ఐర్లాండ్

Ireland
Éire (Irish); Airlann (Ulster Scots);
	Satellite image, October 2010
	Location of Ireland (dark green) on the European continent (dark grey)
భూగోళశాస్త్రం
ప్రదేశం	Northwestern Europe
అక్షాంశ,రేఖాంశాలు	53°26′58″N 07°30′11″W / 53.44944°N 7.50306°W
ద్వీపసమూహం	British Isles
ప్రక్కన గల జలాశయాలు	Atlantic Ocean
విస్తీర్ణం	84,421 కి.మీ2 (32,595 చ. మై.)
విస్తీర్ణ ర్యాంకు	20th
తీరరేఖ	7,527 km (4,677.1 mi)
అత్యధిక ఎత్తు	1,041 m (3,415 ft)
ఎత్తైన పర్వతం	Carrauntoohil
నిర్వహణ
	Republic of Ireland
అతిపెద్ద city	Dublin, pop. 1,458,154 Metropolitan Area (2022)
	United Kingdom
Country	Northern Ireland
అతిపెద్ద city	Belfast, pop. 671,559 Metropolitan Area (2011)
జనాభా వివరాలు
Demonym	Irish
జనాభా	7,185,600 (2023 estimate)
Population rank	19th
జన సాంద్రత	82.2 /km2 (212.9 /sq mi)
భాషలు	English; Irish; ISL; Ulster Scots; NISL; Shelta;
జాతి సమూహాలు	90.0% White; 2.8% Asian; 1.2% Black; 0.3% Arab; 1.2% other (inc. Mixed); 4.5% not stated;
అదనపు సమాచారం
సమయం జోన్	Greenwich Mean Time (UTC+0);
• Summer (DST)	మూస:Indented plainlist (UTC+1);

ఐర్లాండ్ ఉత్తర అట్లాంటిక్ లోని ఒక ద్వీపం. ద్వీపాన్ని తూర్పు దిశలో " నార్త్ కెనాల్ ", ఐరిష్ సముద్రం, సెయింట్ జార్జి కెనాల్ గ్రేట్ బ్రిటన్ నుండి వేరుచేస్తూ ఉంది.

ఐరోపా ఖండంలో మూడవ అతి పెద్ద ద్వీపము, బ్రిటష్ ద్వీపాలలో రెండవది. మొదటి స్థానంలో గ్రేట్ బ్రిటన్ ఉంది. ప్రపంచములో ఇరవయ్యవ అతి పెద్ద ద్వీపము. ఐరోపా ఖండమునకు వాయువ్య దిశలో కొన్ని వందల ద్వీప, ద్వీప నమూహాల మధ్య ఉంది. తూర్పున ఉన్న గ్రేట్ బ్రిటన్ ను ఐరిష్ సముద్రము వేరు చేస్తున్నది. ఈ ద్వీపములో ఆరింట అయిదు వంతులు రిపబ్లిక్ ఆఫ్ ఐర్లాండ్, ఒక వంతు (ఈశాన్యంలో ) యునైటెడ్ కింగ్ డమ్లో భాగముగా ఉన్న ఉత్తర ఐర్లాండ్ ఉన్నాయి. రిపబ్లిక్ ఆఫ్ ఐర్లాండ్కు రాజధాని డబ్లిన్, ఉత్తర ఐర్లాండ్కు రాజధాని బెల్ ఫాస్ట్.

రాజకీయంగా ఐర్లాండ్ ద్వీపంలో ఆరింట ఐదు భాగాలు ఉన్న రిపబ్లిక్ ఆఫ్ ఐర్లాండ్ (అధికారికంగా ఐర్లాండ్ అని పిలువబడుతుంది), యునైటెడ్ కింగ్డంలో భాగంగా ఉన్న ఉత్తర ఐర్లాండ్ మద్య విభజించబడి ఉంది. 2011 లో ఐర్లాండ్ జనసంఖ్య 6.6 మిలియన్లు. ఐరోపా‌లో జసాంధ్రత అధికంగా ఉన్న ద్వీపాలలో ఇది ద్వితీయ స్థానంలో ఉంది.రిపబ్లిక్ ఆఫ్ ఐర్లాండులో 4.8 మిలియన్ల మంది ప్రజలు నివసిస్తున్నారు. ఉత్తర ఐర్లాండులో 1.8 మిలియన్ల మంది ప్రజలు నివసిస్తున్నారు. ^[10]

ద్వీపం భౌగోళికంగా సాదా మైదానానికి చుట్టుప్రక్కల ఉన్న తక్కువ ఎత్తులో ఉన్న పర్వతాలను కలిగి ఉంది. అనేక నౌకాయాన నదులు భూభాగంలో విస్తరించి ఉన్నాయి. ద్వీపంలో పచ్చని వృక్షసంపద ఉంది. తేలికపాటి మార్చగలిగే వాతావరణం ఉత్పాదకత ఉష్ణోగ్రత తీవ్రస్థాయిలో ఉండదు. మధ్య యుగాల వరకు ఈ ద్వీపాన్ని మందపాటి అటవీప్రాంతాలు కప్పాయి. 2013 నాటికి ఐర్లాండ్లో వృక్షాలతో నిండిన భూమి మొత్తం భూమి మొత్తంలో 11% ఉంది. యూరోపియన్ సగటు 35%తో పోలిస్తే ఇది చాలా తక్కువ.^[11]^[12] ఐర్లాండ్‌కు చెందిన ఇరవై ఆరు క్షీరద జాతులు ఉన్నాయి.^[13] ఐరిష్ వాతావరణం చాలా మితమైనది, మహాసముద్ర వాతావరణంగా వర్గీకరించబడింది.^[14] తత్ఫలితంగా శీతాకాలాలు అలాంటి ఉత్తర ప్రాంతంలో ఊహించిన దాని కంటే తక్కువగా ఉంటాయి. అయినప్పటికీ, కాంటినెంటల్ ఐరోపాలో కంటే వేసవులు చల్లగా ఉంటాయి. వర్షపాతం, మేఘావృతం విస్తారంగా ఉంటుంది.

ఐర్లాండ్లో మానవ నివాసాల ఉనికి మొట్టమొదటి సాక్ష్యం క్రీ.పూ 10,500 నుండి ఉంది.^[15] గేలిక్ ఐర్లాండ్ క్రీ.పూ. 1 వ శతాబ్దం ద్వారా ఉద్భవించింది. ద్వీపం 5 వ శతాబ్దం నుండి క్రైస్తవీకృతమైంది. 12 వ శతాబ్దంలో నార్మన్ దండయాత్ర తరువాత ఇంగ్లాండ్ ఐర్లాండ్‌మీద సార్వభౌమాధికారం ప్రకటించింది. ఏదేమైనప్పటికీ 16 వ -17 వ శతాబ్దానికి చెందిన ట్యూడర్ విజయం వరకు ఆంగ్ల పాలన మొత్తం ద్వీపంలో విస్తరించలేదు. ఇది బ్రిటన్ నుంచి స్థిరనివాసుల వలసరాజ్యాలకు దారి తీసింది. 1690 లలో ప్రొటెస్టంట్ ఆంగ్ల పాలన వ్యవస్థ కాథలిక్ మెజారిటీ, ప్రొటెస్టంట్ భిన్నాభిప్రాయాలను భౌతికంగా ప్రతికూలంగా రూపొందించింది. 18 వ శతాబ్దంలో పొడిగించబడింది. 1801 లో యూనియన్ అఫ్ యాక్ట్స్‌తో ఐర్లాండ్ యునైటెడ్ కింగ్డంలో భాగంగా మారింది. 20 వ శతాబ్దం ప్రారంభంలో స్వాతంత్ర్య యుద్ధం తరువాత ఐరిష్ ఫ్రీ స్టేట్‌గా మారింది. ఇది తరువాతి దశాబ్దాలలో సార్వభౌమంగా మారింది. ఉత్తర ఐర్లాండ్ యునైటెడ్ కింగ్డంలో భాగమైనది. ఉత్తర ఐర్లాండ్ 1960 ల చివరి నుండి 1990 ల వరకు అధికమైన పౌర అశాంతి చూసింది. ఇది 1998 లో ఒక రాజకీయ ఒప్పందాన్ని అనుసరించింది. 1973 లో రిపబ్లిక్ ఆఫ్ ఐర్లాండ్ యురోపియన్ ఎకనామిక్ కమ్యూనిటీలో చేరింది. యునైటెడ్ కింగ్డమ్, ఉత్తర ఐర్లాండ్ భాగంగా అదే చేసింది.

ఐరిష్ సంస్కృతి ఇతర సంస్కృతులపై ముఖ్యంగా సాహిత్య రంగాల్లో గణనీయమైన ప్రభావాన్ని చూపింది. ప్రధాన పాశ్చాత్య సంస్కృతితో పాటు, గాలక్సీ గేమ్స్, ఐరిష్ సంగీతం, ఐరిష్ భాషల ద్వారా వ్యక్తీకరించబడిన బలమైన స్వదేశీ సంస్కృతి ఉంది. ఈ ద్వీప సంస్కృతి గ్రేట్ బ్రిటన్‌తో పాటు ఇంగ్లీష్ భాషతో సహా అనేక లక్షణాలను పంచుకుంటుంది. అసోసియేషన్ ఫుట్బాల్, రగ్బీ, గుర్రపు పందెం, గోల్ఫ్ వంటి క్రీడలు ప్రాధాన్యత సంతరించుకున్నాయి.

పేరు

ఐర్లాండ్ పేరుకు ఓల్డ్ అరిష్ మూలంగా ఉంది.ఇది ప్రొటో సెలెటిక్ " ఐవెరు " నుండి వచ్చింది. ఇది లాటిన్‌కు చెందిన పదం. ఐవెరొ అంటే " క్రొవ్వు, సంపద " అని అర్ధం.^[16]

చరిత్ర

చరిత్రకు ముందు ఐర్లాండ్

గత హిమనీనదశ కాలంలో సుమారు క్రీ.పూ.10,000 వరకు ఐర్లాండ్‌లో అధిక భాగం మంచుతో కప్పబడి ఉండేది. ఐర్లాండ్ సముద్ర మట్టాలు గ్రేట్ బ్రిటన్‌లో ఉన్నట్లు తక్కువగా ఉండేది. ఇవి రెండూ ఖండాంతర ఐరోపాలో భాగంగా ఉన్నాయి. క్రీ.పూ. 16000 నాటికి మంచు ద్రవీభవన కారణంగా పెరుగుతున్న సముద్ర మట్టాలు ఐర్లాండ్‌ను గ్రేట్ బ్రిటన్ నుంచి వేరు చేశాయి.^[17] తరువాత సుమారు క్రీ.పూ. 6000 లో గ్రేట్ బ్రిటన్ ఖండాంతర యూరోప్ నుండి వేరు చేయబడింది.^[18] ఐర్లాండ్‌లో మానవ ఉనికి మొట్టమొదటి సాక్ష్యం క్రీ.పూ. 10,500 నాటిది. కౌంటీ క్లారేలో ఒక గుహలో కనిపించే ఒక బచ్చర్డ్ ఎలుగుబంటి ఎముక ద్వారా లభించింది. ^[15] ఇది సుమారు క్రీ.పూ. 8000 నాటిదని భావిస్తున్నారు. ద్వీపం చుట్టూ ఉన్న మెసోలిథిక్ సమాజాలకు సాక్ష్యంతో ద్వీపం మరింత నిరంతర మానవ నివాసాల ఉనికికి ఆధారాలు లభించాయి.^[19] ఈ మెసొలితిక్ సమాజాలు ద్వీపంలో సుమారుగా క్రీ.పూ. 4000 వరకు వేట-సంగ్రాహకులుగా నివసించారు.

కొంతకాలం క్రీ.పూ 4000కి ముందు స్థిరపడిన నియోలిథిక్ వారు ధాన్యపు సాగు పెంపుడు జంతువులు, గొర్రెలు, పెద్ద కలప భవనం, రాతి స్మారక చిహ్నాలు వంటి పెంపుడు జంతువులను వంటివి ప్రవేశపెట్టారు.^[20]

ఐర్లాండ్ లేదా గ్రేట్ బ్రిటన్లో వ్యవసాయం కోసం మొట్టమొదటి సాక్ష్యం ఫెర్రిటర్స్ కోవ్, కో. కెర్రీ, ఇది ఒక ఫ్లింట్ కత్తి, పశువుల ఎముకలు, గొర్రె దంతాలు కార్బన్-డేటెడ్‌కు చెందినవి. (క్రీ.పూ 4350 నాటివి)^[21] ఐర్లాండ్ వివిధ ప్రాంతాలలో ఫీల్డ్ వ్యవస్థలు సెయిడ్ ఫీల్డ్స్‌తో అభివృద్ధి చేయబడ్డాయి. ప్రస్తుత టైరాలేలో పీట్ కింద భద్రపరచబడింది. విస్తృతమైన క్షేత్ర వ్యవస్థ ప్రపంచంలో అతిపురాతనమైనది.^[22] పొడి-రాతి గోడలచే వేరు చేయబడిన చిన్న విభాగాలు ఉన్నాయి. క్రీ.పూ. 3500, క్రీ.పూ. 3000 ల మధ్య కొన్ని శతాబ్దాల వరకు ఈ క్షేత్రాలు సాగుచేయబడ్డాయి. గోధుమలు, బార్లీ ప్రధాన పంటలుగా ఉన్నాయి.

కాంస్య యుగం - లోహాల వినియోగం ద్వారా నిర్వచించబడింది - సుమారు క్రీ.పూ. 2500 లో ప్రారంభమైంది. సాంకేతిక పరిజ్ఞానం ఈ రోజుల్లో ప్రజల రోజువారీ జీవితాలను చక్రం వంటి ఆవిష్కరణల ద్వారా మార్చబడింది; ఎద్దులు నేత వస్త్రాలు; మద్యపానం, కొత్త ఆయుధాలు, సాధనాలను తయారుచేసిన సమర్థవంతమైన లోహపు పనిచేసే, బ్రోచెస్, టోర్క్ వంటి బంగారు అలంకరణ, ఆభరణాలతో పాటు. జాన్ టి. కోచ్, ఇతరాలు సరికొత్తగా ప్రవేశపెట్టబడ్డాయి. అట్లాంటిక్ కాంస్య యుగం అని పిలిచే ఒక సముద్ర వాణిజ్యం-నెట్వర్క్ సంస్కృతిలో భాగంగా బ్రిటన్, వెస్ట్రన్ ఫ్రాన్స్, ఇబెరియాలతో సహా ఐర్లాండ్ వాణిజ్య-నెట్వర్క్ సంస్కృతిలో భాగంగా ఉంది, సెల్టిక్ భాషలు అభివృద్ధి చెందిన దేశాల్లో ఇది కూడా ఉంది.^[23]^[24]^[25]^[26] ఇది వారి మూలం హాల్స్టాట్ సంస్కృతితో ఐరోపా ప్రధాన భూభాగంలో ఉందని సాంప్రదాయిక అభిప్రాయానికి విరుద్ధంగా ఉంది.

సెల్టిక్ ఐర్లాండ్ ఎమర్జెంసీ

ఇనుప యుగంలో సెల్టిక్ భాష, సంస్కృతి ఐర్లాండ్లో ప్రారంభం అయింది. సెల్ట్స్ వలస పురావస్తు, భాషా అధ్యయనాలు మరింత శాశ్వతమైన ఇతివృత్తాల ఆధారంగాఎలా, ఎప్పుడు ఐర్లాండ్ ద్వీపం సెల్టిక్ అయిందో ఒక శతాబ్దం తేడాతో వివాదాశం అయింది. ఐర్లాండ్లో ఇది ఎలా జరిగిందో దానిపై ఒకటి కంటే ఎక్కువ కథనాలు ఉన్నాయి. ^{[ఆధారం చూపాలి]}

యురాగ్ స్టోన్ సర్కిల్, టుయోసిస్ట్ లోని నియోలిథిక్ స్టోన్ సర్కిల్, గ్లెనీన్క్విన్ పార్క్, కౌంటీ కెర్రీ

సెల్టిక్ భాష ఓగం స్క్రిప్ట్, సంస్కృతి ఐర్లాండ్ ప్రధాన భూభాగం నుంచి సెల్ట్స్‌ను ఆక్రమించడం లేదా వలస వెళ్ళడం ద్వారా సమైక్యం చేసినట్లు దీర్ఘకాల సాంప్రదాయిక దృక్పధం ఒకప్పుడు విస్తృతంగా ఆమోదించబడింది. ఈ సిద్ధాంతం ఐర్లాండ్లో సెల్టిక్ సంస్కృతి, భాష, కళాఖండాలు, సెల్టిక్ కంచు ఈటెలు, షీల్డ్స్, టోర్క్లు, ఇతర చక్కగా రూపొందించిన సెల్టిక్ సంబంధిత వస్తువులు వంటి ఉనికిని కలిగి ఉన్న లెబెర్ గబాలా ఎరెన్న్, ఐర్లాండ్ మధ్యయుగ క్రిస్టియన్ సూడో-చరిత్రపై ఆధారపడింది. ఐర్లాండ్ నాలుగు వేర్వేరు సెల్టిక్ దండయాత్రలు ఉన్నాయి అని సిద్ధాంతం పేర్కొంది. ప్రితేనీ మొదటివారు తర్వాత ఉత్తర గౌల్, బ్రిటన్ నుండి బెల్గా వెళ్ళారు. తరువాత అర్మోరికా (ప్రస్తుత బ్రిటానీ) నుంచి లాఘిన్ తెగలు ఐర్లాండ్, బ్రిటన్లను ఎక్కువ లేదా తక్కువ సమయంలో ఏకకాలంలో దాడి చేశారని చెప్పబడింది. చివరగా మైలేసియన్స్ (గాయెల్స్) ఉత్తర ఐబెరియా లేదా దక్షిణ గాల్ నుండి ఐర్లాండ్‌కు చేరుకున్నారని చెప్పబడింది.^[27] ఉత్తర గౌల్ బెల్గా ప్రజలకు చెందిన యునిని అనే రెండవ తరంగం క్రీ.పూ. ఆరవ శతాబ్దంకి చేరుకోవడంతో ప్రారంభమైంది. వారు తమ పేరును ఈ ద్వీపానికి ఇచ్చారని చెబుతారు.^[28]^[29]

పురావస్తు శాస్త్రవేత్తల విస్తృతమైన మద్దతుతో ఇటీవలి సిద్ధాంతం సాంస్కృతిక విస్తరణ ఫలితంగా సెల్టిక్ సంస్కృతి, భాష ఐర్లాండ్కు వచ్చిందని చెప్పవచ్చు. ఐర్లాండ్ సెల్టిలైజేషన్ ఐర్లాండ్, బ్రిటన్, కాంటినెంటల్ ఐరోపా ప్రక్కన ఉన్న ప్రాంతాల మధ్య సుదీర్ఘమైన సామాజిక, ఆర్థిక పరస్పర చర్య ముగింపుగా ఉంటుందని ఈ సిద్ధాంతం ప్రతిపాదించింది.^{[ఆధారం చూపాలి]}

పెద్ద ఎత్తున సెల్టిక్ ఇమ్మిగ్రేషన్ కోసం పురావస్తు సాక్ష్యాలు లేకపోవటం వలన ఈ సిద్ధాంతం కొంతవరకు పురోగమించింది, అయినప్పటికీ అటువంటి ఉద్యమాలు గుర్తించటానికి చాలా కష్టంగా ఉన్నాయని అంగీకరించబడింది. ఈ సిద్దాంతం కొంతమంది ప్రతిపాదకులు, ఐర్లాండ్‌కు చెందిన సెల్ట్స్ చిన్న సమూహాల వలసలు, "మైగ్రేషన్ స్ట్రీమ్"గా ఏర్పడటానికి తగినంత క్రమబద్ధమైన ట్రాఫిక్ను కలిగి ఉన్నారని భావిస్తున్నారు. కానీ ఇది ఇన్సులర్ సెల్టిలైజేషన్ ప్రాథమిక కారణం కాదు. ^{[ఆధారం చూపాలి]}

సెల్టిక్ భాష గ్రహించడానికి ఈ పద్ధతి మాత్రమే పరిగణించబడుతుందని హిస్టారికల్ భాషావేత్తలు అనుమానించారు. సెల్టిక్ భాషా నిర్మాణం ఊహించిన వీక్షణ 'ముఖ్యంగా ప్రమాదకర వ్యాయామం'.^[30]^[31] ఐర్లాండ్కు సెల్టిక్ వలస ప్రాంతానికి జన్యు వంశం దర్యాప్తు దారితీసింది. ఇది ఐ-క్రోమోజోమ్ నమూనా భాగాలకు విరుద్ధంగా ఐర్లాండ్, ఖండాంతర ఐరోపాలోని పెద్ద ప్రాంతాలకు మధ్య మైటోకాన్డ్రియాల్ డి.ఎన్.ఎ.లో గణనీయమైన వ్యత్యాసాలను కనుగొంది. ఐర్లాండ్లో ఆధునిక సెల్టిక్ మాట్లాడేవారు ఐరోపా "అట్లాంటిక్ సెల్ట్స్"గా అట్లాంటిక్ జోన్లో ఉత్తర ఇబెరియా నుండి పశ్చిమ స్కాండినేవియా వరకు గణనీయంగా కేంద్ర యూరోపియన్ కంటే ఒక పితామహుడిగా చూపించవచ్చని నిర్ధారణకు రెండు అధ్యయనాలు తీసుకున్నారు.^[32]

2012 లో పరిశోధన ప్రారంభ ప్రచురణ ప్రచురించబడింది. ప్రారంభ రైతులకు జన్యు గుర్తులను దాదాపుగా బీకర్-సంస్కృతి వలసదారులచే తుడిచిపెట్టినది. అవి అప్పుడు కొత్తగా కొత్త వై- క్రోమోజోమ్ ఆర్.ఐ.బి.ను తీసుకువెళ్లాయి. ఇబెరియాలో సుమారు క్రీ.పూ. 2500 ఈ మ్యుటేషన్ కోసం ఆధునిక ఐరిష్ పురుషులు మధ్య ఉన్న ప్రాబల్యం ప్రపంచంలోని అత్యుత్తమ 84% అట్లాంటిక్ అంచుల వెంట స్పెయిన్‌కు దగ్గరగా ఉన్న ఇతర జనాభాలో సరిపోతుంది. ఇదే విధమైన జన్యు మార్పిడి మైటోకాన్డ్రియాల్ డిఎన్.ఎ.లో లైన్లతో జరిగింది. ఈ సాక్ష్యం సూచన లెబోర్ గబాలా ఎరెన్న్‌లో కథలకు కొంత నమ్మకం ఇవ్వడం ప్రారంభ ఐరిష్ భాష వలసల శ్రేణి, రాకపోకలు.^[21]^[33]

పూర్వీకత చివరి దశ, మద్య యుగం

The Scoti were Gaelic-speaking people from Ireland who settled in western Scotland in the 6th century or before.

ఐర్లాండ్ మొట్టమొదటి వ్రాతపూర్వక నివేదికలు గ్రీకు-రోమన్ భూగోళ శాస్త్రవేత్తల నుండి వచ్చాయి.టోలెమి తన ఆల్మగెస్ట్‌లో ఐర్లాండ్‌ను " మైఖ్రా బ్రెట్టనియా (లిటిల్ బ్రిటన్) గా " పేర్కొన్నాడు. పెద్ద ద్వీపాన్ని ఆయన " మెగలే బ్రెట్నియా (గ్రేట్ బ్రిటన్)" అని పిలిచాడు.^[34] అతని తరువాత రచన భౌగోళికంగా టోలెమీ ఐర్లాండును " ఐయుర్నియా " అని, గ్రేట్ బ్రిటన్‌ " అల్బియాన్" అని పేర్కొన్నాడు. ఈ "కొత్త" పేర్లు ఉన్న సమయంలో ద్వీపాలకు స్థానిక పేర్లు ఉండేవి. మునుపటి పేర్లు స్థానిక ప్రజలతో నేరుగా సంబంధాలు ఏర్పడటానికి ముందే కనుగొనబడ్డాయి.^[35] రోమన్లు తరువాత ఈ పేరును ఐర్లాండ్‌ను దాని లాటిన్ పదమైన హిబెర్నియా నుండి తీసుకున్నారు.^[36]^{[నమ్మదగని మూలం]}లో సూచించారు:^[37] టోలెమి రికార్డులు సా.శ. 100 లో ఐర్లాండ్లోని ప్రతి భాగంలో నివసించే పదహారు దేశాలకు చెందిన ప్రజల వివరాలను నమోదు చేసాడు.^[38] పురాతన ఐర్లాండ్ రాజ్యం, రోమన్ సామ్రాజ్యం మధ్య సంబంధం అస్పష్టంగా ఉంది. అయినప్పటికీ అనేక పరిశోధనలలో పలు రోమన్ నాణేలను కనుగొనబడ్డాయి. ఫ్రీస్టన్ హిల్ సమీపంలోని గోవ్రాన్, న్యూగ్రాంజ్ ఇనుపయుగం స్థావరం జరిపిన పరిశోధనలు ఇందుకు ఉదాహరణగా ఉన్నాయి.^[39]

ఐర్లాండ్ ప్రత్యర్థి సామ్రాజ్యాలలో ఒక భాగం వలె కొనసాగింది. 7 వ శతాబ్దంలో ప్రారంభించి జాతీయ భావన క్రమంగా ఒక " హై కింగ్ ఆఫ్ ఐర్లాండ్ " భావన వ్యక్తీకరించబడింది. మధ్యయుగ ఐరిష్ సాహిత్యం హై కింగ్స్ దాదాపుగా అరుదుగా ఉన్న సీక్వెన్స్ వేలాది సంవత్సరాల పాటు సాగుతుంది కాని ఆధునిక చరిత్రకారులు 8 వ శతాబ్దంలో తమ పాలన మూలాలను గతంలో ఉన్నట్లు నిరూపించడం ద్వారా శక్తివంతమైన రాజకీయ సమూహాల హోదాను పొందడానికి వ్యూహాత్మకంగా ఈ పథకాన్ని చేపట్టారని కొందరు విశ్వసిస్తున్నారు.^[40]

ఐరిష్ సామ్రాజ్యాల్లో అన్నింటికి వారి స్వంత రాజులు ఉండేవారు. కానీ నామమాత్రంగా రాజుకు లోబడి ఉన్నారు.హైకింగ్ రాజు ప్రాంతీయ రాజుల పదవి నుండి తీసుకోబడతారు. తారా కొండలో ఒక రాజధానితో పాటు " మీథ్ రాజ రాజ్యమును " పాలించింది. వైకింగ్ యుగం వరకు ఈ భావన ఒక రాజకీయ రియాలిటీగా మారలేదు అది కూడా స్థిరమైనది కాదు.^[41] ఐర్లాండ్ సాంస్కృతికంగా సమైక్య చట్ట నియమాలను కలిగి ఉంది: ప్రారంభ లిఖిత న్యాయ వ్యవస్థ, బ్రెహన్ లాస్, బ్రీహోన్స్ అని పిలవబడే న్యాయ నిపుణుల వృత్తిపరమైన తరగతిచే నిర్వహించబడుతుంది.^[42]

Gallarus Oratory, one of the earliest churches built in Ireland

431 లో బిషప్ పల్లాడియస్ పోప్ మొదటి సెలెస్టిన్ ఆదేశంతో ఐరిష్‌కు వచ్చి "ఆల్రెడీ బిలీవింగ్ ఇన్ క్రైస్ట్ "గా సేవ సేసాడని ఐరిష్‌ రికార్డులలో నమోదు చేయబడింది.^[43] సెయింట్ ప్యాట్రిక్ ఐర్లాండ్ అత్యంత ప్రసిద్ధ పోషకునిగా తరువాతి సంవత్సరం వచ్చాడని అదే నమోదు చేయబడిన చరిత్ర తెలియజేస్తుంది. పల్లాడియస్, పాట్రిక్ మిషన్ల మీద చర్చ కొనసాగింది,^[44] పాత మతాచార సంప్రదాయం కొత్త మతాన్ని ఎదుర్కొంది.^[45]

మాన్యుస్క్రిప్ట్ ప్రకాశం, లోహపు పని, శిల్ప కళలు బుక్ ఆఫ్ కల్స్, అలంకృతమైన ఆభరణాలు, అనేక చెక్కిన రాతి శిలువలు^[46] వంటి సంపదలు ఇప్పటికీ ద్వీపంలో ఇప్పటికీ ఉన్నాయి. ఐరీష్ సన్యాసి సెయింట్ కొలంబాలచే ఐయోనాలో 563 లో స్థాపించబడిన ఒక మిషన్ సెల్టిక్ క్రిస్టియానిటీని వ్యాప్తి చేసింది. రోమ్ పతనం తరువాత స్కాట్లాండ్, ఇంగ్లాండ్, ఫ్రాంకిష్ సామ్రాజ్యం కాంటినెంటల్ ఐరోపాలో ఐరిష్ మిషనరీ పనులలో అధ్యయన సంప్రదాయాన్ని ప్రారంభించింది.^[47] ఈ మిషన్లు చివరి మధ్య యుగాల వరకు కొనసాగాయి. మఠాలు, అభ్యాస కేంద్రాలను స్థాపించాయి. సుదీలియా స్కాటస్, జోహన్నెస్ ఎరియుగెనా వంటి విద్వాంసులను సృష్టించడం, ఐరోపాలో అధిక ప్రభావాన్ని చూపాయి.

