వికీపీడియా

చార్మినార్

హైదరాబాద్ నగరంలోని ప్రముఖ కట్టడం

చార్మినార్ (నాలుగు మినార్లు) భారతదేశంలోని హైదరాబాదు పాతబస్తిలో ఉన్న స్మారక చిహ్నం, మసీదు. ఇది నాలుగు మీనార్లు కలిగిన ఓ కట్టడము. ఈ ప్రదేశం భారతదేశంలోని అత్యంత గుర్తింపు పొందిన నిర్మాణాలతో కూడిన జాబితాలో హైదరాబాదు గ్లోబల్ ఐకాన్ గా అవతరించింది. ఇది హైదరాబాదులో ఉన్న ప్రాచీన చారిత్రక కట్టడాలలో ఒకటి. చార్మినార్ 431 (2022 నాటికి) సంవత్సరాలకు పైగా పై అంతస్తులో మసీదుతో ఒక చారిత్రక ప్రదేశంగా ఉంది. హైదరాబాద్ లోని పర్యాటక ఆకర్షణలలో ఇది ఒకటి. ఇక్కడ ఈద్-ఉల్-అజ్, ఈద్-ఉల్-ఫితర్ వంటి అనేక పండుగలు జరుపుకుంటారు.

చార్మినార్ మస్జిద్
మతం
అనుబంధంఇస్లాం
పవిత్ర సంవత్సరం1591
ప్రదేశం
ప్రదేశంపాత బస్తీ,హైదరాబాద్, తెలంగాణ
రాష్ట్రంతెలంగాణ
భౌగోళిక అంశాలు17°21′42″N 78°28′29″E / 17.36163°N 78.47467°E / 17.36163; 78.47467
వాస్తుశాస్త్రం.
నిర్మాణశిల్పిmir moham arifabad[1][2]
శైలిఇండో-ఇస్లామిక్ నిర్మాణశైలి
స్థాపకుడుముహమ్మద్ కులీ కుతుబ్ షా
లక్షణాలు
మినార్లు4
మినార్ ఎత్త్తు48.7 metres (160 ft)
నిర్మాణ సామాగ్రిగ్రానైట్, లైమ్‌స్టోన్, మోర్టార్, మార్బెల్

ఈ చారిత్రక కట్టడం ప్రఖ్యాతి వలన దీని చుట్టు ఉన్న ప్రాంతానికి చార్మినార్ ప్రాంతముగా గుర్తింపు వచ్చింది. దీనికి ఈశాన్యములో లాడ్ బజార్, పడమరన గ్రానైటుతో చక్కగా నిర్మించబడిన మక్కా మసీదు ఉన్నాయి. చార్మినార్‌ పనులు పూర్తయిన మరుసటి యేడాది 1592లో చార్మినార్‌కు నాలుగు వైపులా కమాన్‌లు నిర్మించారు. చార్మినార్ కమాన్‌, కాలీ కమాన్‌, మచిలీ కమాన్‌, షేర్‌ ఏ బాతుల్‌ పేరిట 60 అడుగుల ఎత్తు, 30 అడుగుల వెడల్పుతో ఇడో పర్షియన్‌ పద్ధతిలో ఈ కమాన్‌లను నిర్మించారు. ఇది పురావస్తు సర్వే ఆఫ్ ఇండియా తయారు చేసిన అధికారిక  "కట్టడాల జాబితా " లో పురావస్తు, నిర్మాణ నిధిగా చేర్చబడింది. ఆంగ్ల నామం ఒక అనువాదం, కలయికగా ఉన్న ఉర్దూ పదాలు చాతర్, మినార్ లేదా మీనార్, అనువదించడానికి  "నాలుగు స్థంభాలు ".

చరిత్ర సవరించు

 
మరమ్మతు పనుల సమయంలో చార్మినార్ - ఆగస్టు 2016

కుతుబ్ షాహీ వంశానికి చెందిన ఐదవ పాలకుడు ముహమ్మద్ కులీ కుతుబ్ షా తన రాజధానిని గోలకొండ నుండి హైదరాబాద్ కు కొత్తగా ఏర్పడిన పట్టణానికి తరలించి తరువాత 1591లో చార్మినార్ నిర్మించాడు. [3]

