర్మాంజీని వ్రాయడానికి చాలా మంది కుర్ద్‌లు రోమన్ లిపిని ఉపయోగిస్తున్నారు.... సొరాని సాధారణంగా అరబిక్ లిపికి అనువైన రూపంలో వ్రాయబడుతుంది.... కుర్మాంజి మరియు సొరానీలను ఒకే భాష యొక్క 'మాండలికాలు'గా వర్ణించడానికి గల కారణాలు వారి సాధారణ మూలం మరియు ఈ ఉపయోగం కుర్దుల మధ్య జాతి గుర్తింపు మరియు ఐక్యతను ప్రతిబింబిస్తుంది. భాషాపరమైన లేదా కనీసం వ్యాకరణ దృక్కోణంలో, అయితే, కుర్మాంజీ మరియు సొరానీలు ఒకదానికొకటి ఇంగ్లీష్ మరియు జర్మన్ వలె చాలా భిన్నంగా ఉంటాయి మరియు వాటిని భాషలుగా సూచించడం సముచితంగా కనిపిస్తుంది. ఉదాహరణకు, సొరానీకి లింగం లేదా కేస్-ఎండింగ్‌లు లేవు, అయితే కుర్మాంజీకి రెండూ ఉన్నాయి.... పదజాలం మరియు ఉచ్చారణలో తేడాలు జర్మన్ మరియు ఇంగ్లీషు మధ్య అంత గొప్పగా లేవు, కానీ అవి ఇప్పటికీ గణనీయంగానే ఉన్నాయి.[22]}}

ఎన్సైక్లోపీడియా ఆఫ్ ఇస్లాం ప్రకారం, కుర్దిష్ ఏకీకృత భాష కానప్పటికీ, దాని అనేక మాండలికాలు పరస్పరం సంబంధం కలిగి ఉంటాయి మరియు అదే సమయంలో ఇతర పాశ్చాత్య ఇరానియన్ భాషల నుండి వేరుగా ఉంటాయి. అదే మూలం వేర్వేరు కుర్దిష్ మాండలికాలను ఉత్తర మరియు మధ్య రెండు ప్రధాన సమూహాలుగా వర్గీకరిస్తుంది.[27] సగటు కుర్మాంజీ వక్త సులేమానియా లేదా హలాబ్జా నివాసులతో సంభాషించడం సులభం కాదు.[21] కొంతమంది భాషా పండితులు కుర్దులు మాట్లాడే భాషను వర్ణించడంలో "కుర్దిష్" అనే పదాన్ని బాహ్యంగా అన్వయించారని నొక్కిచెప్పారు, అయితే కొంతమంది జాతి కుర్ద్‌లు తమ జాతిని వర్ణించడానికి మరియు వారి భాషను కుర్మాంజి, సొరాని, హెవ్రామి, కెర్మాన్‌షాహి అని సూచించడానికి ఈ పదాన్ని ఉపయోగించారు. కల్హోరీ లేదా వారు మాట్లాడే ఇతర మాండలికం లేదా భాష ఏదైనా. సొరాని మాండలికం మాట్లాడే కుర్దులు వారి గుర్తింపుతో పాటు వారి భాషను కుర్ది అని సూచించడం ప్రారంభించారని కొందరు చరిత్రకారులు గుర్తించారు, ఇది కేవలం కుర్దిష్ అని అర్థం.[28] సోరాని యొక్క మోక్రియాని రకం మోక్రియన్‌లో విస్తృతంగా మాట్లాడబడుతుంది. పిరాన్‌షహర్ మరియు మహాబాద్ మోక్రియన్ ప్రాంతంలోని రెండు ప్రధాన నగరాలు.[29]

