బలరాజ్ మధోక్

ఆచార్య బలరాజ్ మధోక్ భారతీయ జనతాపార్టీకి సైద్ధాంతిక పునాది ఏర్పరచిన భారతీయ జనసంఘ్ వ్యవస్థాపక సభ్యుడు.

ఆచార్య బలరాజ్ మధోక్
భారతీయ జన సంఘ్ అధ్యక్షుడు
In office 1966–1967
అంతకు ముందు వారు	బచ్చరాజ్ వ్యాస్
తరువాత వారు	దీన్‌దయాళ్ ఉపాధ్యాయ
వ్యక్తిగత వివరాలు
జననం	(1920-02-25)1920 ఫిబ్రవరి 25 స్కర్దూ, జమ్మూ కాశ్మీరు (ప్రస్తుత గిల్గిట్-బాల్టిస్తాన్, పాకిస్తాన్)
మరణం	2016 మే 2(2016-05-02) (వయసు 96) రాజేంద్రనగర్, ఢిల్లీ
జాతీయత	భారతీయుడు
రాజకీయ పార్టీ	భారతీయ జన సంఘ్
కళాశాల	దయానంద్ ఆంగ్లోవేదిక్ కళాశాల, లాహోర్
వృత్తి	కార్యకర్త, రాజకీయనాయకుడు
నైపుణ్యం	చరిత్ర అధ్యాపకుడు

ప్రస్తుతం పాకిస్తాన్ ఆధీనంలో ఉన్న స్కర్దులో 1920, ఫిబ్రవరి 25న జన్మించిన ఆయన శ్రీనగర్, లాహోరుల్లో చదువుకున్నారు. 1940లో ఆర్‌ఎస్‌ఎస్‌లో చేరి 1942లో ప్రచారక్‌గా వెళ్లారు. జమ్మూకశ్మీర్‌లో క్రియాశీలకంగా పనిచేస్తున్న ఆయనను రాష్ట్రం నుంచి బహిష్కరించడానికి ఒక దశలో షేక్ అబ్దుల్లా ప్రయత్నించాడు. జమ్మూలో ప్రజాపరిషత్ స్థాపకులలో ఒకరైన ఆయన 1949లో ఢిల్లీలో అఖిల భారతీయ విద్యార్థి పరిషత్‌ను ప్రారంభించడంలో క్రియాశీలకంగా వ్యవహరించి, వ్యవస్థాపక కార్యదర్శిగా పనిచేశారు. 1951లో భారతీయ జనసంఘ్ వ్యవస్థాపకులలో ఒకరిగా జాతీయ కార్యదర్శిగా పనిచేశారు. పార్టీ ఢిల్లీలో జరిపిన మొదటి సదస్సుకు కన్వీనర్‌గా ఉన్నారు. ఇద్దరు ఉద్దండులైన శ్యామ ప్రసాద్ ముఖర్జీ, పండిత దీన దయాళ్ ఉపాధ్యాయలతో కలిసి పనిచేశారు. వారిద్దరూ అనుమానాస్పద పరిస్థితుల్లో మృతిచెందడం గమనార్హం.