 
చార్మినార్, నాలుగు కమాన్, గుల్జార్ హౌజ్, ఫోటో 1880లలో లాలా దీన్ దయాళ్

ఆర్కియాలజికల్ సర్వే ఆఫ్ ఇండియా (ASI), నిర్మాణం ప్రస్తుత ముఖ్యపట్టణం, దాని రికార్డుల్లో ప్రస్తావించిన ప్రకారం  చార్మినార్ నిర్మాణం కోసం ఉద్దేశానికి సంబంధించి వివిధ సిద్ధాంతాలు ఉన్నాయి. అయితే, ఈ నగరం కేంద్రంగా చార్మినార్ నిర్మించబడింది, కలరా నిర్మూలనను పురస్కరించుకొని నిర్మించినట్లు తెలుస్తుంది. ఒక ప్రాణాంతకమైన వ్యాధి కలరా ఆ సమయంలో విస్తృత వ్యాపించింది. ముహమ్మద్ కులీ కుతుబ్ షా తన నగరంలో ఆ తెగువను అంతం చేయమని ప్రార్థించి, తాను ప్రార్థించిన స్థలంలో ఒక మసీదును నిర్మించాలని తలపెట్టాడు. 17 వ శతాబ్దానికి చెందిన ఫ్రెంచ్ యాత్రికుడైన జీన్ డి థెవేట్ ప్రకారం, అది అందుబాటులో ఉన్న పర్షియన్ మూలపాఠాలతో నిర్మించబడ్డ ఈ చార్మినార్, 1591 CE వ సంవత్సరంలో, రెండవ ఇస్లామీయ సహస్రాబ్ది సంవత్సరం (1000 AH) ప్రారంభంలో ఆరంభమైన సంవత్సరం. ఈ ఘటన ఇస్లామిక్ ప్రపంచంలో చాలా దూరం, వెడల్పుతో జరుపబడింది, ఆవిధంగా కుతుబ్ షా ఈ సంఘటనను పురస్కరించుకుని హైదరాబాద్ నగరాన్ని స్థాపించాడు,

చార్మినార్ నిర్మాణాన్ని 1592 సంవత్సరంలో పూర్తి చేసామని, అది హైదరాబాద్ నగరం అని, వాస్తవంగా 1591 వ సంవత్సరంలో స్థాపించిందని చరిత్రకారుడు మముద్ హుస్సేన్ ఖాన్ చెప్పారు. "ప్రియమైన వారి దినాలలో " అనే గ్రంథం ప్రకారం, కుతుబ్ షా నిర్మించిన చార్మినార్ లో ది ఇయర్ 1589, అతను మొదటిసారి తన భవిష్యత్తు రాణి భగమతి యొక్క,, ఆమె ఇస్లాం మతం మార్పిడి తరువాత, కుతుబ్ షా ఆ నగరాన్ని  "హైదరాబాద్ "గా పేరు మార్చబడింది. కథను చరిత్రకారులు, పండితులు తిరస్కరిస్తున్నా, అది స్థానికులు మాత్రం ప్రజాదరణ పొందిన జానపదం అయ్యింది.

దఖని ఉర్దూ తొలి కవులలో కుతుబ్ షా కూడా ఉన్నారు. చార్మినారు పునాది వేసేటప్పుడు, దఖిని కూప్ట్స్ లో ప్రార్థనలు నిర్వహించాడు, అవి ఈ క్రింది విధంగా నమోదు చేయబడ్డాయి

Dakhini Urdu
میرا شہر لوگوں سے مامور کر
راكهيو جوتو دريا میں مچھلی جيسے

Translation into Telugu
నదిలో చేపలని ఎలా నింపావో
ఈ నగరాన్ని కూడా అలా నింపు దేవుడా[4]: 4 [5]
Translation into English
Fill this city of mine with people as,
You filled the river with fishes O Lord.[4]: 4 [5]

కుతుబ్ షాహీలు, అసఫ్ జాహీ పాలన మధ్య మొఘల్ పరిపాలనాకాలంలో, నైరుతి మినార్ పిడుగు పడటం మూలంగా ముక్కలుగా పడిపోయింది. రూ 60,000 ఖర్చుతో మరమ్మత్తు చేయబడింది.[6] 1824 లో స్మారక చిహ్నాన్ని లక్ష రూపాయల వ్యయంతో పునఃప్లాస్టరింగ్ చేశారు.[6]