9 వ శతాబ్దం నుండి వైకింగ్ రైడర్స్ తరంగాలు ఐరిష్ ఆరామాలు, పట్టణాలను దోచుకున్నాయి.^[48] ఈ దాడులు ఐర్లాండ్లో ఇప్పటికే లోతైన పోరాట, దాడుల యుద్ధానికి జోడించబడ్డాయి. వైకింగ్స్ కూడా ఐర్లాండ్‌లోని ప్రధాన తీరప్రాంత స్థావరాలను ఏర్పాటు చేయడంలో పాల్గొన్నాయి: డబ్లిన్, లిమ్రిక్, కార్క్, వెక్స్ఫోర్డ్, వాటర్ఫోర్డ్, అలాగే ఇతర చిన్న స్థావరాలు.^[49]

నార్మన్, ఆoగ్లేయుల దాడులు

Remains of the 12th-century Trim Castle in County Meath, the largest Norman castle in Ireland

1169 మే 1 న కంబో-నార్మన్ సామ్రాజ్యం సాహసయాత్ర సుమారు ఆరు వందల సైన్యంతో ప్రస్తుతం ఉన్న కౌంటీ వెక్స్ఫోర్డ్‌లో బన్నో స్ట్రాండ్ వద్ద దిగింది. దానికి నాయకత్వం వహించిన " రిచర్డ్ డే క్లేర్ " ఒక విలుకాడు అయిన కారణంగా సాహసయాత్రను " స్ట్రాంగ్బో " అని పిలిచారు.^[50] పునరుద్ధరించబడిన నార్మన్ విస్తరణతో సంబంధం ఉన్న ఈ దాడి లియంస్టర్ రాజు డెర్మోట్ మాక్ ముర్రో ఆహ్వానం కారణంగా జరిగింది.^[51] బ్రీఫినెకు చెందిన " టిగార్హార్న్ యు రూయిరెక్ " అతని రాజ్యాన్ని తిరిగి పొందడానికి అంగెవిన్ రాజు రెండవ హెన్రీసహాయం కోరాడంతో 1166 లో మాక్ ముర్రో ఫ్రాన్సులోని అంజౌకు పారిపోయాడు. 1171 లో యాత్రలో సాధారణ పురోగతిని సమీక్షించడానికి హెన్రీ ఐర్లాండ్‌కు చేరుకున్నాడు. అతను తన అధికారాన్ని మించి విస్తరించడంతో ఆక్రమణపై రాజ్యాధికారాన్ని తిరిగి పొందాలని కోరుకున్నాడు. హెన్రీ విజయవంతంగా స్ట్రాంగ్బో, కంబో-నార్మన్ యుద్దవీరులపై అధికారాన్ని తిరిగి విధించాడు, అతని అధికారుగా అంగీకరించడానికి ఐరిష్ రాజులని ఒప్పించాడు. ఇది విన్సోర్ ఒప్పందంతో (1175) హెంరీ అధికారం ధ్రువీకరించబడింది.

1155 లో నాలుగవ అడ్రియన్‌చే విడుదల చేయబడిన పాపల్ బుల్ లౌడబిలిటెర్ నిబంధనల ద్వారా ఈ దండయాత్ర చట్టబద్ధం చేయబడింది.ఐర్లాండ్‌లో ఐరిష్ చర్చి ఆర్థిక, పరిపాలనా పునర్వ్యవస్థీకరణ, రోమన్ చర్చ్ వ్యవస్థలో దాని సమైక్యత పర్యవేక్షణ కోసం హెన్రీని ప్రోత్సహించాడు.^[52] 1152 లో సైన్స్ ఆఫ్ కెల్స్ తరువాత పునర్నిర్మాణం ఇప్పటికే మతపరమైన స్థాయిలో మొదలైంది.^[53] లాడబిలిటర్ ^[54] ప్రామాణికత గురించి గణనీయమైన వివాదం ఉంది., ఎద్దు వాస్తవమైనది లేదా ఫోర్జరీ అనేదానికి సాధారణ ఒప్పందం లేదు.^[55]^[56]

1172 లో కొత్త పోప్ మూడవ అలెగ్జాండర్ ఐరిష్ చర్చ్ రోంతో సమైక్యం చేయడానికి హెన్రీని ప్రోత్సహించాడు. హెన్రీ సహకారంతో వార్షిక చందాగా ఒక పెన్నీ సుంకం వసూలు చేయడానికి అధికారం పొందాడు. పీటర్ పెన్స్ అని పిలువబడే ఈ చర్చి లెవీ స్వచ్ఛంద విరాళంగా ఐర్లాండ్లో ఉంది. బదులుగా 1185 లో హెన్రీ తన చిన్న కొడుకు జాన్ లాక్‌లాండ్‌కు ఇచ్చిన ఐర్లాండ్ లార్డ్ శీర్షికను అంగీకరించాడు. ఐరిష్ రాజ్యాన్ని ఐర్లాండ్ లార్డ్‌షిప్‌గా నిర్వచించాడు.^{[ఆధారం చూపాలి]} హెన్రీ వారసుడు 1199 లో ఊహించని విధంగా మరణించినప్పుడు జాన్ వారసత్వంగా ఇంగ్లాండ్ కిరీటం, ఐర్లాండ్ లార్డ్‌షిప్ నిలబెట్టుకున్నాడు.

ఐరిష్ సైనికులు 1521 - ఆల్బ్రెచ్ డ్యూరర్ చేత

తరువాత శతాబ్దానికి పైగా గెలీష్ బ్రెన్‌లా స్థానంలో క్రమంగా నార్మాన్ ఫ్యూడల్ చట్టాలు వచ్చాయి. తద్వారా 13 వ శతాబ్ది చివరినాటికి నార్మన్-ఐరిష్‌ ఐర్లాండ్ అంతటా ఒక ఫ్యూడల్ వ్యవస్థను స్థాపించింది. నార్మన్ స్థావరాలు బారోనీలు, మనోర్లు, పట్టణాలు, ఆధునిక కౌంటీ వ్యవస్థ బీజాలు స్థాపించబడ్డాయి. 1216 లో లండన్ కొరకు, చర్చ్ ఆఫ్ ఇంగ్లాండ్ కొరకు ఐర్లాండ్ చర్చ్ ప్రత్యామ్నాయంగా మాగ్న కార్టా (ది గ్రేట్ చార్టర్ ఆఫ్ ఐర్లాండ్) వెర్షన్ ప్రచురించబడింది, 1297 లో ఐర్లాండ్ పార్లమెంట్ స్థాపించబడింది.

14 వ శతాబ్దం మధ్య నుండి బ్లాక్ డెత్ తర్వాత ఐర్లాండ్‌లోని నార్మన్ స్థావరాలు క్షీణించాయి. నార్మన్ పాలకులు, గేలిక్ ఐరిష్ ఉన్నతవర్తులు పెళ్ళి చేసుకున్నారు, నార్మన్ పాలనలో ఉన్న ప్రాంతాలు స్కాటిష్వియేషన్ అయ్యాయి. కొన్ని ప్రాంతాల్లో హైబ్రినో-నార్మన్ సంస్కృతి ఉద్భవించింది. ప్రతిస్పందనగా ఐరిష్ పార్లమెంటు 1367 లో స్టాటిట్స్ ఆఫ్ కిల్కేన్నీను ఆమోదించింది. ఐర్లాండ్‌లో ఇంగ్లీష్ భాషలను ఆంగ్లంలో మాట్లాడటం. ఆంగ్ల సంప్రదాయాలను అనుసరించడం, ఆంగ్ల చట్టానికి కట్టుబడి ఉండడం ద్వారా ఐరిష్ సమాజంలో ప్రవేశించడం కోసం రూపొందించిన చట్టాలు ఇవి.^[57] 15 వ శతాబ్దం చివరినాటికి ఐర్లాండ్‌లో సెంట్రల్ ఇంగ్లీష్ అధికారం అదృశ్యమయ్యింది. మరలా ఐరిష్ సంస్కృతి, భాష, నార్మన్ ప్రభావంతో ఉన్నప్పటికీ మళ్లీ ఆధిపత్యంలో ఉంది. ఇంగ్లీష్ క్రౌన్ నియంత్రణ దిల్లే అని పిలువబడే డబ్లిన్ చుట్టుపక్కల నిరాటంక స్థావరంలో విడదీయబడలేదు. 1494 పొయినింగ్స్ లా నిబంధనల ప్రకారం ఐరిష్ పార్లమెంటరీ శాసనం ఆంగ్ల పార్లమెంటును ఆమోదించింది.^[58]

ఐర్లాండు రాజ్యం

A scene from The Image of Irelande (1581) showing a chieftain at a feast

1542 లో ఐర్లాండ్ రాజు టైటిల్‌ను అప్పుటి ఇంగ్లాండ్ రాజు టుడోర్ రాజవంశానికి చెందిన ఎనిమిదవ హెన్రీ చేత పునఃనిర్మించబడింది. 16 వ శతాబ్దం చివరి భాగంలో ఐర్లాండ్‌లో ఆంగ్ల పాలనను బలోపేతం చేసి విస్తరించబడింది. ఇది ఐర్లాండ్‌కు చెందిన ట్యూడర్ విజయానికి దారితీసింది. నైన్ ఇయర్స్ వార్ అండ్ ది ఫ్లైట్ ఆఫ్ ది ఎర్ల్స్ తర్వాత 17 వ శతాబ్దం ప్రారంభంలో పూర్తి విజయం సాధించింది.

17 వ శతాబ్దం యుద్ధాలు, వివాదాల సమయంలో మరింత సమైక్యం చేయబడింది. ఇది ఐర్లాండ్ ప్లాంటేషన్స్, ది వర్ల్డ్ ఆఫ్ ది త్రీ కింగ్డమ్స్, విలియంట్ వార్లో ఇంగ్లీష్, స్కాటిష్ వలసరాజ్యాలను చూసింది. మూడు సామ్రాజ్యాల యుద్ధాల సమయంలో ఐరిష్ నష్టాలు (ఐర్లాండ్లో, ఐరిష్ సమాఖ్య, ఐర్లాండ్ క్రోమ్వెల్ విజయంతో సహా)యుద్ధభూమిలో 20,000 మరణించాయని అంచనా. యుద్ధం కాలానికి సంబంధించి యుద్ధ సంబంధిత కరువు, స్థానభ్రంశం, గెరిల్లా కార్యకలాపాలు, తెగుళ్ళ కలయిక ఫలితంగా 2,00,000 మంది పౌరులు మరణించారు. మరో 50,000 ^{[Note 1]} వెస్ట్ ఇండీస్లో ఒప్పంద సేవకులుగా పంపబడ్డారు. కొంతమంది చరిత్రకారులు ఐర్లాండ్ పూర్వ యుద్ధ జనాభాలో సగభాగం సంఘర్షణ ఫలితంగా మరణించినట్లు అంచనా వేశారు.^[61]

17 వ శతాబ్దానికి చెందిన మతపరమైన పోరాటాలు ఐర్లాండ్లో లోతైన సెక్టారియన్ విభాగాన్ని ఏర్పరచాయి. మత విశ్వాసం ఇప్పుడు ఐరిష్ రాజు పార్లమెంటరీ విధేయతను చట్టం, విశ్వసనీయతను నిర్ణయించింది. 1672 టెస్ట్ చట్టం ఆమోదించిన తరువాత, విలియమ్స్, మేరీ ద్వంద్వ సామ్రాజ్యం దళాల విజయంతో జాకబ్, రోమన్ కాథలిక్స్, నాన్కాన్ఫార్మింగ్ ప్రొటెస్టంట్ దిస్సెండర్లు ఐరిష్ పార్లమెంటులో సభ్యులయ్యారు. ఉద్భవిస్తున్న శిక్షా చట్టాల ప్రకారం ఐరిష్ రోమన్ కాథలిక్కులు, దిస్సేన్తర్లు వంశానుగత ఆస్తి యాజమాన్యం వంటి వివిధ రకాల పౌర హక్కులను కోల్పోయారు. అదనపు తిరోగమన శిక్షాత్మక చట్టం 1703, 1709, 1728 లను అనుసరించింది. ఇది రోమన్ కాథలిక్కులు, ప్రొటెస్టంట్ విద్వాంసుల పట్ల అపాయకరమైన సమగ్రమైన కృషిని పూర్తి చేసింది, అయితే ఆంగ్లికన్ కన్ఫార్మిస్ట్స్ ఒక నూతన పాలనా వర్గాన్ని వృద్ధి చేశాయి.^[62] ప్రొటెస్టంట్ అసెండరీ కొత్త ఆంగ్లో-ఐరిష్ పాలకవర్గం అయింది.

అనుమానిత యునైటెడ్ ఐరిష్ల సగం ఉరి

దశాబ్దం కాలం తేలికపాటి శీతాకాలగాలుల తరువాత తర్వాత 1739 డిసెంబరు, సెప్టెంబరు 1741 సెప్టెంబరు మధ్యకాలంలో ఐర్లాండ్, ఐరోపాలోని ఇతర ప్రాంతాలపై "గ్రేట్ ఫ్రోస్ట్"గా పిలువబడే ఒక అసాధారణ వాతావరణ ఉత్పాతం ఏర్పడింది. చలికాలంలో నిలువ ఉంచిన బంగాళాదుంపలు, ఇతర స్టేపుల్స్ నాశనం చేసాయి. బలహీనమైన వేసవికాలాలు పంటలను తీవ్రంగా దెబ్బతీసాయి.^[63] 1740 నాటి కరువు ఫలితంగా సుమారు 2,50,000 మంది ప్రజలు (జనాభాలో ఎనిమిది మందిలో ఒకరు)అంటు వ్యాధులతో మరణించించారు.^[64] ఐరిష్ ప్రభుత్వం మొక్కజొన్న ఎగుమతిని నిలిపివేసింది, సైన్యాన్ని త్రైమాసికంలో ఉంచింది కానీ కొంచెం ఎక్కువ చేసింది.^[64]^[65] స్థానిక సాధికారత, స్వచ్ఛంద సంస్థలకు ఉపశమనం అందించింది. ఈచర్యలు మరణాన్ని నివారించడానికి చేయబడ్డాయి. ^[64]^[65] కరువు తరువాత పారిశ్రామిక ఉత్పత్తి పెరుగుదల, వర్తకంలో పెరుగుదల నిర్మాణ రంగాల వారసత్వాన్ని తెచ్చాయి. ఈ శతాబ్దం చివరి భాగంలో జనాభా పెరిగింది, జార్జియా ఐర్లాండ్ నిర్మాణ వారసత్వం రూపొందించబడింది. 1782 లో 1495 నుండి మొదటిసారి గ్రేట్ బ్రిటన్ నుండి ఐర్లాండ్ శాసన స్వాతంత్ర్యాన్ని ఇవ్వడం ద్వారా పొయింగ్స్ 'చట్టం రద్దు చేయబడింది. బ్రిటిష్ ప్రభుత్వం ఇప్పటికీ ఐర్లాండ్ పార్లమెంటు సమ్మతి లేకుండా ఐర్లాండ్ ప్రభుత్వాన్ని ప్రతిపాదించే హక్కును నిలుపుకుంది.

గ్రేట్ బ్రిటన్ యూనియన్

1798 లో సొసైటీ ఆఫ్ యునైటెడ్ ఐరిష్‌మెన్ నాయకత్వంలో ప్రొటెస్టంట్ డిసెంటర్ సంప్రదాయం (ప్రధానంగా ప్రెస్బిటేరియన్) సభ్యులు రిపబ్లికన్ తిరుగుబాటులో రోమన్ కేథలిక్కులతో చేరి ఒక స్వతంత్ర ఐర్లాండ్‌ను సృష్టించే లక్ష్యంతో పోరాటంలో భాగస్వామ్యం వహించారు. ఫ్రాన్స్ నుండి సహాయం పొందినప్పటికీ బ్రిటిష్, ఐరిష్ ప్రభుత్వాలు, యోమంరీ సైన్యాలు తిరుగుబాటును అణిచి వేసాయి. 1800 లో బ్రిటీష్, ఐరిష్ పార్లమెంటులు యూనియన్ చట్టాలను ఆమోదించాయి. 1801 జనవరి 1 నుంచి గ్రేట్ బ్రిటన్ యునైటెడ్ కింగ్డమ్, ఐర్లాండును సృష్టించేందుకు ఐర్లాండ్ రాజ్యం, గ్రేట్ బ్రిటన్ రాజ్యం విలీనం అయ్యాయి. ^[66]

ఐరిష్ పార్లమెంట్లో చట్టం ఆమోదం చివరికి గణనీయమైన మెజారిటీలతో సాధించబడింది. 1799 లో మొట్టమొదటి ప్రయత్నంలో విఫలమైంది. సమకాలీన పత్రాలు, చారిత్రాత్మక విశ్లేషణ ప్రకారం ఇది గణనీయమైన లంచగొండితనం ద్వారా సాధించబడింది. బ్రిటీష్ సీక్రెట్‌గా అందించిన నిధులతో సర్వీస్ ఆఫీస్,, ఓట్లు పొందేందుకు పీర్జేస్, స్థలాలు, గౌరవాలను ప్రదానం చేయడం వంటి అక్రమాలు చోటుచేసుకున్నాయి.^[66] ఈ విధంగా ఐర్లాండ్లోని పార్లమెంట్ రద్దు చేయబడింది. లండన్‌లోని వెస్ట్‌మినిస్టర్‌లో ఒక యునైటెడ్ పార్లమెంట్‌ను భర్తీ చేసింది. అయితే రాబర్ట్ ఎమ్మెట్ విఫలమైన ఐరిష్ తిరుగుబాటు 1803 నాటికి ప్రతిఘటనగా కొనసాగింది.

బొగ్గు, ఇనుము వనరులు కొరత కారణంగా లినెన్ పరిశ్రమ అభివృద్ధి చిందినప్పటికీ ఐర్లాండ్ పారిశ్రామిక విప్లవంలో భారీగా వెనుకపడింది.^[67]^[68] పాక్షికంగా ఇంగ్లాండ్ నిర్మాణాత్మకమైన ఉన్నత ఆర్థిక వ్యవస్థ ఆకస్మిక యూనియన్ ప్రభావం వలన ^[69] ఇది ఐర్లాండ్ను వ్యవసాయ ఉత్పత్తుల, మూలధన వనరుగా చూసింది.^[70]^[71]

ఐర్లాండ్లోని గొప్ప కరువు తరువాత అమెరికాకు వలస వెళ్ళిన హెన్రీ డోయిల్, వలసదారుల నుండి ఐర్లాండ్ చెక్కడం

1845-1851ల గొప్ప కరువు ఐర్లాండ్‌ను నాశనం చేసింది. ఆ సంవత్సరాల్లో ఐర్లాండ్ జనాభా మూడింట ఒక వంతు పడిపోయింది. పది లక్షల మందికి పైగా ప్రజలు ఆకలి, వ్యాధి కారణంగా చనిపోయారు. మరో రెండు మిలియన్ మందికి పైగా వలస వెళ్ళారు. ఎక్కువగా సంయుక్త రాష్ట్రాలు, కెనడాకు వలసపోయారు. ^[72] దశాబ్దం ముగిసే సమయానికి యునైటెడ్ స్టేట్స్‌కు వలస వచ్చిన వారిలో సగం మంది ఐర్లాండ్ నుండి వచ్చిన వారు ఉన్నారు. 19 వ శతాబ్దం చివరి వరకు కొనసాగిన పౌర అశాంతి కాలం భూమి యుద్ధం అని పేర్కొన్నారు. మాస్ వలస చాలా లోతుగా మారింది, 20 వ శతాబ్దం మధ్య వరకు జనాభా తగ్గుముఖం పట్టింది. కరువుకు వెనువెంటనే జనాభా 1841 జనాభా లెక్కల ప్రకారం 8.2 మిలియన్లుగా నమోదు చేయబడింది.^[73] జనాభా ఈ స్థాయికి ఎన్నడూ తిరిగి రాలేదు.^[74] జనాభా క్షీణత 1961 వరకు కొనసాగింది, 2006 లో జనాభా గణనను 1841 నుండి జనాభా గణనను పెంచడానికి చివరి కౌంటీ ఐర్లాండ్ (కౌంటీ లీట్రిమ్) వరకు లేదు.

19 వ, ప్రారంభ 20 వ శతాబ్దాల్లో ఆధునిక ఐరిష్ జాతీయవాదం అధికరించింది. ప్రధానంగా రోమన్ క్యాథలిక్ జనాభాలో. యూనియన్ తర్వాత ప్రఖ్యాత ఐరిష్ రాజకీయ వ్యక్తి డేనియల్ ఓకానెల్. ఎనిస్ తరఫున పార్లమెంటు సభ్యుడిగా ఎన్నికయ్యాడు. ఆశ్చర్యకరంగా రోమన్ క్యాథలిక్‌గా తన స్థానాన్ని పొందలేకపోయాడు. ప్రధాన మంత్రి ఓ కాన్నెల్ ఐరిష్-జన్మించిన సైనికుడు, రాజనీతిజ్ఞుడుగా డ్యూక్ ఆఫ్ వెల్లింగ్టన్ చేపట్టిన ఒక బలమైన ప్రచారానికి నేతృత్వం వహించాడు. పార్లమెంటు ద్వారా కాథలిక్ రిలీఫ్ బిల్ నెరవేరడానికి భవిష్యత్ ప్రధాన మంత్రి రాబర్ట్ పీల్ సహాయంతో వెల్లింగ్టన్ ఈ బిల్లులో సంతకం చేయడానికి, చట్టంగా ప్రకటించటానికి విముఖంగా ఉన్న నాలుగవ జార్జ్‌పై విజయం సాధించారు. జార్జ్ తండ్రి పూర్వ ప్రధాని పిట్ ది యంగర్ ప్రణాళిక 1801 నాటి యూనియన్ తరువాత ప్రవేశపెట్టిన బిల్లును కాథలిక్ విమోచనం 1701 సెటిల్మెంట్ చట్టంతో వివాదాస్పదంగా ఉంటుందని భయపడ్డారు.

డేనియల్ ఓ'కాన్నెల్ యూనియన్ చట్టం రద్దుకు చేసిన ప్రచారం విఫలమైంది. తరువాత శతాబ్దంలో చార్లెస్ స్టీవార్ట్ పార్నెల్, ఇతరులు యూనియన్లో స్వయంప్రతిపత్తి కోసం లేదా "హోమ్ రూల్" ప్రచారం చేసారు. యూనియన్లు ముఖ్యంగా ఉల్స్టర్ ఉన్నవారు హోం రూల్‌కు తీవ్రంగా వ్యతిరేకించారు. వారు కాథలిక్ ప్రజలు ఆధిపత్యం వహించాలని భావించారు.^[75] పార్లమెంట్ ద్వారా గృహ నిబంధన బిల్లును ఆమోదించడానికి అనేక ప్రయత్నాలు చేసిన తరువాత చివరకు 1914 లో ఒకదానినిపాస్ చేస్తారని తెలుసుకున్నారు. ఇది జరగకుండా నిరోధించడానికి 1913 లో ఎడ్వర్డ్ కార్సన్ నాయకత్వంలో ఉల్స్టర్ వాలంటీర్స్ ఏర్పడింది.^[76]

1914 లో ఐరిష్ వాలంటీర్లను స్థాపించడం ద్వారా వారి నిర్మాణం జరిగింది. దీని లక్ష్యం హోమ్ రూల్ బిల్లు ఆమోదించబడిందని నిర్ధారించబడింది. ఈ చట్టం ఆమోదించబడింది కానీ ఉత్తర ఐర్లాండ్‌గా మారిన ఉల్స్టర్ ఆరు కౌంటీల "తాత్కాలిక" మినహాయింపుతో. ఇది అమలు చేయక ముందే మొదటి ప్రపంచ యుద్ధం వ్యవధి కోసం ఈ చట్టం సస్పెండ్ చేయబడింది. ఐరిష్ వాలంటీర్లు రెండు గ్రూపులుగా చీలిపోయారు. మెజారిటీ జాన్ రెడ్మొండ్ ఆధ్వర్యంలో సుమారుగా 1,75,000 మంది జాతీయ వాలంటీర్ల పేరును తీసుకున్నారు, యుద్ధంలో ఐరిష్ జోక్యాన్ని సమర్ధించారు. ఒక మైనారిటీ సుమారుగా 13,000 మంది ఐరిష్ వాలంటీర్ల పేరును కొనసాగించారు, యుద్ధంలో ఐర్లాండ్ జోక్యాన్ని వ్యతిరేకించారు.^[76]

1916 ఈస్టర్ రైజింగ్ తరువాత సాక్విల్లె స్ట్రీట్ (ప్రస్తుతం ఓ'కాన్నేల్ స్ట్రీట్), డబ్లిన్

1916 నాటి " ఈస్టర్ రైజింగ్ " పేరుతో ఒక చిన్న సామ్యవాద మిలిషియా " ఐరిష్ సిటిజెన్ ఆర్మీతో " కలిసి తరువాతి నిర్వహించబడింది. బ్రిటీష్ ప్రతిస్పందనగా పది రోజుల వ్యవధిలో పదిహేను మంది రైజింగ్ నాయకులను వెయ్యి మంది కంటే ఎక్కువ మందిని నిర్బంధించి లేదా అంతర్గతంగా నిర్భంధం అమలు చేసింది. దేశం మానసిక స్థితి తిరుగుబాటుదారులకు అనుకూలంగా మారిపోయింది. ఐరోపాలో కొనసాగుతున్న యుద్ధం అలాగే 1918 నాటి కన్స్క్రిప్షన్ సంక్షోభం కారణంగా ఐరిష్ గణతంత్రవాదానికి మద్దతు మరింత పెరిగింది.^[77]

స్వాతంత్ర్య- రిపబ్లికన్ పార్టీ, సిన్ ఫెయిన్ 1918 సాధారణ ఎన్నికలలో అధిక ఆమోదం పొందింది. ,1919 లో ఐరిష్ రిపబ్లిక్ ప్రకటించింది, దాని సొంత పార్లమెంటు (డయిల్ ఎయిరెన్), ప్రభుత్వాన్ని ఏర్పాటు చేసింది. అదే సమయంలో ఐరిష్ రిపబ్లికన్ ఆర్మీ (ఐ.ఆర్.ఎ.) గా పిలవబడే వాలంటీర్స్ జూలై 1921 లో మూడు సంవత్సరాల గెరిల్లా యుద్ధాన్ని ప్రారంభించారు (1922 జూన్ వరకు ఉత్తర ఐర్లాండ్లో హింస కొనసాగింది).^[77]

విభజన

1921 డిసెంబరులో బ్రిటీష్ ప్రభుత్వానికి, రెండవ డయల్ ప్రతినిధుల మధ్య ఆంగ్లో-ఐరిష్ ఒడంబడిక ముగిసింది. ఇది ఐర్లాండ్ తన స్వదేశీ వ్యవహారాలలో పూర్తి స్వాతంత్ర్యాన్ని, విదేశాంగ విధానానికి ఆచరణాత్మక స్వాతంత్ర్యాన్ని ఇచ్చినప్పటికీ ఆప్ట్-అవుట్ క్లాజ్ ఉత్తర ఐర్లాండ్ యునైటెడ్ కింగ్డమ్లో ఉండటానికి అనుమతించింది. అది ఊహించినట్లుగానే ఉంది. అంతేకాక రాజుకు విధేయత ప్రకటించాలని నిర్ణయించారు.

^[78] ఈ నిబంధనల కారణంగా తలెత్తిన విభేదాలు ఐరిష్ ఫ్రీ స్టేట్ నూతన ప్రభుత్వం, ఐమాన్ డి వాలెరా నేతృత్వంలోని ఒప్పందమును వ్యతిరేకించేవారి మధ్య జాతీయ ఐకమత్య ఉద్యమం, తదుపరి ఐరిష్ పౌర యుద్ధం సమయంలోచీలిక ఏర్పడడానికి దారితీసింది. 1923 మేలో వాలెరా కాల్పుల ఆదేశాన్ని జారీచేసిన తరువాత అంతర్యుద్ధం అధికారికంగా ముగిసింది.^[79]

స్వాతంత్రం

Annotated page from the Anglo-Irish Treaty that established the Irish Free State and independence for 26 out of 32 Irish counties

అంతర్యుద్ధం విజేతచే మొదటి దశాబ్దంలో కొత్తగా ఏర్పడిన ఐరిష్ ఫ్రీ స్టేట్ పాలించబడుతుంది. వెలరా అధికారాన్ని సాధించిన తరువాత వెస్ట్‌మినిస్టర్ శాసనం, మునుపటి రాజకీయ పరిస్థితుల కారణంగా అతను ప్రయోజనం పొందాడు. ప్రమాణ స్వీకారం రద్దు చేయబడి 1937 లో కొత్త రాజ్యాంగం ఆమోదించబడింది. ^[77] స్వాతంత్ర్యం తరువాత బ్రిటీష్ సామ్రాజ్యం నుండి క్రమంగా వేరుచేయడానికి ప్రభుత్వాలు అనుసరించిన విధానాలు పూర్తి చేసాయి. 1949 తరువాత రిపబ్లిక్ ఆఫ్ ఐర్లాండ్ అధికారికంగా ప్రకటించబడింది.

రెండో ప్రపంచ యుద్ధం సమయంలో ఈ రాజ్యం తటస్థంగా ఉన్నప్పటికీ ఉత్తర ఐర్లాండ్ రక్షణలో మిత్రరాజ్యాలకు రహస్య సహాయం అందించింది. దేశం తటస్థత ఉన్నప్పటికీ స్వతంత్ర ఐర్లాండ్ నుండి దాదాపు 50,000^[80] వాలంటీర్లు యుద్ధ సమయంలో బ్రిటీష్ దళాలలో చేరారు. వీరికి నాలుగు విక్టోరియా క్రాస్లను బహుమతిగా అందించారు.

అబెర్హెర్ కూడా ఐర్లాండ్లో చురుకుగా పాల్గొన్నాడు.^[81] జర్మన్ గూఢచార కార్యకలాపాలు నిఘా ఆధారంగా 1941 సెప్టెంబరులో యునైటెడ్ స్టేట్స్‌తో సహా డబ్లిన్‌లోని ప్రధాన దౌత్యప్రతినిధుల అరెస్టుతో ప్రభావవంతంగా ముగిసింది. అధికారులకు ప్రాథమిక రక్షణగా ఉంది. యుద్ధరంగంలో ప్రారంభంలో కేవలం ఏడువేలమంది ఒక సాధారణ సైన్యంతో, ఆధునిక ఆయుధాల పరిమిత సరఫరాతో ఇరువైపుల దాడి నుండి తమను తాము రక్షించుకోవడానికి దేశానికి చాలా కష్టసాధ్యంగా ఉండేది.^[81]^[82]

రెండవ ప్రంపచ యుద్ధం తరువాత అధిక-స్థాయి వలసలు (ముఖ్యంగా 1950, 1980 లలో) గుర్తించబడ్డాయి. కానీ 1987 లో ఆర్థిక వ్యవస్థ మెరుగుపడింది, 1990 లలో గణనీయమైన ఆర్థిక వృద్ధి ప్రారంభమైంది. ఈ కాలం వృద్ధి సెల్టిక్ టైగర్ అని పిలవబడింది.^[83] రిపబ్లిక్ జి.డి.పి. 1995, 1999 మధ్య సంవత్సరానికి సగటున 9.6% అభివృద్ధి చెందింది.^[84] ఏ సంవత్సరంలో రిపబ్లిక్ యూరోలో చేరింది. 2000 లో తలసరి జిడిపి పరంగా ప్రపంచంలో ఆరవ ధనిక దేశంగా గుర్తించబడింది.^[85]

ఈ సమయంలో సాంఘిక మార్పులు సంభవించాయి. కాథలిక్ చర్చ్ అధికారం క్షీణించడం చాలా ముఖ్యమైనది. 2008 లో ప్రారంభమైన ఆర్థిక సంక్షోభం కారణంగా జి.డి.పి. 2008 లో 3% క్షీణించింది, 2009 లో 7.1% తగ్గింది.^[86] 2009 లో రాజ్యంలో నిరుద్యోగం రెట్టింపు అయింది. 2012 లో 14% కంటే ఎక్కువగా ఉంది.^[87]

ఉత్తర ఐర్లాండ్

ఐర్లాండ్ ప్రభుత్వం 1920 లో " గవర్నమెంట్ ఆఫ్ ఐర్లాండ్ యాక్ట్ " ద్వారా యునైటెడ్ కింగ్డం విభాగంగా నార్తరన్ ఐర్లాండ్ ఏర్పడింది. 1972 నుండి స్వంత న్యాయనిర్ణయాధికారం, స్వంత పార్లమెంట్, ప్రధాన మంత్రి యునైటెడ్ కింగ్డంలో స్వయంప్రతిపత్తి పాలనా అధికార పరిధిని కలిగి ఉంది. యునైటెడ్ కింగ్డంలో భాగంగా ఉత్తర ఐర్లాండ్ రెండవ ప్రపంచ యుద్ధం సమయంలో తటస్థంగా ఉండని కారణంగా 1941 లో బెల్ఫాస్టొలో నాలుగు బాంబు దాడులు జరిగాయి. ఉత్తర ఐర్లాండ్‌కు కౌన్సిలింగ్ విస్తరించబడలేదు.