జజాకి మరియు గోరాని

మార్చు

ప్రధాన వ్యాసాలు: జాజా భాష మరియు గోరాని భాష జాజా-గోరానీ భాషలు, విస్తృత ప్రాంతంలోని కుర్దుల జాతిగా గుర్తించబడే కమ్యూనిటీలు మాట్లాడేవి, భాషాపరంగా కుర్దిష్‌గా వర్గీకరించబడలేదు.[13][14][15] జాజా-గోరాని కుర్దిష్‌కి అనుబంధంగా వర్గీకరించబడింది, అయితే అధికారులు వివరాలలో విభేదిస్తున్నారు.[30][పేజీ అవసరం] "నార్త్‌వెస్ట్రన్ I" సమూహంలో కుర్దిష్‌తో పాటు జాజా గోరాని సమూహాలు ఉన్నాయి, అయితే ఎన్‌సైక్లోపీడియా ఇరానికా ఆధారంగా గ్లోటోలాగ్ "సెంట్రల్" యొక్క ప్రాంతీయ సమూహాన్ని ఇష్టపడుతుంది. మాండలికాలు" (లేదా "కర్మానిక్") వాయువ్య ఇరానిక్‌లో, కుర్దిష్‌తో కానీ జాజా-గోరాని "కెర్మానిక్"తో వర్గీకరించబడలేదు.[31] గోరానీ ఉత్తర మరియు మధ్య కుర్దిష్‌లకు భిన్నంగా ఉంటుంది, అయినప్పటికీ వారి రెండింటితో పదజాలం పంచుకుంటుంది మరియు మధ్య కుర్దిష్‌తో కొన్ని వ్యాకరణ సారూప్యతలు ఉన్నాయి.[32] గోరాని యొక్క హవ్రామి మాండలికాలు 14వ శతాబ్దం నుండి ఒక ముఖ్యమైన సాహిత్య భాషగా ఉన్నాయి, కానీ 20వ శతాబ్దంలో దాని స్థానంలో సెంట్రల్ కుర్దిష్ వచ్చింది.[33] గోరాని కుర్దిష్ నుండి వేరుగా ఉందని మరియు కుర్దిష్ అనేది ఉత్తర కుర్దిష్ సమూహానికి పర్యాయపదమని ఐరోపా పండితులు అభిప్రాయపడ్డారు, అయితే కుర్దిష్ అనేది పొరుగు జాతి సమూహాలు మాట్లాడని కుర్దులు మాట్లాడే ప్రత్యేకమైన భాషలు లేదా మాండలికాలలో దేనినైనా ఆవరించి ఉంటాయని పేర్కొన్నారు.[34]

గోరాని ఇండో-ఇరానియన్ భాషల జాజా-గోరాని శాఖలో భాగంగా వర్గీకరించబడింది.[35] ప్రధానంగా టర్కీలో మాట్లాడే జాజా భాష, వ్యాకరణపరంగా మరియు పదజాలం రెండింటిలోనూ విభిన్నంగా ఉంటుంది మరియు సాధారణంగా గోరాని మాట్లాడేవారికి అర్థం కాదు కానీ అది గోరానీకి సంబంధించినదిగా పరిగణించబడుతుంది. దాదాపు అన్ని జాజా-మాట్లాడే కమ్యూనిటీలు,[36] అలాగే ఇరాకీ కుర్దిస్తాన్‌లోని కొన్ని ప్రాంతాలలో మాట్లాడే దగ్గరి సంబంధం ఉన్న షబాకి మాండలికం మాట్లాడేవారు తమను తాము జాతి కుర్దులుగా గుర్తించుకుంటారు.[13][37][38][39][40][41]

జియోఫ్రీ హేగ్ మరియు ఎర్గిన్ ఓపెంగిన్ వారి ఇటీవలి అధ్యయనంలో కుర్దిష్ భాషలను ఉత్తర కుర్దిష్, సెంట్రల్ కుర్దిష్, సదరన్ కుర్దిష్, జాజా మరియు గోరానీలుగా వర్గీకరించాలని సూచించారు మరియు జాజా-గోరాని ఉప సమూహాన్ని నివారించాలని సూచించారు.[42] ప్రముఖ ప్రొఫెసర్ జారే యూసుపోవా గోరాని మాండలికం (అలాగే అనేక ఇతర మైనారిటీ/ప్రాచీన కుర్దిష్ మాండలికాలు)పై చాలా కృషి మరియు పరిశోధనలు చేశారు.[43]

చరిత్ర

మార్చు

డమాస్కస్‌లో ఉన్న సమయంలో, చరిత్రకారుడు ఇబ్న్ వహ్షియా వ్యవసాయంపై కుర్దిష్‌లో వ్రాసిన రెండు పుస్తకాలను చూశాడు, ఒకటి తీగ మరియు తాటి చెట్టు యొక్క సంస్కృతిపై, మరొకటి నీరు మరియు తెలియని ప్రదేశంలో కనుగొనే మార్గాలపై. అతను 9వ శతాబ్దం AD ప్రారంభంలో కుర్దిష్ నుండి అరబిక్ లోకి రెండింటినీ అనువదించాడు.[44]

