హనుమాన్ ప్రసాద్ పొద్దార్
హనుమాన్ ప్రసాద్ పొద్దార్ (క్రీ.శ. 1892 - మార్చి 22, 1971 ) గీతా ప్రెస్‌ని స్థాపించడంలో భారతదేశం, ప్రపంచవ్యాప్తంగా పేరుగాంచిన వ్యక్తి. గీతా ప్రెస్ ఉత్తరప్రదేశ్‌లోని గోరఖ్పూర్ నగరంలో ఉంది. గీతా ప్రెస్ సభ్యులు అతన్ని భాయ్ అని పిలుచుకుంటారు.ఈరోజు గీతా ప్రెస్ గోరఖ్పూర్ పేరు ఏ భారతీయుడికీ తెలియనిది కాదు. గీతా ప్రెస్ గోరఖ్పూర్ పేరు తెలియని సనాతన హిందూ సంస్కృతిపై విశ్వాసం ఉన్న కుటుంబం ప్రపంచంలో ఏదీ ఉండదు. రామాయణం, గీత, వేదాలు, పురాణాలు, ఉపనిషత్తుల నుండి ప్రాచీన భారతదేశంలోని ఋషులు, ఋషుల కథలను ఈ గ్రంధాలను ప్రపంచంలోని ప్రతి మూలకు తీసుకువచ్చిన ఏకైక ఘనత గీతా ప్రెస్ గోరఖ్పూర్ యొక్క అసలైన సంపాదకుడు భాయిజీ శ్రీ హనుమాన్ ప్రసాద్ పొద్దార్‌కు చెందుతుంది. ప్రచారానికి దూరంగా ఉంటూ, నిస్వార్థమైన సేవకునిగా, నిస్వార్థ కర్మయోగిగా ప్రతి ఇంటికి హిందూ సంస్కృతి విలువలను వ్యాప్తి చేయడంలో భాయ్జీ చేసిన సాటిలేని కృషికి చరిత్రలో ఉదాహరణ దొరకడం కష్టం.
| హనుమాన్ ప్రసాద్ పొద్దార్ | |
|---|---|
 శ్రీ హనుమాన్ ప్రసాద్ పొద్దార్ | |
| జననం | 18 సెప్టెంబరు 1892 షిల్లాంగ్, అస్సాం |
| మరణం | 22 మార్చ్ 1971 గోరఖ్పూర్ |
| జాతీయత | భారతీయుడు |
| ఇతర పేర్లు | భాయి జీ |
| ప్రసిద్ధి | గీతా ప్రెస్ |
| మతం | హిందీ |
| భార్య / భర్త | రామదేయి పొద్దార్ |
| పిల్లలు | ఒక కూతురు |
జీవిత విశేషాలు
మార్చుభారతీయ పంచాంగము ప్రకారం, అతను 1949 విక్రమ్ సంవత్ (క్రీ.శ. 1892) సంవత్సరంలో అశ్విన్ కృష్ణ ప్రదోష రోజున జన్మించాడు. ఈ సంవత్సరం తేదీ శనివారం, అక్టోబర్ 6 . రాజస్థాన్‌లోని రతన్‌ఘర్‌లో, లాలా శ్రీ భీమ్‌రాజ్ అగర్వాల్ , అతని భార్య శ్రీమతి రిఖీబాయి అగర్వాల్ హనుమాన్ జీ భక్తులు, కాబట్టి వారు తమ కుమారుడికి హనుమాన్ ప్రసాద్ అని పేరు పెట్టారు. రెండేళ్ల వయసులో తల్లి చనిపోవడంతో అమ్మమ్మ దగ్గరే పెరిగాడు. తన అమ్మమ్మ యొక్క ఉన్నతమైన మతపరమైన విలువల మధ్య, బాల హనుమంతుడు చిన్నతనం నుండి గీత, రామాయణం, వేదాలు, ఉపనిషత్తులు, పురాణాల కథలను చదవడం వినడం జరిగింది. ఈ విలువలు పిల్లలపై లోతైన ప్రభావాన్ని చూపుతాయి. చిన్నతనంలోనే హనుమాన్ కవచ పాఠం నేర్పారు.