ఎడ్వర్డ్ కార్సన్ 1912 లో గ్యారెంటీ లీగ్, ఒడంబడికపై సంతకం చేస్తూ హోమ్ రూల్‌కు ప్రతిపక్షం "అవసరమైన అన్ని అంశాలను ఉపయోగించి" నార్తరన్ ఐర్లాండ్ అధికంగా పౌర యుధ్ధం కలహాలకు కేంద్రం కానప్పటికీ విభజన తరువాత దశాబ్దాల్లో అప్పుడప్పుడూ అంతర్-మతసంబంధ హింసాకాండ భాగంగా ఉంది. జాతీయవాదులు ప్రధానంగా రోమన్ క్యాథలిక్ ఒక స్వతంత్ర గణతంత్రంగా ఐర్లాండ్‌ను సమైక్యం చేయాలని కోరుకున్నారు. యూనియన్లు ముఖ్యంగా ప్రొటెస్టంట్లు యునైటెడ్ కింగ్డం ఉత్తర ఐర్లాండ్లో ఉండాలని కోరుకున్నారు. ఉత్తర ఐర్లాండ్లో ప్రొటెస్టంట్, కాథలిక్ కమ్యూనిటీలు ఎక్కువగా వర్గాలుగా ఓటు వేశారు. అంటే ఉత్తర ఐర్లాండ్ ప్రభుత్వం (1929 నుండి "మొదటి-గత-ది-పోస్ట్" ద్వారా ఎన్నికైనది) ఉల్స్టర్ యూనియన్ పార్టీచే నియంత్రించబడింది. కాలక్రమేణా మైనారిటీ కాథలిక్ కమ్యూనిటీలు గృహ, ఉపాధిలో అభద్రత, వివక్షత వంటి అభ్యాసాల వలన మరింతగా అసంతృప్తి చెందారు.^[88]^[89]^[90] 1960 చివరలో జాతీయవాద మనోవేదనల్లో సామూహిక పౌర హక్కుల నిరసనలు బహిరంగంగా ప్రసారం అయ్యాయి. వీటిని తరచూ లాయలిస్టుల వ్యతిరేక నిరసనలు ఎదుర్కొన్నాయి.^[91] సంఘర్షణలకు ప్రభుత్వం ప్రతిచర్య యూనియన్‌కు, అనుకూలంగా ఉంది. అశాంతి, అంతర్-మత హింస పెరగడంతో లా అండ్ ఆర్డర్ విఫలమయ్యింది.^[92] నార్తరన్ ఐర్లాండ్ ప్రభుత్వం బ్రిటీష్ సైన్యం పోలీసులను సహాయం చేయాలని కోరింది. వీరు అనేక రాత్రులు తీవ్ర అల్లర్లకు గురయ్యారు. 1969 లో ప్రొవిషనల్ ఐర్లాండ్ రిపబ్లికన్ సైన్యం సహాయంతో రూపొందించబడిన యునైటెడ్ ఐర్లాండ్ "ఆరు కౌంటీల బ్రిటిష్ ఆక్రమణ" పేరుతో ప్రచార పోరాటం ప్రారంభించింది.

ఇతరబృందాల వైపు, జాతీయవాది వైపున ఇతర బృందాలు హింసలో పాల్గొన్నందున సమస్యలు ప్రారంభమైంది. తరువాతి మూడు దశాబ్దాల వివాదంలో 3,600 మరణాలు సంభవించాయి.^[93] అంతర్యుద్ధం కారణంగా ఏర్పడిన పౌర అశాంతి కారణంగా బ్రిటిష్ ప్రభుత్వం హోం రూల్‌ను రద్దు చేసి ప్రత్యక్ష పాలనను ప్రవేశపెట్టింది. రాజకీయ అశాంతిని తగ్గించడానికి " సున్నింగ్డలె ఒప్పందం " (1973) ప్రయత్నాలు అసఫలం అయ్యాయి. 1998 ఐ.ఆర్.ఎ. కాల్పుల విరమణ, బహుళ పార్టీల చర్చలు, గుడ్ ఫ్రైడే ఒప్పందం తరువాత బహుళ పార్టీల చర్చలకు అనుగుణంగా బ్రిటిష్, ఐరిష్ ప్రభుత్వాలు ఒప్పదం జరిగింది.

ఒప్పందంలోని సారాంశం (అధికారికంగా బెల్ఫాస్ట్ ఒప్పందం అని పిలువబడుతుంది) తరువాత ఐర్లాండ్ రెండు భాగాలలో ప్రజాభిప్రాయ సేకరణ ద్వారా ఆమోదించబడింది. ఈ ఒప్పందం ఉత్తర ఐర్లాండ్‌లో స్వయప్రతిపత్తి కలిగిన ప్రభుత్వం పునరుద్ధరించబడింది. ప్రధాన పార్టీల నుండి తీసుకున్న ఐర్లాండు అసెంబ్లీ సభ్యులు ప్రాంతీయ కార్యనిర్వాహణాధికారం ఆధారంగా రెండు ముఖ్య వర్గాల నిరంతర రక్షణ కల్పించబడుతుంది. ఎగ్జిక్యూటివ్‌లకు సంయుక్తంగా న్యూస్, జాతీయవాద పార్టీల నుండి ఎన్నిక చేయబడిన మొదటి మంత్రి, డిప్యూటీ ఫస్ట్ మినిస్టర్ నాయకత్వం వహించాడు. ప్రొవిజనల్ ఐ.ఆర్.ఎ., 1994 లో లాయలిస్టుల కాల్పుల విరమణ తరువాత 2005, 2005 లో ప్రొవిషనల్ ఐ.ఆర్.ఎ. తన సాయుధ పోరాటానికి ముగింపును ప్రకటించింది. ఒక స్వతంత్ర కమిషన్ దాని నిరాయుధీకరణను, ఇతర జాతీయవాద, యూనియన్ పారామిలిటరీ సంస్థల పర్యవేక్షణ చేసింది.^[94]

అసెంబ్లీ, పవర్ షేరింగ్ ఎగ్జిక్యూటివ్‌లు అనేక సార్లు సస్పెండ్ చేయబడి తిరిగి 2007లో నియమించబడ్డారు.ఆ సంవత్సరంలో బ్రిటిష్ ప్రభుత్వం ఉత్తర ఐర్లాండ్ (ఆపరేషన్ బ్యానర్) లో సైనిక పోలీస్ మద్దతును అధికారికంగా ముగించి దళాలను ఉపసంహరించుకోవడం ప్రారంభించింది. 2012 జూన్ 27 న ఉత్తర ఐర్లాండ్ మొదటి డిప్యూటీ మంత్రి, మాజీ ఐ.ఆర్.ఎ కమాండర్ " మార్టిన్ మెక్గిన్నెస్ " బెల్ఫాస్ట్‌లోని క్వీన్ రెండవ ఎలిజబెత్‌తో చేతులు కలిపారు. ఇది రెండు వైపుల మధ్య సయోధ్యను సూచిస్తుంది.

భౌగోళికం

Physical features of Ireland

ఐర్లాండ్ ఐరోపా వాయువ్యంలో, అక్షాంశాల 51 ° నుండి 56 ° ఉత్తర అక్షాంశం, 11 ° నుండి 5 ° పశ్చిమ రేఖాంశం మధ్య ఉంటుంది. ఐరిష్ సముద్రం, ఉత్తర ఛానల్ (23 వెడల్పు ఉంది కిలోమీటర్ల (14 మైళ్ళు)) గ్రేట్ బ్రిటన్ నుండి వేరు చేస్తున్నాయి.^[95] పశ్చిమసరిహద్దులో ఉత్తర అట్లాంటిక్ మహాసముద్రం, దక్షిణసరిహద్దులో సెల్టిక్ సముద్రం (ఇది ఫ్రాన్స్‌లో ఐర్లాండ్, బ్రిట్టనీ మధ్య ఉంటుంది)ఉంది. ఐర్లాండ్ మొత్తం వైశాల్యం 84,421 km2 (32,595 చ.కి.మీ)^[1]^[2]^[96] మొత్తం వైశాల్యంలో ఐర్లాండ్ రిపబ్లిక్ 83% ఆక్రమించింది.^[97] ఐర్లాండ్, గ్రేట్ బ్రిటన్ సమీపంలోని అనేక చిన్న దీవులతో కలిపి బ్రిటీష్ ద్వీపంగా పిలుస్తారు. ఐర్లాండ్‌తో సంబంధమున్న బ్రిటిష్ దీవుల పదం వివాదాస్పదంగా ఉంది. ప్రత్యామ్నాయ పదం బ్రిటన్, ఐర్లాండ్ తరచూ ద్వీపాలకు తటస్థ పదంగా ఉపయోగిస్తారు.

తీరప్రాంత పర్వతాల ఆవృత్తం ద్వీపం మధ్యభాగంలో తక్కువ మైదానాలను చుట్టుముట్టింది. వీటిలో అత్యంత ఎత్తైన ప్రాంతం కౌంటీ కెర్రీలో ఉన్న కార్రాన్టోహిల్ (ఐరిష్: కార్రాన్ తుయాథైల్) సముద్ర మట్టానికి 1,038 మీ (3,406 అడుగులు) ఎత్తుకు చేరుకుంది.^[98] లీన్స్టర్ రాష్ట్రంలో అత్యంత సారవంతమైన సాగునీటి భూమి ఉంది.^[99] పశ్చిమ ప్రాంతాల్లో పర్వత, అందమైన పచ్చని రాతిభూమి మైదానాలు ఉంటాయి. 386 కి.మీ. (240 మై) పొడవున ఉన్న ద్వీపం పొడవైన షన్నోన్ నది వాయువ్య కౌంటీ కావనం వరకు ప్రవహిస్తుంది. పశ్చిమంగా 113 కిలోమీటర్లు (70 మైళ్ళు) లెంరిక్ నగరానికి ప్రవహిస్తుంది.^[98]^[100]

ఈ ద్వీపంలో విభిన్న భౌగోళిక ప్రాంతాలున్నాయి. పశ్చిమప్రాంతంలో స్కాటిష్ హైలాండ్స్ లాగానే కౌంటీ గల్వే, కౌంటీ డోనెగల్ కాల్డొనైడ్ ఉన్నత స్థాయి మెటామార్ఫిక్, జ్వాలల సముదాయానికి ఒక మాధ్యమంగా ఉంది. ఆగ్నేయ ఉల్స్‌స్టర్ అంతటా విస్తరించి నైరుతిలోని లాంగ్‌ఫోర్డ్ వరకు కొనసాగి దక్షిణంలోని (స్కాట్లాండ్) సారూప్యత కలిగిన నవాన్ (ఆర్డోవిషన్ ప్రొవింస్, సిలువిరియన్ రాక్స్) ఉన్నాయి. మరింత దక్షిణప్రాంతంలో కౌంటీ వెక్స్ఫోర్డ్ తీరం వెంట తిమింగిలాలు కనిపించే విధంగా మరింత ఆర్డోవిషియన్, సిలిరియన్ రాళ్ళలో గ్రానైట్ ఇంట్రూసివ్స్ ప్రాంతం ఉంది.^[101]^[102]

నైరుతి దిశలో బ్యాన్ట్రే బే, మాక్లిల్లిక్యుడి రెక్సపర్వతాలు గణనీయమైన వైకల్యం కలిగిన ప్రాంతం కానీ తేలికగా రూపాంతరం చెందిన డెవోనియన్-కాలంనాటి శిలలు ఉన్నాయి.^[103] "హార్డ్ రాక్" భౌగోళికంగా ఈ పాక్షిక వలయం దేశంలోని కేంద్రానికి సంబంధించిన కార్బొనిఫెరస్ సున్నపురాయి దుప్పటితో నిండి ఉంది. ఇది సారవంతమైన, దట్టమైన ప్రకృతి దృశ్యాలతో అభివృద్ధిచెందింది.లిస్డూవర్నా చుట్టుపక్కల ఉన్న బర్రెన్ పశ్చిమ-తీరప్రాంతంలో బాగా అభివృద్ధి చెందిన కార్స్ట్ లక్షణాలను కలిగి ఉంది.^[104] ముఖ్యమైన స్ట్రాటఫారం సీడ్-జింక్ మినరైజేషన్ వెండిగనులు, తరాన్ చుట్టూ సున్నపురాయిలలో కనిపిస్తుంది.

1970 వ దశకం మధ్యకాలంలో కార్క్ నగరంలో " కిన్సలే హెడ్ గ్యాస్ ఫీల్డ్‌ "లో ప్రధానంగా హైడ్రోకార్బన్ అన్వేషణ జరుగుతోంది.^[105]^[106] 1999 లో కౌంటీ మాయో తీరంలో కార్రిబ్ గ్యాస్ ఫీల్డ్‌లో ఆర్థికంగా ముఖ్యమైన సహజ వాయువులను తయారు చేశారు. ఇది నార్త్ సీ హైడ్రోకార్బన్ ప్రావిన్స్ నుండి "షెట్లాండ్ వెస్ట్" దశలవారీ అభివృద్ధితో పశ్చిమ తీరంలో కార్యకలాపాలు జరిగాయి. 28 మిలియన్ బారెల్స్ (4,500,000 చ.మీ) చమురును కలిగి ఉన్నట్లు అంచనా వేసిన హెల్విక్ చమురు క్షేత్రం ఇటీవలి అన్వేషణలలో ప్రధానమైనది.^[107]

వాతావరణం

ద్వీపం సుసంపన్నమైన వృక్ష దాని తేలికపాటి వాతావరణం, తరచూ వర్షపాతం అది పచ్చని ద్వీపంలోని ప్రకృతిశోభను సంపాదించుకుంటుంది. మొత్తంగా ఐర్లాండ్ కొద్దిస్థాయిలో ఉన్న తేలికపాటి కానీ మార్చగలిగే సముద్ర వాతావరణాన్ని కలిగి ఉంటుంది. లోతట్టు వాతావరణం సాధారణంగా మారుతుంది.అదే విధమైన అక్షాంశాల వద్ద ఉండే ప్రపంచంలోని అనేక ఇతర ప్రాంతాల ఉష్ణోగ్రతలో తీవ్రస్థాయిని నివారిస్తుంది.^[108] ఇక్కడ సాపేక్షంగా దక్షిణ-పశ్చిమ అట్లాంటిక్ నుండి వ్యాప్తి చెందుతున్న మోడరేట్ తేమ గాలులు ఉంటాయి.

ఏడాది పొడవునా వర్షపాతం వస్తుంది. కానీ సంవత్సరం మొత్తం కాంతి ఉంటుంది.ముఖ్యంగా శరదృతువు, శీతాకాల నెలలలో పశ్చిమప్రాంతంలో సగటున అట్లాంటిక్ తుఫానులు సంభవించి వాతావరణం తడిగా ఉంటుంది. ఇవి అప్పుడప్పుడు వినాశకరమైన గాలులు, ఈ ప్రాంతాలకు అధిక వర్షపాతం కలిగిస్తూ ఉంటాయి. అలాగే కొన్నిసార్లు మంచు, వడగళ్ళు కురుస్తుంటాయి. ఈ ద్వీపంలోని ఉత్తరప్రాంతంలో కౌంటీ గాల్వే, తూర్పు కౌంటీ మాయో ప్రాంతాలలో సంవత్సరమ్లో అత్యధికంగా నమోదైన మెరుపులు ఉన్నాయి. ఈ ప్రాంతాల్లో మెరుపు సంవత్సరానికి సుమారు ఐదు నుంచి పది రోజులు సంభవిస్తాయి.^[109] దక్షిణాన ముంస్‌స్టర్ కనీసం మంచును నమోదు చేస్తుంది. అయితే ఉత్తర ప్రాంతంలో ఉల్స్టర్ ప్రాంతంలో మరింత అధికంగా నమోదు చేయబడుతుంది.

లోతట్టు ప్రాంతాలు వేసవిలో వెచ్చగా ఉంటాయి, శీతాకాలంలో చల్లగా ఉంటాయి. సాధారణంగా 40 రోజులు సముద్ర తీర స్టేషన్లలో 10 రోజులు పోలిస్తే 0 ° సెంటీగ్రేడ్ (32 ° ఫారెంహీట్) ఘనీభవన వాతావరణంలోని స్టేషన్లలో గడ్డకట్టేవి. ఐర్లాండ్ తరచూ వేడి తరంగాలచే ప్రభావితమవుతుంది. ఇటీవల 1995, 2003, 2006, 2013 లో. మిగిలిన యూరోప్‌తో ఉమ్మడిగా, ఐర్లాండ్ 2009/10 శీతాకాలంలో అసాధారణమైన చల్లటి వాతావరణం అనుభవించింది. డిసెంబరు 20 న కౌంటీ మేయోలో ఉష్ణోగ్రతలు -17.2 ° సెంటీగ్రేడ్ (1 ° ఫారెంహీట్) పడిపోయాయి.^[110] పర్వత ప్రాంతాలలో మంచు మీటర్ (3 అడుగులు) వరకు పడిపోయింది.

శీతోష్ణస్థితి డేటా - Ireland
నెల	జన	ఫిబ్ర	మార్చి	ఏప్రి	మే	జూన్	జూలై	ఆగ	సెప్టెం	అక్టో	నవం	డిసెం	సంవత్సరం
అత్యధిక రికార్డు °C (°F)	18.5 (65.3)	18.1 (64.6)	23.6 (74.5)	25.8 (78.4)	28.4 (83.1)	33.3 (91.9)	32.3 (90.1)	31.5 (88.7)	29.1 (84.4)	25.2 (77.4)	20.1 (68.2)	18.1 (64.6)	33.3 (91.9)
అత్యల్ప రికార్డు °C (°F)	−19.1 (−2.4)	−17.8 (0.0)	−17.2 (1.0)	−7.7 (18.1)	−5.6 (21.9)	−3.3 (26.1)	−0.3 (31.5)	−2.7 (27.1)	−3 (27)	−8.3 (17.1)	−11.5 (11.3)	−17.5 (0.5)	−19.1 (−2.4)
Source 1: Met Éireann^[111]
Source 2: The Irish Times (November record high)^[112]

వాతావరణం

ద్వీపం సుసంపన్నమైన వృక్ష దాని తేలికపాటి వాతావరణం, తరచూ వర్షపాతం అది పచ్చని ద్వీపంలోని ప్రకృతిశోభను సంపాదించుకుంటుంది. మొత్తంగా ఐర్లాండ్ కొద్దిస్థాయిలో ఉన్న తేలికపాటి కానీ మార్చగలిగే సముద్ర వాతావరణాన్ని కలిగి ఉంటుంది. లోతట్టు వాతావరణం సాధారణంగా మారుతుంది.అదే విధమైన అక్షాంశాల వద్ద ఉండే ప్రపంచంలోని అనేక ఇతర ప్రాంతాల ఉష్ణోగ్రతలో తీవ్రస్థాయిని నివారిస్తుంది.^[108] ఇక్కడ సాపేక్షంగా దక్షిణ-పశ్చిమ అట్లాంటిక్ నుండి వ్యాప్తి చెందుతున్న మోడరేట్ తేమ గాలులు ఉంటాయి.

ఏడాది పొడవునా వర్షపాతం వస్తుంది. కానీ సంవత్సరం మొత్తం కాంతి ఉంటుంది.ముఖ్యంగా శరదృతువు, శీతాకాల నెలలలో పశ్చిమప్రాంతంలో సగటున అట్లాంటిక్ తుఫానులు సంభవించి వాతావరణం తడిగా ఉంటుంది. ఇవి అప్పుడప్పుడు వినాశకరమైన గాలులు, ఈ ప్రాంతాలకు అధిక వర్షపాతం కలిగిస్తూ ఉంటాయి. అలాగే కొన్నిసార్లు మంచు, వడగళ్ళు కురుస్తుంటాయి. ఈ ద్వీపంలోని ఉత్తరప్రాంతంలో కౌంటీ గాల్వే, తూర్పు కౌంటీ మాయో ప్రాంతాలలో సంవత్సరమ్లో అత్యధికంగా నమోదైన మెరుపులు ఉన్నాయి. ఈ ప్రాంతాల్లో మెరుపు సంవత్సరానికి సుమారు ఐదు నుంచి పది రోజులు సంభవిస్తాయి.^[109] దక్షిణాన ముంస్‌స్టర్ కనీసం మంచును నమోదు చేస్తుంది. అయితే ఉత్తర ప్రాంతంలో ఉల్స్టర్ ప్రాంతంలో మరింత అధికంగా నమోదు చేయబడుతుంది.

లోతట్టు ప్రాంతాలు వేసవిలో వెచ్చగా ఉంటాయి, శీతాకాలంలో చల్లగా ఉంటాయి. సాధారణంగా 40 రోజులు సముద్ర తీర స్టేషన్లలో 10 రోజులు పోలిస్తే 0 ° సెంటీగ్రేడ్ (32 ° ఫారెంహీట్) ఘనీభవన వాతావరణంలోని స్టేషన్లలో గడ్డకట్టేవి. ఐర్లాండ్ తరచూ వేడి తరంగాలచే ప్రభావితమవుతుంది. ఇటీవల 1995, 2003, 2006, 2013 లో. మిగిలిన యూరోప్‌తో ఉమ్మడిగా, ఐర్లాండ్ 2009/10 శీతాకాలంలో అసాధారణమైన చల్లటి వాతావరణం అనుభవించింది. డిసెంబరు 20 న కౌంటీ మేయోలో ఉష్ణోగ్రతలు -17.2 ° సెంటీగ్రేడ్ (1 ° ఫారెంహీట్) పడిపోయాయి.^[110] పర్వత ప్రాంతాలలో మంచు మీటర్ (3 అడుగులు) వరకు పడిపోయింది.

శీతోష్ణస్థితి డేటా - Ireland
నెల	జన	ఫిబ్ర	మార్చి	ఏప్రి	మే	జూన్	జూలై	ఆగ	సెప్టెం	అక్టో	నవం	డిసెం	సంవత్సరం
అత్యధిక రికార్డు °C (°F)	18.5 (65.3)	18.1 (64.6)	23.6 (74.5)	25.8 (78.4)	28.4 (83.1)	33.3 (91.9)	32.3 (90.1)	31.5 (88.7)	29.1 (84.4)	25.2 (77.4)	20.1 (68.2)	18.1 (64.6)	33.3 (91.9)
అత్యల్ప రికార్డు °C (°F)	−19.1 (−2.4)	−17.8 (0.0)	−17.2 (1.0)	−7.7 (18.1)	−5.6 (21.9)	−3.3 (26.1)	−0.3 (31.5)	−2.7 (27.1)	−3 (27)	−8.3 (17.1)	−11.5 (11.3)	−17.5 (0.5)	−19.1 (−2.4)
Source 1: Met Éireann^[111]
Source 2: The Irish Times (November record high)^[112]

ఆర్థికం

రెండు విభిన్న కరెన్సీలను (యూరో, పౌండ్ స్టెర్లింగ్) ఉపయోగించి రెండు పరిధులలో ఉన్నప్పటికీ పెరుగుతున్న మొత్తం వాణిజ్య కార్యకలాపాలు అన్ని ఐర్లాండ్ ఆధారంగా నిర్వహించబడుతున్నాయి. ఇది యూరోపియన్ యూనియన్ అధికార భాగస్వామ్య సభ్యత్వం ద్వారా సులభతరం చేయబడింది. ఆర్థిక వ్యవస్థ ప్రయోజనాన్ని పొందటానికి, పోటీతత్వాన్ని పెంచడానికి "అన్ని-ఐర్లాండ్ ఆర్థిక వ్యవస్థ"ను రూపొందించడానికి వ్యాపార సంఘం, విధాన రూపకర్తల సభ్యుల నుండి అభ్యర్థనలు ఉన్నాయి .

ఐర్లాండ్ ద్వీపంలో రెండు బహుళ నగర ప్రాంతాలు ఉన్నాయి:

డబ్లిన్-బెల్ఫాస్ట్ కారిడార్ - 3.3 మీ
కార్క్-లిమిరిక్-గాల్వే కారిడార్ - 1 మీ
క్రింద ఐర్లాండ్ ద్వీపంలో ప్రాంతీయ జిడి.పి. పోలిక ఉంది.^[113]

Republic of Ireland: Border Midlands & West	Republic of Ireland: Southern & Eastern	United Kingdom: Northern Ireland
€30 bn^[114]	€142 bn (Dublin €72.4bn)^[114]	€43.4 bn (Belfast €20.9 bn)^[115]
€23,700 per person^[115]	€39,900 per person^[115]	€21,000 per person^[115]

Area	Population	Country	City	2012 GDP €	GDP per person €	2014 GDP €	GDP per person €
Dublin Region	1,350,000	ROI	Dublin	€72.4 bn	€57,200	€87.238 bn	€68,208
South-West Region	670,000	ROI	Cork	€32.3 bn	€48,500	€33.745 bn	€50,544
Greater Belfast	720,000	NI	Belfast	€20.9 bn	€33,550	€22.153 bn	€34,850
West Region	454,000	ROI	Galway	€13.8 bn	€31,500	€13.37 bn	€29,881
Mid-West Region	383,000	ROI	Limerick	€11.4 bn	€30,300	€12.116 bn	€31,792
South-East Region	510,000	ROI	Waterford	€12.8 bn	€25,600	€14.044 bn	€28,094
Mid-East Region	558,000	ROI	Bray	€13.3 bn	€24,700	€16.024 bn	€30,033
Border Region	519,000	ROI	Drogheda	€10.7 bn	€21,100	€10.452 bn	€20,205
East of Northern Ireland	430,000	NI	Ballymena	€9.5 bn	€20,300	€10.793 bn	€24,100
Midlands Region	290,000	ROI	Athlone	€5.7 bn	€20,100	€6.172 bn	€21,753
West and South of Northern Ireland	400,000	NI	Newry	€8.4 bn	€19,300	€5.849 bn	€20,100
North of Northern Ireland	280,000	NI	Derry	€5.5 bn	€18,400	€9.283 bn	€22,000
Total	6.6 m			€216.7 bn		€241 bn

^[116]

కాన్నాచ్ట్, కౌంటీస్ లాయిస్, ఆఫాలిలీ, వెస్ట్మ్యాత్, లాంగ్ఫోర్డ్, డోనిగల్, మొనఘన్, కవాన్, లౌత్.
రిపబ్లిక్ ఆఫ్ ఐర్లాండ్ ఎస్ & ఇ ప్రాంతం (మున్స్టర్, కౌంటి డబ్లిన్, విక్లో, మీత్, కిల్డ్రేర్, కిల్కెన్నీ, కార్లో, వెక్స్ఫోర్డ్).

పర్యాటకం

Inisheer (Inis Oírr), Aran Islands.

ఈ ద్వీపంలో మూడు ప్రపంచ వారసత్వ ప్రదేశాలు ఉన్నాయి: బ్రు నా బోన్నీ, స్కెగ్జెల్ మైఖేల్, జెయింట్స్ కాజ్వే.^[117] ఉదాహరణకు బర్రెన్, ది సెయిడ్ ఫీల్డ్స్,^[118] మౌంట్ స్టీవర్ట్ ఇతర ప్రదేశాలు తాత్కాలిక జాబితాలో ఉన్నాయి.^[119]

ఐర్లాండ్లో ఎక్కువగా సందర్శించే కొన్ని సైట్లలో బున్రట్టి కాసిల్, రాక్ ఆఫ్ కాసెల్, ది క్లిఫ్స్ ఆఫ్ మోహెర్, హోలీ క్రాస్ అబ్బే, బ్లార్నీ కాజిల్ ఉన్నాయి.^[120] చారిత్రాత్మకంగా ముఖ్యమైన గ్లెన్డాలోఫ్, క్లాన్మాక్నోయిస్ రిపబ్లిక్ ఆఫ్ ఐర్లాండ్లో జాతీయ స్మారక కట్టడాలుగా నిర్వహించబడుతున్నాయి.^[121]

డబ్లిన్ అత్యంత ఎక్కువగా పర్యాటకులు సందర్శించే పర్యాటక ప్రాంతాలలో ఒకటి.^[120] ఐర్లాండ్ గిన్నిస్స్హౌస్, బుక్ ఆఫ్ కెల్స్ వంటి అనేక ప్రముఖ ఆకర్షణలకు నిలయంగా ఉంది.^[120] పశ్చిమ కాలిఫోర్నియాలోని లేక్స్ ఆఫ్ కిల్లర్నీ, డింగిల్ ద్వీపకల్పం, కౌంటీ కెల్లీ, కన్నెమరాలోని అరన్ దీవులు ఉన్నాయి. ఇవి కూడా ప్రసిద్ధ పర్యాటక ప్రాంతాలుగా ఉన్నాయి.^[120]

అకిల్ ద్వీపం కౌంటీ మాయో తీరంలో ఉంది. ఇది ఐర్లాండ్ అతిపెద్ద ద్వీపం. ఇది సర్ఫింగ్ కోసం ఒక ప్రసిద్ధ పర్యాటక కేంద్రంగా ఉంది., 5 బ్లూ ఫ్లాగ్ తీరాలు,, క్రోఘాగన్ ప్రపంచంలోని ఎత్తైన సముద్ర శిఖరాలలో ఒకటి. పల్లాడియన్, నియోక్లాసికల్, నియో-గోతిక్ శైలులలో, కాజిల్ వార్డ్, కాస్టేల్ హౌస్ హౌస్, బాంట్రీ హౌస్, గ్లెన్వావ్ కాజిల్ వంటి ప్రాంతాలు కూడా పర్యాటకులకు ఆసక్తికరంగా ఉంటాయి.