పురాతన కుర్దిష్ మత గ్రంథాలలో యాజిదీ బ్లాక్ బుక్, యాజిదీ విశ్వాసం యొక్క పవిత్ర పుస్తకం. ఇది 13వ శతాబ్దం ADలో హసన్ బిన్ ఆది (b. 1195 AD), విశ్వాస స్థాపకుడు షేక్ ఆది ఇబ్న్ ముసాఫిర్ (d. 1162) యొక్క మునిమనవడు రచించినట్లు పరిగణించబడుతుంది. ఇది ప్రపంచం యొక్క సృష్టి, మనిషి యొక్క మూలం, ఆడమ్ మరియు ఈవ్ యొక్క కథ మరియు విశ్వాసం యొక్క ప్రధాన నిషేధాల గురించి యాజిదీ వృత్తాంతం కలిగి ఉంది.[45] ది కేంబ్రిడ్జ్ హిస్టరీ ఆఫ్ ది కుర్డ్స్ ప్రకారం, కుర్దిష్‌లో వ్రాయబడిన "మొదటి సరైన 'టెక్స్ట్'" ఒక చిన్న క్రైస్తవ ప్రార్థన. ఇది అర్మేనియన్ అక్షరాలలో వ్రాయబడింది మరియు పదిహేనవ శతాబ్దానికి చెందినది.[46] 15 నుండి 17వ శతాబ్దాల వరకు, సాంప్రదాయ కుర్దిష్ కవులు మరియు రచయితలు సాహిత్య భాషను అభివృద్ధి చేశారు. ఈ కాలానికి చెందిన అత్యంత ముఖ్యమైన శాస్త్రీయ కుర్దిష్ కవులు అలీ హరిరి, అహ్మద్ ఖానీ, మలే జాజిరి మరియు ఫాకీ తైరాన్.

ఇటాలియన్ పూజారి మౌరిజియో గార్జోనీ అమాదియాలోని కుర్దుల మధ్య పద్దెనిమిది సంవత్సరాల మిషనరీ పని తర్వాత 1787లో రోమ్‌లో గ్రామాటికా ఇ వోకాబోలారియో డెల్లా లింగువా కుర్దా అనే పేరుతో మొదటి కుర్దిష్ వ్యాకరణాన్ని ప్రచురించాడు.కుర్దిష్ చరిత్రలో ఈ పని చాలా ముఖ్యమైనది, ఎందుకంటే ఇది ఒక విలక్షణమైన కుర్దిష్ భాష యొక్క విస్తృత ఉపయోగం యొక్క మొదటి గుర్తింపు. గార్జోనీకి తరువాతి విద్వాంసులు కుర్డోలజీ పితామహుడు అనే బిరుదు ఇచ్చారు.[47] కుర్దిస్తాన్‌లో కొంత కాలం పాటు కుర్దిష్ భాష నిషేధించబడింది. 1980 టర్కిష్ తిరుగుబాటు తర్వాత 1991 వరకు టర్కీలో కుర్దిష్ భాషను ఉపయోగించడం చట్టవిరుద్ధం.[48]

ప్రస్తుత స్థితి

మార్చు

నేడు, సొరాని ఇరాక్‌లో అధికారిక భాష. మరోవైపు, సిరియాలో, కుర్దిష్‌లో ప్రచురణ సామగ్రిని ప్రచురించడం నిషేధించబడింది,[49] అయితే సిరియన్ అంతర్యుద్ధం కారణంగా ఈ నిషేధం ఇకపై అమలు చేయబడదు.[50]