ఆ సమయంలో దేశం బానిసత్వపు గొలుసుల్లో చిక్కుకుంది. అతని తండ్రి తన వ్యాపారం కోసం కలకత్తాలో ఉన్నాడు. అతను తన తాతతో కలిసి అస్సాంలో ఉన్నాడు. కలకత్తాలో ఆయన స్వాతంత్య్ర ఉద్యమ విప్లవకారులు అరవింద్ ఘోష్, దేశబంధు చిత్ర రంజన్ దాస్, పండిట్ [[झाबरमल शर्मा|జబర్మల్ శర్మ]] పరిచయం ఏర్పడి స్వాతంత్య్రం కోసం ఉద్యమంలో దూకాడు. ఆ తరువాత, లోకమాన్య తిలక్, గోపాలకృష్ణ గోఖలే కలకత్తాకు వచ్చినప్పుడు, భాయ్జీ ఆయనను కలుసుకున్నారు, ఆ తర్వాత గాంధీని కలిశారు. వీర్ సావ్కర్ రాసిన 1857 స్వాతంత్య్ర సమర గ్రంథం భాయ్జీని బాగా ఆకట్టుకుంది, 1938లో ఆయన వినాయక్ దామోదర్ సావర్కర్ కలవడానికి ముంబై వెళ్లారు. 1906లో, అతను దుస్తులలో ఆవు కొవ్వును ఉపయోగించడాన్ని వ్యతిరేకిస్తూ ఉద్యమాన్ని ప్రారంభించాడు. విదేశీ వస్తువులు , విదేశీ దుస్తులను బహిష్కరించడానికి పోరాటాన్ని ప్రారంభించాడు. చిన్న వయస్సులోనే ఆయన ఖాదీ, స్వదేశీ వస్తువులను ఉపయోగించడం ప్రారంభించారు. 1971లో మదన్ మోహన్ మాలవీయ బెనారస్ హిందూ విశ్వవిద్యాలయం స్థాపన కోసం నిధులు సేకరించే ఉద్దేశ్యంతో కలకత్తాకు వచ్చినప్పుడు, భాయ్జీ అనేక మంది వ్యక్తులను కలుసుకుని ఈ ప్రయోజనం కోసం విరాళాలను అందించాడు.
కలకత్తాలో స్వాతంత్య్ర ఉద్యమం, విప్లవకారులతో కలిసి పనిచేయడం వంటి ఆరోపణలపై అప్పటి బ్రిటిష్ ప్రభుత్వం హనుమాన్ ప్రసాద్ పొద్దార్ తో సహా అనేక మంది ప్రముఖ వ్యాపారవేత్తలను అరెస్టు చేసి జైలుకు పంపింది. ఈ వ్యక్తులు బ్రిటిష్ ప్రభుత్వ ఆయుధాల నిల్వను దోచుకోవడం ద్వారా దాచడానికి సహాయం చేశారు.[1] జైలులో భాయ్జీ హనుమంతుడిని ఆరాధించేవాడు. ఆ తర్వాత అలీపూర్ జైలులో నిర్బంధంలో ఉంచారు. నిర్బంధంలో ఉన్నప్పుడు, భాయ్జీ తన సమయాన్ని సద్వినియోగం చేసుకున్నాడు, అక్కడ అతను తెల్లవారుజామున మూడు గంటలకు తన దినచర్యను ప్రారంభించి, తన సమయాన్ని పరమాత్మ ధ్యానంలో గడిపాడు. ఆ తర్వాత అతన్ని గృహ నిర్బంధంలో ఉంచి పంజాబ్లోని శిమ్ల్పాల్ జైలుకు పంపారు. అక్కడ ఖైదీల ఆరోగ్యాన్ని తనిఖీ చేయడానికి హోమియోపతి వైద్యుడు జైలుకు వచ్చేవాడు, భాయ్ జీ ఈ వైద్యుడి నుండి హోమియోపతి యొక్క సూక్ష్మ నైపుణ్యాలను నేర్చుకుని, హోమియోపతి పుస్తకాలను అధ్యయనం చేసిన తరువాత రోగులకు స్వయంగా చికిత్స చేయడం ప్రారంభించాడు. తరువాత ఆయన జమ్నాలాల్ బజాజ్ ప్రేరణతో ముంబైకి వెళ్లారు. ఇక్కడ ఆయన వీర్ సావర్కర్, నేతాజీ సుభాష్ చంద్రబోస్, మహాదేవ్ దేశాయ్, కృష్ణదాస్ జాజు వంటి ప్రముఖులతో సన్నిహితంగా పరిచయం అయ్యారు.