అష్ఫోర్డ్ కాజిల్, కోట లెస్లీ, డ్రోమోల్యాండ్ కాజిల్ వంటివి 17, 18, 19 వ శతాబ్దాల్లో నిర్మించిన విశేషమైన గృహాలు కొన్ని హోటళ్ళగా మార్చబడ్డాయి.

విద్యుత్తు

Turf-cutting near Maam Cross by the road to Leenane, Co. Galway.

ఐర్లాండ్ గృహ విద్యుత్తు అవసరాలకు వనరుగా పీట్ (స్థానికంగా "టర్ఫ్" అని పిలుస్తారు) ఆధారంగా ఉండే ఒక పురాతన పరిశ్రమను కలిగి ఉంది. బయోమాస్ శక్తి ఒక రూపం ఈ వేడిని ఇప్పటికీ గ్రామీణ ప్రాంతాల్లో ఉపయోగిస్తారు. అయినప్పటికీ అరుదుగా ఉన్న పీట్ల్యాండ్ల కార్బన్ నిల్వ, పర్యావరణ ప్రాముఖ్యత కారణంగా ఐర్లాండ్ వారు తవ్వినట్లయితే ప్రభుత్వానికి జరిమానా విధించే విధానం ద్వారా ఈ ఆవాసాలను రక్షించడానికి ప్రయత్నిస్తుంది. నగరాల్లో ఉష్ణాన్ని సాధారణంగా వేడిచేసే చమురు ద్వారా సరఫరా చేస్తారు. అయితే కొందరు పట్టణ పంపిణీదారులు "సాడ్స్ ఆఫ్ టర్ఫ్ " "స్మోక్ లేని ఇంధనం"గా పంపిణీ చేస్తారు.

ఈ ద్వీపం ఒకే విద్యుత్తు మార్కెట్‌తో పనిచేస్తుంది.^[122] రిపబ్లిక్ ఆఫ్ ఐర్లాండ్, ఉత్తర ఐర్లాండ్లో వారి ఉనికిలో ఉన్న విద్యుత్ నెట్వర్క్లు పూర్తిగా వేరుగా ఉన్నాయి. రెండు నెట్వర్క్లు విడివిడిగా పోస్ట్ విభజన రూపకల్పన ద్వారా నిర్మించబడ్డాయి. ఏదేమైనా ఇటీవలి సంవత్సరాలలో జరిగిన మార్పుల ఫలితంగా అవి ఇప్పుడు మూడు అంర్గత అనుసంధాన విధానాలను కలిగి ఉంది,^[123] గ్రేట్ బ్రిటన్ ద్వారా ప్రధాన భూభాగం యూరోప్‌తో అనుసంధానించబడి ఉన్నాయి.ఉత్తర ఐర్లాండ్ విద్యుత్ (ఎన్.ఐ.ఇ)కు తగినంత శక్తి సరఫరా చేయని కారణంగా ప్రైవేటు కంపెనీల సరఫరాతో సంక్లిష్టంగా ఉంటుంది. ఐర్లాండ్ రిపబ్లిక్‌తో ఇ.ఎస్.బి. దాని పవర్ స్టేషన్లను ఆధునీకరించడంలో విఫలమైంది. విద్యుత్ కేంద్రాల లభ్యత ఇటీవల సుమారు 66% మాత్రమే ఉంది. పశ్చిమ ఐరోపాలో ఇటువంటి బలహీనమైన రేటుల్లో ఒకటిగా ఉంది. ఐర్గ్రిడ్ ఐర్లాండ్, గ్రేట్ బ్రిటన్ మధ్య 500 మె.వాట్ల సామర్ధ్యంతో హెచ్.వి.డి.సి. ట్రాన్స్మిషన్ లైన్ను నిర్మిస్తోంది ^[124] ఐర్లాండ్ అత్యధిక 10%.విద్యుత్తు మాదిరిగానే ద్వీపంలో సహజ వాయువు పంపిణీ వ్యవస్థ కూడా ఉంది. గోర్మాన్స్టన్, కౌంటీ మీథ్, బాలైక్లేర్, కౌంటి ఆంటిమిమ్లను ఒక పైప్లైన్ అనుసంధానిస్తుంది. ^[125] ఐర్లాండ్ గ్యాస్ అధికంగా స్కాట్లాండ్, బాలిలమ్ఫోర్డ్ కౌంటీ ఆంటిమ్, లోఫ్షన్నే కౌంటీ డబ్లిన్లో ట్విన్హోను మధ్య అనుసంధానిస్తుంది. కౌంటీ కాక్ తీరంలోని కిన్సలేల్ వాయువు క్షేత్రం నుండి సరఫరా తగ్గుతూవస్తోంది,^[126]^[127] కౌంటీ మాయో తీరానికి చెందిన కార్బ్రిబ్ గ్యాస్ ఫీల్డ్ ఇంకా పైకి రావలసి ఉంది. గవర్నర్ మాయో మైదానం వాయువును శుద్ధి చేయటానికి తీసుకున్న నిర్ణయం వివాదాస్పదానికి దారితీసింది.

గణతంత్రం పునరుత్పాదక శక్తికి బలమైన నిబద్ధత కలిగి ఉంది. 2014 గ్లోబల్ గ్రీన్ ఎకానమీ ఇండెక్స్ లో క్లీన్టెక్ పెట్టుబడులకు టాప్ 10 మార్కెట్లలో ఒకటిగా ఉంది.^[128] 2004 నుండి వాయు శక్తి వంటి పునరుత్పాదక శక్తిలో పరిశోధన, అభివృద్ధి అధికమైంది. కార్క్, డోనెగల్, మాయో, ఆంట్రిమ్ లలో పెద్ద పవన క్షేత్రాలు నిర్మించబడ్డాయి. పవన క్షేత్రాల నిర్మాణానికి కొన్ని సందర్భాల్లో స్థానిక కమ్యూనిటీల నుంచి వ్యతిరేకత ఏర్పడింది. వీరిలో కొందరు విండ్ టర్బైన్లు వికారంగా ఉందని భావించారు. పవన క్షేత్రాల నుంచి లభించే అధికార లభ్యతను నిర్వహణా లోపం ఉన్న పాతబడిన నెట్వర్క్ రిపబ్లిక్ అడ్డుకుంటుంది. ఇ.ఎస్.బి. టర్రోఫ్ హిల్ సౌకర్యం రాష్ట్రంలో ఒకే విధమైన విద్యుత్-నిల్వ సౌకర్యంగా ఉంది.^[129]

గణాంకాలు

A Population density map of Ireland 2002 showing the heavily weighted eastern seaboard and Ulster

Proportion of respondents to the Ireland census 2011 or the Northern Ireland census 2011 who stated they were Catholic. Areas in which Catholics are in the majority are blue. Areas in which Catholics are in a minority are red.

9,000 సంవత్సరాలకు పూర్వం నుండి ఐర్లాండ్లో ప్రజలు నివసిస్తున్నారు. వేర్వేరు యుగాలకు మెసోలిస్టిక్, నియోలిథిక్, కాంస్య యుగం, ఇనుప యుగం కాలంలో ఇక్కడ మానవులు నివసించారని భావిస్తున్నారు.

ప్రారంభ చారిత్రిక, వంశావళి రికార్డుల ఆధారంగా ఇక్కడ క్రుతిన్, కోర్కు లోగిడ్, డాల్ రియాటా, డారిన్, డీర్గ్టైన్, డెల్భనా, ఎరీన్, లాగిన్, ఉలిద్ వంటి ప్రధాన సమూహాల ఉనికిని గమనించాయి. కొంచెం కాలం తరువాత ప్రధాన సమూహాలు కానచాటా, సియనానచా, ఎనోగాచాటా ఉన్నాయి.

చిన్న సమూహాలలో అటిచాతుథా (అటాకాట్టీ చూడండి), కార్రాగ్హే, సియారైగిజ్, కర్మమిక్, డార్ర్రేఘే, డిసీ, ఎలీ, ఫిర్ బోల్గ్, ఫోర్టుథా, గెయిల్గెగా, గమానరేగె, మైర్టైన్, మస్క్రైగే, పార్ట్రేజీ, సోఘైన్, యుతిని, యు మైనే, యు లియాటైన్ ఉన్నాయి. మధ్యయుగ కాలంలో పలు జాతులు ఇక్కడ మనుగడ సాగించారు. ఇతరులలో రాజకీయ చైతన్యం లేనందున వారు అదృశ్యమయ్యారు.

గత 1200 సంవత్సరాలలో వైకింగ్స్, నార్మాన్స్, వెల్ష్, ఫ్లెమింగ్స్, స్కాట్స్, ఇంగ్లీష్, ఆఫ్రికన్లు, తూర్పు ఐరోపావాసులు, దక్షిణ అమెరికన్లు అందరూ జనాభాకు జోడించబడ్డారు. ఐరిష్ సంస్కృతిపై గణనీయమైన ప్రభావాలను కలిగి ఉన్నారు.

ఐర్లాండ్ అతిపెద్ద మత సమూహం క్రైస్తవ మతం. ద్వీపంలో 73% పైగా రోమన్ కాథలిజం ప్రాతినిధ్యం వహిస్తోంది (, రిపబ్లిక్ ఆఫ్ ఐర్లాండ్లో 87%). మిగిలిన జనాభాలో చాలామంది వివిధ ప్రొటెస్టంట్ తెగలలలో ఒకటికి (ఉత్తర ఐర్లాండ్లో 48%) కట్టుబడి ఉన్నారు. ^[130] అతిపెద్దది ఆంగ్లికన్ చర్చ్ ఆఫ్ ఐర్లాండ్. 2006, 2011 ఐర్లాండులో ముస్లిముల సంఖ్య 50% అధికరించింది. జనాభా లెక్కల మధ్య ఐర్లాండ్లో ముస్లింల సంఖ్య ఇమ్మిగ్రేషన్ ద్వారా పెరుగుతున్నారు.^[131] ద్వీపంలో ఒక చిన్న యూదు సంఘం ఉంది. రిపబ్లిక్ జనాభాలో దాదాపు 4%, నార్తన్ ఐర్లాండ్ జనాభాలో సుమారు 14% మంది ప్రజలు ^[130] తాము ఏ మతానికి చెందినవారని పేర్కొన్నారు. ఐరిష్ టైమ్స్ తరఫున నిర్వహించిన ఒక 2010 సర్వేలో ప్రజలు 32% వారు వారానికి ఒకసారి మతపరమైన సేవకు వెళ్లినట్లు చెప్పారు.

ఐర్లాండ్ జనాభా 16 వ శతాబ్దం నుండి 19 వ శతాబ్దం మధ్యకాలం వరకు వేగంగా అధికరించింది. 1740-41 నాటి కరువు వలన కొంతకాలం అంతరాయం ఏర్పడింది. దీంతో ద్వీప జనాభాలో సుమారుగా రెండున్నరవంతులు మరణించారు. జనాభా తరువాతి శతాబ్దంలో పుంజుకుని విస్తరించింది. కానీ 1840 లో మరో వినాశకరమైన కరువు కారణంగా ఒక మిలియన్ మరణాలు సంభవించాయి.ఒక మిలియన్ కంటే ఎక్కువ మంది దాని తక్షణ నేపథ్యంలో వలసవెళ్లారు. తరువాతి శతాబ్దంలో జనాభా యూరోపియన్ దేశాల్లో సాధారణ ధోరణి మూడు రెట్లు సగటున పెరగడం ఐర్లాండ్‌లో సగం కన్నా ఎక్కువ తగ్గిడం సంభవించింది.

విభాగాలు, స్థావరాలు

సాంప్రదాయకంగా ఐర్లాండ్ నాలుగు రాష్ట్రాలకు ఉపవిభజన చేయబడింది: కొన్నాట్ట్ (పశ్చిమ), లీన్స్టర్ (తూర్పు), మున్స్టర్ (దక్షిణం), ఉల్స్టర్ (ఉత్తరం). 13, 17 వ శతాబ్దాల్లో అభివృద్ధి చేసిన ఒక వ్యవస్థలో^[132] ఐర్లాండ్ 32 సంప్రదాయ కౌంటీలను కలిగి ఉంది. ఈ కౌంటీలలో ఇరవై ఆరు రిపబ్లిక్ ఆఫ్ ఐర్లాండ్లో, ఆరు ఉత్తర ఐర్లాండ్లో ఉన్నాయి. ఉత్తర ఐర్లాండ్‌ను ఆరుగురు కౌంటీలు ఉల్స్టర్ రాష్ట్రంలో ఉన్నాయి (మొత్తం తొమ్మిది కౌంటీలు ఉన్నాయి). ఉల్స్టర్ తరచుగా ఉత్తర ఐర్లాండ్కు పర్యాయపదంగా ఉపయోగిస్తారు. అయితే ఇద్దరూ కాటెర్మోనియస్ కాదు.

ఐర్లాండ్ రిపబ్లిక్లో కౌంటీలు స్థానిక ప్రభుత్వ వ్యవస్థ ఆధారం. కౌంటీలు డబ్లిన్, కార్క్, లిమిరిక్, గాల్వే, వాటర్ఫోర్డ్, టిపెరారి చిన్న పరిపాలనా ప్రాంతాలుగా విభజించబడ్డాయి. అయినప్పటికీ వారు ఇప్పటికీ సాంస్కృతిక, కొన్ని అధికారిక అవసరాల కోసం కౌంటీలుగా పరిగణించబడతారు. ఉదాహరణకు పోస్టల్ చిరునామాలు, ఆర్డినన్స్ సర్వే ఐర్లాండ్ కొరకు ఉత్తర ఐర్లాండ్లో ఉన్న కౌంటీలు స్థానిక ప్రభుత్వ ప్రయోజనాల కోసం ఇకపై ఉపయోగించబడవు.^[133] అయితే రిపబ్లిక్లో మాదిరిగా వారి సాంప్రదాయ సరిహద్దులు ఇప్పటికీ స్పోర్ట్స్ లీగ్లు, సాంస్కృతిక లేదా పర్యాటక రంగ సందర్భాలలో అనధికారిక ప్రయోజనాల కొరకు ఉపయోగించబడుతున్నాయి.^[134]

ఐర్లాండ్లో నగర హోదా శాసనం లేదా రాయల్ చార్టర్ ద్వారా నిర్ణయించబడుతుంది. ద్వీపంలో అతిపెద్ద నగరం గ్రేటర్ డబ్లిన్ ప్రాంతంలో ఒక మిలియన్ మందికి పైగా నివాసితులు ఉన్నారు. బెల్ఫాస్ట్ 579,726 నివాసితులతో ఉత్తర ఐర్లాండ్లో అతిపెద్ద నగరంగా ఉంది. నగర హోదా నేరుగా జనాభా పరిమాణంతో సమానంగా లేదు. ఉదాహరణకు 14,590 తో ఆర్మాగ్ చర్చ్ ఆఫ్ ఐర్లాండ్, ఆల్ ఐర్లాండ్ రోమన్ కేథోలిక్ ప్రైమేట్, 1994 లో రాణి రెండవ ఎలిజబెత్ ద్వారా నగర హోదాను తిరిగి పొందింది. (1840 స్థానిక ప్రభుత్వ సంస్కరణలలో ఈ హోదా కోల్పోయింది). రిపబ్లిక్ ఆఫ్ ఐర్లాండ్లో బట్లర్ రాజవంశ స్థానమైన కిల్కేన్నీ పరిపాలనా ప్రయోజనాల కోసం (2001 లోకల్ గవర్నమెంట్ చట్టాన్నిండి) ఇకపై ఒక నగరం ఉండగా ఈ వివరణను ఉపయోగించడాన్ని కొనసాగిస్తూ చట్టం చేత నియమించబడుతుంది.

వలసలు

The population of Ireland since 1603 showing the consequence of the Great Famine (1845–52) (Note: figures before 1841 are contemporary estimates)

ఐర్లాండ్ జనాభా 19 వ శతాబ్దం రెండవ భాగంలో నాటకీయంగా పతనమైంది. 1841 లో 8 మిలియన్ల జనాభా జనాభా 1921 నాటికి కొంచెం ఎక్కువగా 4 మిలియన్లకు తగ్గింది. జనాభా పతనం 1845 నుండి 1852 వరకూ జరిగింది. ఏది ఏమయినప్పటికీ జనాభా క్షీణతకు ప్రధాన కారణం దేశం భయంకరమైన ఆర్థిక స్థితి. ఇది 21 వ శతాబ్దం వరకు శాశ్వత వలసల సంస్కృతికి దారి తీసింది.

ఐర్లాండ్ నుండి 19 వ శతాబ్దంలో కొనసాగిన వలసలు ఇంగ్లాండ్, యునైటెడ్ స్టేట్స్, కెనడా, ఆస్ట్రేలియా జనాభా అధికరించడానికి దోహదపడ్డాయి. అక్కడ ఐరిష్ వలసవాదులు పెద్ద సంఖ్యలో నివసిస్తున్నారు. 2006 నాటికి 4.3 మిలియన్ కెనడియన్లు, లేదా జనాభాలో 14% మంది ఐరిష్ వారసత్వం కలిగి ఉన్నారు.^[140] 2013 నాటికి 34.5 మిలియన్ల మంది అమెరికన్లు ఐరిష్ పూర్వీకత కలిగి ఉన్నారు.^[141]

20 వ శతాబ్దం చివరి దశాబ్దం నుండి పెరుగుతున్న సంపదతో ఐర్లాండ్ వలసదారులకు ఒక గమ్యస్థానంగా మారింది. యూరోపియన్ యూనియన్ 2004 లో పోలాండ్ను విస్తరించడం ప్రారంభించినప్పటి నుండి సెంట్రల్ ఐరోపా నుండి వలస వచ్చిన వారిలో పోలిష్ ప్రజల సంఖ్య (1,50,000 కంటే ఎక్కువ)అధికంగా ఉంది.^[142] లిథువేనియా, చెక్ రిపబ్లిక్, లాట్వియాల నుండి గణనీయమైన వలసలు వచ్చాయి.^[143]

ప్రత్యేకించి ఐర్లాండ్ రిపబ్లిక్ 2006 నాటికి 4,20,000 విదేశీ జాతీయులతో పెద్ద సంఖ్యలో వలసలను కలిగి ఉంది. జనాభాలో 10% మంది ఉన్నారు.^[144] ఐర్లాండ్ వెలుపల తల్లులకు జన్మించిన 2009 లో నాలుగోవంతు జననం (24%) ఉన్నారు.^[145] ఇతర ఆఫ్రికన్ దేశాలతో పాటు చైనీస్, నైజీరియన్లు, ఐరోపాకు చెందిన వారు పెద్ద మొత్తంలో ఉన్నారు. ఐరిష్ ఆర్థిక సంక్షోభానికి ప్రతిస్పందనగా ఐర్లాండ్ నుండి 50,000 మంది తూర్పు మధ్య ఐరోపాలో వలస కార్మికులుగా పనిచేశారు.^[146]

భాషలు

Proportion of respondents who said they could speak Irish in the Ireland census in 2011 or the Northern Ireland census in 2011

రిపబ్లిక్ ఆఫ్ ఐర్లాండులో ఐరిషు, ఆంగ్ల భాషలు రెండూ అధికారిక భాషలుగా ఉన్నాయి. ప్రతి భాషా ఒక ముఖ్యమైన సాహిత్యాన్ని ఉత్పత్తి చేసింది. ఐరిషు ఇప్పుడైనా ఒక మైనారిటీ భాషగా మాత్రమే ఉంది. రెండువేల సంవత్సరాల కంటే ముందు నుండి ఐరిషు ప్రజల భాషగా ఉండేది. దాదాపు ఇనుప యుగంలో ప్రవేశపెట్టబడిందని విశ్వసిస్తున్నారు. ఇది 5 వ శతాబ్దంలో క్రైస్తవీకరణ తర్వాత వ్రాతబద్ధం చేయబడింది. స్కాట్లాండు, మ్యాన్ ఐల్ ఆఫ్ మ్యాన్లకు విస్తరించి ఇక్కడ ఇది స్కాటిష్ గేలిక్, మంకస్ భాషలుగా రూపాంతరం చెందింది.

ఐరిషు భాష అనేక శతాబ్దాల నుండి లిఖిత గ్రంథాల విస్తారమైన ఖజానాను కలిగి ఉంది. పురాతన ఐరిషు సాహిత్యం 6 వ - 10 వ శతాబ్దం వరకు, 10 వ శతాబ్దం నుండి 13 వ శతాబ్దం వరకు, ప్రారంభ ఆధునిక ఐరిషు 17 వ శతాబ్దం వరకు, ఆధునిక ఐరిషు అని విభజించబడింది. ఇది లాటిన్, పాత నోర్సు, ఫ్రెంచి, ఆంగ్ల భాషల ప్రభావాలను అధిగమిస్తూ చాలా కాలం ఐర్లాండు ప్రబలమైన భాషగా ఆధిఖ్యత కలిగి ఉంది. ఇది బ్రిటీషు పాలనలో క్షీణించినప్పటికీ 19 వ శతాబ్దం ఆరంభం వరకు అధికభాగం మౌఖిక భాషగా మిగిలిపోయింది. అప్పటి నుండి ఐరిషు ఒక మైనారిటీ భాషగా ఉంది.

20 వ శతాబ్ధం ఆరంభంలో జీలిక్ రివైవల్ దీర్ఘకాలిక ప్రభావాన్ని కలిగి ఉంది. రిపబ్లిక్ నార్తర్న్ ఐర్లాండులో ప్రత్యేకంగా డబ్లిన్, బెల్ఫాస్టులో పట్టణప్రాంత ఐరిషు మాట్లాడేవారి (గెయిల్లెయోరి)నెట్ వర్కు ఉంది. వారికి తమ సొంత పాఠశాలలు (గేల్‌స్కోలు అని పిలుస్తారు), వారి స్వంత సోషల్ మీడియాలతో విస్తరిస్తున్న జనాభా ఉన్నారు. మంచి ఉద్యోగ అవకాశాలు, ఉన్నత సాంఘిక హోదాతో ఇంగ్లీషు మాట్లాడేవారి కంటే బాగా విద్యావంతులై ఉంటారని ఏకగ్రీవంగా వాదించబడింది.^[147]^[148] పట్టణ ఐరిషు తన స్వంత ఉచ్ఛారణ, వ్యాకరణంతో అభివృద్ధి చెందిందని ఇటీవలి పరిశోధన సూచిస్తుంది.^[149] ఐరిషు ప్రధానంగా ఆంగ్ల భాషా పాఠశాలలలో తప్పనిసరి విషయంగా బోధించబడుతోంది. కానీ అసమర్థభాషగా విమర్శించబడింది.^[150]

గాల్టాచ్టుగా పిలవబడే సాంప్రదాయిక గ్రామీణ ఐరిష్-మాట్లాడే ప్రాంతాలు భాషాపరంగా క్షీణతలో ఉన్నాయి. ప్రధాన గేల్టాచ్ట్ ప్రాంతాలు పశ్చిమ, నైరుతి, వాయువ్యంలో ఉన్నాయి. వాటిని డోనగల్, మాయో, గాల్వే, కెర్రీ, మీథ్ లోని వాటర్ఫోర్డ్, నవాన్లోని దుంగార్వాన్ సమీపంలోని చిన్న గేల్టాచ్ట్ ప్రాంతాలుగా గుర్తించవచ్చు.^[151]

ఐర్లాండులో మొదటిసారి నార్మన్ దండయాత్రలో ఇంగ్లీషు ప్రవేశపెట్టబడింది. ఇంగ్లాండు నుండి తీసుకురాబడిన రైతులు, వ్యాపారులకు ఇది వాడుక భాషగా ఉంది. ఐర్లాండుకు చెందిన ట్యూడర్ విజయం సాధించడానికి ముందు ఐరిషు భాష దీనిని భర్తీ చేసింది. ట్యూడరు, క్రోమ్వెల్లియన్ విజయాలతో అధికారిక భాషగా ఆగ్లం ప్రవేశపెట్టబడింది. ఉల్‌స్టర్ ప్లాంటర్లు ఉల్‌స్టర్లో దీనికి శాశ్వత స్థావరాన్ని ఇచ్చారు. మిగిలిన ప్రాంతాల్లో ఇది అధికారిక, ఉన్నత-తరగతి భాషగా మిగిలిపోయింది. ఐరిషు మాట్లాడే నాయకులు, ఉన్నత వర్గాల వారు తొలగించబడ్డారు. 19 వ శతాబ్దంలో భాషా బదిలీ ఐరిషు స్థానంలో అధిక సంఖ్యాక ప్రజలకు మొదటి భాషగా మారింది.^[152]

ప్రస్తుతం ఐర్లాండ్ రిపబ్లిక్ జనాభాలో 10% కంటే తక్కువ మంది విద్యా వ్యవస్థ వెలుపల ఐరిష్ను మాట్లాడతారు.^[153] 15 సంవత్సరాలు దాటిన వారిలో 38% మంది "ఐరిష్ మాట్లాడేవారు" గా వర్గీకరించబడ్డారు. ఉత్తర ఐర్లాండులో ఇంగ్లీషు అధికారిక అధికారిక భాషగా ఉన్నప్పటికీ ఐరిషుకు అధికారిక గుర్తింపు ఉంది. ప్రాంతీయ లేదా మైనారిటీ భాషలు కోసం ఐరోపా చార్టర్ మూడవ భాగంగా ప్రత్యేక రక్షణ చర్యలు తీసుకుంటున్నారు. తక్కువ హోదా (చార్టర్ రెండవ భాగంగా గుర్తింపుతో సహా), ఉల్‌స్టర్ స్కాట్స్ మాండలికాలకు ఇవ్వబడింది. ఉత్తర ఐర్లాండు నివాసితులలో దాదాపు 2% ప్రజలు ఈ భాషలను మాట్లాడతారు. రిపబ్లిక్ ఆఫ్ ఐర్లాండులో కొంతమంది మాట్లాడతారు.^[154] 1960 నుండి దేశీయవలసలు అభివృద్ధితో అనేక భాషలు ప్రవేశపెట్టబడ్డాయి. ముఖ్యంగా ఆసియా, తూర్పు ఐరోపా భాషలు ప్రవేశించాయి. సంచార ఐరిష్ ట్రావెలర్స్ భాష ఐర్లాండుకు చెందినది.^[155]

సంస్కృతి

Ardboe High Cross, County Tyrone

ఐర్లాండ్ సంస్కృతిలో పురాతన ప్రజల సంస్కృతి, వలస, ప్రసార సాంస్కృతిక ప్రభావాలు (ప్రధానంగా గేలిక్ సంస్కృతి, ఆంగ్లీకరణ, అమెరికీకరణ, విస్తారమైన ఐరోపా సంస్కృతి అంశాలు) ఉన్నాయి. స్కాట్లాండ్, వేల్స్, కార్న్‌వాల్, ఐల్ ఆఫ్ మాన్, బ్రిట్టనీలతో పాటు ఐరోపాలోని సెల్టిక్ దేశాలలో ఐర్లాండ్ ఒకటిగా పరిగణించబడుతుంది. ఐరిషు ఇంటర్లాస్ లేదా సెల్టిక్ అని పిలిచే క్లిష్టమైన రూపాలలో సాంస్కృతిక ప్రభావాల కలయిక కనిపిస్తుంది. ఈ మధ్యయుగ మత, లౌకిక అలంకరణలో చూడవచ్చు. సంప్రదాయ ఐరిషు సంగీతం, నృత్యాల విలక్షణమైన శైలి, అలాగే ఆధునిక "సెల్టిక్" సంస్కృతికి సంబంధించిన శైలి ఇప్పటికీ ఆభరణాల, గ్రాఫిక్ కళల్లో ప్రజాదరణ పొందింది.^[156]

పురాతన కాలం నుంచి ( 17 వ శతాబ్దానికి చెందిన తోటలరూపకల్పన కాలం నుండి ద్వీపంలో రాజకీయ గుర్తింపు, విభాగాల గుర్తింపుకు కేంద్రంగా ఉంది) ద్వీపంలోని ప్రజల సాంస్కృతిక జీవితంలో మతం ప్రముఖ పాత్ర పోషించింది. 5 వ శతాబ్దంలో సెయింట్ ప్యాట్రిక్ మిషన్ల తరువాత కెల్టిక్ చర్చితో ఐర్లాండు పూర్వ క్రైస్తవ వారసత్వం సంలీనం చేయబడింది. ఐరిషు సన్యాసి సెయింట్ కొలంబసుతో ప్రారంభమైన హిబెర్నో-స్కాటిష్ మిషన్లు క్రైస్తవ మతాన్ని అన్యమత ఇంగ్లాండు, ఫ్రాంకిషు సామ్రాజ్యం వరకు విస్తరించాయి. ఈ మిషన్లు రోమ్ పతనం తరువాత చీకటి యుగం సమయంలో ఐరోపాలో నిరక్షరాస్యులైన జనాభాకు లిఖిత భాషను తీసుకువచ్చింది. ఇది ఐర్లాండుకు "ది సెయింట్ ఆఫ్ సెయింట్స్ అండ్ స్కాలర్స్" సంపాదించింది.

20 వ శతాబ్దం నుంచి ఐరిషు పబ్బుల ప్రపంచవ్యాప్తంగా సాంస్కృతిక, గాస్ట్రోనమిక్ సమర్పణలతో ఐరిష్ సంస్కృతి స్థావరాలను ప్రపంచవ్యాప్తం చేసాయి.