జనసంఘ్‌కు విలక్షణమైన రాజకీయ, ఆర్థిక, సైద్ధాంతిక భూమికను ఏర్పరచడం కోసం ప్రయత్నించారు. పార్టీ మొదటి ఎన్నికల ప్రణాళికను ఆయన తయారుచేశారు. రెండుసార్లు ఢిల్లీనుండి లోక్‌సభకు ఎన్నికయ్యారు. ఆయన అధ్యక్షుడిగా ఉన్న సమయంలోనే జనసంఘ్ లోక్‌సభలో అత్యధిక సంఖ్యలో 35 స్థానాలు గెలుచుకొని వివిధ రాష్ట్రాల్లో బలమైన పార్టీగా ఎదిగింది. దేశవిభజన సమయంలో విద్రోహానికి గురయి, మారణహోమానికి గురయిన హిందువులు, సిక్కుల పక్షాన నిలబడి వారి భద్రతకోసం అవిరామంగా పోరాడిన కొద్దిమంది రాజకీయ నాయకుల్లో ఆయనను ప్రముఖంగా పేర్కొనవచ్చు. అయితే మౌలిక అంశాలపై రాజీలేని ధోరణిని అవలంబించడం, ప్రజాకర్షణ విధానాలకు దూరంగా ఉండటంతో ఆయన సొంతపార్టీలోనే నెగ్గుకురాలేకపోయారు. జమ్మూకశ్మీర్‌లో రాజకీయ ఉద్యమకారుడిగా పాకిస్తాన్ సైనికుల కదలికలను ఎప్పటికప్పుడు పసిగడుతూ భారతీయ సైన్యానికి అందజేస్తూ ఉండేవారు. ప్రస్తుతం పాక్ ఆక్రమిత కశ్మీర్‌గా పిలువబడుతున్న ప్రాంతంలో మిర్పూర్‌లో చిక్కుకుపోయిన లక్షలాది మంది హిందువులను, సిక్కులను కాపాడటం కోసం ఆయన చేసిన ప్రయత్నాలు ఫలించలేదు. నాటి ప్రధాని జవహర్‌లాల్ నెహ్రూ అనుసరించిన నిర్లక్ష్య ధోరణే అందుకు కారణం. ఈ మారణహోమం నుండి బయటపడిన బాల్ కె. గుప్తా అనే వ్యక్తి కథనం ప్రకారం నవంబరు 23న ప్రేమనాధ డోగ్రా, బలరాజ్ మధోక్‌లు కలిసి జమ్మూలో భారతీయ సైన్య అధిపతి బ్రిగేడ్ కమాండర్ పరంజపిని కలిసి కశ్మీర్‌పై పాకిస్తాన్ జరిపిన మొదటి దాడిలో వ్యూహాత్మకంగా కీలకమైన మిర్పూర్ వద్ద చిక్కుకుపోయిన లక్షమందికి పైగా హిందువులు, సిక్కులను కాపాడమని కోరారు. అయితే అందుకు బ్రిగేడియర్ నిస్సహాయతను వ్యక్తం చేశాడు. జమ్మూకశ్మీర్‌లో షేక్ అబ్దుల్లాను సంప్రదించకుండా భారతీయ సైన్యం కదలడానికి వీల్లేదని స్పష్టం చేశాడు. అయితే ఆ మరుసటి రోజు శ్రీనగర్‌కు వస్తున్న నెహ్రూను కలవమని సూచించాడు. ఆ మరుసటిరోజుశ్రీనగర్‌లో నెహ్రూను కలిశారు. పరిస్థితి తీవ్రతను వివరించారు. అయినా ఆయన స్పందించకుండా షేక్ అబ్దుల్లాతో మాట్లాడమని కోరారు. జమ్మూ ప్రాంతం పట్ల అబ్దుల్లా ఉదాసీనంగా ఉన్నారని, నెహ్రూ మాత్రమే వారిని కాపాడగలరని మధోక్ స్పష్టం చేసినా ఆయనలో కదలికలేదు. అదే రోజున మిర్పూర్‌పై పాక్ బుల్లెట్ల వర్షం కురిపించి అత్యంత అమానుషమైన నరమేధానికి పాల్పడింది.

