హర్యానాలో ఎన్నికలు
భారతదేశంలోని రాష్ట్రమైన హర్యానాలో రాష్ట్ర స్థాయి హర్యానా శాసనసభ, జాతీయ స్థాయి లోక్సభ సభ్యులను ఎన్నుకోవడానికి 1967 నుండి ఎన్నికలు నిర్వహించబడుతున్నాయి. 90 అసెంబ్లీ నియోజకవర్గాలు (17 ఎస్సీలకు రిజర్వ్ చేయబడినవి), 10 లోక్సభ నియోజకవర్గాలు (2 ఎస్సీకి రిజర్వ్ చేయబడినవి) ఉన్నాయి.[1]
చరిత్ర
మార్చు
హర్యానా ఏర్పడక ముందు
మార్చు1966లో హర్యానా ప్రత్యేక రాష్ట్రంగా స్థాపనకు ముందు, పంజాబ్ నుండి హర్యానాను విభజించిన తర్వాత, హర్యానాలో ఎన్నికలు ఏకీకృత పంజాబ్లో ఎన్నికలలో భాగంగా ఉన్నాయి. జింద్, కైతాల్, కల్సియా రాచరిక రాష్ట్రాలను కలిగి ఉన్న సిస్-సట్లెజ్ రాష్ట్రాలు, అలాగే హర్యానాలో ఉన్న పాటియాలా, నభా, ప్రిక్నెలీ రాష్ట్రాల భాగాలు PEPSU లెజిస్లేటివ్ అసెంబ్లీలో (1948 - 1956 ఉనికిలో ఉన్నాయి) విలీనం చేయబడ్డాయి. 1 1956 నవంబరులో, రాష్ట్రాల పునర్వ్యవస్థీకరణ చట్టం ప్రకారం PEPSU ఎక్కువగా పంజాబ్ రాష్ట్రంలో విలీనం చేయబడింది.[2]1966 నవంబరు 1న పంజాబ్ నుండి వేరుచేసిన ప్రస్తుత హర్యానా రాష్ట్రంలోని పూర్వపు PEPSU రాష్ట్రంలో కొంత భాగం ఉంది.ఆ భాగాలలో జింద్, నార్నాల్ ఎన్క్లేవ్ పరిసర ప్రాంతాలు ఉన్నాయి. 1967 వరకు హర్యానా ఎన్నికలు పంజాబ్ ఎన్నికలలో భాగంగా ఉండేవి.
హర్యానా ఏర్పడిన తర్వాత
మార్చుహర్యానా పూర్వపు తూర్పు పంజాబ్ రాష్ట్రం నుండి 1966 నవంబరు 1న భాషా, సాంస్కృతిక ప్రాతిపదికన విభజించబడింది.[3][4] హర్యానాలో ఎన్నికలు 1967 నుండి ఎన్నికల సంఘం నిర్వహించతుంది.[5] (1వ (1951), 2వ (1957), 3వ (1962) లోక్సభ ఎన్నికలు (సాధారణ ఎన్నికలు అని కూడా పిలుస్తారు) హర్యానా పంజాబ్లో భాగంగా ఉన్నప్పుడు జరిగాయి. హర్యానా 10 లోక్సభ నియోజకవర్గాలుగా విభజించబడింది, వాటిలో 2 ఎస్.సి.లకు రిజర్వ్ చేయబడ్డాయి. 2007లో డీలిమిటేషన్ కమిషన్ ఆఫ్ ఇండియా ద్వారా ఎన్నికల సరిహద్దుల డీలిమిటేషన్ తర్వాత, భివానీ, మహేంద్రగఢ్ నియోజకవర్గాలు రద్దు అయ్యాయి. వాటి స్థానంలో 2 కొత్త పునర్వ్యవస్థీకరించబడిన నియోజకవర్గాలు వచ్చాయి.[6]
డీలిమిటేషన్
మార్చు1966లో హర్యానా ఏర్పడిన తర్వాత, లోక్సభ కూర్పుకు మార్చబడింది, కొత్తగా ఏర్పడిన హర్యానా రాష్ట్రం నుండి అదనపు సీట్లను పొందేందుకు సీట్లు పెంచబడ్డాయి.[7]హర్యానాలోని లోక్సభ , విధానసభ నియోజకవర్గాల ఎన్నికల సరిహద్దుల చివరి డీలిమిటేషన్ 2007-08లో డీలిమిటేషన్ కమిషన్ ఆఫ్ ఇండియా ద్వారా జరిగింది.[8] 2007-08లో డీలిమిటేషన్ తర్వాత, భివానీ, మహేంద్రగఢ్ నియోజకవర్గాలు కలిపి భివానీ-మహేంద్రగఢ్గా నియోజకవర్గంగా ఏర్పడింది. ప్రస్తుతం ఉన్న ఫరీదాబాద్ లోక్సభ నియోజకవర్గాన్ని విభజించడం ద్వారా కొత్తగా గుర్గావ్ లోక్సభ నియోజకవర్గం కోసం ఏర్పడింది.[9][10]
2007-08 డీలిమిటేషన్ ప్రకారం హర్యానాలో 10 లోక్సభ, 90 విధానసభ స్థానాలు ఉన్నాయి, వీటిలో 2 లోక్సభ, 17 విధానసభ స్థానాలు షెడ్యూల్డ్ కులాలకు రిజర్వ్ చేయబడ్డాయి.
