చంగు నారాయణ దేవాలయం

చంగు నారాయణ దేవాలయం
చంగు నారాయణ దేవాలయం
	చంగు నారాయణ దేవాలయం
	location in Kathmandu
భౌగోళికం
భౌగోళికాంశాలు	27°42′58.6″N 85°25′40.4″E / 27.716278°N 85.427889°E
దేశం	నేపాల్
రాష్ట్రం	కాఠ్మండు
జిల్లా	భక్తపూర్
స్థలం	చాంగునారాయణ వి.డి.సి.
ప్రదేశం	Changunarayan
సంస్కృతి
దైవం	విష్ణువు
ముఖ్యమైన పర్వాలు	తీజ్, హరిబోధని ఏకాదశి, నాగ్ పంచమి
వాస్తుశైలి
నిర్మాణ శైలులు	పగోడా
చరిత్ర, నిర్వహణ
సృష్టికర్త	హరిదత్త బర్మా
యునెస్కో ప్రపంచ వారసత్వ ప్రదేశం
క్రైటేరియా	Cultural: (iii)(iv)(vi)
గుర్తించిన తేదీ	1979 (3rd session)
దీనిలో భాగం	Kathmandu Valley
రిఫరెన్సు సంఖ్య.	121bis-007

చంగు నారాయణుని పురాతన హిందూ దేవాలయం ఎత్తైన కొండపై ఉంది. దీనిని చంగు లేదా డోలగిరి అని కూడా పిలుస్తారు. దేవాలయం చుట్టూ సంపంగి (చంపక) చెట్లతో కూడిన అడవి, చంగు అని పిలువబడే ఒక చిన్న గ్రామం ఉంది. ఈ ఆలయం నేపాల్‌లోని భక్తాపూర్ జిల్లా, చంగునారాయణ పురపాలకసంఘం పరిధిలో ఉంది. ఈ కొండ ఖాట్మండుకు తూర్పున 7 మైళ్లు లేదా 12 కిమీ దూరంలో భక్తాపూర్‌కు ఉత్తరాన ఉంది.కొండ పక్కనే మనోహర నది ప్రవహిస్తోంది.^[1] ఈ మందిరం విష్ణువుకు అంకితం చేయబడింది. హిందూ ప్రజల ప్రత్యేక గౌరవంతో ఉంటుంది.ఈ ఆలయం నేపాల్ చరిత్రలో అతి పురాతనమైన దేవాలయంగా పరిగణించబడుతుంది. కాశ్మీరీ రాజు తన కుమార్తె చంపక్‌ను భక్తపూర్ యువరాజుకు ఇచ్చి వివాహం చేశాడు. ఆమె పేరు మీదుగా చంగు నారాయణ దేవాలయం అనే పేరును పెట్టారు.