బ్రిటీష్ కాలంలో గోరఖ్పూర్లో అతని మతపరమైన, సాహిత్య సేవ , ప్రజాదరణను దృష్టిలో ఉంచుకుని, అప్పటి బ్రిటిష్ కలెక్టర్ పెడ్లీ అతనికి 'రాయ్ సాహెబ్' బిరుదుతో అలంకరించాలని ప్రతిపాదించాడు, అయితే భాయ్ ఈ ప్రతిపాదనను సున్నితంగా తిరస్కరించాడు. దీని తరువాత, బ్రిటీష్ కమీషనర్ హోబర్ట్ అతనికి 'రాయ్ బహదూర్' బిరుదు ఇవ్వాలని ప్రతిపాదించాడు, కానీ భాయ్ ఈ ప్రతిపాదనను కూడా అంగీకరించలేదు.
దేశానికి స్వాతంత్ర్యం వచ్చిన తర్వాత, డాక్టర్ సంపూర్ణానంద్, కన్హయ్యాలాల్ మున్షీ ఇతరులతో సంప్రదించి, అప్పటి కేంద్ర హోం మంత్రి గోవింద్ వల్లభ్ పంత్ భాయ్ జీని ' భారతరత్న ' బిరుదుతో అలంకరించాలని ప్రతిపాదించారు, కానీ భాయ్ జీ దీనిపై ఆసక్తి చూపలేదు.
గీతా ప్రెస్ ఆవిర్భావము
మార్చుముంబైలో ఆయన అగర్వాల్ యువకులను సమీకరించి మార్వాడీ ఖాదీ ప్రచార మండల్ను స్థాపించారు. ఆ తరువాత ఆయన ప్రసిద్ధ సంగీతచార్యులు విష్ణు దిగంబరుల సమావేశానికి వచ్చిన సంబర్ధంలో, ఆయన హృదయంలో సంగీతపు ఆసక్తి ప్రవహించింది. ఆ తరువాత ఆయన 'పత్ర-పుష్ప' పేరుతో ప్రచురించబడిన భక్తి గీతాలను రాశారు. ముంబైలో ఆయన తన బంధువు బ్రహ్మలీన్ శ్రీ జయదయా గోయిండకాజీ గీతాల పఠణంతో చాలా ప్రభావితమయ్యారు. గీత పట్ల ఆయనకు ఉన్న ప్రేమను, గీత పట్ల ప్రజల ఉత్సుకతను దృష్టిలో ఉంచుకుని, శ్రీ భగవత్ గీతను ప్రజలకు కనీస ధరకు అందిస్తామని భాయ్జీ ప్రతిజ్ఞ చేశారు. ఆ తరువాత ఆయన గీతపై ఒక ఉల్లేఖనాన్ని వ్రాసి కలకత్తాలోని వానిక్ ప్రెస్లో ముద్రించారు. ఇప్పటికే మొదటి ఎడిషన్ ఐదు వేల కాపీలు అమ్ముడైంది. కానీ పుస్తకంలో చాలా తప్పులు ఉన్నాయని భాయ్జీ బాధపడ్డాడు. ఆ తరువాత ఆయన దాని సవరించిన సంస్కరణను విడుదల చేశారు, కానీ అది కూడా పునరావృతమైంది. ఇది భాయ్ జీ మనసును తీవ్రంగా దెబ్బతీసింది. తన సొంత ప్రెస్ వచ్చే వరకు ఈ పని ముందుకు సాగదని నిర్ణయించుకుంది. కేవలం ఒక చిన్న సంకల్పం గీతా ప్రెస్ గోరఖ్పూర్ స్థాపనకు ఆధారం అయ్యింది. అతని సోదరుడు గోయెంకా జీ అప్పుడు బాంకుడా (బెంగాల్) లో వ్యాపారవేత్తగా ఉన్నారు, ఆయన తరచుగా గీతపై ఉపన్యాసాలు ఇవ్వడానికి బయట నివసించేవారు. అప్పుడు సమస్య ఏమిటంటే ప్రెస్ను ఎక్కడ ఉంచాలి. ఆయన స్నేహితుడు ఘనశ్యామ్ దాస్ జలాన్ గోరఖ్పూర్లో వ్యాపారం చేసేవాడు. గోరఖ్పూర్లోనే ప్రెస్ను ఏర్పాటు చేస్తామని, ఈ పనికి తన సహకారాన్ని అందిస్తామని ఆయన హామీ ఇచ్చారు. దీని తరువాత, గీతా ప్రెస్ను 1923 ఏప్రిల్ 29న స్థాపించారు.ఈ ప్రయోజనం కోసం పోదార్ జీ బొంబాయి నుండి గోరఖ్పూర్కు వచ్చారు.