ప్రధాన రాజకీయ పార్టీలు
మార్చుహర్యానా రాజకీయాలలో, ఇండియన్ నేషనల్ కాంగ్రెస్, భారతీయ జనతా పార్టీ, ఇండియన్ నేషనల్ లోక్దళ్ , జననాయక్ జనతా పార్టీ మొదలైనవి రాష్ట్రంలోని ప్రధాన రాజకీయ పార్టీలుగా ఉన్నాయి. గతంలో హర్యానా వికాస్ పార్టీ, హర్యానా జనహిత్ కాంగ్రెస్ (బిఎల్), జనతాదళ్, జనతా పార్టీ, విశాల్ హర్యానా పార్టీ, భారతీయ జనసంఘ్ వంటి వివిధ పార్టీలు రాష్ట్రంలో ప్రభావం చూపాయి.
హర్యానాలోని రాజవంశ రాజకీయ వంశాలు తరచూ పార్టీ మారడం, రాజకీయ గుర్రపు వ్యాపారం, అపవిత్ర రాజకీయ పొత్తులు, రాజకీయ అవినీతి, రాజకీయ కుటిలత్వం, బంధుప్రీతి -రాజవంశ పాలనలో అపఖ్యాతి పాలైన ఆయా రామ్ గయా రామ్ టర్న్కోట్ల అపఖ్యాతి పాలైన స్వార్థ రాజకీయాల కోసం తరచుగా విమర్శించబడుతున్నాయి. ఇది వారి ఓటర్లకు, హర్యానా ప్రజలకు సేవ చేయవలసిన దానికంటే వారి స్వంత వంశానికి ఎక్కువ సేవ చేస్తుంది.[11][12]
లోక్సభ ఎన్నికలు
మార్చు- హర్యానా లోక్సభ ఎన్నికల జాబితా
| సంవత్సరం | లోక్సభ ఎన్నికలు | పార్టీల వారీగా వివరాలు | |
|---|---|---|---|
| 1967 | 4వ లోక్సభ | మొత్తం: 9. కాంగ్రెస్: 7, బిజెఎస్: 1, స్వతంత్ర: 1[13] | |
| 1971 | 5వ లోక్సభ | మొత్తం: 9. కాంగ్రెస్: 7, బిజెఎస్: 1, వి.హెచ్.పి.: 1 | |
| 1977 | 6వ లోక్సభ | మొత్తం: 10. జనతా పార్టీ: 10. | |
| 1980 | 7వ లోక్సభ | మొత్తం: 10. కాంగ్రెస్(ఐ): 5, జెపి(ఎస్): 4, JP: 1 | |
| 1984 | 8వ లోక్సభ | మొత్తం: 10. కాంగ్రెస్: 10 | |
| 1989 | 9వ లోక్సభ | మొత్తం: 10. జనతాదల్: 6, కాంగ్రెస్: 4 | |
| 1991 | 10వ లోక్సభ | మొత్తం: 10. కాంగ్రెస్: 9, హెచ్.వి.పి.: 1 | |
| 1996 | 11వ లోక్సభ | మొత్తం: 10. బిజెపి: 4 + హెచ్.వి.పి.: 3, కాంగ్రెస్: 2, స్వతంత్ర: 1 | |
| 1998 | 12వ లోక్సభ | మొత్తం: 10. హెచ్ఎల్డి(ఆర్): 4 + బిఎస్పీ: 1, కాంగ్రెస్: 3, ఎన్డీఏ: 2 (బిజెపి: 1, హెచ్.వి.పి.: 1) | |
| 1999 | 13వ లోక్సభ | మొత్తం: 10. ఎన్డీఏ: 10 (బిజెపి: 5, ఐఎన్ఎల్.డి: 5), కాంగ్రెస్: 0 | |
| 2004 | 14వ లోక్సభ | మొత్తం: 10. కాంగ్రెస్: 9, బిజెపి: 1 | |
| 2009 | 15వ లోక్సభ | మొత్తం: 10. కాంగ్రెస్: 9, హెచ్.జె.సి (బిఎల్): 1 | |
| 2014 | 16వ లోక్సభ | మొత్తం: 10. బిజెపి: 7, ఐఎన్ఎల్.డి: 2, కాంగ్రెస్: 1 | |
