లడఖీ భాష

లడఖీ భాష అనేది లడఖ్‌లో మాట్లాడే టిబెటిక్ భాష, లడఖ్‌ను భారతదేశం కేంద్రపాలిత ప్రాంతంగా నిర్వహిస్తుంది. బౌద్ధులు అధికంగా ఉండే లేహ్ జిల్లాలో ఇది ప్రధానమైన భాష . టిబెటిక్ కుటుంబంలో ఒక భాగం ఇది అయినప్పటికీ, లడఖీ ప్రామాణిక టిబెటన్‌తో పరస్పరం అర్థం చేసుకోదు.లడఖీకి భారతదేశంలో దాదాపు 50,000 మంది మాట్లాడేవారు, చైనాలోని టిబెట్ అటానమస్ రీజియన్‌లో 20,000 మంది మాట్లాడేవారు ఎక్కువగా కియాంగ్‌టాంగ్ ప్రాంతంలో ఉన్నారు. లడఖీలో అనేక మాండలికాలు ఉన్నాయి: లేహ్ తర్వాత లెహ్స్కత్, అక్కడ మాట్లాడతారు; షమ్స్కత్, లేహ్ వాయవ్యంలో మాట్లాడతారు; స్టోట్స్కాట్, సింధు లోయలో మాట్లాడతారు ఇది ఇతరులకు భిన్నంగా ఉంటుంది. నుబ్రా, లేహ్ ఉత్తరాన మాట్లాడతారు. ప్రక్కనే ఉన్న కార్గిల్ జిల్లాలో మాట్లాడే సంబంధిత పురిగి, బాల్టీ భాషల నుండి ఇది విభిన్నమైన భాష .

లడఖీ
స్థానిక భాష	భారతదేశం, చైనా
ప్రాంతం	లడఖ్
స్వజాతీయత	లడఖీలు
స్థానికంగా మాట్లాడేవారు	110,826 (2011 జనాభా లెక్కల ప్రకారం)
భాషా కుటుంబం	సినో-టిబెటన్ టిబెటో-కనౌరి బోడిష్ టిబెటిక్ లడఖీ-బాల్టీ లడఖీ
వ్రాసే విధానం	టిబెటెన్ లిపి
భాషా సంకేతాలు
ISO 639-3	Either: lbj – లడఖీ zau – ​​జాంగ్స్కారి

పేరు

లడఖీ భాష ( టిబెటన్ : ལ་དྭགས་སྐད་, వైలీ : లా-డ్వాగ్స్ స్కాడ్ )ని భోటీ లేదా బోధి అని కూడా అంటారు . ఏది ఏమైనప్పటికీ, భోటీ బోధి శబ్దాలు "బౌద్ధం" లాగా ఉంటాయి, చాలా మంది లడఖీలు సాధారణంగా తమ భాషను లడాఖీ అని చెపుతారు.

వర్గీకరణ

నికోలస్ టూర్నాడ్రే లడఖీ, బాల్టీ, పుర్గి పరస్పర అవగాహన ఆధారంగా విభిన్న భాషలుగా పరిగణించారు (జాంగ్‌స్కారీ అంత విభిన్నమైనది కాదు). ఒక సమూహంగా వారిని లడఖీ-బాల్టీ లేదా పాశ్చాత్య ప్రాచీన టిబెటన్ అని పిలుస్తారు. జాంగ్‌స్కారి అనేది జన్స్‌కార్‌లో మాట్లాడే లడఖీ మాండలికం లాహౌల్ ( హిమాచల్ ప్రదేశ్ ) పద్దర్ (పల్దార్) ఎగువ ప్రాంతాలలో బౌద్ధులు కూడా మాట్లాడతారు. దీనికి నాలుగు ఉప మాండలికాలు ఉన్నాయి, స్టోడ్, జుంగ్, షామ్, లుంగ్నా. ఇది టిబెటన్ లిపిని ఉపయోగించి వ్రాయబడింది .

ఫోనాలజీ

హల్లులు

		లాబియల్	డెంటల్	అల్వియోలార్	రెట్రోఫ్లెక్స్	పాలటాల్	వేలర్	గ్లోటల్
నాసికా		m	n̪			ɲ	ŋ
ప్లోసివ్ / అఫ్రికేట్	స్వరం లేని	p	t̪	t͡s	ʈ	t͡ʃ	కె
	ఆకాంక్షించారు	pʰ	t̪ʰ	t͡sʰ	ʈʰ	t͡ʃʰ	kʰ
	గాత్రదానం చేసారు	బి	d̪	d͡z	ɖ	d͡ʒ	ɡ
ఫ్రికేటివ్	స్వరం లేని			లు	ʂ	ʃ		h
	గాత్రదానం చేసారు			z		ʒ
ట్రిల్				ఆర్
పార్శ్వ	సాదా			ఎల్
	గొణిగింది			lʱ
అర్ధ అచ్చు		w				జె

• /bd ɡ/ ఫ్రీకేటివ్ ధ్వనులను [β ð ɣ] ఉచిత వైవిధ్యంలో సంభవించే అలోఫోన్‌లుగా చేయవచ్చు.
• /k/ ఉపసంహరించబడిన వెలార్ స్టాప్ [k̠] అలోఫోన్‌ను కలిగి ఉంది .
• /lr/ స్వరరహిత హల్లుకు ముందు ప్రారంభంలో సంభవించినప్పుడు అలోఫోన్‌లు [l̥ r̥] ఉండవచ్చు.