ఆలయ చరిత్ర

పురాతన చరిత్ర

పురాతన కాలంలో, ఒక గ్వాలా, లేదా ఆవుల కాపరి, సుదర్శన్ అనే బ్రాహ్మణుడి నుండి ఒక ఆవును తీసుకువచ్చాడు. ఆవు పెద్ద మొత్తంలో పాలను ఉత్పత్తి చేయడానికి ప్రసిద్ధి చెందింది. గ్వాలా ఆవును మేత కోసం చాంగు వద్దకు తీసుకెళ్లేవాడు. అప్పట్లో చాంగు ప్రదేశం చంపక చెట్లతో అడవిగా ఉండేది. మేత మేస్తున్నప్పుడు, ఆవు ఎప్పుడూ ఒక నిర్దిష్ట చెట్టు నీడకు వెళ్తుంది. ఒక బాలుడు అక్కడికి వచ్చి ఆవు పాలు తాగేవాడు. గ్వాలా, ఆవును సాయంత్రం, ఇంటికి తీసుకెళ్లి పాలు పితికేవాడు.కానీ అతనికి చాలా తక్కువ మొత్తంలో పాలు వచ్చాయి. ఇది చాలా రోజుల పాటు కొనసాగింది. అతను చాలా బాధతో, ఆవు తగినన్ని పాలు ఇవ్వడం లేదని, ఆవును అమ్మిన బ్రాహ్మణుడిని పాలుపితికే సమయంలో పిలిచాడు. దీనిని తన కళ్లతో గమనించిన సుదర్శన్ గ్వాలాతో ఏకీభవించాడు. మరుసటి రోజు ఆవు అడవిలో మేస్తున్నప్పుడు పగటిపూట, సుదర్శన్, గ్వాలా ఇద్దరూ చెట్టు వెనుక దాక్కుని జరిగే కార్యకలాపాలను గమనించారు. వారికి ఆశ్చర్యం కలిగించే విధంగా, ఒక చిన్న నల్ల పిల్లవాడు చెట్టు నుండి బయటకు వచ్చి ఆవు పాలు తాగడం ప్రారంభించాడు.వారి ఇద్దరుకు ఆ దృశ్యం చూసి కోపంతెచ్చుకున్నారు.ఆ అబ్బాయి దెయ్యం, చెట్టు దాని ఇల్లు అయి ఉండాలి అని వారు భావించారు. అందుకే బ్రాహ్మణుడు చంపక చెట్టును నరికాడు. అతను దానిని నరికివేస్తున్నప్పుడు, చెట్టు నుండి తాజాగా మానవ రక్తం వచ్చింది. బ్రాహ్మణుడు, గ్వాలా ఇద్దరూ పెద్ద నేరం చేశారని నమ్మి ఆందోళన చెంది, ఏడుపు ప్రారంభించారు.విష్ణువు చెట్టు నుండి ఉద్భవించి, బ్రాహ్మణుడు, గోవుల కాపరికి అది వారి తప్పు కాదని చెప్పాడు. అడవిలో వేటకు వెళ్లిన సుదర్శన్ తండ్రిని అనుకోకుండా చంపి, అతను ఘోరమైన నేరానికి ఎలా పాల్పడ్డాడో విష్ణు కథ చెప్పాడు. ఆ తరువాత, ఆ నేరానికి శాపగ్రస్తుడై, తన పర్వతం 'గరుడ' పై భూమిని సంచరించాడు. చివరికి చాంగు వద్ద ఉన్న కొండపైకి దిగాడు. అక్కడ అతను అజ్ఞాతంలో నివసించాడు. ఆవు నుండి దొంగిలించిన పాలతో జీవించాడు. బ్రాహ్మణుడు చెట్టును నరికివేసినప్పుడు, విష్ణువు శిరచ్ఛేదం చేయబడ్డాడు. ఇది విష్ణువును అతని పాపాల నుండి విముక్తి చేసింది. విష్ణువు నుండి ఈ మాటలు విన్న తరువాత, బ్రాహ్మణ, గ్వాలా ఈ ప్రదేశాన్ని పూజించాలని సంకల్పించారు. విష్ణువు పేరిట ఒక చిన్న ఆలయాన్ని స్థాపించారు. అప్పటి నుండి ఈ ప్రదేశం పవిత్రమైంది. నేటికీ, సుదర్శన్ వంశస్థుడు ఆలయ పూజారిగా, గ్వాలా వారసులు సంరక్షకులుగా కొనసాగుచున్నారు.

మరో పూర్వకథనం

దీనిమీద మరో పురాణం కూడా ఉంది. సుమారు 400 సంవత్సరాల క్రితం, ప్రాంజల్ అనే గొప్ప యోధుడు జీవించాడు. అతను దేశం మొత్తం మీద బలమైనవాడు. నేపాల్ అంతటా తెలిసిన చాంగు అనే మరో యోధుడు ప్రాంజల్‌కు సవాలు విసిరాడు. చాంగు అతన్ని ఓడించి నేపాల్ ప్రజల హృదయాలను గెలుచుకున్నాడు, కాబట్టి అతనికి నివాళిగా ఈ ఆలయం నిర్మించబడిందని నమ్ముతారు.

