అఖ్లాక్ ముహమ్మద్ ఖాన్
అఖ్లాక్ మొహమ్మద్ ఖాన్ (1936 జూన్ 16 - 2012 ఫిబ్రవరి 13) ఉర్దూ కలం పేరు శహర్యార్ గా గుర్తింపు పొందిన కవి. అతను భారతీయ విద్యావేత్త, భారతదేశంలో ఉర్దూ కవిత్వం లో ప్రధానమైనవాడు. [1] [2] హిందీ చిత్ర గీత రచయితగా ముజాఫర్ అలీ దర్శకత్వం వహించిన గమన్ (1978), ఉమ్రావ్ జాన్ (1981) చిత్రాలలో అతనికి మంచి గుర్తింపు వచ్చింది. అతను అలీఘర్ ముస్లిం విశ్వవిద్యాలయంలో ఉర్దూ విభాగాధిపతిగా పదవీ విరమణ చేసాడు. ఆ తరువాత అతను ముషైరాస్ లేదా కవితా సమావేశాలలో పాల్గొనేవాడు. షేర్-ఓ-హిక్మత్ అనే సాహిత్య పత్రికకు కూడా సంపాదకత్వం వహించాడు. [3]
| అక్లాక్ ముహమ్మద్ ఖాన్ 'శహర్యార్' | |
|---|---|
| పుట్టిన తేదీ, స్థలం | 1936 జూన్ 16 అనోలా, బెరైలీ, ఉత్తర ప్రదేశ్ |
| మరణం | 2012 ఫిబ్రవరి 13 (వయసు 75) ఆలీఘర్, ఉత్తరప్రదేశ్ |
| వృత్తి | విద్యావేత్త, రచయిత, గీత రచయిత |
| జాతీయత | భారతీయుడు |
| రచనా రంగం | ఘజల్, నజ్ం |
| విషయం | ప్రేమ, తత్వశాస్త్రం |
| పురస్కారాలు | సాహిత్య అకాడమీ పురస్కారం (1987) జ్ఞానపీఠ పురస్కారం (2008) |
ఖ్వాబ్ కా దార్ బ్యాండ్ హై (1987) కు ఉర్దూలో సాహిత్య అకాడమీ అవార్డు లభించింది. అతను 2008 లో అత్యున్నత సాహిత్య పురస్కారం అయిన జ్ఞానపీఠ పురస్కారాన్ని గెలుచుకున్నాడు. ఈ పురస్కారాన్ని గెలుచుకున్న ఉర్దూ కవులలో అతను నాల్గవ వాడు. [3] ఆధునిక ఉర్దూ కవిత్వంలో అత్యుత్తమ వ్యక్తిగా అతను విస్తృతంగా గుర్తించబడ్డారు.
ప్రారంభ జీవితం, విద్య
మార్చుషహర్యార్ బరేలీలోని అయోన్లా వద్ద ఒక ముస్లిం కుటుంబంలో జన్మించాడు. అతని తండ్రి అబూ మహ్మద్ ఖాన్‌ను పోలీసు అధికారిగా పనిచేసేవాడు. అయితే ఈ కుటుంబం ఉత్తర ప్రదేశ్‌లోని బులంద్‌షహర్ జిల్లాలోని చౌంధేరా గ్రామానికి చెందినది. [4] [5] తన చిన్ననాటి రోజుల్లో, షహర్యార్ అథ్లెట్ కావాలని అనుకున్నాడు కాని అతని తండ్రి పోలీసు బలగాలలో చేరాలని కోరుకున్నాడు. సాహిత్యంపై మక్కువతో అతను ఇంటి నుండి పారిపోయాడు. తరువాత అతను ఉర్దూ విమర్శకుడు, కవి ఖలీల్-ఉర్-రెహ్మాన్ అజ్మీ వద్దకు చేరాడు. అజ్మీ అతనికి మార్గనిర్దేశం చేసాడు. జీవనోపాధి కోసం అతను అలీఘర్ ముస్లిం విశ్వవిద్యాలయంలో ఉర్దూ కల్పనిక సాహిత్యాన్ని బోధించడం ప్రారంభించాడు. తరువాత అతను చదువుకుని పి.హెచ్.డి పొందాడు. [6] అతను తన ప్రారంభ విద్యను బులాండ్‌షహర్‌లో పొందాడు. తరువాత అలీఘర్ ముస్లిం విశ్వవిద్యాలయంలో చదువుకున్నాడు. [7]