ఆగష్టు 2002కి ముందు, టర్కీ ప్రభుత్వం కుర్దిష్ వాడకంపై తీవ్రమైన ఆంక్షలు విధించింది, విద్య మరియు ప్రసార మాధ్యమాలలో భాషను నిషేధించింది.[51][52] మార్చి 2006లో, టర్కీ ప్రైవేట్ టెలివిజన్ ఛానెల్‌లను కుర్దిష్‌లో ప్రసార కార్యక్రమాలను ప్రారంభించేందుకు అనుమతించింది. అయినప్పటికీ, టర్కిష్ ప్రభుత్వం వారు పిల్లల కార్టూన్‌లు లేదా కుర్దిష్ బోధించే విద్యా కార్యక్రమాలను ప్రదర్శించకుండా ఉండాలని మరియు రోజుకు 45 నిమిషాలు లేదా వారానికి నాలుగు గంటలు మాత్రమే ప్రసారం చేయగలరని పేర్కొంది.[53] ప్రభుత్వ ఆధ్వర్యంలో నడిచే టర్కిష్ రేడియో మరియు టెలివిజన్ కార్పొరేషన్ (TRT) దాని 24-గంటల కుర్దిష్ టెలివిజన్ స్టేషన్‌ను 1 జనవరి 2009న "మనం ఒకే ఆకాశం క్రింద జీవిస్తున్నాం" అనే నినాదంతో ప్రారంభించింది.[54] సాంస్కృతిక మంత్రి మరియు ఇతర రాష్ట్ర అధికారులు హాజరైన ప్రారంభ వేడుకలకు టర్కీ ప్రధాని కుర్దిష్ భాషలో వీడియో సందేశాన్ని పంపారు. ప్రసార సమయంలో ఛానెల్ X, W మరియు Q అక్షరాలను ఉపయోగిస్తుంది. అయినప్పటికీ, ప్రైవేట్ కుర్దిష్ టెలివిజన్ ఛానెల్‌లపై ఈ పరిమితులు చాలా వరకు సెప్టెంబర్ 2009లో సడలించబడ్డాయి.[55] 2010లో, ఆగ్నేయంలోని కుర్దిష్ మునిసిపాలిటీలు వివాహ ధృవీకరణ పత్రాలు, నీటి బిల్లులు, నిర్మాణం మరియు రహదారి చిహ్నాలు, అలాగే అత్యవసర, సామాజిక మరియు సాంస్కృతిక నోటీసులను టర్కిష్‌తో పాటు కుర్దిష్‌లో ముద్రించడం ప్రారంభించాయి. అలాగే ఇమామ్‌లు కుర్దిష్‌లో శుక్రవారం ప్రసంగాలు మరియు కుర్దిష్‌లో ఎస్నాఫ్ ధర ట్యాగ్‌లను అందించడం ప్రారంభించారు. కుర్దిష్ భాషలో పబ్లిక్ డాక్యుమెంట్లను జారీ చేసినందుకు చాలా మంది మేయర్లు ప్రయత్నించబడ్డారు.[56] కుర్దిష్ వర్ణమాల టర్కీలో గుర్తించబడలేదు మరియు 2013కి ముందు టర్కిష్ వర్ణమాలలో లేని X, W మరియు Q అక్షరాలను కలిగి ఉన్న కుర్దిష్ పేర్లను ఉపయోగించడం అనుమతించబడలేదు.[57][58] 2012లో, ప్రభుత్వ పాఠశాలల్లో కుర్దిష్-భాష పాఠాలు ఒక ఎంపిక అంశంగా మారాయి. ఇంతకుముందు, కుర్దిష్ విద్య ప్రైవేట్ సంస్థలలో మాత్రమే సాధ్యమైంది.</ref> In 2012, Kurdish-language lessons became an elective subject in public schools. Previously, Kurdish education had only been possible in private institutions.[59]

ఇరాన్‌లో, ఇది కొన్ని స్థానిక మీడియా మరియు వార్తాపత్రికలలో ఉపయోగించబడినప్పటికీ, ఇది ప్రభుత్వ పాఠశాలల్లో ఉపయోగించబడదు.[60][61] 2005లో, 80 మంది ఇరానియన్ కుర్ద్‌లు ఒక ప్రయోగంలో పాల్గొన్నారు మరియు ఇరాకీ కుర్దిస్తాన్‌లో కుర్దిష్‌లో చదువుకోవడానికి స్కాలర్‌షిప్‌లను పొందారు.[62]

కిర్గిజ్‌స్థాన్‌లో, కుర్దిష్ జనాభాలో 96.21% మంది తమ మాతృభాషగా కుర్దిష్ మాట్లాడతారు.[63] కజాఖ్స్తాన్‌లో, సంబంధిత శాతం 88.7%.[64]