ఆలయకళ, వాస్తుశిల్పం

చిన్నమస్త దేవాలయం

విష్ణు విక్రాంత్

చాంగు నారాయణ్ నేపాల్‌లోని పురాతన దేవాలయంగా పరిగణిస్తారు. నేపాలీ ఆలయ నిర్మాణ శైలిలో ఇది గొప్పగా చిత్రించబడిన పనులతో ఒక మైలురాయిగా మిగిలిపోయింది. రెండంతస్తుల పైకప్పు ఉన్న ఆలయం ఎత్తైన రాతి స్తంభంపై ఉంది. త్రిభువన్ విశ్వవిద్యాలయంలోని సోషియాలజీ అండ్ ఆంత్రోపాలజీ విభాగం ప్రొఫెసర్ మధన్ రిమాల్ వివరించిన ప్రకారం, ఈ ఆలయం శిఖర శైలిలో లేదా పగోడా శైలిలో లేదు. ఇది నిర్మాణ శైలిని కలిగి ఉంది. దీనిని అతను సాంప్రదాయ నేపాలీ దేవాలయంగా అభివర్ణించాడు. ఇలాంటి అనేక లక్షణాలు గోకర్ణ మహాదేవ్‌లో కనిపిస్తాయి. ఈ ఆలయం చుట్టూ విష్ణుమూర్తికి సంబంధించిన శిల్పాలు, కళలు ఉన్నాయి. అలాగే ప్రధాన ఆలయ ప్రాంగణంలో శివుడు, అష్ట మాతృక, చిన్నమస్త, కిలేశ్వర్, కృష్ణుని ఆలయాలను మనం చూడవచ్చు. ఆలయానికి నాలుగు ప్రవేశ ద్వారాలు ఉన్నాయి. ఈ ద్వారాల ద్వారా ప్రవేశానికి ఇరువైపులా సింహాలు, శరభాలు, గ్రిఫిన్లు, ఏనుగులు వంటి జీవిత-పరిమాణ జంతువుల జంటలు కాపలాగా ఉంటాయి. విష్ణువు పది అవతారాలు, ఇతర విగ్రహాలు పైకప్పుకు మద్దతుగా ఉండే స్ట్రట్‌లలో చిత్రించబడ్డాయి. ప్రవేశ ద్వారం నాగు (పాములు) తో చెక్కబడి ఉంది. ప్రధాన ప్రవేశ ద్వారం (అనగా పశ్చిమ ప్రవేశ ద్వారం), రాతి స్తంభం పైభాగంలో చక్రం, శంఖం, కమలం, ఖడ్గాన్ని చూడవచ్చు. ఈ రాతి స్తంభాలపై సంస్కృతంలో ఒక శాసనం ఉంది. ఈ శాసనం నేపాల్ దేశంలో ఒక పురాతన శాసనంగా పరిగణించబడుతుంది. రాతి శాసనం స్తంభాన్ని లిచ్చవి (రాజ్యం) రాజు మనదేవ సా.శ. 464లో నిర్మించాడు.^[2] ప్రధాన ద్వారం (తూర్పు ద్వారం) నుండి ప్రాంగణంలోకి ప్రవేశించిన తర్వాత కుడి వైపు నుండి ఆలయాన్ని సందర్శించేటప్పుడు క్రింది స్మారక చిహ్నం ఉంది.