వృత్తి జీవితం
మార్చుఅతను అంజుమాన్ తారక్కీ-ఎ-ఉర్దూలో సాహిత్య సహాయకుడిగా తన వృత్తి జీవితాన్ని ప్రారంభించాడు. ఆ తర్వాత అలీఘర్ ముస్లిం విశ్వవిద్యాలయంలో ఉర్దూలో అధ్యాపకునిగా చేరాడు. అతను 1986 లో అక్కడ ప్రొఫెసర్‌గా నియమితుడయ్యాడు. 1996 లో ఉర్దూ శాఖ ఛైర్మన్‌గా పదవీ విరమణ చేశాడు. అతను షేర్-ఓ-హిక్మత్ (కవితలు, తత్వశాస్త్రం) అనే సాహిత్య పత్రికను సంపాదకీయం చేశాడు. [8]
సాహిత్య వృత్తి
మార్చుఅతని మొట్టమొదటి కవితా సంకలనం ఇస్మ్-ఎ-అజామ్ 1965 లో ప్రచురించబడింది. రెండవ సంకలనం సత్వన్ దార్ 1969 లో ప్రచురించబడింది. హిజెర్ కే మౌసం అనే మూడవ సంకలనం 1978 లో విడుదలైంది. అతనికి గుర్తింపు తెచ్చిన రచన ఖ్వాబ్ కే దార్ బ్యాండ్ హైన్, 1987 లో విడుదలైంది. ఇది అతనికి ఉర్దూలో సాహిత్య అకాడమీ అవార్డును గెలుచుకొనేందుకు దోహదపడింది. అదనంగా అతను తన కవితల ఐదు సేకరణలను ఉర్దూ లిపిలో ప్రచురించాడు. 2008 లో, ఫిరాక్, అలీ సర్దార్ జాఫ్రీ , ఖుర్రాతులైన్ హైదర్ తరువాత జ్ఞానపిఠ అవార్డును గెలుచుకున్న నాల్గవ ఉర్దూ రచయిత అయ్యాడు.
గీత రచయితగా
మార్చుఎంపిక చేసిన కొన్ని చిత్రాలకు షహర్యార్ సాహిత్యం రాశాడు. అలీఘర్ నుండి చిత్రనిర్మాతలు అతనిని సంప్రదించేవారు. ముజాఫర్ అలీ, షహర్యార్ వారి విద్యార్థి రోజుల నుండి స్నేహితులు. షహర్యార్ అతనితో కొన్ని గజల్స్ పంచుకున్నాడు. ముజాఫర్ ఆలీ 1978లో "జెమన్" సినిమాతో దర్శకత్వ జీవితంలోకి అరంగేట్రం చేసిన తర్వాత ఆ చిత్రంలో షహర్యార్ గజల్స్ సీనే మె జలాన్ ఆంఖో మె తూఫాన్ సా క్యోం హై, అజీబ్ సనేహా ముజ్‌పర్ గుజర్ గయా యారో అనే రెండింటిని ఉపయోగించాడు. వాటిని ఇప్పటికీ క్లాసిక్ గా భావిస్తారు. ఉమ్రావ్ జాన్ నుండి వచ్చిన అతని గజల్స్ 'దిల్ చీజ్ క్యా హై ఆప్ మేరీ జాన్ లీజియే', 'యే కా జగా హై దోస్తోం', 'ఇన్ ఆంఖోన్ కి మస్తీ కే' మొదలైనవి బాలీవుడ్‌లోని ఉత్తమ లిరికల్ రచనలలుగా నిలిచాయి. అతను యష్ చోప్రా చిత్రీకరించిన ఫాస్లే (1985) సినిమా కోసం కూడా పాటలు వ్రాసాడు. ఆ తర్వాత చోప్రా అతనికి మరో మూడు సినిమాలు రాయడానికి అవకాశం ఇచ్చాడు. కాని అతను "పాటల దుకాణం" కావాలని కోరుకోలేదు. [9] అతను ముజాఫర్ అలీ యొక్క అంజుమాన్ (1986) కోసం రాసినప్పటికీ, అతను కూడా ఆలీ యొక్క జూని, దామన్ లకు అసంపూర్ణం రచనలు మిగిల్చాడు.