అచ్చులు

	ముందు	సెంట్రల్	వెనుకకు
దగ్గరగా	i		u
మధ్య	ఇ	ə	ఓ

అలోఫోన్‌లతో అచ్చులు

	ముందు	సెంట్రల్	వెనుకకు
దగ్గరగా	i		u
దగ్గరగా-మధ్య	ఇ		ఓ
మధ్య	[ ɛ̝ ]	ə	[ ɔ̝ ]
ఓపెన్-మధ్య		[ ɐ ]
తెరవండి		[ ä ]

• వర్డ్-ఫైనల్ పొజిషన్‌లో /ə/ అలోఫోన్‌లు [ä ɐ]గా వినబడతాయి .
• /eo/ అలోఫోన్‌లు [ɛ̝ ɔ̝] .
• అలోఫోన్‌లు ఉచిత వైవిధ్యంలో జరుగుతాయి.

స్క్రిప్ట్

లడాఖీ సాధారణంగా టిబెటన్ లిపిని ఉపయోగించి వ్రాయబడుతుంది, ఇతర టిబెటిక్ భాషల కంటే లడఖీ ఉచ్చారణ వ్రాతపూర్వక క్లాసికల్ టిబెటన్‌కి చాలా దగ్గరగా ఉంటుంది.లడఖీలు అనేక ఇతర టిబెటిక్ భాషలలో, ప్రత్యేకించి సెంట్రల్ టిబెటన్‌లో నిశ్శబ్దంగా ఉండే అనేక ఉపసర్గ, ప్రత్యయం, ముఖ్య భాగం లోని అక్షరాలను పలుకుతారు. ఈ ధోరణి లెహ్‌కు పశ్చిమాన బాల్టిస్తాన్‌లో నియంత్రణ రేఖకు అవతల పాకిస్తాన్ వైపున ఎక్కువగా కనిపిస్తుంది. ఉదాహరణకు,, ఒక టిబెటన్ స్టా అని ఉచ్ఛరిస్తారు'axe' [టా] వలె, కానీ ఒక లెహ్పా [స్టా] అని చెబుతుంది ఒక పుర్గి [తదేకంగా చూడు] అని పలుకుతాడు. ఒక టిబెటన్ འབྲས་ ('bras) 'రైస్'ని [ɳʈɛ́ʔ]గా ఉచ్చరిస్తే, లెహ్పా [డాస్] అని పుర్గీ దానిని [బ్రస్] అని పలుకుతారు.

వ్యావహారిక లడఖీని టిబెటన్ లిపిలో వ్రాయాలా లేక క్లాసికల్ టిబెటన్ కొంచెం లడఖీ వెర్షన్‌ను మాత్రమే వ్రాయాలా అనే ప్రశ్న లడఖ్‌లో ఒక చర్చ సాగింది. కొంత మంది లడఖీలు లడఖీ మాట్లాడతారు కానీ చాలా మంది టిబెటన్ లిపిని చదవరు చాలా మంది బౌద్ధ లడఖీలు టిబెటన్ లిపిని వినిపించగలరు కానీ క్లాసికల్ టిబెటన్‌ను అర్థం చేసుకోలేరు, అయితే కొంతమంది లడఖీ బౌద్ధ పండితులు లడఖీని క్లాసికల్ టిబెటన్ రూపంలో మాత్రమే వ్రాయాలని పట్టుబట్టారు.వ్యావహారిక లడఖీలో పరిమిత సంఖ్యలో పుస్తకాలు పత్రికలు ప్రచురించబడ్డాయి.

గుర్తింపు

లడఖ్‌లోని చాలా పాఠశాలల్లో బోధనా మాధ్యమం ఆంగ్లం, హిందీ లేదా ఉర్దూ తప్పనిసరి ద్వితీయ భాషగా అరబిక్ లేదా క్లాసికల్ టిబెటన్‌ని నిర్బంధ మూడవ భాషగా ఎంపిక చేసుకోవాలి. లడఖ్‌లోని ప్రభుత్వ పాఠశాలలు జె కె ఎస్ బి ఓ ఎస్ ఈ కింద ఉన్నాయి, దీనిని టిబెటన్ సబ్జెక్ట్ బోధి అని పిలుస్తారు. సి బి ఎస్ ఈ సెంట్రల్ ఇన్‌స్టిట్యూట్ ఆఫ్ బౌద్ధ అధ్యయనాల ఆధ్వర్యంలోని ప్రైవేట్ పాఠశాలలు, లేహ్ లో ఉంది దీనిని టిబెటన్ అని పిలుస్తారు.

భారత రాజ్యాంగంలోని 8వ షెడ్యూల్‌లో కొత్తగా పేరు పెట్టబడిన భోటీ అనే భాషని చేర్చాలని లడఖీ సమాజంలోని ఒక వర్గం డిమాండ్ చేస్తోంది. భోటీని లడకీలు, బాల్టీలు, టిబెటన్లు బాల్టిస్తాన్ నుండి అరుణాచల్ ప్రదేశ్ వరకు హిమాలయాల అంతటా మాట్లాడతారని వారు పేర్కొన్నారు. అయితే, లడఖీ కంటే భోటీ లాహులీ-స్పితి భాషలలో ఒకటి కావచ్చు . భారతీయ జనాభా గణనలో, చాలా మంది లడఖీ మాట్లాడేవారు తమ మాతృభాషను "భోటీ" క్రింద నమోదు చేసుకున్నారు.

బాహ్య లింకులు

• A. H. Francke 1901 A Sketch of Ladakhi Grammar Archived 2013-07-29 at the Wayback MachineJournal of the Royal Asiatic Society of Bengal 70.1 Archived 29 July 2013 at the Wayback Machine