1904 లో రిపబ్లిక్ ఆఫ్ ఐర్లాండు నేషనల్ థియేటరుగా " అబ్బే థియేటర్ " స్థాపించబడింది. 1928 లో గాల్వేలో జాతీయ ఐరిష్-భాషా థియేటరుగా " యాన్ తైహేధీర్క్ " స్థాపించబడింది.^[157]^[158] సెయాన్ ఓ'కేసీ, బ్రియాన్ ఫరీల్, సెబాస్టియన్ బార్రీ, కొనార్ మక్ ఫెర్సొన్, బిల్లీ రోచీ వంటి అంతర్జాతీయ నాటక రచయితలు ప్రఖ్యాతి గడించారు.^[159]

సాహిత్యం

Illuminated page from Book of Kells

ఐర్లాండు ఐరిషు ఆంగ్ల భాషల్లో సాహిత్యాన్ని ప్రపంచ సాహిత్యంలోని అన్ని శాఖలకు అందించింది. ఐర్లాండు 6 వ శతాబ్దానికి చెందిన ఐరీష్లో కవిత్వం తొలి ఉదాహరణలతో ఐరోపాలో అత్యంత పురాతనమైన కవిత్వం కలిగి ఉంది. 17 వ శతాబ్దం నుండి ఇంగ్లీషు వ్యాప్తి చెందినప్పటికీ ఐరిషు 19 వ శతాబ్దంలో ఆధిపత్య సాహిత్య భాషగా మిగిలిపోయింది. మధ్యయుగ కాలంలోని ప్రముఖ పేర్లు గోఫ్రియత్ ఫియోన్ ఓ డాలిఘ్ (పదునాల్గవ శతాబ్దం), డేలిభి ఓ బ్రుయాడైర్ (పదిహేడవ శతాబ్దం), అగోన్ ఓ రథైల్లే (పద్దెనిమిదవ శతాబ్దం)ఇందుకు ఉదాహరణగా ఉన్నాయి. ఓరల్ సంప్రదాయంలో ఇబిల్లిన్ దుబ్ ని చోనాల్ (సి. 1743 - సి. 1800) ఒక అత్యుత్తమ కవిగా గుర్తించబడ్డాడు. 19 వ శతాబ్దం చివరి భాగంలో ఐరిషు స్థానాన్ని ఆగ్లం వేగవంతంగా ఆక్రమించింది. 1900 నాటికి సాంస్కృతిక జాతీయవాదులు ఐరిషు భాషలో ఆధునిక సాహిత్యంలో ప్రారంభమైన గేలిక్ రివైవల్ ప్రారంభించారు. ఇది ఉత్పత్తి చేసిన రచయితలలో మేటిన్ ఓ కాధైన్, మైరే మక్ ఒక టిసోవో, ఇతరులు ప్రాముఖ్యత సాధించారు. ఐర్లాండులో కోసిస్సిం, క్లో ఐర్-చోన్నాచ్ట్ వంటి ఐరిష్-భాష ప్రచురణకర్తలు ఉన్నారు.

ఆంగ్లంలో జోనాథన్ స్విఫ్ట్ ( 1667 నవంబరు 30 - 1745 అక్టోబరు 19) గల్లివర్స్ ట్రావెల్స్ , ఎ మోడెస్ట్ ప్రపోజల్ వంటి రచనలతో తరచుగా ఇంగ్లీష్ భాషలో మొట్టమొదటి వ్యంగ్యవాదిగా గుర్తించబడ్డాడు. 18 వ శతాబ్దపు రచయితలు ఐరిషు సంతతికి చెందిన రచయితలలో ఒలివర్ గోల్డ్‌స్మిత్, రిచర్డ్ బ్రింస్లే షెరిడాన్, జాన్ మిల్లింగ్టన్ సింజ్ తదితరులు ఉన్నారు. వారు వారి జీవితంలో అధికభాగాన్ని ఇంగ్లాండ్లో గడిపారు. చార్లెస్ కిక్హమ్, విలియం కార్లెటన్ (సహకారంతో) ఎడిత్ సోమర్విల్లే, వైలెట్ ఫ్లోరెన్స్ మార్టిన్ వంటి రచయితలు నటించిన 19 వ శతాబ్దంలో ఆంగ్లో-ఐరిషు నవల వెలుగులోకి వచ్చింది. అతని ఎపిగ్రామ్స్ కొరకు అంతర్జాతీ గుర్తింపు పొందిన నాటక రచయిత కవి ఆస్కార్ వైల్డ్ ఐర్లాండ్లో జన్మించాడు.

20 వ శతాబ్దంలో ఐర్లాండు సాహిత్యంలో నోబెల్ పురస్కారం అందుకున్న నాలుగు విజేతలు: జార్జి బెర్నార్డు షా, విలియం బట్లరు యేట్సు, శామ్యూలు బెకెటు, సీమాసు హేనీ. నోబెల్ బహుమతి విజేత కానప్పటికీ జేమ్సు జోయిసు 20 వ శతాబ్దానికి చెందిన అత్యంత ముఖ్యమైన రచయితలలో ఒకరిగా పరిగణించబడుతున్నాడు. జోయిసు 1922 నవల " ఉలిస్సేస్ " ఆధునిక సాహిత్యంలో అత్యంత ముఖ్యమైన రచనలలో ఒకటిగా పరిగణించబడుతుంది. అతని జీవితం ప్రతి సంవత్సరం జూన్ 16 న డబ్లిన్లో "బ్లూంసుడే" గా జరుపుకుంటారు.^[160] ఐరిషు రచయిత మేరీన్ ఓ కాధైన్ నవల " క్రే నా కాయిల్ " ఆధునిక కళాఖండంగా గౌరవించబడుతుంది. ఇది పలు భాషల్లోకి అనువదించబడింది. కవి, నవలా రచయిత, జర్నలిస్ట్ పాట్రిక్ కవనాగ్ ఐరిష్ సాహితీవేత్తల్లో ఒకడిగా పేరుపొందాడు.

ఆధునిక ఐరిష్ సాహిత్యం తరచుగా గ్రామీణ వారసత్వంతో అనుసంధానితమై ఉంటుంది.^[161] ఇంగ్లీషు భాషా రచయితలైన జాన్ మక్ గెహెర్ను, సీమాస్ హేనీ, ఐరిష్-భాషా రచయితలు మేరిన్న్ ఐ డిరియరాన్, ఇతరులు వంటి గేట్టాచ్టు నుండి వచ్చారు.

James Joyce one of the most significant writers of the 20th century

సంగీతం

చరిత్ర పూర్వ కాలం నుండి ఐర్లాండ్లో సంగీతం ఉన్నట్లు ఆధారాలు ఉన్నాయి.^[162] మధ్య యుగ ప్రారంభంలో చర్చి "ఖండాంతర ఐరోపాలో ప్రతిభావంతంగా లేకపోయినప్పటికీ " ^[163] ఐర్లాండు మిగిలిన ఐరోపాలోని సెయింటుల నివాసాల మధ్య గణనీయమైన మార్పు ఉంది. ఇది గ్రెగోరియన్ శంఖం అని పిలవబడింది. ఐర్లాండులో మతపరమైన సంస్థలు ప్రారంభమైన గేలిక్ సంగీత శైలుల సంగీతం వీపింగ్ సంగీతం (గోల్ట్రైజీ), ట్రఫింగ్ సంగీతం (జియాంట్రైజీ), స్లీపింగ్ సంగీతం (సూత్రక్రైజ్) త్రయం అని పిలుస్తారు.^[164]

గాత్ర సంగీతం, వాయిద్య సంగీతం (ఉదా., హార్ప్, గొట్టాలు, వివిధ తీగ వాయిద్యాల) మౌఖికంగా ప్రసారం చేయబడ్డాయి. అయితే ప్రధానంగా ఐరిషు హార్పు ఐర్లాండు జాతీయ చిహ్నంగా మారింది. ఆంగ్లో-ఐరిష్ పాలనలలో యురోపియన్ నమూనాలను అనుసరించి సాంప్రదాయిక సంగీతము డబ్లిన్ కాసిల్, సెయింట్ ప్యాట్రిక్ కేథడ్రల్, క్రిస్ట్ చర్చ్ వంటి మొదటగా పట్టణ ప్రాంతాలలో అభివృద్ధి చేయబడింది. అలాగే హాండెల్ మెసయ్య మొట్టమొదటి ప్రదర్శనతో ఆంగ్లో-ఐరిష్ ప్రాబల్యం పల్లెటూరి నివాసాలకు చేరింది. (1742) బారోక్ యుగంలో ముఖ్యాంశాలలో ఇది ఒకటిగా మారింది. 19 వ శతాబ్దంలో సమాజంలోని అన్ని వర్గాలకు సాంప్రదాయ సంగీత ప్రజా కచేరీలు అందుబాటులో ఉండేవి. అయినప్పటికీ రాజకీయ, ఆర్ధిక కారణాల వలన ఐర్లాండు చాలామంది సంగీతకారులకు పోషించడానికి అవకాశం తక్కువగా ఉన్నందున బాగా గుర్తింపు పొందిన ఐరిషు సంగీతకారులు ఐర్లాండును వదిలి ఇతర దేశాలకు వలస వెళ్ళారు.

1960 ల నాటి నుండి ఐరిష్ సాంప్రదాయిక సంగీతం, నృత్యం జనాదరణ పొందడమే కాక ప్రపంచవ్యాప్తం కావడంలో అభివృద్ధి కనిపించింది. 20 వ శతాబ్దం మధ్యకాలంలో ఐరిషు సమాజం ఆధునికీకరించడంతో సాంప్రదాయిక సంగీతం ప్రత్యేకించి పట్టణ ప్రాంతాలకు అనుకూలంగా మారింది.^[165] అయితే 1960 లో ది డబ్లిన్, ది చీఫ్టైన్స్, ది వోల్ఫ్ టోన్లు, క్లాన్సీ బ్రదర్స్, స్వీనీ'స్ మెన్, సీయాన్ ఓ రియాడా, క్రిస్టీ మూర్ వంటి వ్యక్తులు ఐరిష్ సాంప్రదాయ సంగీతంలో ఆసక్తిని పునరుద్ధరించారు. హార్సులిప్సు, వాన్ మోరిసన్, థిన్ లిజ్జీలతో సంగీతకారులు సమకాలీన రాక్ సంగీతానికి ఐరిషు సంప్రదాయ సంగీతాన్ని చేర్చారు. 1970 - 1980 లలో సంప్రదాయ, రాక్ సంగీతకారుల మధ్య వ్యత్యాసం అస్పష్టంగా మారింది. అనేకమంది గాయకులు క్రమంగా సంగీతశైలిని అతిక్రమించసాగారు. ఈ విధానం సమీపకాలంలో ఎన్య, ది సా డాక్టర్స్, ది కార్స్, సినాడ్ ఓ'ఓన్నోర్, క్లన్నడ్, ది క్రాన్బెర్రీస్ అండ్ ది పోగ్యూస్ వంటి కళాకారుల సంగీతంలో గమనించవచ్చు.

కళలు

న్యూగ్రాంజు ప్రాంతంలో కనుగొన్న నియోలిథిక్ చెక్కడాలు ఆరంభకాల ఐరిషు కళలు, శిల్పం అని భావిస్తున్నారు.^[166] కాంస్య యుగం కళాఖండాలు, మత సంబంభిత చెక్కడాలు, మధ్యయుగ కాలం నాటి ప్రకాశంచే చేతివ్రాతలు కనుగొనబడ్డాయి. 19 వ - 20 వ శతాబ్దాల్లో జాన్ బట్లర్ యేట్స్, విలియం ఆర్పెన్, జాక్ యిట్సు లూయిస్ లె బ్రోక్వి వంటి వ్యక్తులతో సహా పెయింటింగు బలమైన సాంప్రదాయం మొదలైంది. సమకాలీన ఐరిషు దృశ్య కళాకారులలో సీన్ స్కల్లీ, కెవిన్ అబోస్చు, ఆలిస్ మహర్ ప్రాధాన్యత వహిస్తూ ఉన్నారు.

సైన్స్

Robert Boyle formulated Boyle's Law.

ఐరీష్ తత్వవేత్త, వేదాంతి జోహన్నస్ స్కాటస్ ఎరిజెనా మధ్యయుగ యుగం ప్రముఖ మేధావులలో ఒకరిగా పరిగణింపబడ్డారు. సర్ ఎర్నెస్ట్ హెన్రీ షాక్లెటను ఒక ఐరిషు అన్వేషకుడు, అంటార్కిటికు అన్వేషణ ప్రధాన వ్యక్తులలో ఒకడు. ఆయన తన యాత్రతో పాటు, ఎరెబసు పర్వతం మొదటి అధిరోహకుడుగా గుర్తింపూ పొంది అలాగే దక్షిణ మాగ్నెటిక్ పోల్ ఉజ్జాయింపు స్థానాన్ని కనుగొన్నాడు. 17 వ శతాబ్దంలో రాబర్ట్ బాయిల్ సహజ తత్వవేత్త, రసాయన శాస్త్రవేత్త, భౌతిక శాస్త్రవేత్త, సృష్టికర్త, ప్రారంభ శాస్త్రవేత్తగా ప్రఖ్యాతి వహించాడు. ఆయన ఆధునిక రసాయనిక వ్యవస్థాపకులలో ఒకడిగా గుర్తింపు పొందాడు. బాయిల్ చట్టం సూత్రీకరణకు బాగా గుర్తింపు పొందాడు.^[167]

19 వ శతాబ్ద భౌతిక శాస్త్రవేత్త జాన్ టిండాల్ టైండాల్ ప్రభావాన్ని కనుగొన్నాడు. మానోత్ కాలేజీలో సహజ తత్వశాస్త్రం(నేచురల్ ఫిలాసఫీ) ప్రొఫెసర్ అయిన ఫాదర్ నికోలస్ జోసెఫ్ కాలన్ ఇండక్షన్ కాయిల్, ట్రాన్స్ఫార్మరుల ఆవిష్కరణకు ప్రసిద్ధి చెందాడు. ఆయన 19 వ శతాబ్దంలో గాల్వనైజేషన్ పద్ధతిని కనుగొన్నాడు.

ఇతర ప్రసిద్ధ ఐరిషు భౌతిక శాస్త్రవేత్తలు 1951 లో భౌతిక శాస్త్రంలో నోబెల్ బహుమతి విజేత అయిన ఎర్నెస్ట్ వాల్టన్ ఉన్నాడు. సర్ జాన్ డగ్లస్ కొక్రాఫ్టు కృత్రిమ సాధనాల ద్వారా పరమాణు కేంద్రకంను విభజించిన మొదటి వ్యక్తిగానూ వేవ్ సమీకరణం కొత్త సిద్ధాంతం ఆవిష్కరించి అభివృద్ధికి కృషి చేశాడు.^[168] విలియం థామ్సన్, లార్డ్ కెల్విన్ పేరు సంపూర్ణ ఉష్ణోగ్రత యూనిటుకు పెట్టబడింది. భౌతిక శాస్త్రవేత్త, గణిత శాస్త్రజ్ఞుడు సర్ జోసెఫు లర్మారు విద్యుత్తు, డైనమిక్సు, థర్మోడైనమిక్సు, పదార్థ ఎలక్ట్రాను సిద్ధాంతఇకరించాడు. 1900 లో ప్రచురించబడిన సైద్ధాంతిక భౌతిక శాస్త్ర పుస్తకం అయిన ఈథర్ అండ్ మేటర్ ఆయన అత్యంత ప్రభావవంతమైన పనిగా భావించబడింది.^[169] 1891 లో జార్జి జాన్‌స్టోన్ స్టన్నే " ఎలెక్ట్రాను " అనే పదాన్ని పరిచయం చేశాడు. జాన్ స్టివార్టు బెల్ బెల్ సిద్దాంతం మూలకర్త, బెల్-జాక్వి-అడ్లెర్ " చిరాల్ అనామలీ " ఆవిష్కరణతో నోబెల్ బహుమతికి నామినేట్ అయ్యాడు.^[170] ఖగోళ శాస్త్రవేత్త జోసెలిన్ బెల్ బర్నెల్ 1967 లో (లార్గాన్, కౌంటీ అర్మాగ్ నుండి) పల్సర్లను కనుగొన్నాడు. ప్రముఖ గణితవేత్తలు సర్ విలియం రోవన్ హామిల్టన్, క్లాసికల్ మెకానిక్సులో, క్వటెర్నియన్స్ ఆవిష్కరణ చేసి ప్రసిద్ధి చెందాడు. ఫ్రాన్సిస్ యసిడ్రో ఎడ్జ్వర్తు ఎడ్జ్వర్త్ బాక్స్ తయారీకి అందించిన సహకారం ప్రస్తుతం-శాస్త్రీయ సూక్ష్మ ఆర్థిక సిద్ధాంతంలో ప్రభావవంతంగా ఉంది; రిచర్డ్ కాన్టిల్లోన్ ఆడమ్ స్మిత్ను ప్రేరేపించాడు. జాన్ బి. కాస్గ్రేవ్ సంఖ్యా థియరీలో ఒక ప్రత్యేక నిపుణుడుగా 1999 లో - 2000-అంకెల ప్రధాన సంఖ్యను, 2003 లో రికార్డ్ చేసిన మిగతా ఫెర్మాట్ సంఖ్యను కనుగొన్నాడు. జాన్ లైట్సన్ సైం మెకానిక్సు, జ్యామితీయ పద్ధతుల వంటి వివిధ సాపేక్ష రంగాలలో పురోగతిని సాధించాడు. గణిత శాస్త్రజ్ఞుడు జాన్ నాషు ఆయన విద్యార్థుల్లో ఒకరుగా ఉన్నారు. ఐర్లాండులో జన్మించిన కాథ్లీన్ లాన్‌స్డే క్రిస్టలోగ్రఫీతో బాగా ప్రసిద్ధి చెందినది. ఆమె బ్రిటిషు అసోసియేషన్ ఫర్ ది అడ్వాన్స్మెంట్ ఆఫ్ సైన్స్కు మొదటి మహిళా అధ్యక్షురాలుగా ఉంది.^[171] ఐర్లాండులో తొమ్మిది విశ్వవిద్యాలయాలు ఉన్నాయి. ఐర్లాండు రిపబ్లిక్కులో ఏడు, ఉత్తర ఐర్లాండ్లో ట్రినిటీ కాలేజీ, డబ్లిను యూనివర్సిటీ కాలేజ్ డబ్లిను ఉన్నాయి. అలాగే అనేక మూడవ-స్థాయి కళాశాలలు, ఇన్‌స్టిట్యూట్లు, ఓపెన్ యూనివర్సిటీ, ఐర్లాండు ఉన్నాయి.

ఆహారాలు , పానీయాలు

Gubbeen cheese, an example of the resurgence in Irish cheese making

ఐర్లాండ్లో ఆహారం, వంటకాలు ద్వీపంలోని సమశీతోష్ణ వాతావరణం, ఐరిషు చరిత్ర, సాంఘిక, రాజకీయ పరిస్థితులు, పంటలు, జంతువులు ప్రభావం చూపుతాయి. ఉదాహరణకి మధ్యయుగాల నుండి 16 వ శతాబ్దంలో బంగాళాదుంపల రాక వరకు ఐరిషు ఆర్ధిక వ్యవస్థ ప్రధాన లక్షణం పశుపోషణ, యాజమాన్యం అనుసరించి వ్యక్తుల సాంఘిక స్థితిని నిర్ణయించబడుతూ ఉండేది.^[172] ఆ విధంగా పశువులకులు పాలు ఉత్పత్తిచేసే ఆవును చంపుట నివారించబడింది.^[172]

ఈ కారణంగా పంది మాంసం, వైట్ మీట్ గొడ్డు మాంసం కంటే అధికంగా ఉపయోగించే వారు. మధ్య యుగం నుండి ఐర్లాండులో మందమైన బేకన్ (రషర్స్ అంటారు), ఉప్పు చేర్చిన వెన్న తినడం (అంటే గొడ్డు మాంసం కంటే పాల ఉత్పత్తి వంటివి) సాధారణం అయింది.^[172] సాధారణంగా పెంపుడు జంతువుల రక్తం, పాలు , వెన్నతో రక్తంను కలిపి ఆహారంగా ఉపయోగించే వారు^[173] ఐర్లాండులో నల్లని పుడ్డింగ్ ప్రధాన అల్పాహారం మిగిలిపోయింది. "అల్పాహారం రోల్" లో నేడు ఈ ప్రభావాలను చూడవచ్చు.

16 వ శతాబ్దం రెండవ భాగంలో బంగాళాదుంప పరిచయం తరువాత బంగాళాదుంప వంటకాలను అధికంగా ప్రభావితంచేసింది. బృహత్తరమైన పేదరికం ప్రత్యామ్నాయమైన ఆహారాన్ని ప్రోత్సహించింది. 19 వ శతాబ్దం మధ్యకాలంలో అధిక సంఖ్యలో ప్రజలు బంగాళాదుంపలు, పాలు ప్రధాన ఆహారంగా తీసుకుంటూ ఉండేవారు.^[174] ఒక పురుషుడు, ఒక స్త్రీ నలుగురు పిల్లలు కలిగి ఉన్న ఒక సాధారణ కుటుంబం ఒక వారం 110 కిలోల బంగాళాదుంపలను తినేవారు.^[172] తత్ఫలితంగా జాతీయ వంటకాలుగా భావించే వంటలలో ఐరిషు వంటలలో బేకన్, క్యాబేజీ, గుమ్మడికాయ, బంగాళాదుంప పాన్కేక్, కాల్కాన్నోన్ వంటి వంటకాలు, మెత్తని బంగాళాదుంపలు, కాలే లేదా క్యాబేజీల వంటివి ఆహారతయారీలో అధికంగా ఉపయోగించబడుతున్నాయి.^[172]

20 వ శతాబ్దానికి చెందిన చివరి త్రైమాసికం నుండి ఐర్లాండులో సంపద తిరిగి ఏర్పడటంతో అంతర్జాతీయ ప్రభావాల కారణంగా సంప్రదాయ ఆహారపదార్ధాలతో అంతర్జాతీయ ప్రభావిత ఆహారపదార్ధాలను చేర్చి సరికొత్త ఐరిషు ఆహారసంస్కృతి " ఏర్పడింది.^[175]^[176] ఈ వంటకాలలో తాజా కూరగాయలు, చేపలు (ముఖ్యంగా సాల్మోన్, ట్రౌట్, గుల్లలు, మస్సెల్స్, ఇతర షెల్ల్ఫిషు), అలాగే సాంప్రదాయ సోడా రొట్టెలు, చేతితో తయారు చేసిన చీజ్ల విస్తృత శ్రేణి దేశవ్యాప్తంగా ఉత్పత్తి చేయబడుతున్నాయి. ఈ క్రొత్త వంటకానికి ఉదాహరణగా "డబ్లిన్ లాయర్": విస్కీ, క్రీములో వండిన ఎండ్రకాయలు వంటివి ఉన్నాయి. ^[177] అయితే ఈ వంటకాల్లో బంగాళాదుంప ఒక ప్రాథమిక అవసరంగా మిగిలిపోయింది. ఐరిషు ఐరోపాలోని బంగాళాదుంపల అత్యధిక తలసరి ఉపయోగ దేశాలలో ప్రధమ స్థానంలో ఉంది.^[172] సాంప్రదాయిక ప్రాంతీయ ఆహారాలు దేశం అంతటా లభిస్తుంటాయి. ఉదాహరణకు డబ్లిన్‌లో కార్డిల్, కార్క్‌లో డ్రిషీన్, రెండు రకాల సాసేజ్, బ్లో, వాటర్‌ఫోర్డ్కు ప్రత్యేకమైన డైట్ వైట్ బ్రెడ్డు ఉన్నాయి.

కౌంట్ ఆండ్త్రిలోని ఓల్డ్ బుష్మిల్స్ డిస్టిలరీ

ఐర్లాండ్ ఒకసారి విస్కీ ప్రపంచ మార్కెట్లో ఆధిపత్యం చెంది. 20 వ శతాబ్దం ప్రారంభంలో ప్రపంచ విస్కీలో 90% ఉత్పత్తి చేసింది. అమెరికా సంయుక్తరాష్ట్రాల్లో నిషేధం విధించబడినప్పుడు (తక్కువ నాణ్యత కలిగిన ఐరిషు బ్రాండుల పేరును ధ్వనించే విస్కీలను విక్రయిస్తున్న వారిని నిషేధితంతో జనాదరణను తగ్గించి ఐరిషు బాండ్లకు ప్రజాదరణ కలిగించడం లక్ష్యంగా నిషేధం అమలుపరచబడింది)^[178] 1930 వ దశకపు ఆంగ్లో-ఐరిష్ వాణిజ్య యుద్ధం సమయంలో బ్రిటీషు సామ్రాజ్యం ఐరిషు విస్కీపై సుంకాలు అధికరించింది.^[179] 20 వ శతాబ్దం మధ్య నాటికి ప్రపంచవ్యాప్తంగా ఐరిషు విస్కీ కేవలం 2% కు చేరింది.^[180] 1953 లో ఒక ఐరిషు ప్రభుత్వ సర్వేలో యునైటెడ్ స్టేట్స్ లో విస్కీ త్రాగే వారిలో 50% ఐరిషు విస్కీ గురించి ఎన్నడూ వినలేదని తెలిసింది.^[181] 2009 లో అమెరికన్ బ్రాడ్కాస్టర్ సి.ఎన్.బి.సి. పరిశోధనలో ఐరిషు విస్కీ దేశీయంగా ప్రజాదరణ పొందిందని కొన్ని దశాబ్దాలుగా క్రమంగా అంతర్జాతీయ అమ్మకాలలో వృద్ధి చెందిందని తెలియజేస్తుంది.^[182] సాధారణంగా సి.ఎన్.బి.సి. ఆధారంగా ప్రకారం ఐరిషు విస్కీ, స్కాచ్ విస్కీ వలె స్మోకీ కాదు అయినప్పటికీ అమెరికన్, కెనడియన్ విస్కీల వలె మంచిది కాదు అని తెలియజేసింది.^[182] విస్కీ సంప్రదాయంగా క్రీం లిక్కరు ఆధారంగా బైలీసు, "ఐరిషు కాఫీ" (కాఫీ, విస్కీల కలయికతో తయారు చేసే విస్కీ కాఫీ. దీనిని మొదటిసారిగా ఫియోనెస్ ఎగిరే-బోట్ స్టేషన్ వద్ద తయారు చేసారు) బహుశా ఇది ఐరిషు కాక్టెయిలుగా భావించవచ్చు.

స్టౌటు ఒక రకమైన పోర్టరు బీరు ముఖ్యంగా గిన్నిసు సాధారణంగా ఐర్లాండుతో సంబంధం కలిగి ఉంటుంది. చారిత్రాత్మకంగా అది లండనుతో మరింత దగ్గరి సంబంధం కలిగివుంది. పోర్టరు చాలా ప్రజాదరణ పొందింది. అయినప్పటికీ ఇది 20 వ శతాబ్దం మధ్యలో లాజరు నుండి విక్రయాలను కోల్పోయింది. సైడరు ముఖ్యంగా మగ్నర్సు (రిపబ్లిక్ ఆఫ్ ఐర్లాండులో బల్మెర్సుగా విక్రయించబడింది) కూడా ఒక ప్రముఖ పానీయం. రెడ్ నిమ్మరసం ఒక మృదువైన-పానీయం ఇది ప్రత్యేకంగా విస్కీతో మిక్సర్గా ఉపయోగించబడుతుంది.^[183]

క్రీడలు

ఐర్లాండులో " గీలిక్ ఫుట్ బాల్ " క్రీడకు ప్రేక్షకుల సంఖ్యా పరంగా కమ్యూనిటీ చొరవ (2,600 క్లబ్బులతో కమ్యూనిటీకి ప్రమేయం ఉంది) పరంగా పరిశీలిస్తే ఆదరణ అధికంగా ఉంది. 2003 లో విదేశాలలో జరిగిన కార్యక్రమాలలో మొత్తం క్రీడల హాజరులో 34% నికి ఐర్లాండు ప్రాతినిధ్యం వహించింది. తరువాత హర్లింగ్ 23%, సాకర్ 16%, రగ్బీ 8%.^[184] ఆల్-ఐర్లాండు ఫుట్ బాల్ ఫైనల్ క్రీడా క్యాలెండర్లో ఎక్కువగా వీక్షించిన సంఘటనగా గుర్తించబడింది.^[185] ద్వీపంలో అత్యంత ప్రజాదరణ పొందిన జట్టు ఆట సాకరు ఉత్తర ఐర్లాండులో బాగా ప్రాచుర్యం పొందింది.^[184]^[186]

అధిక స్థాయిలో పాల్గొనే ఇతర క్రీడా కార్యక్రమాలు ఈత, గోల్ఫు, ఏరోబిక్సు, సైక్లింగు, బిలియర్డ్సు, స్నూకరు ప్రాధాన్యత వహిస్తున్నాయి.^[187] బాక్సింగు, క్రికెట్, ఫిషింగు, గ్రేహౌండు, రేసింగు, హ్యాండ్బాలు, హాకీ, గుర్రం రేసింగు, మోటారు స్పోర్ట్సు, జంపింగు, టెన్నీసు వంటి అనేక ఇతర క్రీడలు కూడా సాధారణంగా ప్రజలకు అభిమానపాత్రంగా ఉన్నాయి.

ఐర్లాండు పలు క్రీడలకు ఒకే అంతర్జాతీయ జట్టును కలిగి ఉంది. అసోసియేషన్ ఫుట్ బాల్ (రెండు సంఘాలు 1950 ల వరకు "ఐర్లాండు" పేరుతో అంతర్జాతీయ జట్లను కొనసాగించాయి) ఇందుకు గుర్తించదగిన మినహాయింపుగా ఉంది. ఐర్లాండు, నార్తర్ను ఐర్లాండు రిపబ్లిక్కు ప్రత్యేక అంతర్జాతీయ జట్లుగా అంతర్జాతీయ క్రీడలలో పాల్గొనడం కూడా గుర్తించదగిన మినహాయింపుగ ఉంది. నార్తర్ను ఐర్లాండు జట్టు రెండు ప్రపంచ స్నూకరు చాంపియనుషిప్పులను జయించింది.

ఫీల్డ్ క్రీడలు

Tyrone v Kerry in the 2005 All-Ireland Senior Football Championship Final

గేలిక్ ఫుట్ బాలు, హర్లింగు, హ్యాండ్బాలు, ఐరిషు సాంప్రదాయిక క్రీడలలో బాగా ప్రసిద్ధి చెందాయి. వీటిని సమిష్టిగా గేలిక్ గేమ్సుగా పిలుస్తుంటారు. గేలియేటిక్ ఆటలను (లేడీస్ గేలిక్ ఫుట్బాలు, కామెగీ (హర్లింగు మహిళల వేరియంటు) మినహా వీటిని ప్రత్యేక సంస్థలు నిర్వహిస్తారు) గెలేటిక్ అథ్లెటిక్ అసోసియేషన్ (జి.ఎ.ఎ.) నిర్వహిస్తుంది. జి.ఎ.ఎ. ప్రధాన కార్యాలయం ( ప్రధాన స్టేడియం) ఉత్తర డబ్లిన్లో (82,500 ప్రేక్షకుల సామర్ధ్యం) క్రోక్ పార్క్ వద్ద ఉంది.^[188] ఆల్ ఐర్లాండు సీనియర్ ఫుట్బాల్ ఛాంపియన్షిప్పు, అల్-ఐర్లాండు సీనియర్ హర్లింగ్ ఛాంపియన్షిప్ సెమీ-ఫైనల్సు, ఫైనల్సుతో సహా అనేక ప్రధాన జి.ఎ.ఎ. క్రీడలు ఇక్కడ నిర్వహించబడ్డాయి. 2007-10లో లాన్స్ డౌన్ రోడ్ స్టేడియం పునరాభివృద్ధి సమయంలో ఇక్కడ అంతర్జాతీయ రగ్బీ, సాకర్లు క్రీడలు నిర్వహించబడ్డాయి.^[189] అత్యధిక స్థాయిలో ఉన్న జి.ఎ.ఎ. క్రీడాకారులు అందరూ ఆటగాళ్ళు, అమెచ్యూరు క్రీడాకారులు వేతనం ఏమీ అందుకోనప్పటికీ వాణిజ్య స్పాంసర్ల నుండి పరిమితమైన స్థాయిలో ఆదాయం అందుకునేవారు.