జమ్మూకశ్మీర్‌ను మూడు భాగాలుగా విభజించాలని డా.బిఆర్ అంబేద్కర్ చేసిన సూచనను మధోక్ గట్టిగా సమర్ధించారు. లడఖ్‌ను కేంద్ర పాలిత ప్రాంత హోదా ఇవ్వాలని లడఖ్ బుద్ధిస్ట్ అసోసియేషన్ చేసిన డిమాండ్‌ను బలపరిచారు. జాతీయ భద్రతా ప్రయోజనాలకోసం ఇది చాలా అవసరమని ఆయన స్పష్టం చేశారు. కాశ్మీర్‌కు ప్రత్యేక హోదా కల్పించడాన్ని డాక్టర్ అంబేద్కర్ వ్యతిరేకించారని మొదటగా వెలుగులోకి తెచ్చిన నాయకుడు మధోక్. ఇందిరాగాంధీకి వ్యతిరేకంగా జనసంఘ్, స్వతంత్ర పార్టీ, కాంగ్రెస్ (జె) కలసి ఒక కూటమిగా ఏర్పడి షాడో మంత్రివర్గాన్ని ఏర్పరచాయి. దాంట్లో మధోక్ రక్షణమంత్రిగా ఉన్నారు. అత్యవసర పరిస్థితి సమయంలో మీసాకింద అరెస్టయి 18 నెలల పాటు జైలు జీవితం గడిపారు.

నేడు దేశవ్యాప్తంగా చర్చ జరుగుతున్న ‘సాంస్కృతిక జాతీయవాదం’ గురించి మొదటగా ఒక పత్రం రూపొందించిన నాయకుడు మధోక్. 1952లో‘్భరతీరుూకరణ’పై జనసంఘం ఆమోదించిన తీర్మానం నుండి, 1969లో అమోదించిన తీర్మానం వరకు ఈ అంశంపై లోతైన అధ్యయనం, ప్రతిపాదనలు చేశారు. ‘్భరతీరుూకరణ’పై మధోక్ ప్రతిపాదనలను ఎం.సి. ఛాగ్లా రాజ్యసభలో ప్రస్తావించారు. మధోక్ దృష్టిలో ‘కులం, వర్గం, భాష, ప్రార్థనామార్గం ఏదైనా భారతీయులందరికీ దేశం పట్ల ఒక బాధ్యత ఉంటుంది. ఆ బాధ్యతనుండి వారందరికి హక్కులు ఏర్పడతాయి. దేశాన్ని తమ గృహంగా భావించి ఇక్కడి సంస్కృతి, సంప్రదాయం, జీవన విధానాన్ని గౌరవించేవారంతా, ఒక ప్రజ, ఒక జాతి.’’ ‘ఒకరి రంగు, కులం, భాష, ప్రార్థనాపద్ధతి, రాజకీయ పార్టీలను బట్టి భరతమాతను నిర్ణయించరాదు’ అని ఆయన స్పష్టం చేశారు. ఒక గొప్ప పోరాట యోధుడు, మేధావి, రాజకీయ-జాతీయ నాయకుడు అయిన మధోక్ పూర్తి సామర్ధ్యాలను దేశం ఉపయోగించుకోలేకపోయింది. అందుకు కారణాలు ఏవైనా కారకులు ఎవరైనా ప్రస్తుతం అవసరం లేదు. ‘‘దేశంలోని ప్రతి పౌరుడిని మంచి భారతీయుడిగా, ఒక మంచి దేశభక్తి కలవాడిగా, ఒక జాతీయవాదిగా చేయడం భారతీరుూకరణ’’ అని ఆయన తెలిపారు.

1960-70 దశకాలలో ‘్భరతీరుూకరణ’ అని ఆయన వ్రాసిన గ్రంథం దేశంలోని యువతను దేశభక్తి భావనతో ఉర్రూతలూలగించింది. జనసంఘ్‌కు స్పష్టమైన ఆర్థిక విధానం రూపొందించడం కోసం ఆయన ప్రయత్నించారు. నేడు ఆర్థిక సంస్కరణల పేరుతో 1991 నుండి భారతీయులపై తప్పనిసరి పరిస్థితుల్లో రుద్దబడుతున్న సరళీకరణ ఆర్థిక విధానాలను ఆయన 1960 దశకంలోనే ప్రతిపాదించారు. అయితే అందుకు హిం దూత్వ జాతీయ, భావన ప్రాతిపదికగా ఉండాలని స్పష్టం చేశారు. అందుకనే స్వతంత్ర పార్టీ, జనసంఘ్ పార్టీలు విలీనమై కాంగ్రెస్‌కు ప్రత్యామ్నాయ శక్తిగా ఆవిర్భవించడం కోసం తీవ్ర కృషి సలిపారు. 1967లో ఈ రెండు పార్టీలు కలిసి లోక్‌సభలో సుమారు 80 సీట్లతో ఇందిరాగాంధీకి బలమైన ప్రతిపక్ష కూటమిగా పనిచేశారు. స్వాతంత్య్రం అనంతరం ఇంతటి బలమైన ప్రతిపక్ష పార్లమెంటు అప్పుడే అవతరించింది.