నిర్మాణం సవరించు

  •  

    వివరాలు

  •  

    చార్మినార్ యొక్క గడియారం

  •  

    లోపలి

  •  

    రెండో అంతస్తులో మసీదు

  •  

    చార్మినార్

చార్మినార్ మస్జిద్ ప్రతి వైపు 20 మీటర్ల (సుమారుగా 66 అడుగులు) పొడవు కలిగిన ఒక చతురస్రాకార నిర్మాణం. నాలుగు దివ్యమైన ఆర్చీలతో ప్రతి ముఖం నాలుగు వీధులలో ఒక్కక్క వీధివైపు తెరుచుకునేటట్లు ఉంటుంది. ప్రతి మూల వద్ద ఒక అద్భుతమైన ఆకారంలో 56 మీటర్ల (సుమారుగా 184 అడుగులు) ఎత్తు గల మీనార్ రెండు అంతస్థులతో ఉంటుంది. ప్రతీ మీనార్ ఆధారం వద పూరేకుల వంటి డిజైన్లను కలిగి ఉంటుంది. తాజ్ మహల్ మీనార్ల వలె కాకుండా, చార్మినార్ నాలుగు నిర్మాణాలు ప్రధాన నిర్మాణంతో కలిపి నిర్మించబడింది. ఎగువ అంతస్తుకు చేరుకోవడానికి 149 మెట్లు ఉన్నాయి.[7] ఈ నిర్మాణాన్ని గ్రానైట్, సున్నపురాయి, మోర్టార్, పల్వేరైజ్డ్ పాలరాయితో తయారు చేసారు. ఇది సుమారుగా 14000 టన్నుల బరువు ఉంటుంది.

గోల్కొండ కోటను చార్మినార్ కు కలుపుతూ ఒక భూగర్భ సొరంగం ఉన్నట్లు ఒక పురాణం కూడా ఉంది, బహుశా ఆ సొరంగం స్థానం తెలియనప్పటికీ, ఒక ముట్టడి సందర్భంలో కుతుబ్ షాహీ పాలకులకు ఒక తప్పించుకునే మార్గంగా దీనిని ఉపయోగించినట్లు తెలుస్తుంది.[8]

దీని పైకప్పు పై పడమటి వైపు మస్జిద్ ఉంది. మిగిలిన పైకప్పు భాగం కుతుబ్ షాహీల కాలంలో రాజ న్యాయస్థానంగా ఉండేది. వాస్తవ మస్జిద్ పై కప్పు నాలుగు అంతస్తుల నిర్మాణాన్నిమొత్తం ఆక్రమిస్తుంది.

నాలుగు దిశలలో దిశలలో గడియారాలను 1889 లో చేర్చారు. మధ్యలోఒకనీటి కొలను ఉంటుంది. చార్మినార్ మసీదులో ప్రార్థన చేసే ముందు ఇస్లాం అబ్లుషన్ కోసం ఒక చిన్న ఫౌంటెన్ ఉంది.[9]

పరిసర ప్రాంతంలో సవరించు

 
చార్మినార్ కాంప్లెక్స్ లోని అనరమ, చార్మినార్, మక్కా మసీదు, నిజామియా ఆస్పత్రులను చూపిస్తూ

చార్మినార్ చుట్టుపక్కల ఉన్న ప్రాంతాన్ని కూడా ఇదే పేరుతో పిలుస్తారు. ఇది చార్మినార్ నియోజకవర్గంలో ఉంది.

మక్కః మస్జిద్ సవరించు

బజార్ సవరించు

 
చార్మినారుకు పైనుంచి చూసిన అక్షరం కామేశం.

చార్మినార్ చుట్టూ ఒక బజారు ఉంది. అమ్మాయికి బజార్ అంటే నగలు, ముఖ్యంగా గాజులు, ముత్యాలు అని తెలుస్తుంది. చార్మినార్ మార్కెట్ లో దాదాపు 14,000 దుకాణాలు ఉండేవి. చార్మినార్ చుట్టుపక్కల ఉన్న బజార్ల గురించి "ఇన్ ద బజార్స్ ఆఫ్ హైదరాబాదు" కవితలో సరోజినీ నాయుడు వర్ణించింది.

