వికీపీడియా

ఔరంగాబాద్ (మహారాష్ట్ర)

మహారాష్ట్రలోని ఔరంగాబాద్ జిల్లాకు కేంద్రం
(ఔరంగాబాద్, మహారాష్ట్ర నుండి దారిమార్పు చెందింది)

ఔరంగాబాద్ (ఔరంగాబాదు) మహారాష్ట్రలోని ఒక నగరం.ఇది ఔరంగాబాద్ జిల్లాకు కేంద్రం.[1][2] ఔరంగాబాదును అధికారికంగా ఛత్రపతి శంభాజీ నగర్ అని పిలుస్తారు.[8] ఛత్రపతి శంభాజీనగర్ అని కూడా పిలుస్తారు.[3] మరాఠ్వాడా ప్రాంతంలో అతిపెద్ద నగరం.[4] డెక్కన్ ట్రాప్స్‌లోని కొండ ప్రాంతాలలో ఉన్న ఔరంగాబాద్ 11,75,116 మంది జనాభాతో మహారాష్ట్రలో ఐదవ-అత్యధిక జనాభా కలిగిన పట్టణ ప్రాంతం. శాతవాహన రాజవంశం (సా.శ.పూ ఒకటవ శతాబ్దం-సా.శ. 2వ శతాబ్దం ) సామ్రాజ్య రాజధాని పైథాన్, అలాగే యాదవ రాజవంశం (సా.శ.9వ శతాబ్దం–సా.శ.14వ శతాబ్దం) రాజధాని దేవగిరి, ఆధునిక ఔరంగాబాద్ పరిమితుల్లో ఉన్నాయి. 1308లో సుల్తాన్ అల్లావుద్దీన్ ఖాల్జీ పాలనలో ఈ ప్రాంతం ఢిల్లీ సుల్తానేట్‌చే విలీనం చేయబడింది. 1327లో, సుల్తాన్ ముహమ్మద్ బిన్ తుగ్లక్ పాలనలో ఢిల్లీ సుల్తానేట్ రాజధాని ఢిల్లీ నుండి దౌలతాబాద్‌కు (ప్రస్తుత ఔరంగాబాద్‌లో) మార్చబడింది. అతను ఢిల్లీ జనాభాను దౌలతాబాద్‌కు భారీగా తరలించాలని ఆదేశించాడు. అయితే, మహమ్మద్ బిన్ తుగ్లక్ 1334లో తన నిర్ణయాన్ని మార్చుకున్నాడు. రాజధానిని తిరిగి ఢిల్లీకి మార్చాడు. 1499లో, దౌల్తాబాద్ అహ్మద్‌నగర్ సుల్తానేట్‌లో భాగమైంది. 1610లో ఇథియోపియన్ మిలటరీ నాయకుడు మాలిక్ అంబర్ అహ్మద్‌నగర్ సుల్తానేట్‌కు రాజధానిగా పనిచేయడానికి ఆధునిక ఔరంగాబాద్ స్థానంలో ఖాడ్కీ అనే కొత్త నగరం స్థాపించబడింది, అతను బానిసగా భారతదేశానికి తీసుకురాబడ్డాడు.అయితే అతను ప్రముఖ ప్రధానమంత్రిగా ఎదిగాడు. అహ్మద్‌నగర్ సుల్తానేట్, మాలిక్ అంబర్ తర్వాత అతని కుమారుడు ఫతే ఖాన్, నగరం పేరును ఫతేనగర్‌గా మార్చాడు. 1636లో, డెక్కన్ ప్రాంతంలో అప్పటి మొఘల్ వైస్రాయ్‌గా ఉన్న ఔరంగజేబు ఈ నగరాన్ని మొఘల్ సామ్రాజ్యంలోకి చేర్చాడు. 1653లో, ఔరంగజేబు నగరాన్ని "ఔరంగాబాద్" గా మార్చాడు. మొఘల్ సామ్రాజ్యంలోని దక్కన్ ప్రాంతానికి రాజధానిగా చేసాడు. 1724లో, దక్కన్ మొఘల్ గవర్నర్, నిజాం అసఫ్ జా I, మొఘల్ సామ్రాజ్యం నుండి విడిపోయి తన స్వంత అసఫ్ జాహీ రాజవంశాన్ని స్థాపించాడు. రాజవంశం 1763లో తమ రాజధానిని హైదరాబాద్ నగరానికి బదిలీ చేసే వరకు, మొదట్లో ఔరంగాబాద్‌లో తమ రాజధానితో హైదరాబాద్ రాష్ట్రాన్ని స్థాపించారు. బ్రిటీష్ రాజ్ కాలంలో హైదరాబాద్ రాష్ట్రం రాచరిక రాష్ట్రంగా మారింది.ఆ తరువాత 150 సంవత్సరాలు (1798-1948) అలాగే కొనసాగింది. 1956 వరకు ఔరంగాబాద్ హైదరాబాద్ స్టేట్‌లో భాగంగానే ఉంది. 1960లో, ఔరంగాబాద్, మరాఠీ మాట్లాడే ప్రాంతం మహారాష్ట్ర రాష్ట్రంలో భాగమైంది.