ఆలయ విశేషాలు

సా.శ. 464లో మండేవా నిర్మించిన చారిత్రక స్తంభం
గరుడ:- విష్ణు భక్తుడు, మానవ ముఖం కలిగిన విష్ణువు ఎగిరే వాహనం.
చందా నారాయణ్ (గరుడ నారాయణ్):- 7వ శతాబ్దానికి చెందిన విష్ణువు గరుడునిపై స్వారీ చేస్తున్న రాతి శిల్పం. ఈ శిల్పం నేపాల్ రాష్ట్ర బ్యాంక్ జారీ చేసిన 10 రూపాయల పేపర్ నోట్‌లో చిత్రీకరించబడింది.
శ్రీధర్ విష్ణు:- 9వ శతాబ్దానికి చెందిన విష్ణువు, లక్ష్మి, గరుడ రాతి శిల్పం వివిధ మూలాంశాల పీఠాలపై ఉంది.
వైకుంఠ విష్ణువు:- 16వ శతాబ్దానికి చెందిన విష్ణుమూర్తి ఆరు సాయుధ గరుడుడిపై లలితాసన్ స్థానంపై కూర్చున్న విష్ణుమూర్తి, విష్ణువు ఒడిలో లక్ష్మి కూర్చున్నారు.
చిన్నమస్తా:- తనను తాను శిరచ్ఛేదం చేసుకున్న చిన్నమాస్తా దేవికి అంకితం చేయబడిన ఆలయం, ఆకలితో ఉన్న డాకిని, వర్ణిని ఆహారం కోసం తన రక్తాన్ని ఇచ్చింది.
విశ్వరూపం:- 7వ శతాబ్దానికి చెందిన రాతి శిల్పం- భగవత్ గీతలోని దృశ్యాన్ని వర్ణిస్తూ అందంగా చెక్కారు. ఇందులో శ్రీకృష్ణుడు తన విశ్వరూపాన్ని తన భక్తుడైన అర్జునుడికి తెలియజేస్తాడు.
విష్ణు విక్రాంత్:- త్రివిక్రమ్ విష్ణువు 7వ శతాబ్దపు శిల్పం, ఇది విష్ణువు, అతని ప్రియమైన బలి రాజా ప్రసిద్ధ హిందూ పురాణ దృశ్యాన్ని వర్ణిస్తుంది.
నరసింహ:- తన ప్రియమైన భక్తుడైన ప్రహ్లాదుని రక్షించడానికి రాక్షస రాజు హిరణ్యకశ్యపను చంపి, విష్ణువు అవతారమైన నరసింహుని 7వ శతాబ్దపు శిల్పం.
కిలేశ్వర్:- కొండ రక్షణ కోసం ఈ ప్రదేశంలో దర్శనమిచ్చినట్లు విశ్వసించే శివుని చిన్న రెండంతస్తుల దేవాలయాలు.

పూజారి మాత్రమే గర్భగుడిలోని ప్రధాన విగ్రహాన్ని చూసేందుకు అనుమతిస్తారు.గర్భగుడిలోని ప్రధాన విగ్రహాన్ని హిందువులు గరుడ నారాయణునిగా, బౌద్ధులు హరిహరిహరి వాహన లోకేశ్వరునిగా పూజిస్తారు.

భౌతిక అంశాలు

చంగు నారాయణ్ ఆలయం కొండల పైభాగంలో చంపక్ చెట్ల అడవితో చుట్టబడి ఉంది. నెవార్ తెగకు చెందిన ప్రజలు చాంగు నారాయణ్ ప్రాంతంలో, చుట్టుపక్కల నివసిస్తున్నారు. ఈ ప్రదేశంలో పర్యాటక అభివృద్ధితో, వారు అనేక మధ్యస్థ, చిన్న ఫలహారశాలలు , పెద్ద అతిధి గృహాలు, గుర్తింపుగా ఇచ్చే సామానుల దుకాణాలు మొదలైనవాటిని నడుపుచున్నారు. లిచ్ఛవి కాలం నుండి ఉనికిలో ఉన్నట్లు భావించే ఒక పురాతన రాతి కుళాయి చంగునారన్ వెళ్లే మార్గంలో ఉంది.