చార్ కమాన్, గుల్జార్ హౌజ్ సవరించు

చార్మినార్ ఉత్తరం వైపు గల నాలుగు ఆర్చీలను "చార్ కమాన్" అని పిసుస్తారు. ఇవి 16 వ శతాబ్దంలో చార్మినార్ తో పాటు నిర్మించబడ్డాయి. ఇవి కాలీ కనాన్,మచ్లి కమాన్, సెహెర్-ఇ-బాతిల్ కీ కమాన్, చార్మినార్ కమాన్. ఈ ఆర్చీల మధ్య ప్రదేశంలో గల ఫౌంటెన్ ను గుల్జార్ హౌజ్ అని పిలుస్తారు. చార్ కమన్ పునరుద్ధరణ, ఆక్రమణల నుండి రక్షణ అవసరం.[10][11]

అసఫ్ జాహీల చే అమర్చపడిన నాలుగు గడియారాలు సవరించు

హైదరబాదు నగరాన్ని పరిపాలించిన అసఫ్ జాహీ రాజులలో ఆరవ రాజైన మహబూబ్ అలీ ఖాన్ 1889 లో లండన్ నుండి తెప్పించిన నాలుగు గడియారాలను చార్మినార్ కు నాలుగు వైపులా ఏర్పాటు చేశారు.

గోల్కొండ నుండి ప్రస్తుత హైదరాబాద్ రాజ్యం నగరానికి తన రాజధానిని మార్చిన కొద్ది రోజుల తరువాత మహమ్మద్ ఖులీ ఖుతుబ్ షా అనే రాజు 1591వ సంవత్సరాన ప్లేగు వ్యాధి నివారణకు గుర్తుగా కట్టించాడు.

సాంస్కృతిక ప్రపంచంలో ప్రభావాలు సవరించు

 
2007 లో కరాచీ, పాకిస్తాన్ లోని బహదురాబాద్ ప్రాంతంలో నిర్మించిన చార్మినార్
 
అసఫ్ జాహ్ VII పాలనలో ఐదు హైదరాబాదీ రూపాయి నోటు జారీ

2007 లో పాకిస్తాన్ లో నివసిస్తున్న హైదరాబాదీ ముస్లింలు కరాచీలోని బహదురాబాద్ చుట్టుపక్కల ప్రధాన క్రాసింగ్ వద్ద చిన్న చార్మినార్ ను నిర్మించారు.లిడిటి చాకొలెట్ ఆదెబర్ట్ బౌచర్ 50 కిలోల చాక్లెట్ చార్మినార్ మోడల్ రూపొందించాడు. మూడు రోజుల శ్రమ అవసరమైన ఈ మోడల్, వీస్టిన్, హైదరాబాద్, భారత్ లో 25, 2010 సెప్టెంబరు 26 న ప్రదర్శనకు నిలిచింది.[ఆధారం చూపాలి] చార్మినార్ ఎక్స్ ప్రెస్ రైలును హైదరాబాద్-చెన్నైల మధ్య ప్రవేశపెట్టారు. చార్మినార్ హైదరాబాదీ రూపాయి నాణేలపై, బ్యాంకు నోట్ల మీద కనిపిస్తుంది. హైదరాబాద్ నగరానికి ఒక చిహ్నంగా తెలంగాణ రాష్ట్ర చిహ్నంలో, కాకతీయుల కల థోరాతో పాటు ఈ నిర్మాణం కనబడుతుంది.[12]

పాదచారులకు అనువుగా చేసే ప్రాజెక్ట్ సవరించు

గ్రేటర్ హైదరాబాద్ మునిసిపల్ కార్పొరేషన్ భాగస్వామ్యంతో ఉమ్మడి ఆంధ్రప్రదేశ్ ప్రభుత్వం చేపట్టిన  " పాదచారులకు అనువుగా చేసే ప్రాజెక్టు "ను 35 కోట్ల పెట్టుబడితో 2006 లో ప్రాజెక్టును ప్రారంభించారు. దీని ప్రకారం చార్మినార్‌ చుట్టుపక్కల మూడు వందల మీటర్ల వరకూ వాహనాలు తిరగకుండా కేవలం పాదచారులు మాత్రమే సంచరించాలి.తద్వారా కాలుష్యం తగ్గి అక్కడ పచ్చదనాన్ని పెంచవచ్చని భావించారు. పర్యాటకులకు ఆహ్లాదం కూడా లభిస్తుంది.[13][14] అయితే, తెలంగాణ ఉద్యమం, అక్రమ ఆక్రమింపులు, హాకర్లు, వాహన ట్రాఫిక్, అక్రమ వీధి విక్రేతలు వంటి వివిధ అంశాల కారణంగా వెలుగు చూడలేదు.[15] తరువాత 2017 జనవరిలో తెలంగాణ ప్రభుత్వం ఒక పర్యావరణ అనుకూల పర్యాటకం, వారసత్వ గమ్యస్థానంగా స్మారక చిహ్నాన్ని అభివృద్ధి చేయడంలో సాధ్యతను అంచనా వేసేందుకు 14 సభ్యులుగల ఫ్రెంచి జట్టును ఆదేశించింది.[16][17] ఈ బృందం గుల్జార్ హౌజ్, మచ్చా మసీదు, చిన్నూర్ బజార్, సర్దార్ మహల్ వంటి పరిసర ప్రాంతాలను తనిఖీ చేసింది. మే 2018 నాటికి పూర్తి కావాల్సి ఉంది.[13][14][16][17]