ఐరిషు ఫుట్ బాల్ అసోసియేషన్ (ఐఎఫ్ఎ) మొదట సాకర్ పాలక మండలిగా పనిచేసింది. ఈ ఆట 1870 నుండి ఐర్లాండులో ఒక వ్యవస్థీకృత పద్ధతిలో ఆడతారు. " క్లిఫ్టన్‌విల్లె ఎఫ్.సి. బెల్ఫాస్టు " ఐర్లాండులో అతి పురాతన క్లబ్బుగా గుర్తించబడుతుంది. ఇది మొదటి దశాబ్దాలలో బెల్ఫాస్టు పరిసరాలలో ఉల్స్‌టరు ప్రాంతాలలో బాగా ప్రాచుర్యం పొందింది. ఐ.ఎఫ్.ఎ. అధికంగా జాతీయ జట్టుకు ఎంపిక వంటి అంశాల కొరకు ఉల్స్‌టరు క్లబ్బుకు ప్రాధాన్యత ఇచ్చారని బెల్ఫాస్టు వెలుపల ఉన్న క్లబ్బులు భావించాయి. 1921 లో ఒక సంఘటన తరువాత ఐ.ఎఫ్.ఎ. ఐరిష్ కప్ సెమీ-ఫైనల్ రీప్లేని డబ్లిన్ నుండి బెల్ఫాస్టుకు మార్చింది.^[190] డబ్లిన్-ఆధారిత క్లబ్బులు విడిపోయి ఐరిషు ఫ్రీ స్టేట్ ఫుట్ బాల్ అసోసియేషన్ స్థాపించబడిండి. ప్రస్తుతం సదరన్ అసోసియేషన్ " ఐర్లాండు ఫుట్బాల్ అసోసియేషన్ (ఎఫ్.ఎ.ఐ.) గా " పిలువబడుతుంది. ప్రారంభంలో హోం నేషన్సు అసోసియేషన్ ఎఫ్.ఎ.ఐ.ను బ్లాక్లిస్ట్ చేసినప్పటికీ 1923 లో ఎఫ్.ఐ.ఎఫ్.ఎ. చేత ఎఫ్.ఎ.ఐ. తిరిగి గుర్తించబడింది. 1926 లో (ఇటలీకి వ్యతిరేకంగా) మొదటి అంతర్జాతీయ పోటీని నిర్వహించింది. అయినప్పటికీ ఐ.ఎఫ్.ఎ. , ఎఫ్.ఎ.ఐ రెండూ ఐర్లాండు మొత్తం నుండి వారి జట్లను ఎంపిక చేయటాన్ని కొనసాగించాయి. ఇద్దరు ఆటగాళ్ళు రెండు ఆటలతో మ్యాచ్లకు అంతర్జాతీయ గుర్తింపును సంపాదించిపెట్టారు. ఇద్దరూ తమ సంబంధిత జట్లను ఐర్లాండుగా సూచించారు.

అర్జెంటీనాకు వ్యతిరేకంగా ఒక పంక్తిలో బంతిని చేరుకున్నాడు

1950 లో ఎఫ్.ఐ.ఎఫ్.ఎ. వారి సంబంధిత భూభాగాల్లోని ఆటగాళ్లను ఎంపిక చేయడానికి మాత్రమే అనుబంధసంస్థలకు ఆదేశాలు జారిచేసేది. 1953 లో ఎఫ్.ఎ.ఐ. జట్టు "రిపబ్లిక్ ఆఫ్ ఐర్లాండ్" గా పిలవబడాలని, ఐ.ఎఫ్.ఎ. బృందం "నార్తర్న్ ఐర్లాండు" పిలువబడాలని (కొన్ని మినహాయింపులతో) నిర్ణయించబడింది. ఉత్తర ఐర్లాండు 1958 లో ప్రపంచ కప్పు ఫైనలుకు అర్హత సాధించింది (క్వార్టరు ఫైనల్సుకు చేరుకుంది). 1982 - 1986 ప్రంపచకప్పు, 2016 లో యూరోపియన్ ఛాంపియన్షిప్పుకు అర్హత సాధించింది. 1990 లో క్వార్టర్ ఫైనల్సుకు చేరుకుంది(1994 లో క్వార్టర్ ఫైనలుకు చేరుకుంది). 1994, 2002 - 1988, 2012 - 2016 సంవత్సరాలలో యూరోపియన్ ఛాంపియన్షిప్పు, ఐర్లాండు ప్రజలకు ఇంగ్లీషు ప్రీమియర్ లీగులో గణనీయమైన ఆసక్తి ఉంది. కొంతవరకు స్కాటిషు సాకరు లీగ్లకు కూడా ఆసక్తి ఉంది.

సాకర్ కాకుండా ఐర్లాండు సింగిల్ జాతీయ రగ్బీ టీమ్, సింగిల్ అసోసియేషన్, ఐరిష్ రగ్బీ ఫుట్బాల్ యూనియన్ (ఐఆర్ఎఫ్యు) లను కొనసాగిస్తూ క్రీడను నిర్వహిస్తుంది. ఐరిష్ రగ్బీ జట్టు రగ్బీ వరల్డ్ కప్పులన్నింటిలో ఆడారు. వాటిలో ఆరుమార్లు క్వార్టర్ ఫైనల్ సాధించింది. ఐర్లాండు 1991 - 1999 రగ్బీ ప్రపంచ కప్ పోటీలలో (క్వార్టర్-ఫైనల్తో సహా) క్రీడలు నిర్వహించింది. నాలుగు ప్రొఫెషనల్ ఐరిష్ జట్లు ఉన్నాయి; ప్రో 14 లో 4 జట్టులు ఆడారు. హీనెకెన్ కప్ కోసం 3 జట్లు పోటీపడతాయి. ఆ సమయంలో 1994 లో ఐరిషు రగ్బీటీం ప్రొఫెషనల్ క్రీడలకు వెళ్ళిన తరువాత ఐరిష్ రగ్బీ అంతర్జాతీయ , ప్రాంతీయ స్థాయిలలో పోటీపడింది. ఆ సమయంలో, ఉల్స్‌టర్ (1999),^[191] మున్స్టర్ (2006) ^[192]( 2008)^[191] లీంస్‌టర్ (2009, 2011, 2012)^[191] హీనెకెను కప్పును గెలుచుకున్నారు. దీనికి తోడు ఐరిషు అంతర్జాతీయ జట్టు ఇతర ఐరోపా ఉన్నత వర్గాలకు వ్యతిరేకంగా సిక్స్ నేషన్స్ ఛాంపియన్షిప్పులో విజయం సాధించింది. ఈ విజయం 2004, 2006, 2007 లో ట్రిపుల్ క్రౌనుతో సహా 2009 - 2018 సంవత్సరాలలో గ్రాండ్ స్లాం అని పిలవబడే విజయాలు సాధించింది.^[193]

ఇతర క్రీడలు

Horse racing in Sligo

ఐర్లాండులో గుర్రపుపందాలు, గ్రేహౌండ్ పందాలు రెండు ప్రసిద్ధి చెందాయి. తరచుగా గుర్రపు పందెం సమావేశాలు, గ్రేహౌండు స్టేడియంలకు హాజరు అధికంగా ఉంటుంది. జాతి గుర్రాల పెంపకం, శిక్షణ కోసం ఐర్లాండు ప్రసిద్ధి చెందింది. రేసు కుక్కల ఎగుమతి కూడా అధికంగా ఉంటుంది.^[194] గుర్రపు పందెపు రంగం కిల్డార్లో కౌటీలో అధికంగా కేంద్రీకృతమై ఉంది.^[195]

ఐరిషు అథ్లెటిక్సు 2000 సంవత్సరం నుండి అధిక విజయాన్ని నమోదు చేసారు. సోనియా వోసుల్లివాన్ 5,000 మీటర్ల ట్రాక్ మీద నిర్వహించిన రేసులో రెండు పతకాలను గెలుచుకున్నాడు. 1995 ప్రపంచ ఛాంపియన్షిప్పు క్రీడలలో బంగారు పతకం, 2000 సిడ్నీ ఒలింపిక్సులో వెండిపతకం సాధించాడు. 2003 ప్రపంచ ఛాంపియన్షిప్పులో 20 కె నడకలో గెలియన్ ఓ'సుల్లివాన్ వెండి గెలిచాడు, స్ప్రింట్ హర్డుర్ డేర్వల్ వోరూర్కే మాస్కోలో 2006 వరల్డ్ ఇండోర్ చాంపియన్షిప్లో బంగారు పతకాన్ని సాధించాడు. 2009 లో బెర్లినులో నిర్వహించిన వరల్డ్ అథ్లెటిక్స్ ఛాంపియన్షిప్పులో 20 కె నడకలో ఆలివ్ లాగ్నెన్ వెండి పతకాన్ని గెలుచుకున్నాడు.

ఐర్లాండు ఇతర ఒలంపిక్ క్రీడలలో కంటే బాక్సింగులో అధికపతకాలు సాధించింది. బాక్సింగ్ను ఐరిషు అథ్లెటికు బాక్సింగు అసోసియేషన్ నిర్వహిస్తుంది. మైఖేల్ కార్రుత్ ఒక బంగారు పతకాన్ని గెలుచుకున్నాడు. బార్సిలోనా ఒలింపిక్ క్రీడలలో వెనీ మెక్కల్లౌ ఒక వెండి పతకాన్ని గెలుచుకున్నాడు. 2008 లో బీజింగు క్రీడలలో కెన్నెత్ ఎగాన్ ఒక రజత పతకాన్ని గెలుచుకున్నాడు.^[196] ఆ క్రీడలలో పడ్డీ బార్సెస్ కాంశ్యపతకం, 2010 యూరోపియన్ అమెచ్యూర్ బాక్సింగు చాంపియన్షిప్పులో (ఐర్లాండ్ మొత్తం పతకాల పట్టికలో 2 వ స్థానం) 2010 కామన్వెల్తు క్రీడలలో బంగారుపతం సాధించాడు. 2005 నుండి నిర్వహించబడిన యూరోపియన్ అలాగే వరల్డ్ ఛాంపియన్షిప్పులు అన్నింటిలో కేటీ టేలర్ బంగారు పతకాన్ని గెలుచుకున్నది. ఆగష్టు 2012 లో లండన్ ఒలింపిక్ క్రీడలలో కేటీ టేలర్ 60 కిలోల తేలికపాటి బాక్సింగులో బంగారు పతకాన్ని గెలుచుకున్న మొట్టమొదటి ఐరిషు మహిళగా చరిత్ర సృష్టించింది.^[197]

ఐర్లాండులో గోల్ఫు బాగా ప్రసిద్ధి చెందింది. గోల్ఫు టూరిజం సంవత్సరానికి 2,40,000 గోల్ఫింగు సందర్శకులను ఆకర్షించే ప్రధాన పరిశ్రమగా అభివృద్ధి చెందింది.^[198] 2006 రైడర్ కప్ కిల్డారు కౌంటీలోని " ది కే క్లబ్బు " లో జరిగింది.^[199] 1947 లో పడ్రైగ్ హారింగ్టన్ విజయం తరువాత 2007 జూలైలో కార్నౌస్టీలో నిర్వహించిన బ్రిటీష్ ఓపెన్ విజేతగా నిలిచి ఫ్రెడ్ డాలీ ప్రత్యేక గుర్తింపు పొందాడు.^[200] ఆగస్టు పి.జి.ఎ. చాంపియన్షిప్పు గెలవటానికి 2008 జూలై వరకుఆయన తన టైటిల్ను కాపాడుకోవడంలో విజయం సాధించాడు.^[201] ^[202] 78 సంవత్సరాలలో పి.జి.ఎ. ఛాంపియన్షిప్ను గెలుచుకున్న మొట్టమొదటి యూరోపియన్‌గా, ఐర్లాండు నుంచి మొదటి విజేతగా హారింగ్టన్ గుర్తింపు పొందాడు. ముఖ్యంగా నార్తర్ను ఐర్లాండ్ నుండి మూడు గోల్ఫర్లు విజయవంతమయ్యారు. 2010 లో గ్రేమ్ మక్దోవెల్ యు.ఎస్. ఓపెన్ గెలిచిన మొట్టమొదటి ఐరిషు గోల్ఫరుగా 1970 నుండి ఆ టోర్నమెంట్ను గెలుచుకున్న మొట్టమొదటి యూరోపియనుగా పేరు పొందాడు. 2011 యు.ఎస్. ఓపెన్ 22 ఏళ్ళ వయసులో రోరే మక్ల్రాయ్ గెలిచాడు. 2011 రాయల్ సెయింట్ జార్జ్ వద్ద ఓపెన్ ఛాంపియన్షిప్పులో డారెన్ క్లార్కు తాజాగా విజయం సాధించాడు. ఆగష్టు 2012 లో మక్లెరాయ్ యు.ఎస్.పి.జి.ఎ.ఛాంపియన్షిప్ను (8 షాట్లు రికార్డు మార్జినుతో) గెలుచుకున్నాడు (తన 2 వ ప్రధాన ఛాంపియన్షిప్పు).

రిక్రియేషన్

ఐర్లాండు పశ్చిమ తీరంలో లాహిన్చ్, డోనిగల్ బే ప్రముఖ సర్ఫింగ్ బీచులు ఉన్నాయి. డోనగల్ బే ఒక గరాటు ఆకారంలో ఉంటుంది. పశ్చిమతీరంలో నైరుతి అట్లాంటిక్ గాలులు శీతాకాలంలో మంచి సర్ఫును సృష్టించడానికి అనుకూలంగా ఉంటాయి. 2010 సంవత్సరానికి పూర్వం బండరాన్ యూరోపియన్ ఛాంపియన్షిప్ సర్ఫింగ్ నిర్వహించింది. ఐర్లాండులో స్కూబా డైవింగ్ బాగా అభివృద్ధి చెందుతుంది. ముఖ్యంగా పశ్చిమసముద్రతీరంలో ఉండే స్వచ్ఛమైన నీరు, సమ్a ద్రజీవితాన్న ఆశ్వాదించే అతిపెద్ద జనసమూహం స్కూబా క్రీడకు సహకరిస్తుంటాయి. ఐర్లాండ్ తీరం వెంట అనేక ఓడశిధిలాలు ఉన్నాయి. మాలిన్ హెడ్ కౌంటీ కాక్ తీరంలో నౌకాశిధిలాలు ఉన్నాయి.^[203]

వేలాది సరస్సులు, 14,000 కిలోమీటర్ల (8,700 మైళ్ళు)పొడవైన చేపలు కలిగి ఉన్న నదులు, 3,700 కిలోమీటర్ల (2,300 మైళ్ళు) సముద్రతీరంతో ఐర్లాండు ఒక ప్రసిద్ధ పర్యాటక గమ్యంగా ఉంది. సమశీతోష్ణ ఐరిషు వాతావరణం క్రీడా స్వర్గంగా ఉంటుంది. సముద్రతీరాలు సాల్మోన్, ట్రౌట్ ఫిషింగ్ జలాంతర్గాములతో ప్రసిద్ధి చెందాయి.^[204] ^[205]