సమాచార కేంద్రం

చాంగు గ్రామానికి ప్రవేశ ద్వారం వద్ద సమాచార కేంద్రం ఉంది. వారు పర్యాటకులకు టిక్కెట్లు జారీ చేస్తారు. సమాచార కేంద్రంలో పర్యాటకుల కోసం మరుగుదొడ్లు,తాగునీటి వసతి ఉంది. అక్కడ నేరుగా పంపు నీరు మాత్రమే అందుబాటులో ఉంటుంది. చాంగు మ్యూజియం యజమాని, ఆలయ నిర్వహణ కమిటీ సభ్యుడు బినయ రాజ్ శ్రేష్ట వివరించిన ప్రకారం, సగటున రోజుకు 150 మంది విదేశీయులు చంగును సందర్శిస్తారు.

చాంగు సంగ్రహశాల

ఆలయానికి వెళ్లే మార్గంలో చంగు నారాయణ్‌పై ఒక వ్యక్తిగత సంగ్రహశాల ఉంది.సంగ్రహశాల యజమాని తెలిపిన ప్రకారం, ఇది నేపాల్ మొదటి ప్రైవేట్ మ్యూజియం. ఇది పురాతన నాణేలు, ఉపకరణాలు, కళలు, వాస్తుశిల్పాల సేకరణను కలిగి ఉంది. పురాతన, చారిత్రక, కళాత్మక, మతపరమైన, పురావస్తు, సాంస్కృతిక, ఇతర అరుదైన వస్తువుల అద్భుతమైన సేకరణ ఉంది. మ్యూజియంలో మధ్యయుగ కాలంలో నెవార్ కుటుంబం ఉపయోగించిన పురాతన సాధనాల మంచి సేకరణ ఉంది. ఇది చంగు నారాయణ్ అనుమతితో సహస్రాబ్ది సంవత్సరం సా.శ. 2000 సందర్భంగా స్థాపించబడింది. రోజుకు సగటున 30 నుండి 50 మంది సందర్శకులు ఈ మ్యూజియాన్ని సందర్శిస్తారు.ఎక్కువగా విదేశీయులు, నేపాలీ విద్యార్థులు సంగ్రహశాలను సందర్శిస్తారు.

మానవ జాతుల శాస్త్రసంబంధ సంగ్రహశాల

ఆలయానికి సమీపంలో ఒక మానవ జాతుల శాస్త్రసంబంధ సంగ్రహశాల ఉంది. ఇందులో జుడిత్ కానెంట్ చేజ్ సేకరించిన వస్తువులు, ఛాయాచిత్రాలు ఉన్నాయి. అమాత్య సత్తాల్ అనేది పటాన్‌కు చెందిన అమాత్య కుటుంబం ద్వారా ఆచారాలు, విందుల హక్కుల కోసం, వార్షిక సందర్భాలలో ఏర్పాటు చేసిన విశ్రాంతి గృహం. జీవన సంప్రదాయాల సంగ్రహశాల 2011లో పురావస్తు శాఖ, గుత్తి సంస్థాన్‌ ఒప్పందంతో ఇక్కడ స్థాపించబడి, 2012లో ప్రారంభించబడింది.జీవన సంప్రదాయాల సంగ్రహశాల నేపాల్‌లోని నాలుగు ప్రాథమిక ప్రాంతాలలోని వివిధ సాంస్కృతిక సమూహాల కళాత్మక సాంస్కృతిక సంప్రదాయాలను ప్రదర్శించడానికి అమాత్య సత్తాల్‌లో ఒక గ్యాలరీని ఏర్పాటు చేసింది. ఒక సోలార్ ఎలక్ట్రికల్ సిస్టమ్ జోడించబడింది. ఎగువ స్థాయిలో వెలుతురును పెంచడానికి డోర్మర్ విండో జోడించబడింది. 2015 భూకంపంలో మ్యూజియం దెబ్బతిన్నతరువాత, తిరిగి తగిన మరమ్మత్తులు చేసారు.