ఇదే సమయములో ఆయన కొన్ని అన్నుకోని సంఘటనల ద్వారా జమన్లాల్ బజాజ్, బిర్లా వంటి వారి పృత్సాహంతో శ్రావణ మాసములో 1923 సంవత్సరములో "కళ్యాణ్" అనే పత్రికను స్థాపించారు, మొదటి సంచిక కూడా ఇదే మాసములో పలు మిత్రుల సహాయంతో ప్రచురించారు.
అప్పుడు భాయ్జీ, సంక్షేమాన్ని ఒక ఆదర్శవంతమైన, ఆసక్తిగల పత్రికగా మార్చడానికి, దేశవ్యాప్తంగా ఉన్న మహాత్మా, మతపరమైన విషయాలలో నిమగ్నమైన రచయితలు, సాధువులకు లేఖలు రాశారు. అదే సమయంలో ఆయన గొప్ప కళాకారుల నుండి దేవతల మనోహరమైన చిత్రాలను గీసి, వాటిని కల్యాణ్లో ప్రచురించారు. భాయ్ జీ ఈ పనిలో ఎంత నిమగ్నమయ్యాడంటే, అతను తన సమయాన్ని పూర్తిగా కేటాయించడం ప్రారంభించాడు. కళ్యాణ పత్రిక యొక్క కంటెంట్ ఎడిటింగ్ నుండి దాని రంగు రూపాన్ని ఖరారు చేసే పనిని కూడా భాయ్జీ స్వయంగా చూసుకునేవారు. ఆయన రోజుకు పద్దెనిమిదే గంటలు దానిలో గడిపారు. ఆయన కల్యాణ పత్రికను కేవలం హిందూ మతం పత్రికగా గుర్తించే బదులు, అన్ని మతాలకు చెందిన ఆచార్యులు, జైన సన్యాసులు, రామానుజ, నింబార్కా, మాధవ మొదలైన శాఖలకు చెందిన పండితుల వ్యాసాలను ప్రచురించారు.
అదే సమయంలో భాయ్జీ తన జీవితకాలంలో గీతా ప్రెస్ గోరఖ్పూర్లో ఆరు వందల యాభైకి పైగా పుస్తకాలను ప్రచురించాడు. దీనితో పాటు, ఈ పుస్తకాలు పాఠకులకు తక్కువ ధరకే అందుబాటులో ఉండేలా జాగ్రత్తలు తీసుకున్నారు. కళ్యాణ్‌ని మరింత ఆసక్తికరంగా, సందేశాత్మకంగా మార్చడానికి, వివిధ అంశాలపై ప్రత్యేక సంచికలు ఎప్పటికప్పుడు ప్రచురించబడ్డాయి. తన జీవితకాలంలో, భాయ్ జీ ప్రచారానికి దూరంగా ఉంటూ, ఊహించగలిగే ఇలాంటి పనులను సాధించారు. 1936లో గోరఖ్పూర్లో తీవ్ర వరదలు వచ్చాయి. వరద ప్రభావిత ప్రాంతాన్ని పరిశీలించేందుకు . జవహర్‌లాల్ నెహ్రూ - గోరఖ్పూర్ వచ్చినప్పుడు, అప్పటి బ్రిటిష్ ప్రభుత్వ ఒత్తిడితో, అక్కడ ఎవరూ అతనికి కారు ఇవ్వలేదు, ఎందుకంటే నెహ్రూ జీకి ఎవరు కారు ఇస్తే, అతని పేరు జాబితాలో వ్రాయబడుతుంది అని బ్రిటిష్ కలెక్టర్ అందరినీ బెదిరించాడు. వీటిని ఎదురించి భాయిజీ తన కారును నెహ్రూ జీకి ఇచ్చాడు. [2]
1938లో, రాజస్థాన్‌లో తీవ్ర కరువు ఏర్పడినప్పుడు, భాయ్ జీ కరువు ప్రభావిత ప్రాంతానికి చేరుకుని, కరువు బాధితులతో పాటు పశువులకు మేత కోసం ఏర్పాట్లు చేశాడు. బద్రీనాథ్, జగన్నాథపురి, రామేశ్వరం, ద్వారక, కలాడి శ్రీరంగం మొదలైన ప్రదేశాలలో వేద భవనాలు , పాఠశాలలను స్థాపించడంలో భాయ్జీ ముఖ్యమైన పాత్ర పోషించారు. తన జీవితకాలంలో, భాయ్ జీ 25 వేల పేజీలకు పైగా సాహిత్యాన్ని సృష్టించారు.