| 2019 | 17వ లోక్సభ | మొత్తం: 10. బిజెపి: 10, ఐఎన్ఎల్.డి: 0, కాంగ్రెస్: 0 | |
| 2024 | 18వ లోక్సభ | మొత్తం: 10. బిజెపి: 5, కాంగ్రెస్: 5, ఐఎన్ఎల్.డి: 0 |
విధానసభ ఎన్నికలు
మార్చు| సంవత్సరం | విధానసభ ఎన్నికలు | పార్టీల వారీగా వివరాలు | ముఖ్యమంత్రి | పార్టీ | |
|---|---|---|---|---|---|
| 1966 | మొదటి అసెంబ్లీ* | పంజాబ్ అసెంబ్లీ నుండి ఏర్పాటు చేయబడింది | భగవత్ దయాళ్ శర్మ | కాంగ్రెస్ | |
| 1967 | రెండవ అసెంబ్లీ | మొత్తం: 81. కాంగ్రెస్: 48, బిజెఎస్: 12, స్వతంత్రులు: 16 | రావ్ బీరేందర్ సింగ్ | వి.హెచ్.పి. (కాంగ్రెస్ నుండి ఫిరాయించారు), అపఖ్యాతి పాలైన ఆయ రామ్ గయా రామ్ ప్రారంభమైంది [14] | |
| 1968 | మూడవ అసెంబ్లీ | మొత్తం: 81. కాంగ్రెస్: 48, వి.హెచ్.పి.: 16, బిజెఎస్: 7 | బన్సీ లాల్ | కాంగ్రెస్ | |
| 1972 | నాల్గవ అసెంబ్లీ | మొత్తం: 81. కాంగ్రెస్: 52, ఎన్.సి.ఓ.: 12 | బన్సీ లాల్ బనార్సీ దాస్ గుప్తా |
కాంగ్రెస్ | |
| 1977 | ఐదవ అసెంబ్లీ | మొత్తం: 90. జనతా: 75, వి.హెచ్.పి.: 5, కాంగ్రెస్: 3 | చౌదరి దేవి లాల్ భజన్ లాల్ |
జెపి జెపి / కాంగ్రెస్ (ఫిరాయింపు) | |
| 1982 | ఆరవ అసెంబ్లీ | మొత్తం: 90. కాంగ్రెస్: 36, లోక్దళ్ : 31 + బిజెపి: 6, స్వతంత్రులు: 16 | భజన్ లాల్ బన్సీ లాల్ |
కాంగ్రెస్ | |
| 1987 | ఏడవ అసెంబ్లీ | మొత్తం: 90. లోక్దళ్ : 60 + బిజెపి: 16, కాంగ్రెస్: 5 | చౌదరి దేవి లాల్ ఓం ప్రకాష్ చౌతాలా బనార్సీ దాస్ గుప్తా హుకం సింగ్ |
లోక్దళ్ / జెడి | |
| 1991 | ఎనిమిదవ అసెంబ్లీ | మొత్తం: 90. కాంగ్రెస్: 51 | భజన్ లాల్ | కాంగ్రెస్ | |
| 1996 | తొమ్మిదవ అసెంబ్లీ | మొత్తం: 90. హెచ్.వి.పి.: 33 + బిజెపి: 11, సాప్: 24, కాంగ్రెస్: 9 | బన్సీ లాల్ | హెచ్.వి.పి. | |
| 2000 | పదవ అసెంబ్లీ | మొత్తం: 90. ఐఎన్ఎల్.డి: 47 + బిజెపి: 6, కాంగ్రెస్: 21 | ఓం ప్రకాష్ చౌతాలా | ఐఎన్ఎల్.డి | |
| 2005 | పదకొండవ అసెంబ్లీ | మొత్తం: 90. కాంగ్రెస్: 67, ఐఎన్ఎల్.డి: 9 | భూపీందర్ సింగ్ హుడా | కాంగ్రెస్ | |
| 2009 | పన్నెండవ అసెంబ్లీ | మొత్తం: 90. కాంగ్రెస్: 40, ఐఎన్ఎల్.డి: 31, హెచ్జెసి(బిఎల్): 6, బిజెపి: 4 | భూపీందర్ సింగ్ హుడా | కాంగ్రెస్ | |
| 2014 | పదమూడవ అసెంబ్లీ | మొత్తం: 90. బిజెపి: 47 (ఫిరాయింపుల తర్వాత 52), ఐఎన్ఎల్.డి: 19, కాంగ్రెస్: 15 | మనోహర్ లాల్ ఖట్టర్ | బీజేపీ | |
