కాపర్(II) నైట్రేట్

కాపర్(II) నైట్రేట్ ఒకరసాయన సమ్మేళన పదార్థం. ఇది ఒక ఆకర్బన రాయన సమ్మేళనపదార్థం.నీలి రంగులో, స్పటిక రూపంలో ఉండు ఘన సంయోగ పదార్థం.ఈ సంయోగ పదార్థం యొక్క రసాయన సంకేత పదంCu(NO₃) ;కాపర్(II) నైట్రేట్ సంయోగ పదార్థం రాగి, నత్రజని, ఆక్సిజన్ పరమాణువుల సంయోగం వలన ఏర్పడును. ఈ సంయోగ పదార్థం పీడన రహిత స్థితి/వాక్యుంలో 150-200°Cవద్ద ద్రవీకరణ చెందకుండా నేరుగా ఆవిరిగా ఉత్పతనము(sublimation) చెందును.కాపర్ నైట్రేట్ 5 రకాల సార్ద్ర (hydrate) రూపాలలో లభిస్తుంది.ఈ జలయుత/జలయోజిత (hydrated) రూపాలలో మూడు, ఆరు నీటి అణువులను కలిగిన కాపర్‌నైట్రేట్‌లు సాధారణం.

కాపర్(II) నైట్రేట్

పేర్లు
IUPAC నామము Copper(II) nitrate
ఇతర పేర్లు Cupric nitrate
గుర్తింపు విషయాలు
సి.ఎ.ఎస్. సంఖ్య	[3251-23-8]
పబ్ కెమ్	18616
సి.హెచ్.ఇ.బి.ఐ	CHEBI:78036
ఆర్.టి.ఇ.సి.యస్. సంఖ్య	GL7875000
SMILES	[Cu+2].[O-][N+]([O-])=O.[O-][N+]([O-])=O
అంతర్జాతీయ రసాయన గుర్తింపు InChI=1/Cu.2NO3/c;2*2-1(3)4/q+2;2*-1
ధర్మములు
రసాయన సూత్రం	Cu(NO3)2
మోలార్ ద్రవ్యరాశి	187.5558 g/mol (anhydrous) 241.60 g/mol (trihydrate) 232.591 g/mol (hemipentahydrate)
స్వరూపం	blue crystals hygroscopic
సాంద్రత	3.05 g/cm3 (anhydrous) 2.32 g/cm3 (trihydrate) 2.07 g/cm3 (hexahydrate)
ద్రవీభవన స్థానం	256 °C (493 °F; 529 K) (anhydrous, decomposes) 114.5 °C (trihydrate) 26.4 °C (hexahydrate, decomposes)
బాష్పీభవన స్థానం	170 °C (338 °F; 443 K) (trihydrate, decomposes)
నీటిలో ద్రావణీయత	trihydrate: 381 g/100 mL (40 °C) 666 g/100 mL (80 °C) hexahydrate: 243.7 g/100 mL (80 °C)
ద్రావణీయత	hydrates very soluble in ethanol, ammonia, water; insoluble in ethyl acetate
నిర్మాణం
స్ఫటిక నిర్మాణం	orthorhombic (anhydrous) rhombohedral (hydrates)
ప్రమాదాలు
ప్రధానమైన ప్రమాదాలు	Irritant, Oxidizer
భద్రత సమాచార పత్రము	Cu(NO3)2·3H2O
సంబంధిత సమ్మేళనాలు
ఇతరఅయాన్లు	{{{value}}}
ఇతర కాటయాన్లు	Nickel(II) nitrate Zinc nitrate
Except where otherwise noted, data are given for materials in their standard state (at 25 °C [77 °F], 100 kPa).
N verify (what is YN ?)
Infobox references

సజల కాపర్(II) నైట్రేట్ ద్రావణం

భౌతిక ధర్మాలు

నీలి రంగులో, స్పటిక రూపంలో ఉండు ఘన సంయోగ పదార్థం.నిర్జల కాపర్(II) నైట్రేట్ యొక్క అణుభారం 187.5558గ్రాములు/మోల్. మూడు నీటిఅణువులను కలిగిన సార్ద్రకాపర్(II) నైట్రేట్ అణుభారం 241.60గ్రాములు/మోల్.అలాగే అయిదు నిటిఅణువులను కలిగిన సార్ద్రకాపర్(II) నైట్రేట్ అణుభారం232.591గ్రాముల్/మోల్.25°Cవద్ద నిర్జల/అనార్ద్ర కాపర్(II) నైట్రేట్ యొక్కసాంద్రత 3.05 గ్రాములు/సెం.మీ³.మూడు నీటి అణువులను కల్గిన సార్ద్రకాపర్(II) నైట్రేట్ సాంద్రత 2.32గ్రాములు/సెం.మీ³.అయిదు నీటిఅణువులను కలిగిన కాపర్(II) నైట్రేట్ సాంద్రత 2.07 గ్రాములు/సెం.మీ³.నిర్జల కాపర్(II) నైట్రేట్ ద్రవీభవన స్థానం256°C (493 °F; 529K, ఈ ఉష్ణోగ్రత వద్ద కాపర్(II) నైట్రేట్ వియోగం చెందును.

సంశ్లేషణ-రసాయన చర్యలు

నిర్జల కాపర్‌నైట్రేటులనుండి జలయోజిత కాపర్ నైట్రేటులను ఉత్పత్తి చెయ్యవచ్చును. రాగిలోహాన్ని సజల సిల్వర్ నైట్రేటు ద్రావణంలో రసాయనికచర్య వలన లేదా రాగిలోహాం గాఢనైట్రిక్ ఆమ్లంతో చర్య జరపడం వలన కాపర్ నైట్రేటులను ఉత్పత్తి చెయ్యవచ్చును.