అయితే అదే సమయంలో ఇందిరాగాంధీ అధికారం కాపాడుకోవడానికి వామపక్ష భావనలవైపు మొగ్గు చూపి ‘గరీబీ హటావో’, బ్యాంకుల జాతీరుూకరణ, రాజభరణాల రద్దు వంటి విధానాలు చేపట్టి ఎంతో ప్రచారం పొందారు. మధోక్ ప్రతిపాదించిన సరళీకృత విధానాలు ‘రాజకీయంగా ప్రయోజనకారి కావని’ భావించిన వాజ్‌పేయి వర్గం తీవ్ర ప్రతిఘటనకు పూనుకుంది. మధోక్‌ను మితవాద హిందూత్వ వాదిగా చిత్రీకరించి వాజ్‌పేయిని ఉదారవాదిగా ప్రచారం చేశారు. ఈ విషయాలు ఆర్‌ఎస్‌ఎస్ విశ్వాసం పొందలేకపోయిన మధోక్ అనుసరించిన రాజీలేని ధోరణులు 1973లో పార్లమెంటు నుండి బహిష్కరణకు దారితీశాయి. అప్పటి పార్టీ అధ్యక్షుడిగా ఉండిన ఎల్‌కె అద్వానీ ఆయనను పార్టీ నుంచి బహిష్కరించారు. అత్యవసర పరిస్థితి అనంతరం భారతీయ జనసంఘ్‌ను పునరుద్ధరించే ప్రయత్నాలను చేసినా మధోక్ విజయం సాధించలేకపోయారు. ఒకవిధంగా జాతీయ జీవన స్రవంతి నుండి వేరుపడవలసి వచ్చింది. అయినా జీవితాంతం స్పష్టమైన సైద్ధాంతిక నిష్ఠ, దేశం, ప్రజల పట్ల నిఖార్సయిన అంకిత భావం గల ఒక గొప్ప జాతీయ వాది మధోక్ అని చెప్పవచ్చు.

ఒకవైపు ఆర్యసమాజ్, హిందూ మహాసభ, మరోవైపు ఆర్‌ఎస్‌ఎస్ భావజాలం ఆయనపై తీవ్ర ప్రభావం చూపాయి. అయితే ఒకరి ఆదేశాల మేరకు నడచుకొనే తత్వం లేకపోవడం, స్వతంత్రంగా వ్యవహరించే అలవాటు ఉండటంతో ఒంటరి పోరాటం చేయవలసి వచ్చింది. శ్యామ ప్రసాద్ ముఖర్జీ ఆలోచనల మేరకు హిందూవాద రాజకీయ పక్షంగా జనసంఘాన్ని అభివృద్ధి చేయాలని ఆయన చేసిన ప్రయత్నాలకు పార్టీలోపలినుంచే ప్రతిఘటనలు ఎదుర్కొనాల్సి వచ్చింది. స్వతంత్ర భారత్‌లో సంకీర్ణ రాజకీయాకు అంకురార్పణ చేసిన కొద్దిమంది నాయకుల్లో మధోక్ ఒకరని చెప్పవచ్చు. 1967 ఎన్నికలలో ఈ ప్రయత్నం ఘన విజయం సాధించింది. జనసంఘ్‌ను జాతీయ రాజకీయ స్రవంతిలో ఒక ప్రధాన రాజకీయ పక్షంగా నిలబెట్టింది.

ఆచార్య బలరాజ్ మధోక్ 2016, మే 2న ఢిల్లీలో మృతి చెందారు.