ఔరంగాబాద్
اورنگ آباد
vijx
ఛత్రపతి శంభాజీనగర్
బీబీ కా మక్బరా, ఔరంగాబాద్
బీబీ కా మక్బరా, ఔరంగాబాద్
Nickname(s): 
గేట్స్ నగరం, చారిత్రక నగరం, మహారాష్ట్ర పర్యాటక రాజధాని
దేశంభారతదేశం
రాష్ట్రంమహారాష్ట్ర
ప్రాంతంమరాఠ్వాడా
జిల్లాఔరంగాబాద్ జిల్లా
స్థాపనసా శ 1610
Government
 • డివిజనల్ కమీషనర్సంజీవ్ జైస్వాల్
 • మేయర్కాలా ఓజా
విస్తీర్ణం
 • Total123 కి.మీ2 (47 చ. మై)
Elevation
568 మీ (1,864 అ.)
జనాభా
 (2011)[1]
 • Total11,37,426
 • Rank31
 • జనసాంద్రత9,200/కి.మీ2 (24,000/చ. మై.)
భాషలు
 • అధికారకమరాఠీ& ఉర్దూ
Time zoneUTC+5:30 (IST)
పిన్‌కోడ్
431 XXX
టెలిఫోన్ కోడ్0240
Vehicle registrationMH 20
Websiteaurangabad.nic.in

నగర ప్రాముఖ్యత

మార్చు

ఈ నగరం పత్తి వస్త్రాల ప్రధాన ఉత్పత్తి కేంద్రంగా ప్రసిద్ధి చెందింది. డా. బాబాసాహెబ్ అంబేద్కర్ మరాఠ్వాడా యూనివర్శిటీతో సహా అనేక ప్రముఖ విద్యాసంస్థలు నగరంలో ఉన్నాయి.అజంతా, ఎల్లోరా గుహలు వంటి పర్యాటక ప్రదేశాలు దాని శివార్లలో ఉన్నాయి, ఈ నగరం ఒక ప్రసిద్ధ పర్యాటక కేంద్రం. 1983 నుండి యునెస్కో ప్రపంచ వారసత్వ ప్రదేశాలుగా గుర్తించబడ్డాయి.[5] ఔరంగాబాద్ గుహలు, దేవగిరి కోట, ఘృష్ణేశ్వర దేవాలయం, జమా మసీదు, బీబీ కా మక్బరా, హిమాయత్ బాగ్, పంచక్కి, సలీం అలీ సరస్సు వంటి ఇతర పర్యాటక ఆకర్షణలు ఉన్నాయి. చారిత్రాత్మకంగా, ఔరంగాబాద్‌లో 52 గేట్లు ఉన్నాయి, వాటిలో కొన్ని మాత్రమే ప్రస్తుతం ఉన్నాయి, దీని కారణంగా ఔరంగాబాద్‌కు "సిటీ ఆఫ్ గేట్స్" అని పేరు పెట్టారు. 2019లో, ఔరంగాబాద్ ఇండస్ట్రియల్ సిటీ (AURIC) ఫ్లాగ్‌షిప్ స్మార్ట్ సిటీస్ మిషన్ కింద భారతదేశంలోని మొదటి గ్రీన్‌ఫీల్డ్ పారిశ్రామిక స్మార్ట్ సిటీగా అవతరించింది.[6][7] ఔరంగాబాద్ పట్టణానికి సుమారు 106 కిలోమీటర్ల దూరంలో ప్రఖ్యాతి చెందిన అజంతా గుహలు ఉన్నాయి.