సినిమా అనేది సమాజంపై ఎలాంటి ప్రభావం చూపుతుందని భాయ్ జీ తన పుస్తకం 'సినిమా మనోరంజన్ వా వినాశ' లో హెచ్చరించారు. వరకట్న పేరుతో మహిళల అణచివేత గురించి భాయ్ జీ 'వివాహ్ మే దహేజ' వంటి స్ఫూర్తిదాయకమైన పుస్తకాన్ని వ్రాసి ఈ దుష్టత్వం గురించి తన గంభీరమైన అభిప్రాయాలను వ్యక్తం చేశారు. మహిళల విద్యకు మద్దతుగా భాయ్ జీ 'నారీ విద్య', విద్యా వ్యవస్థను మెరుగుపరచడానికి 'కరెంట్ ఎడ్యుకేషన్' అనే పుస్తకాన్ని రాశారు. గోరక్షణ ఉద్యమానికి కూడా భాయ్జీ అపారమైన కృషి చేశారు. 1966లో జరిగిన భారీ గోరక్షణ ఉద్యమంలో మహాత్మా రామచంద్ర వీర్ చేపట్టిన 166 రోజుల నిరాహార దీక్షకు ఆయన పూర్తి మద్దతు ఇచ్చారు. ఇలాంటివి భాయ్ జీ జీవితంతో ముడిపడి ఉన్న అనేక అద్భుతమైన స్ఫూర్తిదాయకమైన సంఘటనలు ఉన్నాయి. కానీ అతని జీవితంలో అత్యంత ముఖ్యమైన విషయం ఏమిటంటే, సంపన్న కుటుంబానికి చెందినప్పటికీ, తన జీవితకాలంలో చాలా మంది ముఖ్యమైన వ్యక్తులతో సంబంధం కలిగి ఉండి, సన్నిహితంగా ఉన్నప్పటికీ, భాయ్ జీ గర్వాన్ని తాకలేదు. ఆయన తన జీవితాంతం సామాన్యుల కోసం ఆలోచించారు. ఈ దేశంలో సనాతన మతం ,మత సాహిత్యం యొక్క ప్రచార వ్యాప్తికి ఆయన చేసిన కృషి గుర్తించదగినది. గీతా ప్రెస్ గోరఖ్పూర్ నుండి పుస్తకాలను ప్రచురించడం ద్వారా వచ్చే ఆదాయంలో ఒక భాగాన్ని కూడా ఆయన తీసుకోలేదు, తన కుటుంబ సభ్యులెవరూ దానిలో భాగం కాలేరని లిఖితపూర్వకంగా నమోదు చేశారు.
మరణము
మార్చుమార్చి 22, 1971న, భాయ్ జీ పరమపదించారు. మన సంస్కృతిని ప్రపంచమంతటా వ్యాప్తి చేయడంలో ప్రముఖ పాత్ర పోషిస్తున్న 'గీతా ప్రెస్ గోరఖ్పూర్' పేరుతో ఒక కేంద్రాన్ని స్థాపించి తన భౌతిక దేహాన్ని విడిచిపెట్టారు.