Cu + 4 HNO₃ → Cu(NO₃)₂ + 2 H₂O + 2 NO₂

రాగి లోహాన్ని N₂O₄తో చర్యజరిగేలా చూడటం వలన నిర్జల కాపర్ నైట్రేటు ఏర్పడును.

Cu + 2 N₂O₄ → Cu(NO₃)₂ + 2 NO

అయితే సార్ద్రకాపర్II) నైట్రేటులను వేడిచేసి నిర్జలికరణము చెయ్యడం వలన నిర్జల కాపర్‌నైట్రేటులకు బదులు కాపర్‌ఆక్సైడులు ఏర్పడును. 80°Cవద్ద సార్ద్రకాపర్(II) నైట్రేటు మౌలిక/మూలకాపర్ నైట్రేటు (Cu₂(NO₃) (OH) ₃) గా మొదట పరివర్తన చెంది, తరువాత క్రమంలో 180 °Cవద్ద కాపర్ ఆక్సైడు(CuO) గా మారును. కాపర్ నైట్రేటుల ఈ రసాయనచర్య గుణాన్ని ఆధారంగాచేసుకొని, కాపర్ నైట్రేటులను, వియోగం చెందేలా వేడి చేసి, వెలువడిన ఆవిరులను నీటిలోకి పంపి నైట్రిక్ ఆమ్లాన్ని ఉత్పత్తి చెయ్యుదురు.ఈ రసాయన ప్రక్రియ విధానం ఒస్టవాల్డ్ ప్రక్రియ(Ostwald process) లోని చివరి దశని పోలి ఉంది.

2 Cu(NO₃)₂ → 2 CuO + 4 NO₂ + O₂

3NO₂ + H₂O → 2HNO₃ + NO

అణు సౌష్టం

నిర్జల/అనార్ద్ర కాపర్(II)నైట్రేట్

నిర్జల కాపర్(II) నైట్రేట్ స్పటికాలు రెండు రకాల ద్రావణీయయోజన బహురూపకాలను కలిగి ఉంది. అవి3D సమన్వయపాలిమరు జాలాకార వ్యవస్థ కలిగిన α-, β-Cu(NO₃) ₂. ఇందులో α-రూపక సౌష్టవంలో ఒక Cu కేంద్రకంపరిణామకముగా [4+1]సంసంయోజనియతను కలిగి ఉండును.β-రూపంలో రెండు కాపర్ కేంద్రకాలుఉండి, [4+1]సంసంయోజనియతను కలిగి ఉండి, అందులో ఒకరూపకం చదర సమీకృత రూపములో ఉండును.

జలసంయోజిత కాపర్ (II)నైట్రేట్

అయిదు రకాల జలసంయోజిత కాపర్(II) నైట్రేట్‌లను గుర్తించడం జరిగింది.అవి మోనో హైడ్రేట్ కాపర్ నైట్రేట్(Cu(NO₃) ₂•H₂O), సేసిక్యు హైడ్రేట్ కాపర్ నైట్రేట్ ((Cu(NO₃) ₂•1.5H₂O), హైడ్రేట్ కాపర్ నైట్రేట్(Cu(NO₃) ₂•2.5H₂O, ట్రై హైడ్రేట్ కాపర్ నైట్రేట్(Cu(NO₃) ₂•3H₂O, హెక్సా హైడ్రేట్ కాపర్ నైట్రేట్(Cu(H₂O) ₆](NO₃) ₂).

సేంద్రియ పదార్థాల సంశ్లేషణ

ఆరోమాటిక్ సంయోగపదార్థాలను నత్రీకరణము చెయ్యుటకై కాపర్‌నైట్రేట్‌ను అసిటిక్ అనహైడ్రేట్‌తో కలిపి ఉపయోగిస్తారు.బంకమన్నుతో శోషితమైన/ పీల్చబడ్డ సార్ద్రకాపర్ నైట్రేట్‌ను క్లేకాప్(Claycop) అంటారు.ఈ క్లేకాప్ ను డై సల్ఫైడులను, థైయొల్స్/థిఒల్స్(thiols) లను ఆక్సీకరణ కావించుటకు ఉపయోగిస్తారు.అలాగే డైథయోఅసిటాల్స్(dithioacetals) ను కార్బోనైల్స్ మార్చుటకు కుడా ఉపయోగిస్తారు.

ఉపయోగాలు

కాపర్ (II) నైట్రేట్‌ను పలురకాల పదార్థఉత్పత్తులలో ఉపయోగిస్తారు.ముఖ్యంగా ఈ రసాయనపదార్థం నుండి సేంద్రియ రసాయనశాస్త్రంలో ఉత్పెరకంగా (catalyst) గా విరివిగా ఉపయోగించు కాపర్(II) ఆక్సైడును ఉత్పత్తి చెయ్యుదురు.కాపర్ నైట్రేటు ద్రావణాలను టెక్సుటైలు జవుళినేత ) పరిశ్రమలో, ఇతర లోహాలను మెరుగు పెట్టుటకు(polish) ఉపయోగిస్తారు.కొన్ని రకాల బాణాసంచాల తయారీలో కూడా ఉపయోగిస్తారు.పాఠాశాల లలోని ప్రయోగశాలలో వోల్టావిద్యుద్ఘటము(voltaic cell) ప్రదర్శనలో ఉపయోగిస్తారు.

ఇవికూదా చూడండి

• రాగి