యునెస్కో ప్రపంచ వారసత్వ ప్రదేశాల తాత్కాలిక జాబితా సవరించు

చార్మినార్, హైదరాబాద్ లోని కుతుబ్ షాహీ కట్టడాలతో పాటు: గోల్కొండ కోట,, కుతుబ్ షాహీ సమాధులు, యునెస్కో ప్రపంచ వారసత్వ ప్రదేశాల తాత్కాలిక జాబితా చేర్చబడ్డాయి. ఈ స్మారకాన్ని 2010 సెప్టెంబరు 10 న భారత శాశ్వత ప్రతినిధులు యునెస్కోకు సమర్పించారు.[18][19]

దేవాలయ నిర్మాణం సవరించు

భాగ్యలక్ష్మీ దేవాలయం అనే పేరుగల హిందూ దేవాలయం చార్మినార్ వద్ద ఉంది. చార్మినార్ ను నిర్వహించే పురావస్తు సర్వే ఆఫ్ ఇండియా (ఏఎఐ) దేవాలయ నిర్మాణాన్ని అనధికార నిర్మాణంగా ప్రకటించారు.[20] హైదరాబాద్ హైకోర్టు ఈ ఆలయానికి ఇంకా విస్తరణను నిలిపివేసింది.[21] దేవాలయం మూలాలు వివాదాస్పదంగా వున్నా, విగ్రహము ఉన్న ప్రస్తుత నిర్మాణము 1960 లలో నిర్మించబడింది. 2012 లో హిందూ దినపత్రిక దేవాలయ నిర్మాణం ఎన్నడూ ఉనికిలో లేదని చూపిస్తూ ఒక పాత ఛాయాచిత్రాన్ని ప్రచురించింది.[22][23] హిందూ పత్రిక ఛాయాచిత్రాల ప్రామాణికతను నిరూహిస్తూ విడుదల చేసిన పత్రంలో 1957, 1962లో తీసిన ఫోటోలలో దేవాలయ నిర్మాణం లేదని స్పష్టంగా పేర్కొంది. అంతేకాకుండా, ఆలయం ఇటీవల నిర్మాణమని 1990, 1994 లో తీసిన ఫోటోలు విడుదల చేశారు.. ఈ ఆలయం ఆగాఖాన్ విజువల్ ఆర్కైవ్, MIT లైబ్రరీల సంకలనం, అమెరికా సంయుక్తరాష్ట్రంలో గల సంకలనంలో 1986 లో తీసిన ఛాయాచిత్రంలో కనబడుతుంది.

444 ఏళ్ళ వేడుక సవరించు

హిజ్రీ క్యాలెండర్‌ ప్రకారం 01.01.1000 సంవత్సరంలో చార్మినార్‌కు మొహర్రం మొదటి రోజున పునాది పడిందని చెబుతుంటారు. హిజ్రీ క్యాలెండర్‌ ప్రకారం 2022 ఆగస్టు 1 నాటికి 444 ఏండ్లు దాటిన చారిత్రక చార్మినార్‌ భాగ్యనగరంలో మొదటి బహుళ అంతస్తుగా గుర్తింపు పొందింది.[24] చార్మినార్ కట్టడానికి 444 ఏళ్లు పూర్తైన సందర్భంగా డెక్కన్ ఆర్కైవ్ వారంరోజులపాటు (ఆగస్టు 1 నుండి 8 వరకు) చార్మినర్ దగ్గర చార్మినార్‌కు చెందిన అనేక ఫోటోలు, మ్యాప్‌లతో పాటు పెయింటింగ్‌లలో ఫోటోగ్రఫీ ప్రదర్శనను నిర్వహించింది.[25]