ఇవి కూడా చూడండి

విలియం లమ్లీ

12వ రెజిమెంట్ రాయల్ ఆర్టిలరీ

మూలాలు

↑ ^1.0 ^1.1 Nolan, William. "Geography of Ireland". Government of Ireland. Archived from the original on 24 November 2009. Retrieved 11 November 2009.
↑ ^2.0 ^2.1 Royle, Stephen A. (1 December 2012). "Beyond the boundaries in the island of Ireland". Journal of Marine and Island Cultures. 1 (2): 91–98. Bibcode:2012JMICu...1...91R. doi:10.1016/j.imic.2012.11.005. ISSN 2212-6821.
↑ "Irish Coastal Habitats: A Study of Impacts on Designated Conservation Areas" (PDF). heritagecouncil.ie. Heritage Council. Archived (PDF) from the original on 3 December 2020. Retrieved 2 November 2020.
↑ Neilson, Brigitte; Costello, Mark J. (22 April 1999). "The Relative Lengths of Seashore Substrata Around the Coastline of Ireland as Determined by Digital Methods in a Geographical Information System". Estuarine, Coastal and Shelf Science. 49 (4). Environmental Sciences Unit, Trinity College, Dublin: 501–508. Bibcode:1999ECSS...49..501N. doi:10.1006/ecss.1999.0507. S2CID 128982465. Archived from the original on 13 July 2021. Retrieved 13 July 2021.
↑ "Population at Each Census by Sex and County, 1841 to 2022".
↑ "Belfast Metropolitan Area Plan" (PDF). Planningni.gov. Archived (PDF) from the original on 7 November 2017. Retrieved 11 April 2018.
↑ "Population and Migration Estimates, April 2023". Central Statistics Office. 25 September 2023. Archived from the original on 25 September 2023. Retrieved 17 January 2024.
↑ "Population Usually Resident and Present in the State". Central Statistics Office. 30 May 2023. Archived from the original on 31 May 2023. Retrieved 7 October 2023.
↑ "Census 2021 Main statistics for Northern Ireland, Statistical bulletin, Ethnic group" (PDF). Northern Ireland Statistics and Research Agency. September 2022. p. 4. Archived (PDF) from the original on 5 December 2022. Retrieved 7 October 2023.
↑ ఉల్లేఖన లోపం: చెల్లని <ref> ట్యాగు; 2011population అనే పేరుగల ref లలో పాఠ్యమేమీ ఇవ్వలేదు
↑ Brown, Felicity (2 September 2009). "Total forest coverage by country". The Guardian. Retrieved 24 October 2011.
↑ "EPA, Land Use Cover" (PDF). EPA.ie. Wexford: Environmental Protection Agency. Archived from the original (PDF) on 1 అక్టోబరు 2013. Retrieved 7 May 2013.
↑ ఉల్లేఖన లోపం: చెల్లని <ref> ట్యాగు; Costello, M.J 93 అనే పేరుగల ref లలో పాఠ్యమేమీ ఇవ్వలేదు
↑ "Climate of Ireland Archived 2018-04-16 at the Wayback Machine. Met Éireann. Retrieved 25 November 2017
↑ ^15.0 ^15.1 "Earliest evidence of humans in Ireland". BBC News Online. British Broadcasting Corporation. 21 March 2016. Retrieved 21 March 2016.
↑ Harper, Douglas. "Irish". Online Etymology Dictionary. self-published.
↑ Edwards, Robin & al. "The Island of Ireland: Drowning the Myth of an Irish Land-bridge?" Accessed 15 February 2013.
↑ Lane, Megan. "The moment Britain became an island". BBC News Online. Retrieved 19 July 2017.
↑ Driscoll, Killian. "The early prehistory in the west of Ireland: Investigations into the social archaeology of the Mesolithic, west of the Shannon, Ireland". LithicsIreland.ie. Lithics Ireland Consultancy. Retrieved 19 July 2017.
↑ Cooney, Gabriel (2000). Landscapes of Neolithic Ireland. London: Routledge. ISBN 9780415169776.
↑ ^21.0 ^21.1 "Prehistoric Genocide in Ireland?" (PDF). Ireland's DNA. Archived from the original (PDF) on 30 జూన్ 2015. Retrieved 27 June 2015.
↑ Heritage Ireland. "Céide Fields". Office of Public Works. Archived from the original on 2 మార్చి 2015. Retrieved 23 October 2008.
↑ "O'Donnell Lecture 2008 Appendix" (PDF).
↑ Koch, John (2009). Tartessian: Celtic from the Southwest at the Dawn of History (PDF). Vol. 9 (Acta Palaeohispanica X). Palaeohispanica. pp. 339–351. ISSN 1578-5386. Retrieved 17 May 2010. {{cite book}}: |journal= ignored (help)
↑ John T. Koch; Barry Cunliffe, eds. (2010). Celtic from the West: Alternative Perspectives from Archaeology, Genetics, Language and Literature. Oxbow Books and Celtic Studies Publications. p. 384. ISBN 978-1-84217-529-3. Retrieved 28 October 2016.
↑ Cunliffe, Barry (2008). A Race Apart: Insularity and Connectivity in Proceedings of the Prehistoric Society 75, 2009, pp. 55–64. The Prehistoric Society. p. 61.
↑ The Celts: A History By Dáithí Ó hÓgáin
↑ Early Peoples of Britain and Ireland: A-G Christopher Allen Snyder
↑ "A History of Ireland: From the Earliest Times to 1922" By Edmund Curtis
↑ Waddell, John (April 1995). Ireland in the Bronze Age (PDF). Dublin: Irish Government Stationery Office. Archived from the original (PDF) on 19 March 2015.
↑ Waddell, John (September 1992). The Question of the Celticization of Ireland (PDF). Emania. Archived from the original (PDF) on 21 July 2015.
↑ McEvoy, B.; Richards, M.; Forster, P.; Bradley, D. G. (October 2004). "The Longue Durée of Genetic Ancestry: Multiple Genetic Marker Systems and Celtic Origins on the Atlantic Facade of Europe". Am. J. Hum. Genet. 75: 693–702. doi:10.1086/424697. PMC 1182057. PMID 15309688.
↑ Hay, Maciamo. "Haplogroup R1b (Y-DNA)". Eupedia. Archived from the original on 22 ఆగస్టు 2015. Retrieved 1 August 2015.
↑ Freeman, Philip (2001). Ireland and the classical world. Austin, Texas: University of Texas Press. p. 65. ISBN 0-292-72518-3.
↑ Freeman, Philip (2001). Ireland and the Classical World. Austin: University of Texas Press.
↑ "Hibernia". Roman Empire. United Nations of Roma Victrix. Retrieved 8 November 2008.
↑ O'Hart, John (1892). Irish Pedigrees: or, The Origin and Stem of the Irish Nation. Dublin: J. Duffy and Co. p. 725.
↑ Darcy, R.; Flynn, William (March 2008). "Ptolemy's Map of Ireland: a Modern Decoding". Irish Geography. 14 (1): 49–69. doi:10.1080/00750770801909375 – via Informaworld.com.
↑ Carson, R.A.G. and O'Kelly, Claire: A catalogue of the Roman coins from Newgrange, Co. Meath and notes on the coins and related finds, pages 35–55. Proceedings of the Royal Irish Academy, volume 77, section C
↑ Dáibhí Ó Cróinín, "Ireland, 400–800", in Dáibhí Ó Cróinín (ed.), A New History of Ireland 1: Prehistoric and Early Ireland, Oxford University Press, 2005, pp. 182–234.
↑ Jaski, Bart (2005). "Kings and kingship". In Seán Duffy (ed.). Medieval Ireland. An Encyclopedia. Abingdon and New York. pp. 251–254.{{cite encyclopedia}}: CS1 maint: location missing publisher (link), p.253
↑ Ginnell, Laurence (1894). The Brehon Laws: A Legal Handbook. T Fisher Unwin. p. 81.
↑ Moran, Patrick Francis (1913). "St. Palladius" . In Herbermann, Charles (ed.). Catholic Encyclopedia. New York: Robert Appleton Company.
↑ De Paor, Liam (1993). Saint Patrick's World: The Christian culture of Ireland's Apostolic Age. Dublin: Four Courts. pp. 78, 79. ISBN 1-85182-144-9.
↑ Cahill, Tim (1996). How the Irish Saved Civilization. Anchor Books. ISBN 0-385-41849-3.
↑ Stokes, Margaret (1888). Early Christian Art in Ireland. London: Chapman and Hall. pp. 9, 87, 117.
↑ Bartlett, Thomas (2010). Ireland: A History. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-19720-5.
↑ Ó Corráin, Donnchadh. "Vikings & Ireland" (PDF). Retrieved 19 March 2010.
↑ "Ireland's History in Maps (800 AD)". Rootsweb.ancestry.com. Ancestry Publishing. 6 December 1998. Retrieved 15 August 2011.
↑ Chrisafis, Angelique (25 January 2005). "Scion of traitors and warlords: Why Bush is coy about his Irish links". The Guardian. London. Retrieved 8 November 2008.
↑ Previté-Orton, Charles (1975). The Shorter Cambridge Medieval History. Cambridge University Press. p. 810. ISBN 978-0-521-09977-6.
↑ Curtis, Edmund (2002). A History of Ireland from Earliest Times to 1922. New York: Routledge. p. 49. ISBN 0-415-27949-6.
↑ Edwards, Ruth; et al. (2005). An Atlas of Irish History. Routledge. p. 106. ISBN 978-0-415-33952-0.
↑ Ó Clabaigh, Colmán N. (2005). "Papacy". In Seán Duffy (ed.). Medieval Ireland. An Encyclopedia. Abingdon and New York. pp. 361–362.{{cite encyclopedia}}: CS1 maint: location missing publisher (link)
↑ Hosler, John D.; et al. (2007). Henry II: A Medieval Soldier at War, 1147–1189. Brill Academic Publishers. p. 239. ISBN 978-90-04-15724-8.
↑ Bolton, Brenda (2003). Adrian IV, the English Pope, 1154–1159: Studies and Texts. Ashgate Publishing. p. 149. ISBN 978-0-7546-0708-3.
↑ "The Great Irish Famine: Laws that Isolated and Impoverished the Irish" (PDF). Irish Famine Curriculum Committee. New Jersey Commission on Holocaust Education. 1998. Retrieved 9 September 2011.
↑ Pack, Mark (2001). "Charles James Fox, the Repeal of Poynings Law, and the Act of Union: 1782–1801". Journal of Liberal History. 33: 6. Retrieved 23 March 2015.
↑ Foster, Robert Fitzroy (1989). Modern Ireland. Penguin Books. p. 107. ISBN 978-0-14-013250-2. '[S]lave-hunts' certainly happened, though their extent has been exaggerated; there were probably 12,000 Irish in the West Indies by the late 1600s
↑ ^60.0 ^60.1 O'Callaghan, Sean (2000). To Hell or Barbados. Brandon. p. 85. ISBN 978-0-86322-287-0.
↑ "A Short History of Ireland: The Curse of Cromwell". BBC News Online. Archived from the original on 2 March 2012. Retrieved 8 November 2008.
↑ "Laws in Ireland for the Suppression of Popery". University of Minnesota Law School. Retrieved 23 January 2009.
↑ Dickson, David (1997). Arctic Ireland: The Extraordinary Story of the Great Frost and Forgotten Famine of 1740–41. Belfast: White Row Press. ISBN 978-1-870132-85-5.
↑ ^64.0 ^64.1 ^64.2 Ó Gráda, Cormac (1989). The Great Irish Famine. Cambridge University Press. p. 12. ISBN 0-521-55266-4.
↑ ^65.0 ^65.1 Clarkson, Leslie; Crawford, Margaret (2001). Feast and Famine: Food and Nutrition in Ireland, 1500–1920. Oxford University Press. p. 274. ISBN 0-19-822751-5.
↑ ^66.0 ^66.1 Ward, Alan J. (1994). The Irish Constitutional Tradition: Responsible Government and Modern Ireland, 1782–1992. Washington, DC: Catholic University of America Press. p. 28. ISBN 0-8132-0784-3.
↑ "Ireland AD 1750–1900 The Industrial Age". WorldTimelines.org.uk. The British Museum. Archived from the original on 26 December 2010. Retrieved 28 March 2010.
↑ O'Grada, Cormac (1994). Ireland: A New Economic History, 1780–1939. Oxford University Press. pp. 314–330. ISBN 978-0-19-820598-2.
↑ Keating, Paul; Desmond, Derry (1993). Culture and Capitalism in Contemporary Ireland. Hampshire, UK: Avebury Press. p. 119. ISBN 1-85628-362-3.
↑ Jacobsen, John (1994). "Chasing Progress in the Irish Republic". Cambridge University Press: 47. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help)
↑ Mokyr, Joel (1983). "Why Ireland Starved: A Quantitative and Analytical History of the Irish Economy, 1800–1850". Oxon: Taylor and Francis: 152. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help)
↑ "The Irish Potato Famine". Digital History. University of Houston. 7 November 2008. Retrieved 8 November 2008.
↑ Vallely, Paul (25 April 2006). "1841: A window on Victorian Britain—This Britain". The Independent. London. Archived from the original on 17 June 2015. Retrieved 16 April 2009.
↑ Quinn, Eamon (19 August 2007). "Ireland Learns to Adapt to a Population Growth Spurt". The New York Times. Retrieved 8 November 2008.
↑ Kee, Robert (1972). The Green Flag: A History of Irish Nationalism. London: Weidenfeld and Nicholson. pp. 376–400. ISBN 0-297-17987-X.
↑ ^76.0 ^76.1 Kee, Robert (1972). The Green Flag: A History of Irish Nationalism. London: Weidenfeld and Nicholson. pp. 478–530. ISBN 0-297-17987-X.
↑ ^77.0 ^77.1 ^77.2 Morough, Michael (December 2000). "History Review": 34–36. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help)
↑ Kee, Robert (1972). The Green Flag: A History of Irish Nationalism. London: Weidenfeld and Nicholson. pp. 719–748. ISBN 0-297-17987-X.
↑ Gwynn, Stephen (January 1934). "Ireland Since the Treaty". Foreign Affairs. 12 (2): 322. doi:10.2307/20030588.
↑ Connolly, Kevin (1 June 2004). "Irish who fought on the beaches". BBC News Online. Retrieved 8 November 2008.
↑ ^81.0 ^81.1 Hull, Mark: "The Irish Interlude: German Intelligence in Ireland, 1939–1943", Journal of Military History, Vol. 66, No. 3 (July 2002), pp695–717
↑ Carroll, Joseph T. (2002). Ireland in the War Years 1939–1945. San Francisco: International Scholars Publishers. p. 190. ISBN 978-1-57309-185-5.
↑ Clancy, Patrick; Drudy, Sheelagh; Lynch, Kathleen; O'Dowd, Liam (1997). Irish Society: Sociological Perspectives. Institute of Public Administration. pp. 68–70. ISBN 1-872002-87-0.
↑ Schmied, Doris (2005). Winning and Losing: the Changing Geography of Europe's Rural Areas. Chippenham, UK: Ashgate. p. 234. ISBN 0-7546-4101-5.
↑ "The Future of International Migration to OECD Countries". Paris: Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD). 2 September 2009: 67. ISBN 978-92-64-04449-4. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help)
↑ Pogatchnik, Shawn (25 March 2010). "Ireland's Economy Suffered Record Slump in 2009". Business Week. Archived from the original on 8 February 2015. Retrieved 6 April 2010.
↑ "Measuring Ireland's Progress 2011" (PDF). CSO.ie. Central Statistics Office. October 2012. p. 36. ISSN 1649-6728. Retrieved 30 August 2015.
↑ Whyte, John. How much discrimination was there under the Unionist regime, 1921–1968?. Manchester University Press. ISBN 0 7190 0919 7. Archived from the original on 16 జనవరి 2019. Retrieved 23 October 2008 – via Conflict Archive on the Internet. {{cite book}}: |work= ignored (help)
↑ Northern Ireland Office (May 1988). "Fair Employment in Northern Ireland". Her Magesty's Stationery Office. ISBN 0 10 103802 X. Archived from the original on 4 జనవరి 2012. Retrieved 23 October 2008 – via Conflict Archive on the Internet.
↑ "'We Shall Overcome' ... The History of the Struggle for Civil Rights in Northern Ireland 1968–1978". Northern Ireland Civil Rights Association. 1978. Retrieved 23 October 2008 – via Conflict Archive on the Internet.
↑ Taylor, Peter (1997). Provos: The IRA and Sinn Féin. London: Bloomsbury Publishing. pp. 33–56. ISBN 0-7475-3392-X.
↑ Taylor, Peter (1997). Provos: The IRA and Sinn Féin. London: Bloomsbury Publishing. pp. 56–100. ISBN 0-7475-3392-X.
↑ "Turning the pages on lost lives". BBC News Online. 8 October 1999. Retrieved 4 January 2010.
↑ Nieminen, Tauno; de Chastelain, John; Andrew D. Sens. "Independent International Commission on Decommissioning" (PDF). Archived from the original (PDF) on 11 మార్చి 2011. Retrieved 15 October 2008.
↑ Ritchie, Heather; Ellis, Geraint (2009). Across the waters (PDF).
↑ "Area and Land Mass". Ordnance Survey of Ireland. Archived from the original on 10 November 2012. Retrieved 18 November 2013.
↑ "Ireland Facts, Ireland Flag". NationalGeographic.com. National Geographic Society.
↑ ^98.0 ^98.1 "FAQ: What is the longest river in Ireland?". Ordnance Survey Ireland. Retrieved 30 May 2014.
↑ Meally, Victor (1968). Encyclopaedia of Ireland. Dublin: Allen Figgis & Co. p. 240.
↑ "Landscape of the River". Inland Waterways Association of Ireland. 2014. Archived from the original on 19 March 2015. Retrieved 30 May 2014.
↑ "Geology of Ireland". Geology for Everyone. Geological Survey of Ireland. Archived from the original on 27 March 2008. Retrieved 5 November 2008.
↑ "Bedrock Geology of Ireland" (PDF). Geology for Everyone. Geological Survey of Ireland. Archived from the original (PDF) on 28 అక్టోబరు 2008. Retrieved 5 November 2008.
↑ "Geology of Kerry-Cork—Sheet 21". Maps. Geological Survey of Ireland. 2007. Archived from the original on 12 December 2007. Retrieved 9 November 2008.
↑ Karst Working Group (2000). "The Burren". The Karst of Ireland: Limestone Landscapes, Caves and Groundwater Drainage System. Geological Survey of Ireland. Retrieved 5 November 2008.
↑ "Ireland: North West Europe". EnergyFiles.com. Archived from the original on 13 మార్చి 2016. Retrieved 30 August 2015.
↑ Shannon, Pat; Haughton, P. D. W.; Corcoran, D. V. (2001). The Petroleum Exploration of Ireland's Offshore Basins. London: Geological Society. p. 2. ISBN 1-4237-1163-7.
↑ "Providence sees Helvick oil field as key site in Celtic Sea". Irish Examiner. 17 July 2000. Archived from the original on 19 January 2012. Retrieved 27 January 2008.
↑ ^108.0 ^108.1 "Climate of Ireland". Climate. Met Éireann. Retrieved 11 November 2008.
↑ ^109.0 ^109.1 "Rainfall". Climate. Met Éireann. Retrieved 5 November 2008.
↑ ^110.0 ^110.1 Keane, Kevin (28 December 2010). "Sub-zero temperatures make 2010 a record-breaking year". Irish Independent. Retrieved 21 July 2011.
↑ ^111.0 ^111.1 "Irish Weather Extremes". Met Éireann. Archived from the original on 16 December 2016. Retrieved 15 December 2016.
↑ ^112.0 ^112.1 Dan Griffin (2015-11-02). "Balmy start to November sees record temperatures". Irish Times. Retrieved 2015-11-02.
↑ "National Competitiveness Council Submission on the National Development Plan 2007–2013" (PDF). National Competitiveness Council. 2006. Archived from the original (PDF) on 28 October 2008. Retrieved 28 October 2016.
↑ ^114.0 ^114.1 "County Incomes and Regional GDP". Central Statistics Office. Retrieved 20 April 2016.
↑ ^115.0 ^115.1 ^115.2 ^115.3 "Press release - Regional GDP GDP per capita in the EU in 2011: seven capital regions among the ten most prosperous". Europa.eu. European Commission.
↑ "Archived copy". Archived from the original on 6 October 2014. Retrieved 19 October 2011.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link)
↑ "World Heritage List". World Heritage. UNESCO World Heritage Centre. Retrieved 30 August 2015.
↑ "Ireland: Tentative Lists". World Heritage. UNESCO World Heritage Centre. Retrieved 30 August 2015.
↑ "[1] Mount Stewart's world-class gardens]". National Trust. Retrieved 9 December 2017
↑ ^120.0 ^120.1 ^120.2 ^120.3 "Tourism Facts 2006". Fáilte Ireland. National Tourism Development Authority. 2006. Archived from the original (PDF) on 12 January 2012. Retrieved 22 October 2008.
↑ National Monuments Service. "Search by County". National Monuments. Department of Environment, Heritage and Local Government. Archived from the original on 20 February 2010. Retrieved 1 January 2010.
↑ "About SEMO: The Single Electricity Market". Single Electricity Market Operator (SEMO). Archived from the original on 30 నవంబరు 2010. Retrieved 13 January 2011.
↑ "Interconnection". Commission for Energy Regulation. 28 January 2011. Archived from the original on 28 January 2011. Retrieved 30 March 2010.
↑ "Interconnection: East-West Interconnector". EirGrid. Retrieved 19 September 2016.
↑ "Bord Gáis Marks Completion of South-North Pipeline". Bord Gáis. 1 November 2007. Archived from the original on 29 May 2014. Retrieved 27 May 2014.
↑ "Northern Ireland Energy Holdings—Frequently Asked Questions". Northern Ireland Energy Holdings. Archived from the original on 14 July 2011. Retrieved 8 May 2009.
↑ Gas Capacity Statement 2007, Commission for Energy Regulation, pp. 22, 24, 26, archived from the original (PDF) on 5 March 2012, retrieved 8 May 2009
↑ "2014 Global Green Economy Index" (PDF). Dual Citizen LLC. Archived from the original (PDF) on 28 అక్టోబరు 2014. Retrieved 20 October 2014.
↑ "Options For Future Renewable Energy Policy, Targets And Programmes issued by Department of Communications, Energy and Natural Resources" (PDF). Hibernian Wind Power Ltd. 27 February 2004. Archived from the original (PDF) on 17 March 2012. Retrieved 11 November 2008.
↑ ^130.0 ^130.1 McKittrick, David (19 December 2002). "Census Reveals Northern Ireland's Protestant Population is at Record Low". The Independent. London. Archived from the original on 24 June 2011. Retrieved 30 December 2009.
↑ Counihan, Patrick (30 March 2012). "Divorce rates soar in Ireland as population continues to expand". Irish Central. Retrieved 7 June 2014.
↑ Crawford, John (1993). Anglicizing the Government of Ireland: The Irish Privy Council and the Expansion of Tudor Rule 1556–1578. Irish Academic Press. ISBN 0-7165-2498-8.
↑ "The Gazetteer of British Place Names: Main features of the Gazetteer". Gazetteer of British Place Names. Association of British Counties. Archived from the original on 11 జనవరి 2010. Retrieved 23 January 2010.
↑ "NI by County". Discover Northern Ireland. Northern Ireland Tourist Board. Retrieved 15 October 2010.
↑ http://www.cso.ie/en/media/csoie/releasespublications/documents/population/2017/Chapter_2_Geographical_distribution.pdf
↑ ^136.0 ^136.1 "Statistical Classification and Delineation of Settlements" (PDF). Northern Ireland Statistics and Research Agency (NISRA). February 2005. Archived from the original (PDF) on 1 April 2014.
↑ Statistical Classification and Delineation of Settlements (PDF), NISRA, February 2005, archived from the original (PDF) on 1 April 2014, retrieved 13 May 2012
↑ ^138.0 ^138.1 ^138.2 ^138.3 "Census 2016 Summary Results - Part 1 - CSO - Central Statistics Office". CSO.ie. Central Statistics Office.
↑ https://web.archive.org/web/20101126204727/http://lisburncity.gov.uk/filestore/documents/economic_development/The%20City%20of%20Lisburn%202009%20-%202010%20-%20%20%20%20Final%20Draft%20-%2002.03.09.09.pdf
↑ "Ethnic origins, 2006 counts, for Canada, provinces and territories—20% sample data Archived 2016-08-18 at the Wayback Machine". Statistics Canada.
↑ Kliff, Sarah (17 March 2013). "The Irish-American population is seven times larger than Ireland". The Washington Post. Retrieved 6 August 2014.
↑ Sullivan, Kevin (24 October 2007). "Hustling to Find Classrooms For All in a Diverse Ireland". Washington Post. Retrieved 9 November 2008.
↑ Tovey, Hilary; Share, Perry (2003). A Sociology of Ireland. Dublin: Gill & Macmillan. p. 156. ISBN 0-7171-3501-2. Retrieved 9 September 2011.
↑ Seaver, Michael (5 September 2007). "Ireland Steps Up as Immigration Leader". The Christian Science Monitor. Retrieved 30 December 2009.
↑ "24% of boom births to 'new Irish'". Irish Examiner. 28 June 2011.
↑ Henry, McDonald (5 April 2009). "Ireland's Age of Affluence Comes to an End". The Guardian. London. Retrieved 30 December 2009.
↑ "Language and Occupational Status: Linguistic Elitism in the Irish Labour Market". The Economic and Social Review. Research Papers in Economics (RePEc). 2009. pp. 435–460. Retrieved 31 March 2015 – via Ideas.epec.org.
↑ "Press Statement: Census 2011 Results" (PDF). CSO.ie. Dublin: Central Statistics Office. 22 నవంబరు 2012. Archived from the original (PDF) on 28 మార్చి 2016. Retrieved 6 అక్టోబరు 2017.
↑ Ó Broin, =Brian. "Schism fears for Gaeilgeoirí". Irish Times. Archived from the original on 21 అక్టోబరు 2012. Retrieved 31 March 2015.{{cite news}}: CS1 maint: extra punctuation (link)
↑ "Head-to-Head: The Irish Language Debate". UniversityTimes.ie. 21 February 2011. Retrieved 31 March 2015.
↑ "Where are Ireland's Gaeltacht areas?". FAQ. Údarás na Gaeltachta. 2015. Archived from the original on 7 సెప్టెంబరు 2015. Retrieved 9 September 2015.
↑ Spolsky, Bernard (2004). Language policy. Cambridge University Press. p. 191. ISBN 9780521011754.
↑ "Table 15: Irish speakers aged 3 years and over in each Province, County and City, classified by frequency of speaking Irish, 2006". Census 2006. Central Statistics Office. Archived from the original on 27 ఫిబ్రవరి 2009. Retrieved 9 నవంబరు 2008.
↑ "Northern Ireland Life and Times Survey, 1999". Access Research Knowledge Northern Ireland (Queen's University Belfast / Ulster University). 9 May 2003. Retrieved 20 October 2013.
↑ McArthur, Tom, ed. (1992). The Oxford Companion to the English Language. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-214183-5.
↑ "Tionchar na gCeilteach". BBC News Online. 23 May 2009. Retrieved 23 January 2010.
↑ "Stair na Taibhdheirce". An Taibhdheirce. 2014. Archived from the original on 29 మే 2014. Retrieved 28 May 2014.
↑ "An Taibhdhearc". Fodor's. Archived from the original on 2 October 2014. Retrieved 4 October 2014.
↑ Houston, Eugenie (2001). Working and Living in Ireland. Working and Living Publications. p. 253. ISBN 978-0-9536896-8-2.
↑ "What is Bloomsday?". James Joyce Centre. Archived from the original on 16 September 2014. Retrieved 4 October 2014.
↑ Higgins Wyndham, Andrew (2006). Re-imagining Ireland. Charlottesville: University of Virginia Press.
↑ O'Dwyer, Simon: Prehistoric Music in Ireland (Stroud, Gloucestershire: Tempus Publishing, 2004), ISBN 0-7524-3129-3.
↑ Brannon, Patrick V.: "Medieval Ireland: Music in Cathedral, Church and Cloister", in: Early Music 28.2 (May 2000), p. 193.
↑ Buckley, Ann: "Medieval Ireland, Music in", in: The Encyclopaedia of Music in Ireland, ed. by Harry White and Barra Boydell (Dublin: UCD Press, 2013), ISBN 978-1-906359-78-2, p. 659.
↑ Geraghty, Des (1994). Luke Kelly: A Memoir. Basement Press. pp. 26–30. ISBN 978-1-85594-090-1.
↑ O'Kelly, Michael J.; O'Kelly, Claire (1982). Newgrange: Archaeology Art and Legend. London: Thames and Hudson. ISBN 978-0-500-27371-5.
↑ Reville, William (14 December 2000). "Ireland's Scientific Heritage" (PDF). Understanding Science: Famous Irish Scientists. University College Cork, Faculty of Science. Archived from the original (PDF) on 4 సెప్టెంబరు 2015. Retrieved 30 August 2015.
↑ Waller, Professor I. (1951). "Nobel Prize in Physics 1951 – Presentation Speech". NobelPrize.org. Alfred Nobel Memorial Foundation. Retrieved 4 April 2012.
↑ McCartney, Mark (1 December 2002). "William Thomson: king of Victorian physics". Physics World. Archived from the original on 15 జూలై 2008. Retrieved 22 November 2008.(subscription required)
↑ "John Bell: Belfast street named after physicist who proved Einstein wrong". BBC News Online. 19 February 2015. Retrieved 30 August 2015.
↑ "Five Irish Scientists Who Put Chemistry on the Map". Science.ie. Science Foundation Ireland. Archived from the original on 29 జనవరి 2017. Retrieved 24 November 2016.
↑ ^172.0 ^172.1 ^172.2 ^172.3 ^172.4 ^172.5 Davidson, Alan; Jaine, Tom (2006). The Oxford Companion to Food. Oxford University Press. pp. 407–408. ISBN 978-0-19-280681-9.
↑ Salaman, Redcliffe Nathan; Burton, William Glynn; Hawkes, John Gregory (1985). "The History and Social Influence of the Potato". Cambridge University Press: 218–219. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help)
↑ Garrow, John (March 2002). "Feast and Famine: a History of Food and Nutrition in Ireland 1500–1920". Journal of the Royal Society of Medicine. 95 (3): 160–161. doi:10.1258/jrsm.95.3.160. ISSN 1758-1095. PMC 1279494.
↑ Albertson, Elizabeth (2009). Ireland for Dummies. Hoboken: Wiley Publishing. p. 34. ISBN 978-0-470-10572-6.
↑ Davenport, Fionn (2008). Ireland. London: Lonely Planet. p. 65. ISBN 978-1-74104-696-0.
↑ Davenport, Fionn; Smith, Jonathan (2006). Dublin. London: Lonely Planet. p. 15. ISBN 978-1-74104-710-3.
↑ McCormack, W. J. (2001). The Blackwell Companion to Modern Irish Culture. Oxford: Blackwell. p. 170. ISBN 978-0-631-16525-5.
↑ Leavy, Brian; Wilson, David (1994). "Strategy and Leadership". London: Routledge: 63. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help)
↑ O'Clery, Conor (25 February 2009). "Whiskey Resists the Downturn". GlobalPost. Public Radio International (PRI). Archived from the original on 3 January 2016. Retrieved 5 April 2010.
↑ Blocker, Jack; Fahey, David; Tyrrell, Ian (2003). Alcohol and Temperance in Modern History. Santa Barbara: ABC-CLIO. p. 653. ISBN 978-1-57607-833-4.
↑ ^182.0 ^182.1 Berk, Christina (19 March 2009). "Irish Whiskey's Growth Not Just About Luck". CNBC. Retrieved 4 April 2010.
↑ Davenport, Fionn (2010). Discover Ireland. London: Lonely Planet. p. 348. ISBN 978-1-74179-998-9.
↑ ^184.0 ^184.1 "The Social Significance of Sport" (PDF). Economic and Social Research Institute. Archived from the original (PDF) on 12 July 2015. Retrieved 21 October 2008.
↑ "Initiative's latest ViewerTrack study shows that in Ireland GAA and soccer still dominate the sporting arena, while globally the Superbowl (sic) was the most watched sporting event of 2005". FinFacts.com. Finfacts Multimedia. 4 January 2006. Archived from the original on 27 సెప్టెంబరు 2011. Retrieved 24 January 2010.
↑ "Soccer in Northern Ireland". Culture Northern Ireland. Derry/Londonderry: Nerve Centre. 14 July 2008. Archived from the original on 16 అక్టోబరు 2011. Retrieved 8 June 2011.
↑ "Sports Participation and Health Among Adults in Ireland" (PDF). Economic and Social Research Institute. Archived from the original (PDF) on 4 September 2015. Retrieved 15 October 2008.
↑ "Croke Park. Not just a venue. A destination". Croke Park Stadium / Gaelic Athletic Association. Archived from the original on 1 అక్టోబరు 2007. Retrieved 3 October 2007.
↑ Moynihan, Michael (6 February 2007). "For First Time, Croke Park Is Ireland's Common Ground". The Washington Post. Retrieved 14 August 2008.
↑ "FAI History: 1921–1930". Football Association of Ireland. 5 June 2009. Retrieved 30 December 2009.
↑ ^191.0 ^191.1 ^191.2 "Champions of Europe". ERCRugby.com. European Club Rugby. 2014. Archived from the original on 6 October 2014. Retrieved 4 October 2014.
↑ "Munster 23-19 Biarritz". BBC News Online. 20 May 2006. Retrieved 13 October 2011.
↑ "Six Nations roll of honour". BBC News Online. 2014. Retrieved 28 May 2014.
↑ FGS Consulting (May 2009). "Review of the Horse and Greyhound Racing Fund" (PDF). Department of Arts, Sport and Tourism: 11. Archived from the original (PDF) on 23 July 2011. Retrieved 29 March 2010. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help)
↑ "Kildare at the heart of the Irish bloodstock industry". The Curragh Racecourse. Archived from the original on 20 జూన్ 2017. Retrieved 29 March 2010.
↑ "RTÉ News: Irish boxer loses out on Olympic gold". RTÉ News. Raidió Teilifís Éireann. 28 August 2008. Retrieved 28 February 2010.
↑ "Katie Taylor wins World Boxing Championships". RTÉ Sport. Raidió Teilifís Éireann. 18 September 2010. Retrieved 20 September 2010.
↑ "Golfing in Ireland". Ireland.com. Tourism Ireland. Archived from the original on 29 మే 2014. Retrieved 28 May 2014.
↑ "2006 Ryder Cup Team Europe". PGA of America, Ryder Cup Limited, and Turner Sports Interactive. 23 January 2006. Archived from the original on 19 నవంబరు 2008. Retrieved 8 November 2008.
↑ Brennan, Séamus (22 July 2007). "Séamus Brennan, Minister for Arts, Sport and Tourism comments on victory by Padraig Harrington in the 2007 British Open Golf Championship". arts-sport-tourism.gov.ie. Dublin: Department of Arts, Sport and Tourism. Archived from the original on 23 July 2011. Retrieved 8 November 2008.
↑ "Peter Dawson speaks about golf's Olympic ambition". OpenGolf.com. R&A Championships Ltd. 16 December 2009. Archived from the original on 3 April 2015. Retrieved 26 March 2010.
↑ "In Pictures: Harrington wins US PGA". RTÉ News. 11 August 2008. Retrieved 14 August 2008.
↑ McDaid, Brendan (9 June 2004). "Shipwrecks ahoy in area". Belfast Telegraph. Retrieved 27 March 2010.
↑ "Fishing in Ireland". Central and Regional Fisheries Boards. Retrieved 26 March 2010.
↑ "Sea Fishing in Ireland". Central and Regional Fisheries Boards. Retrieved 26 March 2010.

ఐర్లాండ్ ద్వీపం

రిపబ్లిక్ ఆఫ్ ఐర్లాండ్ (దేశం)

ఉత్తర ఐర్లాండ్ (యు.కె. దేశం లో భాగం)

ఉల్లేఖన లోపం: "lower-alpha" అనే గ్రూపులో <ref> ట్యాగులు ఉన్నాయి గానీ, దానికి సంబంధించిన <references group="lower-alpha"/> ట్యాగు కనబడలేదు
ఉల్లేఖన లోపం: "Note" అనే గ్రూపులో <ref> ట్యాగులు ఉన్నాయి గానీ, దానికి సంబంధించిన <references group="Note"/> ట్యాగు కనబడలేదు

[irlgeog-1] 1.0 ^1.1 Nolan, William. "Geography of Ireland". Government of Ireland. Archived from the original on 24 November 2009. Retrieved 11 November 2009.

[royle-2] 2.0 ^2.1 Royle, Stephen A. (1 December 2012). "Beyond the boundaries in the island of Ireland". Journal of Marine and Island Cultures. 1 (2): 91–98. Bibcode:2012JMICu...1...91R. doi:10.1016/j.imic.2012.11.005. ISSN 2212-6821.

[3] "Irish Coastal Habitats: A Study of Impacts on Designated Conservation Areas" (PDF). heritagecouncil.ie. Heritage Council. Archived (PDF) from the original on 3 December 2020. Retrieved 2 November 2020.

[4] Neilson, Brigitte; Costello, Mark J. (22 April 1999). "The Relative Lengths of Seashore Substrata Around the Coastline of Ireland as Determined by Digital Methods in a Geographical Information System". Estuarine, Coastal and Shelf Science. 49 (4). Environmental Sciences Unit, Trinity College, Dublin: 501–508. Bibcode:1999ECSS...49..501N. doi:10.1006/ecss.1999.0507. S2CID 128982465. Archived from the original on 13 July 2021. Retrieved 13 July 2021.

[5] "Population at Each Census by Sex and County, 1841 to 2022".

[6] "Belfast Metropolitan Area Plan" (PDF). Planningni.gov. Archived (PDF) from the original on 7 November 2017. Retrieved 11 April 2018.

[8] "Population and Migration Estimates, April 2023". Central Statistics Office. 25 September 2023. Archived from the original on 25 September 2023. Retrieved 17 January 2024.

[9] "Population Usually Resident and Present in the State". Central Statistics Office. 30 May 2023. Archived from the original on 31 May 2023. Retrieved 7 October 2023.

[10] "Census 2021 Main statistics for Northern Ireland, Statistical bulletin, Ethnic group" (PDF). Northern Ireland Statistics and Research Agency. September 2022. p. 4. Archived (PDF) from the original on 5 December 2022. Retrieved 7 October 2023.

[2011population-11] ఉల్లేఖన లోపం: చెల్లని <ref> ట్యాగు; 2011population అనే పేరుగల ref లలో పాఠ్యమేమీ ఇవ్వలేదు

[guardexa-12] Brown, Felicity (2 September 2009). "Total forest coverage by country". The Guardian. Retrieved 24 October 2011.

[epa2-13] "EPA, Land Use Cover" (PDF). EPA.ie. Wexford: Environmental Protection Agency. Archived from the original (PDF) on 1 అక్టోబరు 2013. Retrieved 7 May 2013.

[Costello,_M.J_93-14] ఉల్లేఖన లోపం: చెల్లని <ref> ట్యాగు; Costello, M.J 93 అనే పేరుగల ref లలో పాఠ్యమేమీ ఇవ్వలేదు

[15] "Climate of Ireland Archived 2018-04-16 at the Wayback Machine. Met Éireann. Retrieved 25 November 2017

[BBC2016-03-21-16] 15.0 ^15.1 "Earliest evidence of humans in Ireland". BBC News Online. British Broadcasting Corporation. 21 March 2016. Retrieved 21 March 2016.

[17] Harper, Douglas. "Irish". Online Etymology Dictionary. self-published.

[drowning-18] Edwards, Robin & al. "The Island of Ireland: Drowning the Myth of an Irish Land-bridge?" Accessed 15 February 2013.

[19] Lane, Megan. "The moment Britain became an island". BBC News Online. Retrieved 19 July 2017.

[20] Driscoll, Killian. "The early prehistory in the west of Ireland: Investigations into the social archaeology of the Mesolithic, west of the Shannon, Ireland". LithicsIreland.ie. Lithics Ireland Consultancy. Retrieved 19 July 2017.

[21] Cooney, Gabriel (2000). Landscapes of Neolithic Ireland. London: Routledge. ISBN 9780415169776.

[Ireland's_DNA-22] 21.0 ^21.1 "Prehistoric Genocide in Ireland?" (PDF). Ireland's DNA. Archived from the original (PDF) on 30 జూన్ 2015. Retrieved 27 June 2015.

[23] Heritage Ireland. "Céide Fields". Office of Public Works. Archived from the original on 2 మార్చి 2015. Retrieved 23 October 2008.

[Koch-24] "O'Donnell Lecture 2008 Appendix" (PDF).

[Koch2009-25] Koch, John (2009). Tartessian: Celtic from the Southwest at the Dawn of History (PDF). Vol. 9 (Acta Palaeohispanica X). Palaeohispanica. pp. 339–351. ISSN 1578-5386. Retrieved 17 May 2010. {{cite book}}: |journal= ignored (help)

[26] John T. Koch; Barry Cunliffe, eds. (2010). Celtic from the West: Alternative Perspectives from Archaeology, Genetics, Language and Literature. Oxbow Books and Celtic Studies Publications. p. 384. ISBN 978-1-84217-529-3. Retrieved 28 October 2016.

[27] Cunliffe, Barry (2008). A Race Apart: Insularity and Connectivity in Proceedings of the Prehistoric Society 75, 2009, pp. 55–64. The Prehistoric Society. p. 61.

[28] The Celts: A History By Dáithí Ó hÓgáin

[29] Early Peoples of Britain and Ireland: A-G Christopher Allen Snyder

[30] "A History of Ireland: From the Earliest Times to 1922" By Edmund Curtis

[31] Waddell, John (April 1995). Ireland in the Bronze Age (PDF). Dublin: Irish Government Stationery Office. Archived from the original (PDF) on 19 March 2015.

[32] Waddell, John (September 1992). The Question of the Celticization of Ireland (PDF). Emania. Archived from the original (PDF) on 21 July 2015.

[33] McEvoy, B.; Richards, M.; Forster, P.; Bradley, D. G. (October 2004). "The Longue Durée of Genetic Ancestry: Multiple Genetic Marker Systems and Celtic Origins on the Atlantic Facade of Europe". Am. J. Hum. Genet. 75: 693–702. doi:10.1086/424697. PMC 1182057. PMID 15309688.

[34] Hay, Maciamo. "Haplogroup R1b (Y-DNA)". Eupedia. Archived from the original on 22 ఆగస్టు 2015. Retrieved 1 August 2015.

[35] Freeman, Philip (2001). Ireland and the classical world. Austin, Texas: University of Texas Press. p. 65. ISBN 0-292-72518-3.

[36] Freeman, Philip (2001). Ireland and the Classical World. Austin: University of Texas Press.

[37] "Hibernia". Roman Empire. United Nations of Roma Victrix. Retrieved 8 November 2008.

[38] O'Hart, John (1892). Irish Pedigrees: or, The Origin and Stem of the Irish Nation. Dublin: J. Duffy and Co. p. 725.

[39] Darcy, R.; Flynn, William (March 2008). "Ptolemy's Map of Ireland: a Modern Decoding". Irish Geography. 14 (1): 49–69. doi:10.1080/00750770801909375 – via Informaworld.com.

[40] Carson, R.A.G. and O'Kelly, Claire: A catalogue of the Roman coins from Newgrange, Co. Meath and notes on the coins and related finds, pages 35–55. Proceedings of the Royal Irish Academy, volume 77, section C

[DOC-41] Dáibhí Ó Cróinín, "Ireland, 400–800", in Dáibhí Ó Cróinín (ed.), A New History of Ireland 1: Prehistoric and Early Ireland, Oxford University Press, 2005, pp. 182–234.

[42] Jaski, Bart (2005). "Kings and kingship". In Seán Duffy (ed.). Medieval Ireland. An Encyclopedia. Abingdon and New York. pp. 251–254.{{cite encyclopedia}}: CS1 maint: location missing publisher (link), p.253

[43] Ginnell, Laurence (1894). The Brehon Laws: A Legal Handbook. T Fisher Unwin. p. 81.

[44] Moran, Patrick Francis (1913). "St. Palladius" . In Herbermann, Charles (ed.). Catholic Encyclopedia. New York: Robert Appleton Company.

[45] De Paor, Liam (1993). Saint Patrick's World: The Christian culture of Ireland's Apostolic Age. Dublin: Four Courts. pp. 78, 79. ISBN 1-85182-144-9.

[cah-46] Cahill, Tim (1996). How the Irish Saved Civilization. Anchor Books. ISBN 0-385-41849-3.

[47] Stokes, Margaret (1888). Early Christian Art in Ireland. London: Chapman and Hall. pp. 9, 87, 117.

[48] Bartlett, Thomas (2010). Ireland: A History. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-19720-5.

[49] Ó Corráin, Donnchadh. "Vikings & Ireland" (PDF). Retrieved 19 March 2010.

[50] "Ireland's History in Maps (800 AD)". Rootsweb.ancestry.com. Ancestry Publishing. 6 December 1998. Retrieved 15 August 2011.

[51] Chrisafis, Angelique (25 January 2005). "Scion of traitors and warlords: Why Bush is coy about his Irish links". The Guardian. London. Retrieved 8 November 2008.