| 2019 | పద్నాలుగో అసెంబ్లీ | మొత్తం: 90. బిజెపి: 40, కాంగ్రెస్: 31, జెజెపి: 10, ఇతరులు: 9 | మనోహర్ లాల్ ఖట్టర్ | బీజేపీ | |
| 2024 | పదిహేనో అసెంబ్లీ | మొత్తం: 90. బిజెపి: 48, కాంగ్రెస్: 37, ఐఎన్ఎల్.డి: 2, ఇతరులు: 3 | నయాబ్ సింగ్ సైనీ | బిజెపి |
ఎలక్టోరల్ డెమోగ్రఫీ
మార్చుఓటర్లు
మార్చు
హర్యానా ఎన్నికల సంఘం ప్రకారం, హర్యానా జనాభా 2001లో 2,1145,000 కాగా, మరియు 2011లో 25,352,000 గా ఉంది.[15] 2019 అక్టోబరులో, హర్యానాలో 1,82,98,714 మంది ఓటర్లు ఉన్నారు, ఇందులో 1,81,91,228 సాధారణ ఓటర్లు, 1,07,486 సర్వీస్ ఓటర్లు (పోస్టల్ ఓటర్లు) ఉన్నారు. వీరు 2019 హర్యానా శాసనసభ ఎన్నికల కోసం 19,425 పోలింగ్ స్టేషన్లలో ఓటు వేశారు.[16] సైఫాలజిస్టులు, ఎన్నికల డేటా శాస్త్రవేత్తలు, రాజకీయ విశ్లేషకులు, రాజకీయ అంచనాదారులు, అభిప్రాయ సేకరణలు, మీడియా తరచుగా ఎన్నికల జనాభాను లింగం, వయస్సు వర్గం, కులాలు, ఎన్నికల భౌగోళిక శాస్త్రం, జాతి ఆవరణలు, నిర్దిష్ట పార్టీ లేదా అభ్యర్థి నుండి/అభ్యర్థుల పరంగా ఎలక్టోరల్ డెమోగ్రఫీని విశ్లేషిస్తుంది, చర్చిస్తుంది.
2011 భారత జనాభా లెక్కల ప్రకారం, 87.46% హిందువులు, 7.03% ముస్లింలు (ప్రధానంగా మియోస్), 4.91% సిక్కులు ఉన్నారు.[17] మాతృభాష పరంగా, 87.31% హిందీ, 10.57% పంజాబీ, 1.23% ఉర్దూను ఉపయోగిస్తున్నారు.[18] హర్యానాలో 70% గ్రామీణ జనాభా ఉంది, వీరు ప్రధానంగా హిందీ హర్యాన్వి మాండలికం,[19] బాగ్రీ[20][21] మేవాటి వంటి సంబంధిత మాండలికాలు మాట్లాడతారు.[22][23]
- విధానసభ ఎన్నికల్లో మహిళా పోటీదారులు
| ఎన్నికల సంవత్సరం | # మహిళా అభ్యర్థులు | #మహిళ గెలిచింది | గెలిచిన స్త్రీలలో% (మహిళలలో) |
|---|---|---|---|
| 1967 | 8 | 4 | 50 |
| 1968 | 12 | 7 | 58 |
| 1972 | 12 | 4 | 33 |
| 1977 | 20 | 4 | 20 |
| 1982 | 27 | 7 | 26 |
| 1987 | 35 | 5 | 14 |
| 1991 | 41 | 6 | 15 |
| 1996 | 93 | 4 | 4 |
| 2000 | 49 | 4 | 8 |
| 2005 | 68 | 11 | 16 |
| 2009 | ? | ? | ? |
| 2014 | 115 | 13 | 11 |
| 2019 | ? | 9 [24] | ? |
మూలాలు
మార్చు- ↑ Parties seek women's votes but not representation in Assembly, Daily Pioneer, 09 October 2019.