చరిత్ర

మార్చు

ఖడ్కీ అనేది గ్రామం అసలు పేరు, దీనిని అహ్మద్‌నగర్ సుల్తాన్ ముర్తాజా నిజాం షా II ప్రధాన మంత్రి మాలిక్ అంబర్ రాజధానిగా చేశారు.ఆ తరవాత ఒక దశాబ్దంలో, ఖాడ్కి జనాభా వృద్ధితో ఒక గంభీరమైన నగరంగా అభివృద్ధి చెందింది. మాలిక్ అంబర్ 1626లో మరణించాడు.[8] అతని తరువాత అతని కుమారుడు ఫతే ఖాన్, ఖడ్కీ పేరును ఫతేనగర్‌గా మార్చాడు. 1633లో సామ్రాజ్య సేనలు దేవగిరి కోటను స్వాధీనం చేసుకోవడంతో, ఫతేనగర్‌తో సహా నిజాం షాహీ ఆధిపత్యాలు మొఘలుల ఆధీనంలోకి వచ్చాయి.[9]

1653లో, మొఘల్ యువరాజు ఔరంగజేబు రెండవసారి దక్కన్ వైస్రాయ్‌గా నియమితులైనప్పుడు, అతను ఫతేనగర్‌ను తన రాజధానిగా చేసుకుని దానికి ఔరంగాబాద్‌గా పేరు మార్చాడు. ఔరంగాబాద్‌ను కొన్నిసార్లు ఔరంగజేబు పాలనకు సంబంధించిన చరిత్రకారులు ఖుజిస్తా బున్యాద్‌గా సూచిస్తారు.[10] 1667లో ఔరంగజేబు కుమారుడు ముఅజ్జామ్ ఈ ప్రావిన్స్‌కు గవర్నర్ అయ్యాడు. అతని కంటే ముందు మీర్జా రాజా జై సింగ్ కొంతకాలం ఈ ప్రావిన్స్‌కు ఇన్‌ఛార్జ్‌గా ఉన్నాడు.[11]

1681లో, చక్రవర్తిగా ఔరంగజేబు పట్టాభిషేకం తర్వాత, దక్కన్‌లో తన సైనిక కార్యకలాపాలను నిర్వహించడానికి అతను తన ఆస్థానాన్ని ఢిల్లీ రాజధాని నగరం నుండి ఔరంగాబాద్‌కు మార్చాడు. నగరంలో మొఘల్ ప్రముఖుల ఉనికి పట్టణ అభివృద్ధికి దారితీసింది, అనేక ప్రభుత్వ, ప్రైవేట్ భవనాలు నిర్మించబడ్డాయి. 1684 తర్వాత ఔరంగజేబు నగరంలో నివాసం ఉండకూడదని నిర్ణయించుకున్నప్పటికీ, నగరం మొఘల్ దక్కన్ ప్రాథమిక సైనిక కేంద్రం వలె ప్రాముఖ్యతను నిలుపుకుంది. సంపదను ఆకర్షించింది.దానితో ఔరంగాబాద్‌ను వాణిజ్య కేంద్రంగా మారింది. ఎంబ్రాయిడరీ సిల్క్స్ తయారీ ఈ కాలంలో ఉద్భవించింది.నేటికీ ఔరంగాబాద్‌లో ఆచరించబడుతోంది. ఔరంగాబాద్ ఒక మొఘల్ సాంస్కృతిక కేంద్రంగా ఉంది.ఇది పర్షియన్ ఉర్దూ సాహిత్యానికి ముఖ్యమైన కేంద్రం. మొఘల్ యుగంలో ఔరంగాబాద్‌లో 2,00,000 మంది జనాభా ఉన్నట్లు అంచనా వేయబడింది. వారు 54 శివారు ప్రాంతాల్లో నివాసం ఉన్నట్లు లెక్కలు తెలుపుతున్నాయి.[12]