మూలం

మార్చు
  1. ↑ మూస:E27
  2. ↑ 2.0 2.1 "Atlas of the Languages of Iran A working classification". ఇరాన్ భాషలు. Retrieved 25 మే 2019. ఉల్లేఖన లోపం: చెల్లని <ref> ట్యాగు; "Iranatlas" అనే పేరును విభిన్న కంటెంటుతో అనేక సార్లు నిర్వచించారు
  3. ↑ "Iraq's Constitution of 2005" (PDF). p. 4. Retrieved 14 ఏప్రిల్ 2019.
  4. ↑ "Kurdistan: Constitution of the Iraqi Kurdistan Region". Retrieved 14 ఏప్రిల్ 2019.
  5. ↑ "Social Contract - Sa-Nes". Self-Administration of North & East Syria Representation in Benelux. Archived from the original on 9 డిసెంబరు 2018. Retrieved 22 మార్చి 2019.
  6. ↑ "Rojava could be a model for all Syria". సలీహ్ ముస్లిం. Nationalita. 29 జూలై 2014. Retrieved 22 మార్చి 2019.
  7. ↑ Pavlenko, Aneta (2008). Multilingualism in Post-Soviet Countries. Bristol, UK: Multilingual Matters. pp. 18–22. ISBN 978-1-84769-087-6.
  8. ↑ 8.0 8.1 Ozek, Fatih; Saglam, Bilgit; Gooskens, Charlotte (1 సెప్టెంబరు 2023). "Mutual intelligibility of a Kurmanji and a Zazaki dialect spoken in the province of Elazığ, Turkey". Applied Linguistics Review (in ఇంగ్లీష్). 14 (5): 1411–1449. doi:10.1515/applirev-2020-0151. ISSN 1868-6311.
  9. ↑ "Kurdish language | Kurdish Dialects, Writing System & Grammar | Britannica". www.britannica.com (in ఇంగ్లీష్). Retrieved 2 మే 2024.
  10. ↑ 10.0 10.1 Paul, Ludwig (2008). "Kurdish language I. History of the Kurdish language". In Yarshater, Ehsan (ed.). Encyclopædia Iranica. London and New York: Routledge. Archived from the original on 4 డిసెంబరు 2011. Retrieved 28 ఆగస్టు 2013.
  11. ↑ మూస:Ethnologue27
  12. ↑ "Kurmanji Kurdish" (PDF). Archived from the original (PDF) on 4 మార్చి 2016. Retrieved 24 ఫిబ్రవరి 2016.
  13. ↑ 13.0 13.1 13.2 Kaya, Mehmet. The Zaza Kurds of Turkey: A Middle Eastern Minority in a Globalised Society. ISBN 1-84511-875-8
  14. ↑ 14.0 14.1 "Languages of the Middle East". Archived from the original on 18 జనవరి 2012. Retrieved 23 డిసెంబరు 2011.
  15. ↑ 15.0 15.1 McDowall, David (14 మే 2004). A Modern History of the Kurds: Third Edition - David McDowall - Google Books. Bloomsbury Academic. ISBN 9781850434160. Retrieved 18 డిసెంబరు 2012.
  16. ↑ "Lak Tribe". Iranica Online. Retrieved 25 మే 2019.
  17. ↑ Allison, Christine. The Yezidi oral tradition in Iraqi Kurdistan. 2001. "However, it was the southern dialect of Kurdish, Sorani, the majority language of the Iraqi Kurds, which received sanction as an official language of Iraq."
  18. ↑ "Kurdish language issue and a divisive approach". Kurdish Academy of Language. Archived from the original on 17 అక్టోబరు 2015.
  19. ↑ Bruinessen, M.M. van. (1994). Kurdish nationalism and competing ethnic loyalties Archived 12 నవంబరు 2011 at the Wayback Machine
  20. ↑ Hassanpour, A. (1992). Nationalism and language in Kurdistan. San Francisco: Mellon Press. Also mentioned in: kurdishacademy.org Archived 9 జూలై 2016 at the Wayback Machine
  21. ↑ 21.0 21.1 Postgate, J.N., Languages of Iraq, ancient and modern, [Iraq]: British School of Archaeology in Iraq, 2007, ISBN 978-0-903472-21-0, p.139
  22. ↑ 22.0 22.1 22.2 Philip G. Kreyenbroek, "On the Kurdish Language", a chapter in the book The Kurds: A Contemporary Overview. The book is previewable at Google Book Search Archived 26 అక్టోబరు 2022 at the Wayback Machine.
  23. ↑ Joyce Blau, Methode de Kurde: Sorani, Editions L'Harmattan (2000), p. 20