- ↑ "States Reorganisation Act, 1956". India Code Updated Acts. Ministry of Law and Justice, Government of India. 31 August 1956. pp. section 9. Retrieved 16 May 2013.
- ↑ "Haryana State Budget 2017-18" (PDF). Haryana Finance Dept. Archived (PDF) from the original on 22 August 2017. Retrieved 7 October 2017.
- ↑ "Haryana at a Glance". Government of Haryana. Archived from the original on 14 March 2016. Retrieved 1 March 2016.
- ↑ Parties seek women's votes but not representation in Assembly, Daily Pioneer, 09 October 2019.
- ↑ All-Jat contest in Haryana's Badhra assembly constituency set for nail-biting finish, Hindustan Times, 18 October 2019.
- ↑ Explained: Why Lok Sabha is still 543, Indian Express, 14 October 2019.
- ↑ Haryana Assembly Election 2019, Panipat City profile: Snatched from Congress in 2014, BJP heads to defend turf, First Post, Haryana Assembly Election 2019, Panipat City profile: Snatched from Congress in 2014, BJP heads to defend turf.
- ↑ All-Jat contest in Haryana's Badhra assembly constituency set for nail-biting finish, Hindustan Times, 18 October 2019.
- ↑ Lok Sabha 2019: A Guide To Phase 6, The Quint, 11 May 2019.
- ↑ In the land of fence-sitters, Millennium Post.
- ↑ How 5 families over 3 generations have controlled Haryana's politics from day one, The Print,-29 Apr 2019.
- ↑ "Lok Sabha Results 1967". Election Commission of India.
- ↑ As turncoats grab headlines, a look back at the original ‘Aaya Ram, Gaya Ram’, The Print, 19 May 2018.
- ↑ Haryana electoral data in brief, Election Commission of Haryana, retrieved 17 October 2019.
- ↑ Haryana Assembly Election 2019, Narnaul profile: Marking first win in 2014, BJP likely to fight hard to retain constituency, First Post, 17 October 2019.
- ↑ "Population by religion community - 2011". Census of India, 2011. The Registrar General & Census Commissioner, India. Archived from the original on 25 August 2015.
- ↑ "Report of the Commissioner for linguistic minorities: 50th report (July 2012 to June 2013)" (PDF). Commissioner for Linguistic Minorities, Ministry of Minority Affairs, Government of India. Archived from the original (PDF) on 8 July 2016. Retrieved 4 December 2016.
- ↑ "Bagri". Archived from the original on 12 October 2012. Retrieved 4 December 2017.
- ↑ "Revised Land and Revenue Settlement of Hisar District 9006-9011" (PDF). Archived from the original (PDF) on 17 May 2017. Retrieved 4 December 2017.
- ↑ Gusain 2000, p. 14.
- ↑ "Mina - South Asian people". Archived from the original on 4 December 2017. Retrieved 4 December 2017.
- ↑ Moonis Raza (1993). Social structure and regional development: a social geography perspective : essays in honour of Professor Moonis Raza. Rawat Publications Original from-the University of California. p. 166. ISBN 9788170331827.
- ↑ Only 9 women make it to Haryana assembly, 23 in Maharashtra, Economic Times, 25 October 2019.
గమనికలు
మార్చు- Gusain, Lakhan (2000). Bagri. Languages of the world. Materials. Munich: LINCOM Europa. ISBN 978-3-89586-398-1.
- NIDM, National Disaster Risk Reduction Portal - Haryana (PDF), National Institute of Disaster Management (MHA, GOI), archived from the original (PDF) on 9 September 2016, retrieved 12 November 2015
బాహ్య లింకులు
మార్చు- చీఫ్ ఎలక్టోరల్ ఆఫీసర్ - అధికారిక వెబ్సైట్, ఓటర్ల జాబితాలను కలిగి ఉంటుంది.
- హర్యానా జియో-ఎత్నిక్ కల్చరల్ ఎలక్టోరల్ రీజియన్స్, టైమ్స్ ఆఫ్ ఇండియా రిపోర్ట్.
- వెస్ట్ బెంగాల్ నేషనల్ యూనివర్శిటీ ఆఫ్ జురిడికల్ సైన్సెస్ ప్రచురించిన MR మాధవ మీనన్ పుస్తకం "క్రిమినల్ జస్టిస్ ఇండియా సిరీస్: హర్యానా" నుండి హర్యానా పర్యావరణ-సాంస్కృతిక ప్రాంతాలు, పేజీ 6.