మరణం
మార్చుషాహర్యార్ పిరితిత్తుల క్యాన్సర్ కారణంగా సుదీర్ఘ అనారోగ్యంతో 2012 ఫిబ్రవరి 13న ఉత్తర ప్రదేశ్ లోని ఆలీగఢ్‌ లో మరణించాడు. [9] [10] షహర్యార్‌కు ముగ్గురు పిల్లలు, హుమాయున్ షహర్యార్, సైమా షహర్యార్, ఫరీదూన్ షహర్యార్ ఉన్నారు.
పురస్కారాలు
మార్చు- ఖ్వాబ్ కా దార్ బ్యాండ్ హై (1987) కవితా సంకలనం కోసం ఉర్దూలో సాహిత్య అకాడమీ అవార్డు . [11]
- జ్ఞానపిఠ పురస్కారం - 2008 గెలుచుకున్న నాల్గవ ఉర్దూ రచయిత.
- ఫిరాక్ సమ్మాన్
- బహదూర్ షా జాఫర్ అవార్డు.
షహర్యార్ రచనలపై నాలుగు థీసిస్ రాశారు.
ఎంచుకున్న గ్రంథ పట్టిక
మార్చు- ఇస్మ్-ఎ-అజామ్, 1965.
- సత్వాన్ దార్, 1969.
- హిజ్ర్ కే మౌసం, 1978.
- ఖ్వాబ్ కే దార్ బ్యాండ్ హైన్, 1987.
- నీంద్ కి కిర్చెన్ - (ఇంగ్లీష్: షార్డ్స్ ఆఫ్ షాటర్డ్ స్లీప్ ).
- త్రూ ది క్లోజ్డ్ డోర్వే: ఎ కలెక్షన్ ఆఫ్ నాజ్మ్స్ బై షహర్యార్, tr. రాక్షందా జలీల్. 2004, రూప & కో., .
- షహర్యార్, అఖ్లాక్ మొహమ్మద్ ఖాన్ : ఉలిదూ విమర్శపై పాశ్చాత్య విమర్శల ప్రభావం, అలీగఢ్.
- ధండ్ కి రోష్ని (ఇంగ్లీష్: ది లైట్ ఆఫ్ డస్క్ ): షహర్యార్ యొక్క ఎంచుకున్న కవితలు, 2003, సాహిత్య అకాడమీ, .
మరింత చదవడానికి
మార్చుఉర్దూ భాష, సాహిత్యం: క్రిటికల్ పెరస్పెక్టివ్స్, న్యూ ఢిల్లీ , 1991.
మూలాలు
మార్చు- ↑ Shahryar, Faraz recite at mushaira Archived 2011-09-25 at the Wayback Machine The Hindu, 5 August 2007.
- ↑ Renowned Urdu Poet.. .milligazette.com. 16–30 September 2004.
- ↑ 3.0 3.1 "Umraao Jaan lyricist passes away". The Times of India. 14 February 2012. Retrieved 13 March 2014.
- ↑ "Jnanpith for Malayalam poet Kurup, Urdu scholar Shahryar". The Times of India. 25 September 2010. Archived from the original on 2012-09-26. Retrieved 2020-05-28.
- ↑ "Malayalam, Urdu writers claim Jnanpith awards". The Hindu. Chennai, India. 24 September 2010.
- ↑ Salam, Ziya Us (14 February 2012). "Shahryar (1936–2012): The poet who gave Umrao Jaan her voice". The Hindu. Chennai, India. Retrieved 19 February 2012.
- ↑ Shahryar Encyclopaedia of Indian literature vol. 5. Page 3950.
- ↑ Professor Shahryar, one of India’s most critically acclaimed poets.. Arab News 1 October 2005.
- ↑ 9.0 9.1 "Shahryar (1936–2012): The poet who gave Umrao Jaan her voice". The Hindu. 14 February 2012. Retrieved 13 March 2014.
- ↑ Noted poet Shahryar passes away Archived 2013-07-14 at the Wayback Machine The Times of India, 14 February 2012
- ↑ List of Sahitya Akademi Award Winners in Urdu Archived 30 జనవరి 2013 at the Wayback Machine