  24. ↑ Tavadze, Givi (2019). "Spreading of the Kurdish Language Dialects and Writing Systems Used in the Middle East" (PDF). Bulletin of the Georgian National Academy of Sciences: 172. Archived (PDF) from the original on 9 అక్టోబరు 2022.
  25. ↑ Mabry, Tristan James (2015). Nationalism, language, and Muslim exceptionalism. Philadelphia, Pennsylvania. ISBN 9780812246919.{{cite book}}: CS1 maint: location missing publisher (link)
  26. ↑ Erik Anonby, Mortaza Taheri-Ardali & Amos Hayes (2019) The Atlas of the Languages of Iran (ALI). Iranian Studies 52. A Working Classification Archived 16 అక్టోబరు 2021 at the Wayback Machine
  27. ↑ 27.0 27.1 D.N. MacKenzie, Language in Kurds & Kurdistan, Encyclopaedia of Islam.
  28. ↑ [1] Archived 1 మే 2008 at the Wayback Machine
  29. ↑ "Background to the language, community, and fieldwork 1.1 Introduction The present work is a grammatical description of the Mukri variety of Central". www.dissertation.xlibx.info. Archived from the original on 5 మార్చి 2017.
  30. ↑ ఉల్లేఖన లోపం: చెల్లని <ref> ట్యాగు; :1 అనే పేరుగల ref లలో పాఠ్యమేమీ ఇవ్వలేదు
  31. ↑ Glottolog 2.3, Subfamily: Central Iran Kermanic Archived 13 డిసెంబరు 2014 at the Wayback Machine. "The Central dialects thus constitute the southernmost group of the so-called Northwest Iranian dialects," Central Dialects Archived 5 సెప్టెంబరు 2013 at the Wayback Machine (iranicaonline.org)
  32. ↑ Philip G. Kreyenbroek, "On the Kurdish Language", a chapter in the book The Kurds: A Contemporary Overview.
  33. ↑ Meri, Josef W. Medieval Islamic Civilization: A-K, index. p444
  34. ↑ Edmonds, Cecil. Kurds, Turks, and Arabs: politics, travel, and research in north-eastern Iraq, 1919–1925. Oxford University Press, 1957.
  35. ↑ J. N. Postgate, Languages of Iraq, ancient and modern, British School of Archaeology in Iraq, [Iraq]: British School of Archaeology in Iraq, 2007, p. 138.
  36. ↑ "The Ethnic Identity of the Kurds in Turkey" (PDF). Archived from the original (PDF) on 15 అక్టోబరు 2015. Retrieved 15 అక్టోబరు 2015.
  37. ↑ Abd al-Jabbar, Falih. Ayatollahs, sufis and ideologues: state, religion and social movements in Iraq. University of Virginia 2008.
  38. ↑ Sykes, Mark. The Caliphs' last heritage: a short history of the Turkish Empire
  39. ↑ O'Shea, Maria. Trapped between the map and reality: geography and perceptions of Kurdistan. ISBN 0-415-94766-9.
  40. ↑ Library Information and Research Service. The Middle East, abstracts and index
  41. ↑ Meiselas, Susan. Kurdistan: in the shadow of history. Random House, 1997.
  42. ↑ Opengin, Ergin; Haig, Geoffrey. "Kurdish: a critical research overview". Academia.edu (in ఇంగ్లీష్).
  43. ↑ Leezenberg, M. [in డచ్] (15 జూన్ 2016). Soviet Kurdology and Kurdish Orientalism. p. 10. Archived from the original on 27 ఏప్రిల్ 2018. Retrieved 24 నవంబరు 2017.
  44. ↑ Ibn-Waḥšīya, Aḥmad Ibn-ʿAlī (1806). Ancient Alphabets and Hieroglyphic Characters Explained: With an Account of the Egyptian Priests, Their Classes, Initiation, and Sacrifices. Translated by Joseph von Hammer-Purgstall. Bulmer. p. 53. Retrieved 28 మార్చి 2013.
  45. ↑ John S. Guest, The Yezidis: A Study in Survival, Routledge Publishers, 1987, ISBN 0-7103-0115-4, ISBN 978-0-7103-0115-4, 299 pp. (see pages 18, 19, 32)
  46. ↑ Bozarslan, Hamit; Gunes, Cengiz; Yadirgi, Veli, eds. (2021). The Cambridge History of the Kurds. Cambridge University Press. p. 613. ISBN 978-1-108-47335-4.
  47. ↑ Kurdistan and Its Christians Archived 10 ఫిబ్రవరి 2009 at the Wayback Machine, Mirella Galetti, World Congress of Kurdish Studies, 6–9 September 2006