ఇది కూడా చూడండి సవరించు


మూలాలు సవరించు

  1. ↑ Khan, Asif Yar (18 June 2013). "Here sleeps the earliest urban planner". The Hindu.
  2. ↑ http://www.thehansindia.com/posts/index/Hyderabad-Tab/2016-04-05/Remembering-the-man-behind-Charminars-architecture/218943
  3. ↑ "చారిత్రక సౌధం ఛార్మినార్ గురించి మీకు తెలియాల్సిన నిజాలు". సమయం. 2020-05-21.
  4. ↑ 4.0 4.1 Mohammad Quli Qutb Shah, volume 216. Sahitya Akademi. 1996. ISBN 8126002336. Retrieved 21 December 2012.
  5. ↑ 5.0 5.1 "Final abode of Mohd. Quli Qutb Shah and six others". Chennai, India: The Hindu. 31 May 2012. Retrieved 23 December 2012.
  6. ↑ 6.0 6.1 Ifthekhar, J.S. (31 August 2010). "Charminar minaret suffers damage due to rain". The Hindu. N. Ram. Retrieved 5 December 2015.
  7. ↑ Dawn Archived 10 జూన్ 2007 at the Wayback Machine
  8. ↑ "Take a walk through history". The Hindu. Chennai, India. 9 February 2010. Archived from the original on 9 నవంబరు 2013. Retrieved 6 మార్చి 2019.
  9. ↑ "Charminar Mosque". asi.nic.in/asi_monu_tktd_ap_charminar.asp. Retrieved 24 November 2012.
  10. ↑ "Char kaman in Old City faces monumental neglect - Times of India". The Times of India. Retrieved 2018-07-30.
  11. ↑ "The Hindu : Glory of the gates". www.thehindu.com. Archived from the original on 2016-01-01. Retrieved 2018-07-30.
  12. ↑ "Telangana State Emblem Looks Simple Yet Profound". The New Indian Express. Retrieved 2018-07-30.
  13. ↑ 13.0 13.1 Nanisetti, Serish (2 April 2016). "Charminar Pedestrianisation Project yet to see light of the day" – via www.thehindu.com.
  14. ↑ 14.0 14.1 "Charminar Pedestrianisation Project gathers pace". 13 November 2017.
  15. ↑ Nanisetti, Serish (2 November 2017). "Charminar Pedestrianisation Project getting closer to reality now" – via www.thehindu.com.
  16. ↑ 16.0 16.1 Lieres, Bettina von; Piper, L. (8 October 2014). Mediated Citizenship: The Informal Politics of Speaking for Citizens in the Global South. Springer. ISBN 9781137405319 – via Google Books.
  17. ↑ 17.0 17.1 "French Delegation Visits Charminar Pedestrian Project - The Siasat Daily". archive.siasat.com.
  18. ↑ "The Qutb Shahi Monuments of Hyderabad Golconda Fort, Qutb Shahi Tombs, Charminar". UNESCO World Heritage Centre.
  19. ↑ "Archived copy". Archived from the original on 22 June 2018. Retrieved 3 December 2017.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link)
  20. ↑ "RTI response from ASI hosted on a website". twocircles.net. Two Circles. Retrieved 12 April 2018.
  21. ↑ "Trust denies expansion of Bhagyalakshmi temple". The Times of India. 2012-11-07. Archived from the original on 2013-11-15. Retrieved 2012-11-07.
  22. ↑ "A note on the Charminar photograph". The Hindu. Chennai, India. 21 November 2012.
  23. ↑ Srivathsan, A. (20 November 2012). "As protests roil Charminar, Hyderabad's heritage slowly vanishes". The Hindu. Chennai, India.
  24. ↑ telugu, NT News (2022-08-02). "తలమానికమై.. చరిత్రకు సాక్ష్యమై". Namasthe Telangana. Archived from the original on 2022-08-02. Retrieved 2022-08-09.
  25. ↑ Saila, Niharika (2022-08-01). "444 years of Charminar". The New Indian Express. Archived from the original on 2022-08-01. Retrieved 2022-08-09.
"https://te.wikipedia.org/w/index.php?title=చార్మినార్&oldid=3966984" నుండి వెలికితీశారు