1724లో, దక్కన్ ప్రాంతంలోని మొఘల్ జనరల్, నిజాం అల్-ముల్క్ అసఫ్ జా, దక్కన్‌లో తన సొంత రాజవంశాన్ని స్థాపించాలనే ఉద్దేశ్యంతో శిథిలమైన మొఘల్ సామ్రాజ్యం నుండి విడిపోవాలని నిర్ణయించుకున్నాడు. 1763లో అతని కుమారుడు, వారసుడు నిజాం అలీ ఖాన్ అసఫ్ జా II రాజధానిని హైదరాబాద్‌కు బదిలీ చేసే వరకు, ఔరంగాబాద్ అసఫ్ జా కొత్త రాజ్యానికి రాజధానిగా, తదుపరి 40 సంవత్సరాలు రాజకీయంగా, సాంస్కృతికంగా ప్రాముఖ్యతను సంతరించుకుంది.[13][14] ఔరంగాబాద్ విశేష స్థానం కోల్పోవడం ఆర్థిక క్షీణతకు దారితీసింది.19వ శతాబ్దం ప్రారంభం నాటికి, నగరం జనాభా తక్కువుకు దిగిపోయింది. దాని పరిపాలన కుంటుపడింది. భవనాలు శిథిలావస్థకు చేరుకున్నాయి.[15]ఏది ఏమైనప్పటికీ, ఔరంగాబాద్ రాజకీయ జీవితకాలంలో మిగిలిన నిజాం పాలనలో "రెండవ నగరం"గా ముఖ్యమైనదిగా కొనసాగింది.[16]

1816లో, బ్రిటీష్ వారు ఔరంగాబాద్ వెలుపల ఒక కంటోన్మెంట్‌ను స్థాపించారు (వారు నిజాం ఆధిపత్యాలలోని ఇతర ప్రాంతాలలో చేసినట్లు), కానీ నిజాం అధికారులు నగరంలోకి ప్రవేశించకుండా నిరుత్సాహపరిచారు.[17]బ్రిటీష్ అధీనంలో ఒక రాచరిక రాష్ట్రంగా, నిజాం హైదరాబాద్ రాష్ట్రం పాక్షిక-స్వయంప్రతిపత్తి కలిగి ఉంది. అంటే ఔరంగాబాద్ సంస్కృతి కొంతవరకు వలసవాద ప్రభావం లేకుండా ఉంది.[18][19] ఔరంగాబాద్ 19వ శతాబ్దం చివరలో పారిశ్రామికీకరణను ప్రారంభించింది. నగరం మొదటి పత్తి మిల్లు 1889లో ప్రారంభించబడింది.1881లో నగర జనాభా 30,000, తరువాతి రెండు దశాబ్దాల్లో 36,000కి పెరిగింది. ఔరంగాబాద్ ముఖ్యంగా 1899-1900, 1918 - 1920లలో దక్కన్ కరువులచే ప్రభావితమైంది, దీనివల్ల నేరాలు పెరిగాయి.[20][21]భారత స్వాతంత్ర్యం తరువాత, హైదరాబాద్ రాష్ట్రం 1948లో ఇండియన్ యూనియన్‌లో విలీనం చేయబడింది. తత్ఫలితంగా ఔరంగాబాద్ ఇండియన్ యూనియన్ హైదరాబాద్ స్టేట్‌లో భాగమైంది. 1956లో, ఇది కొత్తగా ఏర్పడిన ద్విభాషా బొంబాయి రాష్ట్రంగా మారింది. 1960లో ఇది మహారాష్ట్ర రాష్ట్రంలో భాగమైంది.[22] బాల్ థాకరే 1988లో నగరాన్ని శంభాజీనగర్‌గా మార్చాలని ప్రతిపాదించాడు. స్థానిక పాలక సంస్థ 1995లో పేరు మార్పుపై ఒక తీర్మానాన్ని ఆమోదించింది.[23] 2022 జూన్ 29న, శివసేన నేతృత్వంలోని మహారాష్ట్ర క్యాబినెట్ మరాఠా సామ్రాజ్యంలోని రెండవ ఛత్రపతి శంభాజీ భోసలే పేరు మీద ఔరంగాబాద్ పేరును శంభాజీ నగర్‌గా మార్చడానికి ఆమోదించింది.[24]