  48. ↑ Ross, Michael. The Volunteer (chapter: The Road to Ankara)
  49. ↑ Repression of Kurds in Syria is widespread Archived 15 అక్టోబరు 2007 at the Wayback Machine, Amnesty International Report, March 2005.
  50. ↑ "After 52-year ban, Syrian Kurds now taught Kurdish in schools". 6 నవంబరు 2015. Archived from the original on 10 మే 2016.
  51. ↑ "Special Focus Cases: Leyla Zana, Prisoner of Conscience". Amnestyusa.org. Archived from the original on 10 మే 2005. Retrieved 2 డిసెంబరు 2011.
  52. ↑ "Kurdish performers banned, Appeal from International PEN". Freemuse.org. Archived from the original on 13 జనవరి 2012. Retrieved 2 డిసెంబరు 2011.
  53. ↑ Turkey to get Kurdish television Archived 13 మే 2006 at the Wayback Machine
  54. ↑ "Kurdish TV starts broadcasting in Turkey". Kurdmedia.com. Archived from the original on 12 జనవరి 2012. Retrieved 2 డిసెంబరు 2011.
  55. ↑ "TRT HABER - Özel Kürtçe Kanala Yeşil Işık". Trt.net.tr. 28 నవంబరు 2011. Archived from the original on 18 జనవరి 2012. Retrieved 2 డిసెంబరు 2011.
  56. ↑ "On trial for speaking Kurdish". ANF-Firatnews. 11 మే 2011. Archived from the original on 15 జూన్ 2013. Retrieved 12 జూన్ 2013.
  57. ↑ Karakaş, Saniye (మార్చి 2004). "Submission to the Sub-Commission on Promotion and Protection of Human Rights: Working Group of Minorities; Tenth Session, Agenda Item 3 (a)". United Nations Commission on Human Rights. Archived from the original (MS Word) on 28 జూన్ 2007. Retrieved 7 నవంబరు 2006. Kurds have been officially allowed since September 2003 to take Kurdish names, but cannot use the letters x, w, or q, which are common in Kurdish but do not exist in Turkey's version of the Latin alphabet. [...] Those letters, however, are used in Turkey in the names of companies, TV and radio channels, and trademarks. For example Turkish Army has company under the name of AXA OYAK and there is SHOW TV television channel in Turkey.
  58. ↑ Mark Liberman (24 అక్టోబరు 2013). "Turkey legalizes the letters Q, W, and X. Yay Alphabet!". Slate. Retrieved 25 అక్టోబరు 2013.
  59. ↑ "Turkey to allow Kurdish lessons in schools". Aljazeera. 12 జూన్ 2012. Archived from the original on 13 మార్చి 2013. Retrieved 12 జూన్ 2013.
  60. ↑ The Kurdish Language and Literature Archived 13 అక్టోబరు 2008 at the Wayback Machine, by Joyce Blau, professor of Kurdish language and civilization at the National Institute of Oriental Language and Civilization of the University of Paris (INALCO)
  61. ↑ The language policy of Iran from State policy on the Kurdish language: the politics of status planning Archived 9 జూన్ 2009 at the Wayback Machine by Amir Hassanpour, University of Toronto
  62. ↑ "Neighboring Kurds Travel to Study in Iraq". Npr.org. 9 మార్చి 2005. Archived from the original on 26 జనవరి 2012. Retrieved 2 డిసెంబరు 2011.
  63. ↑ ". Number of resident population by selected nationality, mother tongue in 2009" (PDF). p. 53. Archived from the original (PDF) on 10 జూలై 2012. Retrieved 9 ఏప్రిల్ 2015.
  64. ↑ "Table 4.1.1 Population by individual ethnic groups" (PDF). Government of Kazakhstan. stat.kz. p. 21. Archived from the original (PDF) on 27 ఫిబ్రవరి 2012. Retrieved 9 జూలై 2012.


ఉల్లేఖన లోపం: "lower-alpha" అనే గ్రూపులో <ref> ట్యాగులు ఉన్నాయి గానీ, దానికి సంబంధించిన <references group="lower-alpha"/> ట్యాగు కనబడలేదు

"https://te.wikipedia.org/w/index.php?title=కుర్దిష్_భాష&oldid=4344030" నుండి వెలికితీశారు