పండుగలు, జాతరలు

పురాతన కాలం నుండి, అనేక పండుగలు జాతరలు వివిధ సందర్భాలలో నిర్వహించబడ్డాయి. చంగు ప్రధాన పండుగలలో ఒకటి చంగు నారాయణ జాతర.ఇక్కడ 'మహాశనన్' పండుగ ఒక ముఖ్యమైన పండుగ. 'జుగాది నవమి' 'హరిబోధిని ఏకాదశి' రోజున చాంగులో ప్రత్యేక పూజలు నిర్వహిస్తారు. ఆలయంలో రోజూ పూజ, హారతి నిర్వహిస్తారు. పుట్టినరోజు, వివాహం మొదలైన కుటుంబ ఆచారాల సందర్భంగా స్థానిక ఆలయంలో ప్రత్యేక పూజలు నిర్వహిస్తారు. చాంగు పండుగలలో మరో ముఖ్యమైన పండగ నాగ పంచమి.

నిర్వహణ విధానాలు

చాంగు నారాయణ్ దేవాలయం ప్రపంచ వారసత్వ ప్రదేశాల జాబితాలో ఉంది. విలువైన రాతి శిల్పం, పురాతన శాసనాలు పురావస్తు, చారిత్రక, సాంస్కృతిక ప్రాముఖ్యతను కలిగి ఉన్నాయి. చంగు గ్రామ అభివృద్ధి సంఘం, (విడిసి) చంగు నారాయణ్ ఆలయ నిర్వహణ సంఘం అనే నిర్వాహక సంఘాన్ని ఏర్పాటు చేసింది.ఇది రక్షణ, సంరక్షణ, నిర్వహణ కోసం పని చేయడానికి బాధ్యతాయుతమైన సంస్థగా పనిచేస్తుంది. అలాగే భక్తపూర్ ఆర్కియాలజీ శాఖ, భవన నిర్వహణల కార్యాలయం ఆలయ పరిరక్షణ, సంరక్షణపై సహాయాన్ని అందింస్తుంది. అనేక స్థానిక యువజన సంఘాలు ఉత్సవాల నిర్వహణలో పాల్గొంటాయి. ఆలయ ప్రాంతం, చుట్టుపక్కల అవగాహన కార్యక్రమాలను నిర్వహిస్తాయి.

బెదిరింపులు, సవాళ్లు

మనోహర ప్రవాహంలో ఇసుక, రాళ్ల తవ్వకాలు చాలా కాలంగా కొనసాగుతున్నాయి. మైనింగ్ కార్యకలాపాలను నియంత్రించడంలో స్థానిక యంత్రాంగం విఫలమైంది.మైనింగ్ కార్యకలాపాల కారణంగా ఆలయ ప్రాంతం కొండచరియలు విరిగిపడే అవకాశం ఉంది. సమీపంలోని అడవిలో అతిగా మేపడం వల్ల నేల కోత, కొండచరియలు విరిగిపడే అవకాశాలు చాలా ఎక్కువగా ఉన్నాయి.

అద్వితీయమైన శిల్పాల భద్రతకు సంబంధించి ఒక సవాలు ఉంది. అలాగే, ఆలయం పాతబడుతోంది కాబట్టి పునర్నిర్మాణం అవసరం. పర్యాటక సమాచార కేంద్రం నిర్వహణ సక్రమంగా లేకపోవడంతో పర్యాటకులకు సంబంధించిన రికార్డులు సరిగా లేవు. నేపాలీ సందర్శకులు చెల్లింపులు చేసిన తర్వాత సంగ్రహశాల టిక్కెట్ బిల్లులను జారీ చేయడం లేదు. చాంగు ఖాట్మండుకు తూర్పున 8 మైళ్ల దూరంలో ఉన్నప్పటికీ, బస్సు సేవలు సరిగా లేవు. అంటే చాంగుకి కొత్తగా నిర్మించిన రహదారి గణనీయమైన సంఖ్యలో పర్యాటకులను తీసుకురావడంలో విఫలమైంది. చాలా మంది పర్యాటకులు రావడానికి ఇష్టపడతారుగాని, పర్యాటకులు బస చేసేందుకు రెస్టారెంట్లు, హోటళ్ల సదుపాయం సరిగా లేనందున వెనకంజలో ఉంటారు.