జనాబా గణాంకాలు

మార్చు
మతాల ప్రకారం ఔరంగాబాద్ జనాభా (2011)[25]
Religion Percent
హిందూ
  
 51.07%
ఇస్లాం
  
 30.79%
బౌద్దులు
  
 15.17%
జైనులు
  
 1.62%
క్రైస్తవులు
  
 0.85%
ఇతరులు
  
 0.50%

2011 భారత జనాభా లెక్కల ప్రకారం, ఔరంగాబాద్ జనాభా 11,75,116, అందులో 6,09,206 మంది పురుషులు కాగా, 565,910 మంది స్త్రీలు ఉన్నారు. 0 నుండి 6 సంవత్సరాల వయస్సులోపు జనాభా 1,58,779 మంది ఉన్నారు. ఔరంగాబాద్‌లో మొత్తం అక్షరాస్యుల సంఖ్య 8,89,224, ఇది జనాభాలో 75.67%గా ఉంది. పురుషుల అక్షరాస్యత 79.34%, స్త్రీల అక్షరాస్యత 71.72%. ఔరంగాబాద్ 7+ జనాభా ప్రభావవంతమైన అక్షరాస్యత రేటు 87.5%, ఇందులో పురుషుల అక్షరాస్యత రేటు 92.2%, స్త్రీల అక్షరాస్యత రేటు 82.5%. షెడ్యూల్డ్ కులాలు జనాభా వరుసగా 2,29,223, షెడ్యూల్డ్ తెగల జనాభా 15,240 మంది ఉన్నారు. 2011లో ఔరంగాబాద్‌లో 2,36,659 నివాస గృహాలు ఉన్నాయి.

మతం ప్రకారం జనాభా

మార్చు

ఔరంగాబాద్ జనాభాలో ఎక్కువ మంది హిందువులు (51%), తర్వాత 30% ముస్లింలు, 15.2% బౌద్ధులు, 1.6% జైనులు ఉన్నారు. నగరంలో గణనీయమైన సంఖ్యలో సిక్కు మతం, క్రైస్తవ మతాన్ని అనుసరించేవారు ఉన్నారు.[39] బౌద్ధులు నవయాన సంప్రదాయానికి చెందినవారు, వీరు ఎక్కువగా షెడ్యూల్డ్ కులాలకు చెందినవారు.

ప్రముఖులు

మార్చు

చిత్రమాలిక

మార్చు
  •  
    ఔరంగాబాద్ లో బీబీ కా మక్ బారా
  •  
    పురావస్తు కార్యాలయ సైన్ బోర్డు, ఔరంగాబాద్.