[52] Previté-Orton, Charles (1975). The Shorter Cambridge Medieval History. Cambridge University Press. p. 810. ISBN 978-0-521-09977-6.

[Curtis_2002_49-53] Curtis, Edmund (2002). A History of Ireland from Earliest Times to 1922. New York: Routledge. p. 49. ISBN 0-415-27949-6.

[54] Edwards, Ruth; et al. (2005). An Atlas of Irish History. Routledge. p. 106. ISBN 978-0-415-33952-0.

[55] Ó Clabaigh, Colmán N. (2005). "Papacy". In Seán Duffy (ed.). Medieval Ireland. An Encyclopedia. Abingdon and New York. pp. 361–362.{{cite encyclopedia}}: CS1 maint: location missing publisher (link)

[56] Hosler, John D.; et al. (2007). Henry II: A Medieval Soldier at War, 1147–1189. Brill Academic Publishers. p. 239. ISBN 978-90-04-15724-8.

[57] Bolton, Brenda (2003). Adrian IV, the English Pope, 1154–1159: Studies and Texts. Ashgate Publishing. p. 149. ISBN 978-0-7546-0708-3.

[58] "The Great Irish Famine: Laws that Isolated and Impoverished the Irish" (PDF). Irish Famine Curriculum Committee. New Jersey Commission on Holocaust Education. 1998. Retrieved 9 September 2011.

[59] Pack, Mark (2001). "Charles James Fox, the Repeal of Poynings Law, and the Act of Union: 1782–1801". Journal of Liberal History. 33: 6. Retrieved 23 March 2015.

[60] Foster, Robert Fitzroy (1989). Modern Ireland. Penguin Books. p. 107. ISBN 978-0-14-013250-2. '[S]lave-hunts' certainly happened, though their extent has been exaggerated; there were probably 12,000 Irish in the West Indies by the late 1600s

[ocallaghan85-61] 60.0 ^60.1 O'Callaghan, Sean (2000). To Hell or Barbados. Brandon. p. 85. ISBN 978-0-86322-287-0.

[63] "A Short History of Ireland: The Curse of Cromwell". BBC News Online. Archived from the original on 2 March 2012. Retrieved 8 November 2008.

[64] "Laws in Ireland for the Suppression of Popery". University of Minnesota Law School. Retrieved 23 January 2009.

[65] Dickson, David (1997). Arctic Ireland: The Extraordinary Story of the Great Frost and Forgotten Famine of 1740–41. Belfast: White Row Press. ISBN 978-1-870132-85-5.

[cormac_famine-66] 64.0 ^64.1 ^64.2 Ó Gráda, Cormac (1989). The Great Irish Famine. Cambridge University Press. p. 12. ISBN 0-521-55266-4.

[crawford_feast-67] 65.0 ^65.1 Clarkson, Leslie; Crawford, Margaret (2001). Feast and Famine: Food and Nutrition in Ireland, 1500–1920. Oxford University Press. p. 274. ISBN 0-19-822751-5.

[Ward_1994_28-68] 66.0 ^66.1 Ward, Alan J. (1994). The Irish Constitutional Tradition: Responsible Government and Modern Ireland, 1782–1992. Washington, DC: Catholic University of America Press. p. 28. ISBN 0-8132-0784-3.

[69] "Ireland AD 1750–1900 The Industrial Age". WorldTimelines.org.uk. The British Museum. Archived from the original on 26 December 2010. Retrieved 28 March 2010.

[70] O'Grada, Cormac (1994). Ireland: A New Economic History, 1780–1939. Oxford University Press. pp. 314–330. ISBN 978-0-19-820598-2.

[71] Keating, Paul; Desmond, Derry (1993). Culture and Capitalism in Contemporary Ireland. Hampshire, UK: Avebury Press. p. 119. ISBN 1-85628-362-3.

[72] Jacobsen, John (1994). "Chasing Progress in the Irish Republic". Cambridge University Press: 47. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help)

[73] Mokyr, Joel (1983). "Why Ireland Starved: A Quantitative and Analytical History of the Irish Economy, 1800–1850". Oxon: Taylor and Francis: 152. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help)

[74] "The Irish Potato Famine". Digital History. University of Houston. 7 November 2008. Retrieved 8 November 2008.

[75] Vallely, Paul (25 April 2006). "1841: A window on Victorian Britain—This Britain". The Independent. London. Archived from the original on 17 June 2015. Retrieved 16 April 2009.

[76] Quinn, Eamon (19 August 2007). "Ireland Learns to Adapt to a Population Growth Spurt". The New York Times. Retrieved 8 November 2008.

[77] Kee, Robert (1972). The Green Flag: A History of Irish Nationalism. London: Weidenfeld and Nicholson. pp. 376–400. ISBN 0-297-17987-X.

[Kee_1972_478–530-78] 76.0 ^76.1 Kee, Robert (1972). The Green Flag: A History of Irish Nationalism. London: Weidenfeld and Nicholson. pp. 478–530. ISBN 0-297-17987-X.

[autogenerated34-79] 77.0 ^77.1 ^77.2 Morough, Michael (December 2000). "History Review": 34–36. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help)

[80] Kee, Robert (1972). The Green Flag: A History of Irish Nationalism. London: Weidenfeld and Nicholson. pp. 719–748. ISBN 0-297-17987-X.

[81] Gwynn, Stephen (January 1934). "Ireland Since the Treaty". Foreign Affairs. 12 (2): 322. doi:10.2307/20030588.

[82] Connolly, Kevin (1 June 2004). "Irish who fought on the beaches". BBC News Online. Retrieved 8 November 2008.

[autogenerated695-83] 81.0 ^81.1 Hull, Mark: "The Irish Interlude: German Intelligence in Ireland, 1939–1943", Journal of Military History, Vol. 66, No. 3 (July 2002), pp695–717

[84] Carroll, Joseph T. (2002). Ireland in the War Years 1939–1945. San Francisco: International Scholars Publishers. p. 190. ISBN 978-1-57309-185-5.

[clancy3-85] Clancy, Patrick; Drudy, Sheelagh; Lynch, Kathleen; O'Dowd, Liam (1997). Irish Society: Sociological Perspectives. Institute of Public Administration. pp. 68–70. ISBN 1-872002-87-0.

[86] Schmied, Doris (2005). Winning and Losing: the Changing Geography of Europe's Rural Areas. Chippenham, UK: Ashgate. p. 234. ISBN 0-7546-4101-5.

[87] "The Future of International Migration to OECD Countries". Paris: Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD). 2 September 2009: 67. ISBN 978-92-64-04449-4. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help)

[88] Pogatchnik, Shawn (25 March 2010). "Ireland's Economy Suffered Record Slump in 2009". Business Week. Archived from the original on 8 February 2015. Retrieved 6 April 2010.

[89] "Measuring Ireland's Progress 2011" (PDF). CSO.ie. Central Statistics Office. October 2012. p. 36. ISSN 1649-6728. Retrieved 30 August 2015.

[whyte-90] Whyte, John. How much discrimination was there under the Unionist regime, 1921–1968?. Manchester University Press. ISBN 0 7190 0919 7. Archived from the original on 16 జనవరి 2019. Retrieved 23 October 2008 – via Conflict Archive on the Internet. {{cite book}}: |work= ignored (help)

[91] Northern Ireland Office (May 1988). "Fair Employment in Northern Ireland". Her Magesty's Stationery Office. ISBN 0 10 103802 X. Archived from the original on 4 జనవరి 2012. Retrieved 23 October 2008 – via Conflict Archive on the Internet.

[92] "'We Shall Overcome' ... The History of the Struggle for Civil Rights in Northern Ireland 1968–1978". Northern Ireland Civil Rights Association. 1978. Retrieved 23 October 2008 – via Conflict Archive on the Internet.

[93] Taylor, Peter (1997). Provos: The IRA and Sinn Féin. London: Bloomsbury Publishing. pp. 33–56. ISBN 0-7475-3392-X.

[94] Taylor, Peter (1997). Provos: The IRA and Sinn Féin. London: Bloomsbury Publishing. pp. 56–100. ISBN 0-7475-3392-X.

[95] "Turning the pages on lost lives". BBC News Online. 8 October 1999. Retrieved 4 January 2010.

[96] Nieminen, Tauno; de Chastelain, John; Andrew D. Sens. "Independent International Commission on Decommissioning" (PDF). Archived from the original (PDF) on 11 మార్చి 2011. Retrieved 15 October 2008.

[97] Ritchie, Heather; Ellis, Geraint (2009). Across the waters (PDF).

[98] "Area and Land Mass". Ordnance Survey of Ireland. Archived from the original on 10 November 2012. Retrieved 18 November 2013.

[99] "Ireland Facts, Ireland Flag". NationalGeographic.com. National Geographic Society.

[OSI_faqs-100] 98.0 ^98.1 "FAQ: What is the longest river in Ireland?". Ordnance Survey Ireland. Retrieved 30 May 2014.

[101] Meally, Victor (1968). Encyclopaedia of Ireland. Dublin: Allen Figgis & Co. p. 240.

[102] "Landscape of the River". Inland Waterways Association of Ireland. 2014. Archived from the original on 19 March 2015. Retrieved 30 May 2014.

[103] "Geology of Ireland". Geology for Everyone. Geological Survey of Ireland. Archived from the original on 27 March 2008. Retrieved 5 November 2008.

[104] "Bedrock Geology of Ireland" (PDF). Geology for Everyone. Geological Survey of Ireland. Archived from the original (PDF) on 28 అక్టోబరు 2008. Retrieved 5 November 2008.

[105] "Geology of Kerry-Cork—Sheet 21". Maps. Geological Survey of Ireland. 2007. Archived from the original on 12 December 2007. Retrieved 9 November 2008.

[106] Karst Working Group (2000). "The Burren". The Karst of Ireland: Limestone Landscapes, Caves and Groundwater Drainage System. Geological Survey of Ireland. Retrieved 5 November 2008.

[energyfiles-107] "Ireland: North West Europe". EnergyFiles.com. Archived from the original on 13 మార్చి 2016. Retrieved 30 August 2015.

[sch-108] Shannon, Pat; Haughton, P. D. W.; Corcoran, D. V. (2001). The Petroleum Exploration of Ireland's Offshore Basins. London: Geological Society. p. 2. ISBN 1-4237-1163-7.

[109] "Providence sees Helvick oil field as key site in Celtic Sea". Irish Examiner. 17 July 2000. Archived from the original on 19 January 2012. Retrieved 27 January 2008.

[MEclimate-110] 108.0 ^108.1 "Climate of Ireland". Climate. Met Éireann. Retrieved 11 November 2008.

[MErainfall-111] 109.0 ^109.1 "Rainfall". Climate. Met Éireann. Retrieved 5 November 2008.

[మూలాలు_౧-112] 110.0 ^110.1 Keane, Kevin (28 December 2010). "Sub-zero temperatures make 2010 a record-breaking year". Irish Independent. Retrieved 21 July 2011.

[Metrecords-113] 111.0 ^111.1 "Irish Weather Extremes". Met Éireann. Archived from the original on 16 December 2016. Retrieved 15 December 2016.

[Dan_Griffin-114] 112.0 ^112.1 Dan Griffin (2015-11-02). "Balmy start to November sees record temperatures". Irish Times. Retrieved 2015-11-02.

[115] "National Competitiveness Council Submission on the National Development Plan 2007–2013" (PDF). National Competitiveness Council. 2006. Archived from the original (PDF) on 28 October 2008. Retrieved 28 October 2016.

[CSO_Regional_GDP-116] 114.0 ^114.1 "County Incomes and Regional GDP". Central Statistics Office. Retrieved 20 April 2016.

[europa.eu-117] 115.0 ^115.1 ^115.2 ^115.3 "Press release - Regional GDP GDP per capita in the EU in 2011: seven capital regions among the ten most prosperous". Europa.eu. European Commission.

[118] "Archived copy". Archived from the original on 6 October 2014. Retrieved 19 October 2011.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link)

[119] "World Heritage List". World Heritage. UNESCO World Heritage Centre. Retrieved 30 August 2015.

[120] "Ireland: Tentative Lists". World Heritage. UNESCO World Heritage Centre. Retrieved 30 August 2015.

[121] "[1] Mount Stewart's world-class gardens]". National Trust. Retrieved 9 December 2017

[facts2006-122] 120.0 ^120.1 ^120.2 ^120.3 "Tourism Facts 2006". Fáilte Ireland. National Tourism Development Authority. 2006. Archived from the original (PDF) on 12 January 2012. Retrieved 22 October 2008.

[123] National Monuments Service. "Search by County". National Monuments. Department of Environment, Heritage and Local Government. Archived from the original on 20 February 2010. Retrieved 1 January 2010.

[124] "About SEMO: The Single Electricity Market". Single Electricity Market Operator (SEMO). Archived from the original on 30 నవంబరు 2010. Retrieved 13 January 2011.

[125] "Interconnection". Commission for Energy Regulation. 28 January 2011. Archived from the original on 28 January 2011. Retrieved 30 March 2010.

[126] "Interconnection: East-West Interconnector". EirGrid. Retrieved 19 September 2016.

[127] "Bord Gáis Marks Completion of South-North Pipeline". Bord Gáis. 1 November 2007. Archived from the original on 29 May 2014. Retrieved 27 May 2014.

[128] "Northern Ireland Energy Holdings—Frequently Asked Questions". Northern Ireland Energy Holdings. Archived from the original on 14 July 2011. Retrieved 8 May 2009.

[129] Gas Capacity Statement 2007, Commission for Energy Regulation, pp. 22, 24, 26, archived from the original (PDF) on 5 March 2012, retrieved 8 May 2009

[ggei-130] "2014 Global Green Economy Index" (PDF). Dual Citizen LLC. Archived from the original (PDF) on 28 అక్టోబరు 2014. Retrieved 20 October 2014.

[131] "Options For Future Renewable Energy Policy, Targets And Programmes issued by Department of Communications, Energy and Natural Resources" (PDF). Hibernian Wind Power Ltd. 27 February 2004. Archived from the original (PDF) on 17 March 2012. Retrieved 11 November 2008.

[niprotestants-132] 130.0 ^130.1 McKittrick, David (19 December 2002). "Census Reveals Northern Ireland's Protestant Population is at Record Low". The Independent. London. Archived from the original on 24 June 2011. Retrieved 30 December 2009.

[133] Counihan, Patrick (30 March 2012). "Divorce rates soar in Ireland as population continues to expand". Irish Central. Retrieved 7 June 2014.

[134] Crawford, John (1993). Anglicizing the Government of Ireland: The Irish Privy Council and the Expansion of Tudor Rule 1556–1578. Irish Academic Press. ISBN 0-7165-2498-8.

[135] "The Gazetteer of British Place Names: Main features of the Gazetteer". Gazetteer of British Place Names. Association of British Counties. Archived from the original on 11 జనవరి 2010. Retrieved 23 January 2010.

[136] "NI by County". Discover Northern Ireland. Northern Ireland Tourist Board. Retrieved 15 October 2010.

[137] ttp://www.cso.ie/en/media/csoie/releasespublications/documents/population/2017/Chapter_2_Geographical_distribution.pdf

[NorthernIrelandUAs-138] 136.0 ^136.1 "Statistical Classification and Delineation of Settlements" (PDF). Northern Ireland Statistics and Research Agency (NISRA). February 2005. Archived from the original (PDF) on 1 April 2014.

[nisra.gov.uk-139] Statistical Classification and Delineation of Settlements (PDF), NISRA, February 2005, archived from the original (PDF) on 1 April 2014, retrieved 13 May 2012

[cso.ie1-140] 138.0 ^138.1 ^138.2 ^138.3 "Census 2016 Summary Results - Part 1 - CSO - Central Statistics Office". CSO.ie. Central Statistics Office.

[141] ttps://web.archive.org/web/20101126204727/http://lisburncity.gov.uk/filestore/documents/economic_development/The%20City%20of%20Lisburn%202009%20-%202010%20-%20%20%20%20Final%20Draft%20-%2002.03.09.09.pdf

[142] "Ethnic origins, 2006 counts, for Canada, provinces and territories—20% sample data Archived 2016-08-18 at the Wayback Machine". Statistics Canada.

[143] Kliff, Sarah (17 March 2013). "The Irish-American population is seven times larger than Ireland". The Washington Post. Retrieved 6 August 2014.

[144] Sullivan, Kevin (24 October 2007). "Hustling to Find Classrooms For All in a Diverse Ireland". Washington Post. Retrieved 9 November 2008.

[145] Tovey, Hilary; Share, Perry (2003). A Sociology of Ireland. Dublin: Gill & Macmillan. p. 156. ISBN 0-7171-3501-2. Retrieved 9 September 2011.

[autogenerated1-146] Seaver, Michael (5 September 2007). "Ireland Steps Up as Immigration Leader". The Christian Science Monitor. Retrieved 30 December 2009.

[147] "24% of boom births to 'new Irish'". Irish Examiner. 28 June 2011.

[affluenceends-148] Henry, McDonald (5 April 2009). "Ireland's Age of Affluence Comes to an End". The Guardian. London. Retrieved 30 December 2009.

[149] "Language and Occupational Status: Linguistic Elitism in the Irish Labour Market". The Economic and Social Review. Research Papers in Economics (RePEc). 2009. pp. 435–460. Retrieved 31 March 2015 – via Ideas.epec.org.

[cso.ie-150] "Press Statement: Census 2011 Results" (PDF). CSO.ie. Dublin: Central Statistics Office. 22 నవంబరు 2012. Archived from the original (PDF) on 28 మార్చి 2016. Retrieved 6 అక్టోబరు 2017.

[irishtimes.com-151] Ó Broin, =Brian. "Schism fears for Gaeilgeoirí". Irish Times. Archived from the original on 21 అక్టోబరు 2012. Retrieved 31 March 2015.{{cite news}}: CS1 maint: extra punctuation (link)

[152] "Head-to-Head: The Irish Language Debate". UniversityTimes.ie. 21 February 2011. Retrieved 31 March 2015.

[153] "Where are Ireland's Gaeltacht areas?". FAQ. Údarás na Gaeltachta. 2015. Archived from the original on 7 సెప్టెంబరు 2015. Retrieved 9 September 2015.

[154] Spolsky, Bernard (2004). Language policy. Cambridge University Press. p. 191. ISBN 9780521011754.

[155] "Table 15: Irish speakers aged 3 years and over in each Province, County and City, classified by frequency of speaking Irish, 2006". Census 2006. Central Statistics Office. Archived from the original on 27 ఫిబ్రవరి 2009. Retrieved 9 నవంబరు 2008.

[156] "Northern Ireland Life and Times Survey, 1999". Access Research Knowledge Northern Ireland (Queen's University Belfast / Ulster University). 9 May 2003. Retrieved 20 October 2013.

[McArthur-157] McArthur, Tom, ed. (1992). The Oxford Companion to the English Language. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-214183-5.

[BBC_1-158] "Tionchar na gCeilteach". BBC News Online. 23 May 2009. Retrieved 23 January 2010.

[159] "Stair na Taibhdheirce". An Taibhdheirce. 2014. Archived from the original on 29 మే 2014. Retrieved 28 May 2014.

[160] "An Taibhdhearc". Fodor's. Archived from the original on 2 October 2014. Retrieved 4 October 2014.

[161] Houston, Eugenie (2001). Working and Living in Ireland. Working and Living Publications. p. 253. ISBN 978-0-9536896-8-2.

[162] "What is Bloomsday?". James Joyce Centre. Archived from the original on 16 September 2014. Retrieved 4 October 2014.

[163] Higgins Wyndham, Andrew (2006). Re-imagining Ireland. Charlottesville: University of Virginia Press.

[164] O'Dwyer, Simon: Prehistoric Music in Ireland (Stroud, Gloucestershire: Tempus Publishing, 2004), ISBN 0-7524-3129-3.

[165] Brannon, Patrick V.: "Medieval Ireland: Music in Cathedral, Church and Cloister", in: Early Music 28.2 (May 2000), p. 193.

[166] Buckley, Ann: "Medieval Ireland, Music in", in: The Encyclopaedia of Music in Ireland, ed. by Harry White and Barra Boydell (Dublin: UCD Press, 2013), ISBN 978-1-906359-78-2, p. 659.

[167] Geraghty, Des (1994). Luke Kelly: A Memoir. Basement Press. pp. 26–30. ISBN 978-1-85594-090-1.

[168] O'Kelly, Michael J.; O'Kelly, Claire (1982). Newgrange: Archaeology Art and Legend. London: Thames and Hudson. ISBN 978-0-500-27371-5.

[ucc_boyle_boi-169] Reville, William (14 December 2000). "Ireland's Scientific Heritage" (PDF). Understanding Science: Famous Irish Scientists. University College Cork, Faculty of Science. Archived from the original (PDF) on 4 సెప్టెంబరు 2015. Retrieved 30 August 2015.

[170] Waller, Professor I. (1951). "Nobel Prize in Physics 1951 – Presentation Speech". NobelPrize.org. Alfred Nobel Memorial Foundation. Retrieved 4 April 2012.

[physicsworld-171] McCartney, Mark (1 December 2002). "William Thomson: king of Victorian physics". Physics World. Archived from the original on 15 జూలై 2008. Retrieved 22 November 2008.(subscription required)

[172] "John Bell: Belfast street named after physicist who proved Einstein wrong". BBC News Online. 19 February 2015. Retrieved 30 August 2015.

[173] "Five Irish Scientists Who Put Chemistry on the Map". Science.ie. Science Foundation Ireland. Archived from the original on 29 జనవరి 2017. Retrieved 24 November 2016.

[food_companion-174] 172.0 ^172.1 ^172.2 ^172.3 ^172.4 ^172.5 Davidson, Alan; Jaine, Tom (2006). The Oxford Companion to Food. Oxford University Press. pp. 407–408. ISBN 978-0-19-280681-9.

[175] Salaman, Redcliffe Nathan; Burton, William Glynn; Hawkes, John Gregory (1985). "The History and Social Influence of the Potato". Cambridge University Press: 218–219. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help)

[176] Garrow, John (March 2002). "Feast and Famine: a History of Food and Nutrition in Ireland 1500–1920". Journal of the Royal Society of Medicine. 95 (3): 160–161. doi:10.1258/jrsm.95.3.160. ISSN 1758-1095. PMC 1279494.

[177] Albertson, Elizabeth (2009). Ireland for Dummies. Hoboken: Wiley Publishing. p. 34. ISBN 978-0-470-10572-6.

[178] Davenport, Fionn (2008). Ireland. London: Lonely Planet. p. 65. ISBN 978-1-74104-696-0.

[179] Davenport, Fionn; Smith, Jonathan (2006). Dublin. London: Lonely Planet. p. 15. ISBN 978-1-74104-710-3.

[180] McCormack, W. J. (2001). The Blackwell Companion to Modern Irish Culture. Oxford: Blackwell. p. 170. ISBN 978-0-631-16525-5.

[181] Leavy, Brian; Wilson, David (1994). "Strategy and Leadership". London: Routledge: 63. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help)

[182] O'Clery, Conor (25 February 2009). "Whiskey Resists the Downturn". GlobalPost. Public Radio International (PRI). Archived from the original on 3 January 2016. Retrieved 5 April 2010.

[183] Blocker, Jack; Fahey, David; Tyrrell, Ian (2003). Alcohol and Temperance in Modern History. Santa Barbara: ABC-CLIO. p. 653. ISBN 978-1-57607-833-4.

[not_luck-184] 182.0 ^182.1 Berk, Christina (19 March 2009). "Irish Whiskey's Growth Not Just About Luck". CNBC. Retrieved 4 April 2010.

[185] Davenport, Fionn (2010). Discover Ireland. London: Lonely Planet. p. 348. ISBN 978-1-74179-998-9.

[esri-186] 184.0 ^184.1 "The Social Significance of Sport" (PDF). Economic and Social Research Institute. Archived from the original (PDF) on 12 July 2015. Retrieved 21 October 2008.

[187] "Initiative's latest ViewerTrack study shows that in Ireland GAA and soccer still dominate the sporting arena, while globally the Superbowl (sic) was the most watched sporting event of 2005". FinFacts.com. Finfacts Multimedia. 4 January 2006. Archived from the original on 27 సెప్టెంబరు 2011. Retrieved 24 January 2010.

[FootballSoccer-188] "Soccer in Northern Ireland". Culture Northern Ireland. Derry/Londonderry: Nerve Centre. 14 July 2008. Archived from the original on 16 అక్టోబరు 2011. Retrieved 8 June 2011.

[189] "Sports Participation and Health Among Adults in Ireland" (PDF). Economic and Social Research Institute. Archived from the original (PDF) on 4 September 2015. Retrieved 15 October 2008.

[190] "Croke Park. Not just a venue. A destination". Croke Park Stadium / Gaelic Athletic Association. Archived from the original on 1 అక్టోబరు 2007. Retrieved 3 October 2007.

[191] Moynihan, Michael (6 February 2007). "For First Time, Croke Park Is Ireland's Common Ground". The Washington Post. Retrieved 14 August 2008.

[192] "FAI History: 1921–1930". Football Association of Ireland. 5 June 2009. Retrieved 30 December 2009.

[heineken_champions_archive-193] 191.0 ^191.1 ^191.2 "Champions of Europe". ERCRugby.com. European Club Rugby. 2014. Archived from the original on 6 October 2014. Retrieved 4 October 2014.

[194] "Munster 23-19 Biarritz". BBC News Online. 20 May 2006. Retrieved 13 October 2011.

[195] "Six Nations roll of honour". BBC News Online. 2014. Retrieved 28 May 2014.

[196] FGS Consulting (May 2009). "Review of the Horse and Greyhound Racing Fund" (PDF). Department of Arts, Sport and Tourism: 11. Archived from the original (PDF) on 23 July 2011. Retrieved 29 March 2010. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help)

[197] "Kildare at the heart of the Irish bloodstock industry". The Curragh Racecourse. Archived from the original on 20 జూన్ 2017. Retrieved 29 March 2010.

[198] "RTÉ News: Irish boxer loses out on Olympic gold". RTÉ News. Raidió Teilifís Éireann. 28 August 2008. Retrieved 28 February 2010.

[199] "Katie Taylor wins World Boxing Championships". RTÉ Sport. Raidió Teilifís Éireann. 18 September 2010. Retrieved 20 September 2010.

[200] "Golfing in Ireland". Ireland.com. Tourism Ireland. Archived from the original on 29 మే 2014. Retrieved 28 May 2014.

[201] "2006 Ryder Cup Team Europe". PGA of America, Ryder Cup Limited, and Turner Sports Interactive. 23 January 2006. Archived from the original on 19 నవంబరు 2008. Retrieved 8 November 2008.

[202] Brennan, Séamus (22 July 2007). "Séamus Brennan, Minister for Arts, Sport and Tourism comments on victory by Padraig Harrington in the 2007 British Open Golf Championship". arts-sport-tourism.gov.ie. Dublin: Department of Arts, Sport and Tourism. Archived from the original on 23 July 2011. Retrieved 8 November 2008.

[203] "Peter Dawson speaks about golf's Olympic ambition". OpenGolf.com. R&A Championships Ltd. 16 December 2009. Archived from the original on 3 April 2015. Retrieved 26 March 2010.

[204] "In Pictures: Harrington wins US PGA". RTÉ News. 11 August 2008. Retrieved 14 August 2008.

[205] McDaid, Brendan (9 June 2004). "Shipwrecks ahoy in area". Belfast Telegraph. Retrieved 27 March 2010.

[206] "Fishing in Ireland". Central and Regional Fisheries Boards. Retrieved 26 March 2010.

[207] "Sea Fishing in Ireland". Central and Regional Fisheries Boards. Retrieved 26 March 2010.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[a]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]

[36]

[37]

[38]

[39]

[40]

[41]

[42]

[43]

[44]

[45]

[46]

[47]

[48]

[49]

[50]

[51]

[52]

[53]

[54]

[55]

[56]

[57]

[58]

[Note 1]

[61]

[62]

[63]

[64]

[65]

[66]

[67]

[68]

[69]

[70]

[71]

[72]

[73]

[74]

[75]

[76]

[77]

[78]

[79]

[80]

[81]

[82]

[83]

[84]

[85]

[86]

[87]

[88]

[89]

[90]

[91]

[92]

[93]

[94]

[95]

[96]

[97]

[98]

[99]

[100]

Cities and towns by populations
Dublin Cork	#	Settlement	Urban Area Population	Metro population	Belfast Derry
	1	Dublin	1,173,179^[135]	1,801,040 (Greater Dublin)
	2	Belfast	333,000^[136]	579,276^[137] (Belfast Metropolitan Area)
	3	Cork	208,669^[138]	300,0000 (Cork Metro)
	4	Limerick	94,192^[138]
	5	Derry	93,512
	6	Galway	79,934^[138]
	7	Lisburn	71,465^[139]
	8	Waterford	53,504^[138]
	9	Craigavon	57,651^[136]
	10	Drogheda	38,578
	11	Dundalk	37,816

Éire (Irish) Airlann (Ulster Scots)
Satellite image, October 2010
Location of Ireland (dark green) on the European continent (dark grey)
భూగోళశాస్త్రం
ప్రదేశం	Northwestern Europe
అక్షాంశ,రేఖాంశాలు	53°26′58″N 07°30′11″W / 53.44944°N 7.50306°W / 53.44944; -7.50306
ద్వీపసమూహం	British Isles
ప్రక్కన గల జలాశయాలు	Atlantic Ocean
విస్తీర్ణం	84,421 కి.మీ² (32,595 చ. మై.)^[1]
విస్తీర్ణ ర్యాంకు	20th^[2]
తీరరేఖ	7,527 km (4,677.1 mi)^[3]^[4]
అత్యధిక ఎత్తు	1,041 m (3,415 ft)
ఎత్తైన పర్వతం	Carrauntoohil
నిర్వహణ
Republic of Ireland
అతిపెద్ద city	Dublin, pop. 1,458,154 Metropolitan Area (2022)^[5]
United Kingdom
Country	Northern Ireland
అతిపెద్ద city	Belfast, pop. 671,559 Metropolitan Area (2011)^[6]
జనాభా వివరాలు
Demonym	Irish
జనాభా	7,185,600 (2023 estimate)^[a]^[7]
Population rank	19th
జన సాంద్రత	82.2 /km² (212.9 /sq mi)
భాషలు	English Irish ISL Ulster Scots NISL Shelta
జాతి సమూహాలు	90.0% White 2.8% Asian 1.2% Black 0.3% Arab 1.2% other (inc. Mixed) 4.5% not stated^[8]^[9]
అదనపు సమాచారం
సమయం జోన్	Greenwich Mean Time (UTC+0)
• Summer (DST)	మూస:Indented plainlist (UTC+1)