మూలాలు

మార్చు
  1. ↑ 1.0 1.1 1.2 Paper 2 – Cities having population 1 million and above – 2011 census
  2. ↑ Dis Dighness The Nizam's Government (1884). Gazetteer Of Aurangabad. Osmania University, Digital Library Of India. At The Times Of India Steam Press.
  3. ↑ "Will changing names of places resolve issues like unemployment, asks AIMIM leader". ThePrint. 2023-02-25. Retrieved 2023-02-25.
  4. ↑ Sohoni, Pushkar (2015). Aurangabad with Daulatabad, Khuldabad and Ahmadnagar. Mumbai: Jaico. ISBN 9788184957020.
  5. ↑ Gopal, Madan (1990). K.S. Gautam (ed.). India through the ages. Publication Division, Ministry of Information and Broadcasting, Government of India. p. 174.
  6. ↑ "India's first industrial integrated smart city set for inauguration". The Times of India. 6 September 2019. Retrieved 6 September 2019.
  7. ↑ "PM Modi opens first greenfield industrial smart city in Aurangabad". India Today. 7 September 2019. Retrieved 7 September 2019.
  8. ↑ Qureshi Dulari, "Tourism Potential in Aurangabad," p.6
  9. ↑ Sohoni, Pushkar (2015). Aurangabad with Daulatabad, Khuldabad, and Ahmadnagar. Aurangabad: Deccan Heritage Foundation; Jaico. ISBN 9788184957020.
  10. ↑ "Kujista Bunyad". The Times of India. 1 August 2019. Retrieved 1 August 2019.
  11. ↑ Sarkar, Jadunath (1920). Shivaji And His Times. New York, USA: Longmass, Green and co. pp. 180.
  12. ↑ Green, Nile (2006). Indian Sufism since the seventeenth century : saints, books and empires in the Muslim Deccan. London: Routledge. pp. 1–4. ISBN 0-203-96536-1. OCLC 77080828.
  13. ↑ Green, Nile (2012). Making space : Sufis and settlers in early modern India. Oxford University Press. p. 172. ISBN 978-0-19-807796-1. OCLC 781349968.
  14. ↑ Heitzman, James (31 March 2008), "Emporiums, empire, and the early colonial presence", The City in South Asia, Routledge, p. 102, doi:10.4324/9780203483282-9, ISBN 9780203483282, retrieved 30 December 2021
  15. ↑ Green, Nile (2006). Indian Sufism since the seventeenth century : saints, books and empires in the Muslim Deccan. London: Routledge. pp. 85–86. ISBN 0-203-96536-1. OCLC 77080828.
  16. ↑ Green, Nile (2004). "Stories of saints and sultans remembering history at the Sufi shrines of Aurangabad" (PDF). p. 422. Archived from the original (PDF) on 17 September 2016. Retrieved 7 September 2016.
  17. ↑ Green, Nile (2009), "Allah's naked rebels", Islam and the Army in Colonial India, Cambridge: Cambridge University Press, pp. 92 & 100, doi:10.1017/cbo9780511576867.009, ISBN 9780511576867, retrieved 30 December 2021
  18. ↑ Green, Nile (5 February 2015). Terrains of Exchange. Oxford University Press. pp. 144–145. doi:10.1093/acprof:oso/9780190222536.001.0001. ISBN 978-0-19-022253-6.
  19. ↑ Green, Nile (2009), "Allah's naked rebels", Islam and the Army in Colonial India, Cambridge: Cambridge University Press, p. 100, doi:10.1017/cbo9780511576867.009, ISBN 9780511576867, retrieved 30 December 2021
  20. ↑ Green, Nile (2009), "Allah's naked rebels", Islam and the Army in Colonial India, Cambridge: Cambridge University Press, p. 103, doi:10.1017/cbo9780511576867.009, ISBN 9780511576867, retrieved 31 December 2021
  21. ↑ Green, Nile (2006). Indian Sufism since the seventeenth century : saints, books and empires in the Muslim Deccan. London: Routledge. p. 107. ISBN 0-203-96536-1. OCLC 77080828.
  22. ↑ "Aurangabad | City & History | Britannica". www.britannica.com. Retrieved 30 December 2021.
  23. ↑ Shaikh, Zeeshan (1 July 2022). "Explained: Why has the Maharashtra government renamed Aurangabad city as Sambhajinagar?". The Indian Express. Retrieved 14 July 2022.
  24. ↑ "Maharashtra cabinet approves renaming of Aurangabad to Sambhaji Nagar". The Times of India. 29 June 2022. Retrieved 29 June 2022.
  25. ↑ "C-1 Population By Religious Community - Maharashtra". census.gov.in.

వెలుపలి లింకులు

మార్చు
 
వికీమీడియా కామన్స్‌లో Aurangabadకి సంబంధించి దస్త్రాలు ఉన్నాయి.

తెలంగాణ‌లో మెదక్ జిల్లా, మెదక్ మండలంలో కూడా ఒక ఔరంగాబాద్ అనే గ్రామం ఉంది.

"https://te.wikipedia.org/w/index.php?title=ఔరంగాబాద్_(మహారాష్ట్ర)&oldid=4344680" నుండి వెలికితీశారు